مقدمه
سرطان یکی از مهم‌ترین مشکلات و بیماری شایع جوامع بشری است [1]. در این بیماری سلول‌ها دچار جهش شده و به طور غیرعادی رشد کرده و تهاجم آن غیر قابل مشاهده است [2]. به اعتقاد بسیاری از متخصصان مشاهده‌نکردن و درمان ‌نشدن این بیماری باعث شده سرطان به عنوان یکی از علل اصلی مرگ و میر به حساب آید [3]. مطابق بررسی‌های انجام‌شده، سرطان پستان سومین سرطان شایع در جهان و شایع‌ترین سرطان در میان زنان و بعد از سرطان ریه دومین علت مرگ و میر در میان زنان است [5 ،4]. در کشور ایران نیز سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان شناخته‌شده و مطابق با بررسی‌های صورت‌گرفته 16 درصد تمامی موارد سرطان‌ها را در بر می‌گیرد [6-8].
درمان سرطان پستان پیچیده و شامل شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، جراحی است [9]. شیمی‌درمانی یکی از اصلی‌ترین، قدیمی‌ترین و رایج‌­ترین درمان‌های سرطان است [10]. شیمی‌درمانی در پی سرطان، عمده‌ترین تأثیر را بر کیفیت زندگی بیماران دارد و سبب اختلال رفاه جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی این بیماران می‌شود. عوارض جسمانی شامل اسهال، کاهش فشارخون، خواب‌آلودگی، خستگی، درد، موکوزیت، خشکی دهان، یبوست، تهوع و استفراغ و غیره است [10، 11]. از میان این عوارض تهوع و استفراغ شایع‌ترین عارضه جانبی این داروهاست که تقریباً 80-40 درصد بیماران، آن را تجربه می‌کنند [12]. این عارضه ناشی از شیمی‌درمانی تأثیر مخربی بر کیفیت زندگی بیمار دارد. این عوارض از طرق مختلف می‌تواند مخدوش‌کننده زندگی فرد باشد [13]. بیماران مبتلا به سرطان ممکن است شیمی‌درمانی را به ­خاطر ترس از این عارضه جانبی ناخوشایند به تأخیر بیندازند یا از ادامه درمان امتناع کنند و یا قادر به تکمیل درمان نباشند و حتی در صورت پی‌گیری درمان، از انجام آن ناراضی باشند. [14]. تلاش برای درمان تهوع و استفراغ چندان مؤثر نبوده و با توجه به دریافت داروهای ضدتهوع و استفراغ، باز هم حدود 60 درصد این بیماران از این عارضه رنج می‌برند [15]. از طرفی این دارو‌های متنوع ضدتهوع و استفراغ نظیر دگزامتازون، متوکلوپرامید، آندانسترون خود منجر به عوارضی از قبیل سردرد، سرگیجه، یبوست، بی‌خوابی و عوارض اکستراپرامیدال می‌شود [۱۷ ،16].
با توجه به تأثیر محدود و عوارض خطرناک (سندرم اکستراپرامیدال، خواب‌آلودگی و کاهش فشار خون، اسهال، یبوست ناشی از داروهای ضدتهوع رایج، یکی از اقدامات اساسی و کم‌خطر، استفاده از طب مکمل و جایگزین است [10]. یخ‌درمانی یکی از روش‌های طب مکمل است.
یخ‌­درمانی بر این نظریه استوار است که سرما با ایجاد انقباض عروقی موجب می‌شود مخاط کمتر در معرض عوامل سمی قرار گیرند [20-18]. درنتیجه سرمای حاصل از یخ، موجب انقباض عروقی در قسمت‌های محیطی دستگاه گوارش (مری و معده) می‌شود و ورود مواد شیمی‌درمانی به این نواحی را کاهش می‌دهد و موجب کاهش تحریکات سیستم گوارش می‌شود و میزان تهوع و استفراغ را کاهش می‌دهد [21]. در پژوهش نیکولتی و همکاران با عنوان «مقایسه یخ ساده و یخ معطر بر پیشگیری از موکوزیت دهان» که روی 67 بیمار در بیمارستان پرس2 و وسترن3 استرالیا انجام دادند، یافته‌ها نشان داد افرادی که در گروه مراقبت استاندارد به‌تنهایی قرار دارند علائم موکوزیت را نسبت به گروه یخ ساده و یخ معطر بیشتر تجربه می‌کنند. 
از طرفی نیکولتی و همکاران تأثیر یخ ساده و یخ معطر را روی تهوع بررسی کردند که نتایج نشان داد در گروه یخ معطر تهوع بیشتری (n=11) در مقایسه با یخ ساده (n=5) و مراقبت استاندارد (n=1) وجود دارد [22]. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر یخ حاوی آب ساده بر تهوع و استفراغ حین شیمی‌درمانی در بیماران سرطانی مراجعه‌کننده به بیمارستان امید مشهد انجام شد.
مواد و روش‌­ها
این پژوهش از نوع کارآزمایی بالینی است. تعداد 60 بیمار از میان مبتلایان به سرطان پستان که به بخش انکولوژی بیمارستان امید مشهد از شهریور تا آبان 1394مراجعه کرده بودند، به صورتی که در رژیم درمانی همه بیماران آدریامایسین، سیکلوفسفامید وجود داشت، انتخاب شدند. ابزارهای گردآوری داده‌ها شامل فرم اطلاعات شخصی واحدهای پژوهش (سن، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل، گرید بیماری)، مقیاس عددی VAS‌ یا معیار آنالوگ بصری جهت بررسی تهوع و جدول ثبت تعداد موارد استفراغ که توسط بیمار یا همراه بیمار و یا در صورت لزوم توسط خود پژوهشگر تکمیل شدند.
 معیار ورود بیماران به مطالعه شامل رضایت کتبی جهت شرکت در پژوهش، ابتلا به سرطان پستان، رفلکس گگ (عُق‌زدن) و توانایی بلع، توانایی خواندن و نوشتن و بینایی بود. معیار خروج شامل تمایل‌نداشتن به ادامه پژوهش، محدودیت مصرف مایعات، NPO (ناتوانی در خوردن از راه دهان) بودن بیمار و دارای اختلالات هوشیاری بود. تحقیق حاضر پس از اخذ معرفی‌نامه کتبی جهت انجام کار میدانی از دانشگاه علوم پزشکی سبزوار و ارائه به بیمارستان امید وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد، تحت نظارت متخصص انکولوژی بر روی بیماران سرطانی مراجعه‌کننده به بخش شیمی‌درمانی که دارای معیارهای ورود پژوهش بودند، انجام شد. 
بیماران مراجعه‌کننده دارای سرطان پستان به روش آسان انتخاب شدند. تخصیص افراد انتخاب‌شده در دو گروه کنترل و آزمایش بر اساس روزهای زوج و فرد نوبت شیمی‌درمانی بود و به‌ روش تصادفی به دو گروه کنترل (روزهای فرد) (مصرف 30 سی‌سی آب ساده) و گروه آزمایش (روزهای زوج) (مصرف یخ حاوی آب ساده) تقسیم شدند. آزمایش در هر دو گروه از پنج دقیقه قبل از شروع شیمی‌درمانی تا اتمام دریافت داروهای شیمی‌درمانی در همان نوبت شیمی‌درمانی برای بیماران انجام شد. در ابتدا در هر دو گروه (کنترل و آزمایش) تهوع از طریق VAS و استفراغ از طریق ثبت تعداد موارد بروز بررسی شد. در گروه کنترل علاوه­ بر اقدامات روتین بخش (گرانسترون، دگزامتازون) به بیماران 30 سی‌سی آب معمولی داده شد تا از 5 دقیقه قبل از شروع شیمی‌درمانی و در طول شیمی‌درمانی آن میزان آب را مصرف کند و در انتهای شیمی‌درمانی میزان تهوع و استفراغ بررسی شد. در گروه آزمایش علاوه بر انجام اقدامات روتین (گرانسترون، دگزامتازون) بخش، تعداد 30 قطعه کوچک یخ به اندازه 1×1 حاوی یک سی‌سی آب هر پنج دقیقه از پنج دقیقه قبل از شروع شیمی‌درمانی و در طول مدت شیمی‌درمانی به بیماران داده شد. در انتهای شیمی‌درمانی میزان تهوع و استفراغ در هر دو گروه ثبت شد. در پایان اطلاعات به‌دست‌آمده در دو گروه با یکدیگر مقایسه شد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده با استفاده از نسخه ۱۶ نرم‌افزار SPSS وآزمون تی‌تست تجزیه و تحلیل شد.
یافته‌­ها
تعداد 60 بیمار مبتلا به سرطان پستان دارای معیارهای ورود به مطالعه وارد شدند و به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند. هر دو گروه کنترل و آزمایش در ابتدای پژوهش از لحاظ توزیع فراوانی مشخصات جمعیت‌شناختی با استفاده از نتایج آزمون کای دو و تی مستقل مقایسه شدند که می‌توان این‌گونه اظهار نمود که از نظر مشخصات فردی تفاوت آماری معناداری نداشتند و همسان بودند (جدول شماره 1). 
همچنین در ابتدای پژوهش از نظر تهوع و استفراغ بررسی شدند و با توجه به میانگین‌ها در هر دو گروه همگن هستند البته بیماران از نظر تعداد جلسات شیمی‌درمانی همگن نشدند. اما بعد از مداخله در گروه آزمون، با توجه به آزمون تی‌تست تفاوت آماری معناداری در تهوع نسبت به گروه شاهد دیده شد (0.015=P). اما در مورد استفراغ بعد از مداخله با توجه به آزمون تی‌تست تفاوت آماری معناداری نسبت به گروه شاهد دیده نشده است (0.015=P) (جدول شماره 2).
بحث 
 این مطالعه با هدف بررسی تأثیر مکیدن یخ حاوی آب ساده بر تهوع و استفراغ حین شیمی‌درمانی در بیماران مبتلا به سرطان پستان انجام یافت. نتایج نشان داد میزان تهوع در گروه آزمایش (یخ حاوی آب ساده) به طور معنی‌داری کمتر از میزان تهوع در گروه کنترل بوده است، ولی از نظر استفراغ با توجه به وجود تفاوت در میانگین‌ها در دو گروه این اختلاف در تعداد موارد بروز استفراغ در گروه آزمایش (یخ حاوی آب ساده) و گروه کنترل از نظر آماری معنی‌دار نیست. در جست‌وجوی گسترده پایگاه‌های اطلاعاتی، مطالعه مداخله‌ای که تأثیر یخ حاوی آب ساده را بر روی تهوع و استفراغ بیماران شیمی‌درمانی بررسی کند، یافت نشد. بنابراین نتایج حاصل از این پژوهش با تحقیقاتی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود، مقایسه شد. 
 در مطالعه‌ای که صادقی شرمه و همکاران در سال 1389 با هدف بررسی تأثیر ماساژ یخ بر تهوع و استفراغ بیماران سرطانی تحت شیمی‌درمانی انجام دادند، نتایج نشان داد ماساژ یخ در نقطه نیگان که به صورت دوطرفه بر روی مریدین پریکاردی یا قسمت جلوی سطح مچ قرار دارد، در کاهش دفعات و شدت تهوع و استفراغ بیماران سرطانی تحت شیمی‌درمانی مؤثر است. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش صادقی شرمه هم‌خوانی دارد [23]. در مطالعه نکولیتی و همکاران که با هدف بررسی مقایسه یخ ساده و یخ معطر بر پیش‌گیری از موکوزیت دهان وابسته به استفاده از 5- فلوئوراسیل انجام دادند، نتیجه این بود که یخ‌درمانی (ساده و معطر) بر التهاب دهان مؤثر است. از طرفی در این پژوهش تأثیر یخ ساده و یخ معطر بر تهوع بیماران بررسی شد که نتایج نشان داد میزان تهوع در بیمارانی که یخ معطر استفاده کرده‌اند، نسبت به گروه یخ ساده و گروه کنترل بیشتر است که نشان‌دهنده تأثیر سوء یخ معطر و یخ ساده بر تهوع است [22]. پژوهش نیکولیتی در مقایسه با پژوهش ما، ماده مؤثر مدنظر با هدف کاهش عوارض شیمی‌درمانی به یخ اضافه شد. همگن‌ نبودن در نوع سرطان واحدهای پژوهش از نقاط ضعف پژوهش نیکولیتی و نقطه قوت آن همگن‌سازی بیماران از نظر رژیم شیمی‌درمانی است.
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج مطالعه، استفاده از یخ حاوی آب ساده به‌ عنوان یک روش غیرتهاجمی، ساده، ارزان و بدون عوارض جانبی در کنار دارودرمانی در جهت بهبود تهوع بیماران سرطانی توصیه می‌شود.

در این پژوهش از یخ حاوی آب ساده استفاده شد. با توجه به این نکته که سرما با ایجاد انقباض عروقی موجب می‌شود مخاط دستگاه گوارش کمتر در معرض عوامل سمی قرار گیرند، در نتیجه سرمای حاصل از یخ موجب انقباض عروقی در قسمت‌های محیطی دستگاه گوارش (مری و معده) می‌شود و ورود مواد شیمی‌درمانی به این نواحی را کاهش می‌دهد و موجب کاهش تحریکات سیستم گوارش می‌شود و میزان تهوع و استفراغ را کاهش می‌دهد که می‌تواند بر میزان تهوع حین شیمی‌درمانی مؤثر بوده و باعث کاهش میزان تهوع در بیماران شود، همچنین موجب احساس رضایتمندی بیماران می‌شود [21-18]. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود در مورد تهوع شرطی (قبل از شروع شیمی‌درمانی) و تهوع تأخیری و روی سایر گروه‌های سرطانی نیز استفاده شود. 

در مورد تأثیر یخ حاوی آب ساده روی استفراغ، میانگین استفراغ در گروه آزمایش (یخ حاوی آب ساده) کمتر از میانگین استفراغ در گروه کنترل است، ولی از نظر آماری این تفاوت در میانگین‌ها معنی‌دار نبود که تأثیر نداشتن یخ حاوی آب ساده بر استفراغ را نشان می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود عوامل مؤثر بر استفراغ (رژیم غذایی، اضطراب و غیره) بررسی شود. در نتیجه انجام مطالعات بیشتر در این زمینه توصیه می‌شود. 
یافته‌های مطالعه در مورد استفراغ نشان‌دهنده تأثیر نداشتن یخ حاوی آب ساده است که انجام مطالعات بیشتر و کامل‌تر در این زمینه با حجم نمونه بیشتر توصیه می‌شود. همچنین از محدودیت‌های پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد که با توجه به سیر بیماری و شرایط بیماران مبتلا به سرطان پستان، بیماران احساس تعلق خاطر و مالکیت تام نسبت به محیط و کادر درمانی خود داشتند، به طوری که برقراری ارتباط با بیماران جهت انجام طرح پژوهشی در این بیماران بسیار پیچیده و مشکل بود که با همکاری پرسنل باتجربه بخش شیمی‌درمانی تا حدودی مشکل برطرف شد. همچنین در این پژوهش بیماران مبتلا به سرطان پرستان از نظر تعداد جلسه‌های شیمی‌درمانی همگن نشدند که توصیه می‌شود در پژوهش‌های دیگر به این نکته توجه شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله از طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی سبزوار با کد اخلاق  IR.MEDSAB.REC.1394.53استخراج شد. همچنین در مرکز ثبت کارآزمایی بالینی ایران با کد IRCT20160606028293N2  ثبت شد.
حامی مالی
حامی مالی این پژوهش دانشگاه علوم پزشکی سبزوار است.
مشارکت نویسندگان
در این پژوهش در امر تنظیم و نمونه‌گیری و تدوین مقاله: محمد حدادی، حمید رباط سرپوشی و جواد گنجلو؛ مشاور پژوهش در امر شناخت و بررسی بیماران: حمیدرضا هاشمی‌فرد؛ متخصص آمار در امر بررسی و انجام مسائل آماری: یاسر تبرایی.
تعارض منافع
در این مطالعه تضاد منافع وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
برخود لازم می‌دانیم از همکاری بیماران و پرسنل محترم بخش اورژانس شیمی‌درمانی بیمارستان امید مشهد تشکر و قدردانی کنیم. 
 

References
Pudkasam S, Tangalakis K, Chinlumprasert N, Apostolopoulos V, Stojanovska L. Breast cancer and exercise: The role of adiposity and immune markers. Maturitas. 2017; 105:16-22. [DOI:10.1016/j.maturitas.2017.04.022] [PMID]
Shinden Y, Kijima Y, Hirata M, Nakajo A, Tanoue K, Arigami T, et al. Clinical characteristics of breast cancer patients with mental disorders. The Breast. 2017; 36:39-43. [DOI:10.1016/j.breast.2017.08.010] [PMID]
Mohammad Karimi M, Shariatnia K. [Effectiveness of spiritual therapy on the life quality of the women with breast cancer in Tehran (Persian)]. Journal of Urmia Nursing and Midwifery Faculty. 2017; 15(2):107-18.
Bavadi B, Poursharifi H, Lotfi Kashani F. [The effectiveness of cognitive-behavioral therapy based 8-step pattern of cash to improve psychological well-being of women with breast cancer (Persian)]. Iranian Quarterly Journal of Breast Diseases. 2016; 8(4):41-51.
Moghadamfar N, Amraei R, Asadi F, Amani O. [The efficacy of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) on hope and psychological well-being in women with breast cancer under chemotherapy (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2018; 6(5):1-7.
Thomas E, Escandón S, Lamyian M, Ahmadi F, Setoode SM, Golkho Sh. Exploring Iranian women’s perceptions regarding control and prevention of breast cancer. The Qualitative Report. 2011; 16(5):1214-29.
Mousavi SM, Gouya MM, Ramazani R, Davanlou M, Hajsadeghi N, Seddighi Z. Cancer incidence and mortality in Iran. Annals of Oncology. 2009; 20(3):556-63. [DOI:10.1093/annonc/mdn642] [PMID]
Malekzade Moghani M, Peykani S, Amani O. [Comparative study of quality of life in women survived with those suffered from breast cancer while under chemotherapy (Persian)]. Journal of Health Promotion Management. 2017; 6(4):8-13. [DOI:10.21859/jhpm-07022]
Chan A, Low XH, Yap K. Assessment of the relationship between adherence with antiemetic drug therapy and control of nausea and vomiting in breast cancer patients receiving anthracycline-based chemotherapy. Journal of Managed Care & Specialty Pharmacy. 2012; 18(5):385-94. [DOI:10.18553/jmcp.2012.18.5.385] [PMID]
Matory P, Gholamy R, Dehghan M, Vanaki Z, Shirazi M, Binaee N, et al. [Efficacy of complementary therapies in reduction of chemotherapy induced nausea and vomiting in breast cancer patients: Systematic review (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2014; 4(2):831-44.
Arslan FT, Basbakkal Z, Kantar M. Quality of life and chemotherapy-related symptoms of Turkish cancer children undergoing chemotherapy. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2013; 14:1761-8. [DOI:10.7314/APJCP.2013.14.3.1761] [PMID]
Bourdeanu L, Frankel P, Yu W, Hendrix G, Pal S, Badr L, et al. Chemotherapy-induced nausea and vomiting in Asian women with breast cancer receiving anthracycline-based adjuvant chemotherapy. The Journal of Supportive Oncology. 2012; 10(4):149-54. [DOI:10.1016/j.suponc.2011.10.007] [PMID]
Wiser W, Berger A. Practical management of chemotherapy-induced nausea and vomiting. Oncology (Williston Park). 2005; 19(5):637-45. [PMID]
Matoury P, Vanaki Z, Zare Z, Mehrzad V, Dehghan M. [Investigation of the effects of therapeutic touch on intensity of anticipatory and acute induced-nausea in breast cancer women undergoing chemotherapy in Isfahan (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2013; 3(3):585-94.
Marx W, Kiss N, McCarthy AL, McKavanagh D, Isenring L. Chemotherapy-induced nausea and vomiting: A narrative review to inform dietetics practice. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 2016; 116(5):819-27. [DOI:10.1016/j.jand.2015.10.020] [PMID]
Rithirangsriroj K, Manchana T, Akkayagorn L. Efficacy of acupuncture in prevention of delayed chemotherapy induced nausea and vomiting in gynecologic cancer patients. Gynecologic Oncology. 2015; 136(1):82-6. [DOI:10.1016/j.ygyno.2014.10.025] [PMID]
Eghbali M, Varaei Sh, Hosseini M, Yekaninejad MS, Shahi F. The effect of aromatherapy with peppermint essential oil on nausea and vomiting in the acute phase of chemotherapy in patients with breast cancer. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2018; 20(9):66-71.
Heydari A, Sharifi H, Salek R. Effect of oral cryotherapy on combination chemotherapy-induced oral mucositis: A randomized clinical trial. Middle East Journal of Cancer; 2012; 3(2&3):55-64.
Alvariño-Martín C, Sarrión-Pérez MG. Prevention and treatment of oral mucositis in patients receiving chemotherapy. Journal of Clinical and Experimental Dentistry. 2014; 6(1):e74-e80. [DOI:10.4317/jced.51313] [PMID] [PMCID]
Köstler WJ, Hejna M, Wenzel C, Zielinski CC. Oral mucositis complicating chemotherapy and/or radiotherapy: Options for prevention and treatment. A Cancer Journal for Clinicians. 2001; 51(5):290-315. [DOI:10.3322/canjclin.51.5.290] [PMID]
Lane B, Cannella K, Bowen C, Copelan D, Nteff G, Barnes K, et al. Examination of the effectiveness of peppermint aromatherapy on nausea in women post C-section. Journal of Holistic Nursing. 2012; 30(2):90-104. [DOI:10.1177/0898010111423419] [PMID]
Nikoletti S, Hyde S, Shaw T, Myers H, Kristjanson LJ. Comparison of plain ice and flavoured ice for preventing oral mucositis associated with the use of 5 fluorouracil. Journal of Clinical Nursing. 2005; 14(6):750-3. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2005.01156.x] [PMID]
Sadeghi Shermeh M, Ebadi A, Sirati Nir M, Azadian M. [Effect of ice massage on nausea and vomiting in patients under chemotherapy (Persian)]. Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2012; 19(1):1-11.