مقدمه 
ﻧﻮزاد ﻧﺎرس، به ﻧﻮزادی گفته می‌شود ﻛﻪ زودتر از 37 هفته حاملگی به دنیا آمده باشد [1]. هرساله 15 میلیون نوزاد نارس در جهان متولد می‌شود که بیش از 10 درصد تمام نوزادان متولد‌شده را تشکیل می‌دهد [2]. نوزادان نارس با وزن تولد کمتر از 2500 گرم، پیش از این‌که سیستم‌های بدنشان کامل شود، متولد م یشوند و برای تنفس، تغذیه، مبارزه با عفونت و گرم ماندن نیاز به حمایت و مراقبت دارند. بنابراین بستری‌شدن نوزاد نارس بلافاصله پس از تولد، در اکثر موارد اجتناب‌ناپذیر بوده است [3]. 
از آنجا که تولد نوزاد نارس رویدادی غیرمنتظره است، والدین از لحاظ جسمی، روانی و عاطفی برای تولد چنین نوزادی آمادگی ندارند. از طرفی بستری‌شدن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه برای آن‌ها بحران شدید عاطفی به حساب می‌آید [4]. عوامل متعددی از جمله پیامدهای پزشکی و جدایی مادر از فرزند، که ناشی از بستری‌شدن است، می‌تواند منجر به اضطراب والدین شود. در بخش مراقبت‌های ویژه مواردی شامل محیط فیزیکی، ظاهر و رفتار نوزاد نیز می‌تواند منجر به اضطراب والدین شود [5]. با بستری‌شدن طولانی‌مدت نوزاد نارس، احساس اضطراب در والدین افزایش می‌یابد [6]. والدین نوزاد نارس، در طول بستری نوزادشان رنج روانی زیادی تحمل می‌کنند و به تبع آن، احساس بی‌کفایتی، اضطراب، افسردگی فراوان و تغییر در نقش والدی را تجربه می‌کنند [7]، چون بیشتر در ارتباط با نوزادشان هستند و به طور مستقیم درگیر درمان‌ها و اقداماتی هستند که از طرف تیم درمان برای نوزادشان انجام می‌شود [8]. با تولد نوزادان نارس، مادران دچار چالش و با بحران روبه‌رو می‌شوند [۰۱ ،۹]، بنابراین تولد نوزاد نارس که نیاز به بستری‌شدن در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان را دارد، تجربه‌ای اضطراب‌آور برای مادران این نوزادان به شمار می‌رود [11]. 
اضطراب از واکنش‌های روانی بسیار شایع، در هنگام مواجهه با عوامل تنش است [12]. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی میزان اضطراب در کشورهای در حال توسعه 38/6 درصد و در کشورهای پیشرفته 35/2 درصد است [13]. شیوع اضطراب در ایران 20/8 درصد اعلام شده است [14]. به طور تقریبی 70-28 درصد از مادران نوزاد نارس، دارای درجات بالایی از اضطراب هستند [15]. شدت اضطراب را می‌توان برحسب افکار، احساسات و واکنش‌های جسمانی (افزایش ضربان قلب، تعریق و تنش) و رفتار (اجتناب ورزیدن یا گریز از موقعیت) سنجید. طبق نظریه سه سامانه‌ای اضطراب لانگ (1971)، اضطراب با درنظرگرفتن سه مؤلفه بدنی (جسمانی)، شناختی و رفتاری بررسی می‌شود [16]. روش‌های کنترل اضطراب شامل روش‌های دارویی و غیردارویی (مکمل) است [17]. 
در دهه‌های اﺧﯿﺮ در ﺟﻬﺎن ﺗﻮﺟﻪ ویژه‌ای ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ درﻣﺎن‌های دارویﯽ ﺑﺎ درﻣﺎن‌های ﻣﮑﻤﻞ در ﻣﺪیﺮیﺖ اﺿﻄﺮاب ﺷﺪه اﺳﺖ [18]. مداخلات غیردارویی متنوعی جهت کنترل اضطراب وجود دارد و در این میان ماساژ از مهم‌ترین مداخلاتی است که به این منظور به کار می‌روند. ﻣﺎﺳﺎژ یﮑﯽ از ﻣﺘﺪاولﺗﺮیﻦ درﻣﺎن‌های طب ﻣﮑﻤﻞ مورداستفاده در پرستاری اﺳﺖ که اجرای آن آسان، بی خطر، غیرتهاجمی و نسبتاً ارزان است [19]. در طول درمان با ماساژ، پاسخ عاطفی‌احساسی توسط ساختارهای لیمبیک تنظیم می‌شود که با سیکل‌های عصبی خودکار ارتباط دارد و فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک را کاهش می‌دهد. 
کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک می‌تواند منجر به کاهش هورمون‌های استرس و در نتیجه کاهش اضطراب شود [20] و بر جسم و روان فرد اثر بگذارد [21]. یکی از تکنیک‌های ماساژ‌درمانی ماساژ سوئدی است، که در سال 1830 برای اولین بار توسط هرنیک لاینگ استفاده شد و به‌تدریج در اروپا گسترش یافت و برای کاهش اضطراب استفاده می‌شود [22]. در مطالعه‌ای تأثیر ماساژ بر بهبود وضعیت خلق مادران دارای نوزاد نارس بستری بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بررسی شده است [23]. همچنین اثرات ضداضطراب ماساژ در موارد مختلف از جمله زنان باردار نخست‌زا، بیماران پس از جراحی قلب بستری در بخش مراقبت‌های ویژه و بیماران مبتلا به نارسایی قلب، تأیید شده است [24-26]. از آنجا که تاکنون تأثیر ماساژ روی اضطراب در مادران نوزادان نارس بررسی نشده است، ﭘﮋوهشگران ﺑﺮ آن ﺷـﺪند ﺗـﺎ ایﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﺑﺎ هدف تعیین ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺎﺳﺎژ پشت بر مؤلفه‌های اضطراب در مادران دارای نوزاد نارس اﻧﺠﺎم دهند.  
مواد و روش‌ها 
این پژوهش تجربی، پس از اخذ مجوز از کمیته اخلاق و کد کار آزمایی بالینی با شناسه IRCT2019091204450N انجام شد. محیط پژوهش اتاق مادران در نزدیکی بخش مراقبت ویژه نوزادان بیمارستان الزهرا (س) بود. پژوهشگر پس از ارائه معرفی‌نامه و جلب موافقت و همکاری مسئولان بیمارستان و پس از اخذ رضایت نامه آگاهانه از مادران نوزادان نارس، اقدام به نمونه‌گیری کرد. نمونه‌ها بر اساس معیارهای ورود به مطالعه انتخاب شدند. حجم نمونه با فرمول شماره ۱ محاسبه شد.
1. n=(Z1+a2+Z1-β)2(Ϭ12+Ϭ22)
طبق این فرمول گروه مداخله 35 نفر و گروه کنترل 70 نفر (به منظور افزایش اعتبار پژوهش) تعیین شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل مادران 18 سال به بالا، دارای سواد خواندن و نوشتن، سن حاملگی 26 تا 36 هفته، نداشتن تجربه بستری‌شدن نوزاد یا نوزاد نارس در بخش مراقبت‌های ویژه صرف‌نظر از ترتیب تولد نوزاد، شاغل نبودن مادران در محیط‌های بهداشتی‌درمانی و علوم پزشکی، نبود سابقه صرع و اختلالات و بیماری‌های روانی، بستری‌نبودن در بیمارستان روانی و استفاده‌نکردن از داروهای ضداضطراب و آرام‌بخش، نبود بحران‌های تأثیرگذار بر زندگی در 6 ماه گذشته (از‌دست‌دادن والدین، طلاق)، نداشتن تجربه شرکت در کلاس‌های ماساژ، استفاده‌نکردن از سایر روش‌های ضداضطراب در طول مطالعه و نداشتن سابقه آسیب و جراحی طناب نخاعی، شکستگی، زخم و مشکلات پوستی در محل‌های ماساژ بود.
 معیارهای خروج شامل فوت، انتقال و ترخیص نوزاد یا نبود تمایل یا توانایی نداشتن مادران به ادامه همکاری بود. نمونه‌گیری آسان انجام شد. سپس تخصیص نمونه‌ها در در دو گروه آزمایش (ماساژ پشت) و کنترل، بهدطور تصادفی بر اساس حرف الفبای نام خانوادگی مادر قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌ها شامل دو بخش بود: بخش اول مشخصات جمعیت‌شناختی واحدهای پژوهش و بخش دوم مربوط به پرسش‌نامه اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری لرر و ولفک 36‌عبارتی و هشت‌درجه‌ای لیکرت است که در سال 1982، لرر و ولفک برای سنجش سه جزء اصلی اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری) تهیه کرده‌اند که هر مؤلفه به‌ترتیب دارای 16، 11 و 9 عبارت است. 
نمره کلی از جمع‌کردن امتیاز 36 عبارت به دست می‌آید. پرسش‌نامه مذکور، ثبات درونی مطلوبی دارد و ضریب پایایی حاصل از روش دو‌نیمه‌سازی آن برای عامل بدنی ۰/۹۳ و برای عامل رفتاری ۰/۹۲ و برای عامل شناختی ۰/۹۲ گزارش شده است [27]. در پژوهش کهرازئی و همکاران در سال 1396 ضریب پایایی حاصل از روش دو‌نیمه‌سازی برای مؤلفه‌های اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری به‌ترتیب برابر با ۰/۷۸ و ۰/۷۶ و ۰/۷۳ به دست آمده است که برای استفاده در مطالعات مشابه، روایی و پایایی آن تأیید می‌شود. این پرسش‌نامه قبل و بعد از پایان مداخله با پرسش از واحدهای پژوهش دو گروه تکمیل شد. 
ماساژ پشت را پژوهشگر دارای گواهی صلاحیت، روزی یک بار ساعت 10 تا 11 صبح به صورت فردی، پس از حفظ حریم خصوصی مادران و قراردادن آن‌ها در وضعیتی راحت با گرم و چرب کردن دست‌ها (جهت سهولت ماساژ) با استفاده از تکنیک‌های سطحی ماساژ سوئدی مانند لمس، فشار متوسط دست، حرکات چرخشی آرام، به مدت 20 دقیقه انجام داد. در گروه کنترل هیچ مداخله‌ای صورت نگرفت. در پایان مطالعه به لحاظ اخلاقی فیلم آموزش‌های ارائه شده به گروه آزمایش به صورت لوح فشرده در اختیار گروه کنترل گذاشته شد. سپس داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از آزمون‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون‌های مجذور کای، تی مستقل، تی زوج، دقیق فیشر و آنالیز کوواریانس و با کمک نسخه ۱۳ نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل شد. 
یافته‌ها
در این پژوهش، 105 مادر دارای نوزاد نارسِ بستری شرکت داشتند که در قالب دو گروه ماساژ (35 نفر) و کنترل (70 نفر) قرار گرفتند. یافته‌های پژوهش نشان داد میانگین و انحراف معیار سن مادر در گروه ماساژ 5/02‌±‌31/67 و در گروه کنترل 4/64‌±‌31/51، سن حاملگی در گروه ماساژ 2/47‌±‌31/46 و گروه کنترل 2/67‌±‌53/31 و مدت بستری نوزاد در گروه ماساژ 14/29±‌12/03 و گروه کنترل 10/45‌±‌9/46 بودند. ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ به‌دﺳﺖ‌آﻣﺪه، ﻣﺸﺨﺼﺎت جمعیت‌شناختی مادران دارای نوزاد نارس از ﻧﻈﺮ ﺳﻦ، سن حاملگی، مدت بستری نوزاد، با اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮن ﻛﺎی دو و فیشر اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﺎداری را ﻧﺸﺎن ندادند (P=0/05). نتایج پژوهش در مورد سطح تحصیلات وشغل مادران دارای نوزاد نارس با اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮن ﻛﺎی دو اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﺎداری را ﻧﺸﺎن ندادند (P>0/05) (جدول شماره 1).

 مشخصات جمعیت‌شناختی واحدهای پژوهش از نظر همسانی گروه‌ها تأیید شد. نتایج آزمون آماری تی وابسته نشان داد که میانگین مؤلفه‌های اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری مادران دارای نوزاد نارس، قبل از مداخله در گروه آزمایش، با یکدیگر تفاوت معناداری ندارند (P>0.05). اما میانگین مؤلفه‌های اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری مادران دارای نوزاد نارس، بعد از مداخله در گروه آزمایش تفاوت معناداری داشتند (P<0.05). ﻧﺘﺎﻳﺞ آزمون آماری تی وابسته نشان داد که میانگین مؤلفه‌های اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری مادران دارای نوزاد نارس، قبل و بعد از مداخله در گروه آزمایش با یکدیگر تفاوت معناداری داشته (P<0.05) (جدول شماره 2) و در گروه کنترل با یکدیگر تفاوت معناداری نداشتند (P>0.05). 
ﻧﺘﺎﻳﺞ آزمون آماری نشان داد که میانگین مؤلفه‌های اضطراب بدنی، شناختی و رفتاری مادران دارای نوزاد نارس، قبل و بعد از مداخله در گروه آزمایش و کنترل با یکدیگر تفاوت معناداری دارد (P<0.05) (جدول شماره 3 و تصویر شماره ۱).

بحث
با توجه به این‌که پژوهش حاضر، اولین پژوهشی است که درمورد ﺗﺄﺛﻴﺮ ماساژ پشت بر مؤلفه‌های اضطراب مادران دارای نوزاد نارس ﺍﻧﺠـﺎﻡ گرفته است. از این رو بحث با استفاده از مطالعات نزدیک به موضوع این پژوهش ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که ماساژ پشت می‌تواند در کاهش مؤلفه‌های اضطراب (بدنی، شناختی و رفتاری) مؤثر باشد. در همین راستا، مطالعه بیتور و همکاران نشان داد که ماساژ در کاهش درد و اضطراب بیماران پس از جراحی قلب مؤثر است [25]. 
مطالعه آتشی و همکاران نیز به مؤثر بودن ﻣﺎﺳﺎژ اﺳﺘﺮوک  سطحی ﭘﺸﺖ در کاهش اضطراب ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ سکته ﻣﻐﺰی اشاره دارد [28]. همچنین در مطالعه محمدپور و همکاران نشان داده شد که ماساژ استروک سطحی پشت باعث کاهش اضطراب بیماران کاندید جراحی کاتاراکت شده است [29]. از دلایل همسو بودن مطالعات با پژوهش حاضر، می‌توان به زمان انجام مداخله و نزدیک بودن تعداد نمونه‌ها اشاره نمود که مدت زمان انجام مداخله پنج روز تا یک هفته و تعداد نمونه‌ها حداکثر 30 تا 35 نفر بوده است.
 اﺿﻄﺮاب اﺣﺴﺎسی ﻧﺎﺧﻮﺷﺎیﻨﺪ اﺳﺖ ﮐـﻪ در اﻓﺮاد ﺑﻪ واﺳﻄﻪ مشکلاتی از جمله ﺗﺮس و نگرانی ایجاد شده و اغلب با علائم فیزیولوژیک یا بدنی، شناختی و رفتاری همراه است [21]. ماساژ بر عصب پاراسمپاتیک اثر می‌گذارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ کاهش مواردی مانند مقادیر ضربان قلب، فشارخون، متابولیسم، سرعت تنفس، مصرف اکسیژن و اضطراب شده، همچنین باعث آرامش و تسکین درد می‌شود [19]. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‌دهد ﮐﻪ ﻣﺎﺳـﺎژ از ﻃﺮیـﻖ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺑﺮونده ﻋﺼـﺒﯽ‌ﺣﺮﮐﺘﯽ و ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎیﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺪروﻓﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ایﺠﺎد آراﻣـﺶ در ﻓﺮد میﮔﺮدد. همچنین ﻣﺎﺳﺎژ از ﻟﺤﺎظ رواﻧﯽ ﻧﯿﺰ تأﺛﯿﺮات ﻣﺜﺒﺘـﯽ ﺑﺮ ﺟﺴﻢ و روان ﻓﺮد ﻣﯽ‌گذارد [21]. 
 نتایج مطالعاتی نیز نشان داده‌اند که ماساژ نمی‌تواند میزان اضطراب را تا حد معناداری کاهش دهد و با یافته‌های این پژوهش همسو نبوده‌اند، از جمله مطالعه غلامی مطلق و همکاران که با انجام دو روش ماساژ سوئدی بر زنان سالم، نشان دادند میانگین نمرات اضطراب قبل و بعد از ماساژ درمانی تفاوت معناداری ندارند [30]. ممکن است نوع نمونه‌های پژوهش غلامی مطلق، که از زنان سالم استفاده کرده است، دلیل این مغایرت باشد. همچنین در مطالعه رزمجو و همکاران که تأثیر ماساژ پا بر درد و اضطراب زنان پس از انجام عمل سزارین انتخابی را بررسی کردند، نشان داده که ماساژ‌ درمانی باعث کاهش شدت درد شده، اما بر اضطراب مؤثر نبوده است [31]. 
ممکن است برخی تفاوت‌های فرهنگی بین جمعیت مورد مطالعه و همچنین ماهیت جراحی‌ها و مدت زمان انجام مداخله، دلیل این مغایرت باشند. همچنین در این مطالعه ماساژ پاها در یک جلسه به مدت 20 دقیقه انجام شده است، که تعداد کم جلسات ماساژ، می‌تواند یکی از دلایل همسو‌نبودن با یافته پژوهش حاضر باشد.  
نتیجه‌گیری 
در مجموع می‌توان چنین نتیجه‌گیری نمود که ماساژ پشت در کاهش مؤلفه‌های اضطراب (بدنی، شناختی و رفتاری) مؤثر است. از ﺁﻧﺠﺎ ﻛﻪ ماساژ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﺭﺑﺮﺩﻯ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﺳﺎﻥ، ﻋﻤﻠﻰ و بدون هزینه است، آموزش این روش جهت کاهش اضطراب مادران نوزادان توسط پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه، زنان و مامایی توصیه می‌شود. به نظر می‌رسد آموزش این تکنیک به دانشجویان پرستاری و پرستاران فارغ‌التحصیل، باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد. 
محدودیت‌های مطالعه شامل وجود تفاوت‌هایی از نظر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، روابط درون خانوادگی و نوع نگرش، خصوصیات شخصی و روانی نمونه‌ها وکسب اطلاعات جنبی از وسایل ارتباط جمعی، شبکه‌های مجازی یا ... بود که ممکن است روی نتایج مطالعه اثر گذاشته باشد و از کنترل پژوهشگر خارج بوده است. 
همچنین در پژوهش‌های آینده باید تأثیر انواع روش‌های درمان مکمل بر اضطراب مادران دارای نوزاد نارس و مقایسه تأثیر انواع روش‌های درمان مکمل بر اضطراب مادران دارای نوزاد نارس و ترم (رسیده) بررسی شود. 
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد. کد کارآزمایی بالینی IRCT 20190 91204450N1 و شناسه آن  IR.IAU.NAJAFABAD.REC.1398.054 بود.
حامی مالی
این ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﭘﺎیﺎنﻧﺎﻣﻪ مریم لعلی در ﻣﻘﻄﻊ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ‌ارﺷﺪ پرستاری در داﻧﺸﮕﺎه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد بود.
مشارکت نویسندگان
نویسندگان به یک اندازه در نگارش مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع نداشته است.
تشکر و قدردانی
از همه ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آزﻣﻮدﻧﯽ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ، معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه و مسئولان داﻧﺸﮑﺪه ﭘﺮﺳﺘﺎری و ﻣﺎﻣﺎیﯽ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﻓﺮاهم آوردﻧﺪ ﻧﻬﺎیﺖ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری را داریﻢ.

References
Martin RJ, Fanaroff AA, Walsh MC. Fanaroff and Martin’s neonatal-perinatal medicine: Diseases of the fetus and infant. St. Louis: Mosby; 2011. [DOI:10.1016/B978-0-323-06545-0.00062-5]
Blencowe H, Cousens S, Chou D, Oestergaard M, Say L, Moller AB, et al. Born too soon: The global epidemiology of 15 million preterm births. Reproductive Health. 2013; 10(Suppl 1):S2. [DOI:10.1186/1742-4755-10-S1-S2] [PMID] [PMCID]
Hosseini SS, Baniasadi H, Pouraboli B. [Stressors of parents of hospitalized preterm infants: A study in neonatal intensive care unit of afzalipour Hospital, Kerman, Iran (Persian)]. Health and Development Journal. 2015; 4(4):337-48. http://jhad.kmu.ac.ir/article-1-119-en.html
Hollywood M, Hollywood E. The lived experiences of fathers of a premature baby on a neonatal intensive care unit. Journal of Neonatal Nursing. 2011; 17(1):32-40. [DOI:10.1016/j.jnn.2010.07.015]
Blanch D’Souza SR, Karkada S, Lewis LE, Mayya Sh, Guddattu V. Relationship between stress, coping and nursing support of parents of preterm infants admitted to tertiary level neonatal intensive care units of Karnataka, India: A cross-sectional survey. Journal of Neonatal Nursing. 2009; 15(5):152-8. [DOI:10.1016/j.jnn.2009.07.003]
Smith M. Good parenting: Making a difference. Early Human Development 2010; 86(11):689-93. [DOI:10.1016/j.earlhumdev.2010.08.011] [PMID]
Bastani F, Ali Abadi T, Haghani H. [The effectiveness of participatory care program in neonatal intensive care unit on state anxiety of mothers of preterm newborns (Persian)]. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2012; 14(3):59-65. https://www.researchgate.net/publication/305357399
Mackley AB, Locke RG, Spear ML, Joseph R. Forgotten parent: NICU paternal emotional response. Advances in Neonatal Care. 2010; 10(4):200-3. [DOI:10.1097/ANC.0b013e3181e946f0] [PMID]
Spielman V, Taubman-Ben-Ari O. Parental self-efficacy and stress-related growth in the transition to parenthood: A comparison between parents of pre-and full-term babies. Health & Social Work. 2009; 34(3):201-12. [DOI:10.1093/hsw/34.3.201] [PMID]
Cockcroft S. How can family centred care be improved to meet the needs of parents with a premature baby in neonatal intensive care? Journal of Neonatal Nursing. 2012; 18(3):105-10. [DOI:10.1016/j.jnn.2011.07.008]
Lee SY, Hsu HC. Stress and health-related well-being among mothers with a low birth weight infant: The role of sleep. Social Science & Medicine. 2012; 74(7):958-65. [DOI:10.1016/j.socscimed.2011.12.030] [PMID] [PMCID]
Kahrazei F, Hashemzehi S, Rigi Kooteh B. [The effect of cognitive behavioral therapy on components of anxiety (physical, behavioral and cognitive) in patients with thalassemia major (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2017; 7:1-7. http://jdisabilstud.org/article-1-792-en.html
Modara F, Sarokhani D, Valizadeh R, Sarokhani M. [The average review score of anxiety in Iran: Systematic review and meta-analysis (Persian)]. Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2017; 25(2):181-206. [DOI:10.29252/sjimu.25.2.181]
Fallahzadeh H, Ghafarikia M, Keyghobady N, Saadati H. [Comparison of depression and anxiety in employed women with housewives women in Shiraz City in 2012 (Persian)]. The Journal of Toloo-e-behdasht. 2014; 13(1):115-23. http://tbj.ssu.ac.ir/article-1-1599-en.html
Jafari Mianaei S, Alaee Karahroudy F, Rasuli M, Zayeri F. [Effectiveness of “Parent Empowerment” program on anxiety and stress in mothers who have preterm infants hospitalized in NICUs (Persian)]. Payesh. 2012; 11(2):253-8. http://payeshjournal.ir/article-1-474-fa.html
Hosseinpour MR, Samiei L, Alizadeh A. [Four systems anxiety assessment in hemodialysis patients (Persian)]. Beyhagh. 2015; 20(1):33-41. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=281752
Torabi M, Salavati M, Ghahri Sarabi AR, Pooresmaeel Z, Akbarian Baghban AR. [Effect of foot reflexology massage and benson relaxation techniques on anxiety and physiological indexes of patients undergoing coronary heart angiography (Persian)]. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2012; 20(1):63-73. http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1108-en.html
Wong LY, Toh MPHS, Kong KH. Barriers to patient referral for complementary and Alternative medicines and its implications on interventions. Complementary Therapies in Medicine. 2010; 18(3-4):135-42. [DOI:10.1016/j.ctim.2010.05.034] [PMID]
Bazrafshan MR, Ghorbani Z. [The effect of Slow Stroke Back Massages on anxiety among primigravid women (Persian)]. Journal of Hayat. 2010; 16(1):34-40. http://hayat.tums.ac.ir/article-1-95-fa.html
Jouzi M. [Assessment of the effect of massage therapy on stroke patients (Persian)]. Medical Science Journal of Islamic Azad University Tehran Medical Branch. 2009; 19(4):256-61. http://tmuj.iautmu.ac.ir/article-1-225-en.html
Babashahi M, Fayaz S, Mardanian Dehkordi L. [Comparing the effect of massage and inhalation aromatherapy on anxiety level of the patients in the preoperative period (Persian)]. Nursing and Midwifery Journal. 2015; 13(4):284-91. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-1432-en.html
Kashaninia Z, Abedinipoor A, Hosainzadeh S, Sajedi F. The effect of swedish massage on glycohemoglobin in children with diabetes mellitus. Iranian Rehabilitation Journal. 2011; 9:16-20. http://irj.uswr.ac.ir/article-1-209-en.pdf
Tirgari B. [The effect of massage by mother on the situation of mood admitted to the NICU of the Afzalipour Hospital of Kerman University of Medical Sciences in 2016 (Persian)] [MSc. thesis]. Kerman: Kerman University of Medical Sciences; 2016. https://fa.irct.ir/trial/20942?revision=20942
Khojasteh F. [Comparing the effects of massage and guided imagery during pregnancy on anxiety among nulliparous women (Persian)] [MSc. thesis]. Zahedan: Zahedan University of Medical Sciences and Health Services; 2016. https://fa.irct.ir/trial/23267
Madalina Boitor, Géraldine Martorella, Christine Maheu, Andréa Maria Laizner, Céline Gélinas. Effects of Massage in Reducing the Pain and Anxiety of the Cardiac Surgery Critically Ill-a Randomized ControlledTrial Pain Medicine. 2018;19(12):2556-69. [DOI:10.1093/pm/pny055] [PMID]
Chen WL, Liu CJ, Yeh SH, Chiang MC, Fu MY, Hsieh YK. Effect of Back Massage Intervention on Anxiety, Comfort, and Physiologic Responses in Patients with Congestive Heart Failure. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2013; 19(5):464-470. [DOI:10.1089/acm.2011.0873]
Corcoran KJ, Fisher J. Measures for clinical practice and research: A sourcebook. Fifth ed. New York: Oxford University Press; 2013.
Atashi V, Mohammadi F, Dalvandi A, Abdellahi I, Shafiei Z. [Effect of slow stroke back massage on anxiety in patients with stroke: A randomized clinical trial (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2014; 2(4):45-52. http://jcnm.skums.ac.ir/article-1-63-fa.html
Keramati M, Sargolzaei MS, Moghadasi A, Basirinezhad MH, Mohammadpourhodki R. Evaluating the effect of Slow-Stroke Back Massage on the anxiety of candidates for cataract surgery. International Journal of Therapeutic Massage & Bodywork. 2019; 12(2):12-7. [PMID] [PMCID]
Gholami-Motlagh F, Jouzi M, Soleymani B. Comparing the effects of two Swedish massage techniques on the vital signs and anxiety of healthy women. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2016; 21(4):402-9. [PMID] [PMCID]
Razmjoo N, Hafizi Lotfabadi L, Yousefi F, Esmaeeli H, Azizi H, Lotfalizadeh M. [Effect of foot reflexology on pain and anxiety in women following elective cesarean section (Persian)]. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2012; 15(1):8-16. http://eprints.mums.ac.ir/4433/