مقدمه

زندگی در محیط با مبادله مداوم همراه است [1] و زندگی انسان تحت تأثیر ارتباط با محیط اطراف است. برخی عناصر محیطی ممکن است در جهت سلامتی و برخی مانع آن باشند [2]. تحقیقات زیادی در زمینه بررسی تأثیر خصوصیات محیط بر سلامتی انجام شده است. گاهی تحقیقات بر پایه رویکردهای روان‌شناسی محیط است که درباره اثر محیط بر سلامتی یا کاهش استرس و بهبود عملکرد بدن نگاشته شده [10-3]، این تحقیقات گاهی بر پایه تنظیم انرژی اشیا در محیط و اثرگذاری آن بر انسان است که عموماً پراکنده و سازمان نیافته‌اند و گاه عناصر را با موضوعاتی مانند انرژی‌های زمینی و الکترومغناطیسی و انرژی‌درمانی آمیخته‌اند [11].

ارتباط‌ انسان و محیط، گاهی با اندیشیدن‌، گاهی با لمس کردن‌، چشیدن‌، شنیدن‌، بوییدن و گاهی هم با دیدن است. بینایی که مهم‌ترین حس انتقالی در میان دیگر حواس انسان است در منتقل کردن احساسات مختلف و ادراکات گوناگون به مغز انسان نقش بسزایی دارد و تأثیرات اساسی و ژرفی روی مردم، سلامت فیزیکی، روانی، فیزیولوژیکی و عملکرد کلی آن‌ها در فضا دارد [12، 13]. علاوه بر این انسان‌ها محیط پیرامون خود را رنگی می‌بینند و این رنگ‌ها در آنان اثری خواه مثبت و یا منفی بر جای می‌گذارد. این تأثیرها ممکن است فیزیکی یا روانی باشد‌ که بُعد روانی آن مهم‌تر و آشکارتر است. چنان‌که تحقیقات تجربی دهۀ اخیر بر نقش و تأثیر رنگ و نقاشی بر سلامتی، بیماری و درمان انسان حکایت دارند [16-14]. 

رنگ عامل مهمی است که بر عملکرد استفاده‌کننده از فضا، تأثیر می‌گذارد و نقش مهمی در معماری ایفا می‌کند. چنان‌که در برخی از تحقیقات با تأکید بر نقش رنگ‌هایی خاص در محیط مانند رنگ سبز و آبی، آن‌ها را عاملی جهت ارتقای سلامت دانسته‌اند [23-17]؛ بنابراین طراح به اطلاعات فیزیولوژیکی و روان‌شناسی نیازمند است؛ چراکه به کشف روابط بین عوامل نور و رنگ و اثرات آن بر انسان کمک می‌کند [24].

در طب سنتی ایرانی توجه ویژه‌ای اثر به محیط طبیعی و مصنوع بر سلامت انسان شده است و در آن، رنگ از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. از شناخت درد از روی رنگ خاص گرفته تا انتخاب دارو به رنگ خاص و شیوه درمان و نگهداری بیمار در محیطی به رنگ مشخص، همه حکایت از توجه علم طب به رنگ دارد. در زمان بقراط حکیم معتقد بودند رنگ‌ها در پیشرفت یا بهبود بیماری‌ها تأثیر مهمی دارند و از آن تاریخ درمان با رنگ آغاز شده‌ است [25]. مزاج در طب سنتی، مفهومی کلیدی در سلامتی و بیماری انسان است [26] که نتیجه تأثیر کیفیت‌های چهارگانه گرمی، سردی، خشکی و تری بر یکدیگر است [27، 28]. از منظر طب، رنگ‌ها مانند سایر پدیده‌های عالم ماده دارای مزاج هستند (جدول شماره 1) و بر اساس مزاجشان بر انسان تأثیرگذارند. 

طب سنتی به طور کلی برای حفظ سلامتی، استفاده از ترکیب رنگ‌های گرم و روشن را به دلیل افزایش شادی و تأثیر مثبت بر نفس، توصیه کرده است و رنگ‌های سرد و تیره را عامل افزایش خلط سودا که افیون بدن و عامل بسیاری از بیماری‌های روانی است، می‌داند به همین دلیل رنگ در طب سنتی ایران به عنوان عاملی مؤثر در سلامتی و درمان افراد مورد توجه است؛ به طوری که در آن گاهی منع رنگ جهت حفظ سلامتی یا درمان مطرح است [31-29] و گاهی توصیه به استفاده از رنگ‌هایی خاص جهت سلامتی و درمان شده است [31-33]. 

طبق نظریات طب سنتی مزاج افراد تحت تأثیر رنگ محیط دچار تغییر می‌شود و سلامتی فرد تحت تأثیر قرار می‌گیرد. اما بر اساس مطالعات محققین، تاکنون ارتباط بین مزاج رنگ و مزاج فرد بررسی نشده است؛ بنابراین این پژوهش به بررسی رابطه بین مزاج رنگ‌های محیطی به عنوان عاملی خارجی و مزاج افراد می‌پردازد. این تحقیق یک مطالعه توصیفی تحلیلی است که به روش همبستگی به بررسی ارتباط رنگ عناصر محیطی به ‌عنوان متغیرهای معماری و مزاج افراد در معرض آن رنگ‌ها می‌پردازد.

مواد و روش‌ها

این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی است که به روش مقطعی تحلیلی در شهر کرمان به مدت سه ماه در بهار 1396 انجام گرفته است. جامعه آماری شامل منازل مسکونی و زنان خانه‌دار 20-40‌ساله است که حداقل یک سال در منازلشان ساکن بوده‌اند و بیماری خاصی نداشته‌اند. علت انتخاب زنان خانه‌دار این بود که آن‌ها نسبت به زنان شاغل بیشتر وقت خود را در محیط خانه می‌گذرانند و به دلیل اینکه پرسش‌نامه تعیین مزاج برای افراد سالم بین 20-40‌ساله تنظیم شده بود، جامعه آماری از بین زنان با این ویژگی انتخاب شد؛ به طوری که در مواجهه با افراد از آن‌ها پرسیده می‌شد که اگر بیماری یا درد خاصی دارند به پزشک متخصص همراه اعلام کنند؛ بنابراین این نوع افراد از جامعه آماری حذف می‌شدند. در انتخاب افراد به این نکته توجه شد که افراد خودشان در تعیین رنگ دیوار و سقف محیط نقش نداشته باشند. با اخذ مجوز از شهرداری و مدیریت شهرک، امکان مصاحبه با ساکنین و اجازه ورود به منازلشان فراهم و مشخص شد که فقط 144 نفر (و خانه) واجد شرایط جهت انتخاب جامعه هدف بودند؛ بنابراین با توجه به تعداد کم افراد و خانه‌هایشان، از روش تمام‌شماری در این پژوهش بهره گرفته شد. 

قبل از مراجعه به منازل چک‌لیستی آماده شد تا مشاهدات میدانی در ارتباط با رنگ دیوار و سقف هنگام بازدید در آن نوشته شود. این چک‌لیست شامل دو ستون ریز فضا و رنگ محیط بود که در بخش ریز فضا، چهار مؤلفه شامل دیوار‌های نشیمن، دیوارهای اتاق خواب، سقف نشیمن و اتاق خواب در چهار سطر نوشته شده بود و رو‌به‌روی هرکدام در زیر ستون رنگ محیط، رنگ‌های برداشت‌شده از مشاهده فضا قرار می‌گرفت و با توجه به مزاج هر رنگ کد مربوط به آن مزاج نوشته می‌شد. برای تعیین مزاج رنگ‌ها از قانون ترکیب و ساخت رنگ بهره گرفته شد؛ به طوری که با توجه به مشخص بودن مزاج چند رنگ در متون طبی (جدول شماره 1) مزاج رنگ‌های دیگر مشاهده‌شده به دست آمد.

با توجه به برداشت میدانی حاصل از بازدید منزل افراد، هنگام مراجعه، ابتدا برای تعیین مزاج زنان تحت آزمون، پرسش‌نامه تعیین مزاج افراد جوان و سالم دکتر مرتضی مجاهدی با روش مصاحبه تکمیل شد. پرسش‌نامه مورداستفاده، فرم ساده و اولیه‌ای جهت تعیین مزاج افراد سالم است که حاصل استخراج علمی از بین صدها پرسش طراحی‌شده در حوزه تعیین مزاج با روش‌های آماری است و در سال 1393 به عنوان اولین پرسش‌نامه استاندارد تعیین مزاج گزارش شده است. پایایی سؤالات در این پرسش‌نامه با استفاده از آماره کاپا بررسی شد و روایی شاخص‌های آنتروپومتریک و دمای بدن با مزاج تعیین‌شده با استفاده از ROC Curve و آزمون Logistic Regression ارزیابی شد [34].

پس از تکمیل پرسش‌نامه، مشاهدات میدانی در چک‌لیست‌ها نگاشته شد. با توجه به اینکه در طب سنتی، رنگ هم دارای مزاج است، مزاج رنگ‌های برداشت‌شده مشخص شد و داده‌های مربوط به برداشت میدانی و پرسش‌نامه مزاج وارد نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 شد. در این پژوهش از آزمون کای‌دو جهت بررسی رابطه متغیر رنگ عناصر محیطی و مزاج افراد استفاده شد. نتیجه حاصل از آزمون کای‌دو، سطح معنی‌داری رابطه متغیرها را نشان داد و اگر نتایج بررسی رابطه متغیرها کمتر از 5 درصد می‌بود، نتیجه گرفته می‌شد که رابطه مورد‌نظر معنی‌دار است.

یافته‌ها

در پژوهش حاضر 144 خانه و زن خانه‌دار مورد بررسی قرار گرفتند. در جدول شماره 2، خلاصه‌ای از وضعیت جمعیت مشارکت‌کنندگان از نظر مزاج نشان داده شده است.

 

از آنجایی که بر اساس مبانی نظری، هر رنگ دارای مزاج خاصی است، جهت ارائه توزیع فراوانی مزاج رنگ‌ها، مزاج رنگ‌های ثبت‌شده در 144 چک‌لیست تکمیل‌شده حاصل از مشاهدات میدانی، در تصویر شماره 1 نشان د‌اده شده‌اند. 

در بررسی، آیتم‌های متفاوت در رنگِ اجزا و عناصرِ داخلی واحدها دیده می‌شد که توصیف فراوانی آن‌ها از نظر گرمی و سردی مزاج در جدول شماره 3 و از نظر خشکی و تری در جدول شماره 4 و به صورت مزاج مرکب در تصویرهای شماره 2 و 3 آورده شده است.












 

بررسی رابطه مزاج فرد و رنگ دیوار 

نتایج جدول شماره 5 نشان می‌دهد، از 144 آزمودنی، به ترتیب 58/3 و 66/6 درصد از زنان تحت بررسی که در محیطی با دیوار نشیمن و اتاق خواب به رنگ گرم زندگی می‌کنند، دارای مزاج گرم هستند. 74/1 درصد از زنان سرد‌مزاج که در نشیمن‌هایی به رنگ سرد، زندگی می‌کنند و 70/7 درصد زنان تحت بررسی که در اتاق خوابی به رنگ سرد زندگی می‌کنند، دارای مزاج سرد هستند. همچنین 38/5 و 46/1 درصد از زنان تحت بررسی که در محیطی با دیوار نشیمن و اتاق به رنگ معتدل زندگی می‌کنند، دارای مزاج معتدل از نظر گرمی و سردی هستند. همچنین به ترتیب 52/3 و 36/9 درصد از زنان تحت بررسی که در محیطی با دیوار نشیمن و اتاق خواب به رنگی با مزاج خشک زندگی می‌کنند، دارای مزاج خشک و به ترتیب 70/6 و 76/5 درصد از زنانی که در محیطی با دیوار نشیمن و اتاق خواب با رنگی به مزاج تر زندگی می‌کنند، دارای مزاج تر و به ترتیب 53/6 و 42/9 درصد از زنان معتدل‌مزاج در محیطی با دیوار نشیمن و اتاق خواب به رنگ معتدل از نظر خشکی و تری زندگی می‌کنند (P<0/001).


 

نتایج آزمون کای‌دو (جدول شماره 6)، رابطه کاملاً معناداری بین مزاج افراد از نظر گرمی و سردی در شرایط رنگی مختلف برای دیوار نشیمن و اتاق را نشان می‌دهد؛ یعنی آزمودنی‌ها تحت تأثیر مزاج رنگ دیوار نشیمن و اتاق قرار گرفته‌اند. همچنین نتایج نشان می‌دهد، رابطه معناداری بین مزاج افراد با مزاج رنگ دیوار اتاق و نشیمن از نظر خشکی و تری وجود دارد (P<0/001).


 

بررسی مزاج فرد و رنگ سقف 

نتایج جدول شماره 7 نشان می‌دهد، به ترتیب 18/3 و 13/3درصد از زنان تحت بررسی که در محیطی با سقف نشیمن و اتاق خواب به رنگ گرم زندگی می‌کنند، دارای مزاج گرم هستند که فراوانی آن‌ها از مقدار قابل انتظار کمتر است. همچنین به ترتیب 62/1 و 67/2 درصد از زنان سردمزاج در محیطی با سقف نشیمن و اتاق خواب به رنگ سرد، زندگی می‌کنند که فراوانی مشاهده‌شده در بررسی سقف نشیمن از فراوانی قابل انتظار، بیشتر و برای اتاق خواب کمتر است. 30/8 و 15/4 درصد از زنان معتدل‌مزاج (در گرمی و سردی) در محیطی زندگی می‌کنند که به ترتیب درصدها، سقف نشیمن و اتاق خواب آن‌ها دارای رنگ معتدل است. 

نتایج برای خشکی و تری نیز نشان‌دهنده این است که 4/6 درصد از زنان با مزاج خشک در نشیمن با سقفی به رنگ خشک‌مزاج زندگی می‌کنند. 82/4 درصد زنان سردمزاج، نشیمن خانه‌هایشان دارای سقف با رنگ تر‌مزاج است که میزان مشاهده‌شده از میزان قابل انتظار کمتر است. همچنین 100 درصد زنان سرد‌مزاج در اتاق خواب با رنگ ترمزاج در سقف زندگی می‌کنند. 3/6 درصد افراد معتدل‌مزاج (در خشکی و تری) در محیطی هستند که دارای رنگ خشک‌مزاج است که در هر دو مورد، میزان مشاهده‌شده از میزان قابل انتظار کمتر است.

نتایج آزمون کای‌دو (جدول شماره 8)، عدم وجود رابطه معنادار بین مزاج افراد و مزاج رنگ سقف دیوار نشیمن و اتاق را نشان می‌دهد، (P-value به ترتیب برابراست با 0/115 & 0/517) یعنی آزمودنی‌ها تحت تأثیر رنگ سقف نشیمن از نظر گرمی و سردی قرار نگرفته‌اند. در مورد خشکی و تری نیز رابطه معنی‌داری بین رنگ به‌کاررفته در سقف نشیمن و اتاق خواب و مزاج افراد وجود نداشت (به ترتیب P=‌0/137 و P=0/124).

بحث

 در پژوهش‌های پیشین تأثیر طراحی محیط و ویژگی‌های طراحی فضا بر سلامتی و کاهش استرس مورد بررسی بوده و نقش طراحی فضای داخلی، فضای باز و طبیعی در محیط‌های مسکونی و محیط کاری بر سلامتی مورد بحث قرار گرفته است که همگی مؤید وجود رابطه بسیار معنی‌دار بین ویژگی‌های محیطی و سلامتی بوده‌اند. سال‌های متمادی است که رنگ‌ها آثار خود را برذهن، رفتار، تعادل فکری و جسمی، در ایجاد شادمانی، افسردگی، آرامش یا بی‌قراری انسانها نشان داده‌اند [33] و رنگ‌درمانی به عنوان شاخه‌ای از طب مکمل مورد توجه است. چنان‌که بررسی‌های علمی و فیزیولوژیکی ثابت کرده است که رنگ‌ها می‌توانند پاسخ‌های فیزیکی البته ناپایدار از قبیل بالا بردن و پایین آوردن فشارخون را ایجاد کنند یا بر ضربان قلب، عرق کردن بدن، دستگاه تنفسی و حتی احساسات و میزان بهره‌وری تأثیر بگذارند [35-37]. 

به طور کلی تحقیقاتی دقیقاً منطبق با این پژوهش یافت نشد، ولی یافته‌های پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین رنگ محیط و ویژگی فرد، تا حدودی با تحقیقات پیشین مبنی بر تأثیرگذاری رنگ بر انسان هم‌خوانی دارد [41-38]. در پژوهش‌های مذکور به اثربخشی رنگ مناسب بر تغییرات فیزیولوژیکی و روانی و عملکرد، اشاره شده است. چنان‌که در آن‌ها به تأثیر معنی‌دار افزایش نمره بهره هوشی دانش‌آموزان و انتخاب رنگ بر اساس ترجیحات دانش‌آموزان اشاره شده که نشان می‌دهد رنگ بر فرد تأثیرگذار بوده است.

نتایج آزمون کای‌دو در این پژوهش نشان داد مزاج دیوار از نظر گرمی و سردی و خشکی و تری با مزاج انسان رابطه معنی‌داری دارد. همچنین نتایج نشان‌دهنده بی‌معنی بودن ارتباط مزاج رنگ سقف‌ها با مزاج افراد تحت آزمون است. این شاید به این دلیل باشد که سقف بیشتر خانه‌ها دارای رنگ سفید (مزاج سرد و تر) بود و تفاوت مزاجی متفاوت مانند رنگ‌های دیوار در سقف دیده نمی‌شد.

 بنابراین تفاوت در میزان حجم، رنگ، انتزاع یا تجرید فضاها را نیز می‌توان به ریشه‌های مزاجی ساکنین و عاملان آن‌ها نسبت داد. ساطعی در نشریه پیوند، هفت عامل سن، محل زندگی، فصول سال، فرهنگ جامعه، زمینه هوشی و عاطفی، جامعه و طبقه اجتماعی را به‌ عنوان عوامل مؤثر در انتخاب رنگ معرفی می‌کند [42]. با نتایج حاصل از تحقیق باید عامل هشتم مزاج فرد را هم به موارد اضافه کرد.

نتیجه‌گیری

نتیجه مؤید رابطه بین رنگ‌های عناصر در محیط زندگی و مزاج است. شاید بتوان گفت رنگ‌های محیطی یک مکان بر مزاج افراد تأثیرگذار بوده و درنتیجه سلامتی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به گونه‌ای که محیط و عناصر محیطی به دلیل دارا بودن طبع و مزاج خاص خود، قوه‌ای از قوای انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از آنجا که قوا منشأ افعال است، باعث ایجاد حالتی در جسم و روان انسان می‌شود. اگر این حالت در جهت تعدیل مزاج فرد باشد، در حفظ سلامتی او نقش دارد و اگر بر مزاج فرد تأثیر سوء گذارد، باعث غلبه یکی از اخلاط شده و سلامتی فرد را به خطر می‌اندازد. 

با توجه به نتایج، راهکارهایی جهت انتخاب رنگ برای افراد می‌توان پیشنهاد داد. به گونه‌ای که در رنگ‌آمیزی فضا از رنگ‌های موافق تعدیل مزاج فرد استفاده کرد؛ به عنوان مثال برای فردی با مزاج سرد، از رنگ‌های گرم و روشن استفاده کرد و در انتخاب رنگ برای افراد گرم از رنگ‌های سرد مانند سفید استخوانی بهره گرفت. اما به طور کلی برای همه گروه‌ها باید استفاده از رنگ سیاه، خاکستری و سورمه‌ای را کاهش داد، چراکه این رنگ‌ها باعث تیرگی فضا و غلبه سودا می‌شوند. این موضوع را نیز باید مد نظر قرار داد که افراد در معرض رنگ مربوط به مزاجشان قرار نگیرند، چراکه این موضوع موجب غلبه اخلاط در آن‌ها می‌شود؛ به عنوان مثال اگر افراد با طبع گرم و خشک در معرض رنگ‌هایی با مزاج گرم و خشک مانند زرد و قهوه‌ای روشن قرار گیرند، به مرور زمان این امر باعث می‌شود که فرد دچار غلبه صفرا شود. 

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

کلیه‌ی اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است

حامی مالی

مقاله حاضر تحریری تازه از رساله دکتری نگارنده با عنوان «تبیین جایگاه معماری در طب سنتی ایران» است که در دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب ارائه شده است.

مشارکت نویسندگان

 تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند. 

تعارض منافع

بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی

لازم می‌دانم از زحمات استادان بزرگوار سرکار خانم دکتر مهرزاد مهربانی و دکتر حشمت الله متدین که با راهنمایی خود مرا یاری رساندند، قدردانی کنم. همچنین از معاون وقت شهرداری استان کرمان جناب دکتر محمدرضا خانی، ساکنان شهرک نون و القلم کرمان و به طور خاص مدیریت محترم شهرک، جناب آقای برخوری، به دلیل همکاری و هماهنگی‌های لازم، کمال تشکر را دارم.

References

1.Isfahani MM. [Health principles (Persian)]. Tehran: Tandis; 2005.

2.Schweitzer M, Gilpin L, Frampton S. Healing spaces: Elements of environmental design that make an impact on health. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2004; 10(Suppl 1):S-71-S-83. [DOI:10.1089/acm.2004.10.S-71]

3.Bilotta E, Evans GW. Environmental stress. In: Steg L, van Den Berg AE, de Groot JLM, editors. Environmental psychology. London: Wiley; 2013. https://research.wur.nl/en/publications/environmental-psychology-an-introduction

4.DuBose J, MacAllister L, Hadi Kh, Sakallaris B. Exploring the concept of healing spaces. HERD: Health Environments Research & Design Journal. 2018; 11(1):43-56. [DOI:10.1177/1937586716680567] [PMID]

5.MacAllister L, Bellanti D, Sakallaris BR. Exploring inpatients’ experiences of healing and healing spaces: A mixed methods study. Journal of Patient Experience. 2016; 3(4):119-30. [DOI:10.1177/2374373516676182] [PMID] [PMCID]

6.Burnard MD, Kutnar A. Wood and human stress in the built indoor environment: A review. Wood Science and Technology. 2015; 49:969-86. [DOI:10.1007/s00226-015-0747-3]

7.Peng Hui FK, Aye L. Occupational stress and workplace design. Buildings. 2018; 8(10):133. [DOI:10.3390/buildings8100133]

8.Petros AK, Georgi JN. Landscape preference evaluation for hospital environmental design. Journal of Environmental Protection. 2011; 2(5):639-47. [DOI:10.4236/jep.2011.25073]

9.Barton J, Bragg R, Wood C, Pretty J, editors. Green exercise: Linking nature, health and well-being. New York: Routledge; 2016. [DOI:10.4324/9781315750941]

10.Rose E. Encountering place: A psychoanalytic approach for understanding how therapeutic landscapes benefit health and wellbeing. Health & Place. 2012; 18(6):1381-7. [DOI:10.1016/j.healthplace.2012.07.002] [PMID]

11.Najafi Ghezeljeh T, Bahonar E, Haghani H. [Investigating the effect of listening to nature sounds on the level of consciousness and physiological indices of patients with traumatic coma (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2019; 9(2):3642-56. http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-594-en.html

12.The House Whisperer. Epigenetic architecture: The consciousness matrix of buildings – genetic architecture® [Internet]. 2020 [Updated 2020]. Availble from: https://www.thehousewhisperer.tv/architects-academy/

13.Brusseau ML, Ramirez-Andreotta M, Pepper IL, Maximillian J. Environmental impacts on human health and well-being. In: Brusseau ML, Pepper IL, Gerba CP, editors. Environmental and Pollution Science. 3rd ed. Cambridge, MA: Academic Press; 2019. p. 477-99. [DOI:10.1016/B978-0-12-814719-1.00026-4]

14.Briki W, Majed L. Adaptive effects of seeing green environment on psychophysiological parameters. Frontiers in Psychology. 2019; 10:252. [DOI:10.3389/fpsyg.2019.00252] [PMID] [PMCID]

15.Lengen C. The effects of colours, shapes and boundaries of landscapes on perception, emotion and mentalising processes promoting health and well-being. Health & Place. 2015; 35:166-77. [DOI:10.1016/j.healthplace.2015.05.016] [PMID]

16.Yildirim K, Akalin-Baskaya A, Hidayetoglu ML. Effects of indoor color on mood and cognitive performance. Building and Environment. 2007; 42(9):3233-40. [DOI:10.1016/j.buildenv.2006.07.037]

17.Cusack P, Lankston L, Isles Ch. Impact of visual art in patient waiting rooms: Survey of patients attending a transplant clinic in Dumfries. JRSM Short Reports. 2010; 1(6):1-5. [DOI:10.1258/shorts.2010.010077] [PMID] [PMCID]

18.Korpela K, Hartig T. Restorative qualities of favorite places. Journal of Environmental Psychology. 1996; 16(3):221-33. [DOI:10.1006/jevp.1996.0018]

19.Mitchell R, Popham F. Greenspace, urbanity and health: Relationships in England. Journal of Epidemiology & Community Health. 2007; 61(8):681-3. [DOI:10.1136/jech.2006.053553] [PMID] [PMCID]

20.Richardson EA, Mitchell R. Gender differences in relationships between urban green space and health in the United Kingdom. Social Science & Medicine. 2010; 71(3):568-75. [DOI:10.1016/j.socscimed.2010.04.015] [PMID]

21.Foley R, Kistemann T. Blue space geographies: Enabling health in place. Health & Place. 2015; 35:157-65. [DOI:10.1016/j.healthplace.2015.07.003] [PMID]

22.Mitchell R. Is physical activity in natural environments better for mental health than physical activity in other environments? Social Science & Medicine. 2013; 91:130-4. [DOI:10.1016/j.socscimed.2012.04.012] [PMID]

23.Ulrich RS. Visual landscapes and psychological well-being. Landscape Research. 1979; 4(1):17-23. [DOI:10.1080/01426397908705892]

24.Ulrich RS. View through a window may influence recovery from surgery. Science. 1984; 224(4647):420-1. [DOI:10.1126/science.6143402] [PMID]

25.Itten J. The elements of color: A treatise on the color system of Johannes Itten, based on his book the art of color. New York: John Wiley & Sons; 1970. https://books.google.com/books?id=ofvRhNBgoCoC&dq

26.Farzan N. [Color and nature (Persian)]. Tehran: Tehran Publications; 1997. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/552725

27.Naseri M, Rezaeiazdeh H, Taheripanah T, Naseri V. [Temperament theory in the Iranian traditional medicine and variation in therapeutic responsiveness, based on pharmacogenetics (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2010; 1(3):237-42. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=149496

28.Jakson WA. A short guide to humoral medicine. Trends in Pharmacological Sciences. 2001; 22(9):487-9. [PMID] [DOI:10.1016/s0165-6147(00)01804-6]

29.Kord Afshari GR, Mohammadi Chenari H, Esmaeili S. [Nutrition in Iranian & Islamic medicine (Persian)]. 17th ed. Tehran: Nasle Nikan; 2011. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1224418

30.Kermani MK. [Dallakiyyeh letter (Resaleyeh Dallakiyyeh) (Persian)]. Tehran: Research Institute for Islamic & Complementary Medicine; 2008. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3771283

31.Avicenna. The canon of medicine [A. Sharafkandi, Persian trans.]. Vol. 1. 10th ed. Tehran: Soroush; 2011. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2094175

32.Avicenna. The canon of medicine [A. Sharafkandi, Persian trans.]. Vol. 3. 8th ed. Tehran: Soroush; 2011. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2094175

33.Al-Ghozvali AIA. [Views of the full moon in the homes of pleasure (Men matale al-badr fi manazel al-surur) (Arabic)]. Vol. 2. Cairo: Edarato al-Vatan Publications; 1882. 

34.Ruga W. A healing environment, by design. Modern Healthcare. 2000; 30(44):24. [PMID]

35.Mojahedi M, Naseri M, Majdzadeh R, Keshavarz M, Ebadini M, Nazem E, et al. Reliability and validity assessment of Mizaj Questionnaire: A novel self-report scale in Iranian traditional medicine. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2014; 16(3):e15924. [DOI:10.5812/ircmj.15924] [PMID] [PMCID]

36.Kateb F. [Color in our age (Persian)]. In: Consulting Engineers of Herampey. Light, sound, color in art, architecture and urbanism. Tehran: Azarakhsh Press; 2015. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3710943

37.Savavibool N, Gatersleben B, Moorapun Ch. The effects of colour in work environment: A systematic review. Asian Journal of Behavioural Studies. 2018; 3(13):149-60. [DOI:10.21834/ajbes.v3i13.152]

38.Elliot AJ, Maier MA, Moller AC, Friedman R, Meinhardt J. Color and psychological functioning: The effect of red on performance attainment. Journal of Experimental Psychology: General. 2007; 136(1):154-68. [DOI:10.1037/0096-3445.136.1.154] [PMID]

39.Kurt S, Osueke KK. The effects of color on the moods of college students. SAGE Open. 2014; 4(1). [DOI:10.1177/2158244014525423.]

40.Lengen C. The effects of colours, shapes and boundaries of landscapes on perception, emotion and mentalising processes promoting health and well-being. Health & Place. 2015; 35:166-77. [DOI:10.1016/j.healthplace.2015.05.016] [PMID]

41.Elliot AJ. Color and psychological functioning: A review of theoretical and empirical work. Frontiers in Psychology. 2015; 6:368. [DOI:10.3389/fpsyg.2015.00368] [PMID] [PMCID]

42.Sateei E. The effect of colors in human life. Journal of link. 1993; 52:120-3. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/147349/