هایپر‌لیپیدمی وضعیتی است که به افزایش چربی‌های خون اشاره دارد. بخش بزرگی از علل مرگ‌ومیر و ناتوانی‌های جسمانی در اغلب کشورهای جهان به دلیل عوارض قلبی‌عروقی ناشی از آترواسکلروز است که ضررهای اقتصادی زیادی را نیز به کشورها تحمیل می‌کند [1-3]. همچنین مشخص شده که افزایش سطوح کلسترول، کیلومیکرون‌ها، لیپویروتئین‌های با وزن مولکولی پایین و آپولیپوپروتئین B ریسک‌فاکتورهایی برای بیماری‌های عروقی قلب و مغز، نظیر آترواسکلروز، بیماری‌های عروق کرونر قلب، سکته‌های ایسکمیک مغزی و بیماری‌های مزمن کلیه هستند [3]. تقریباً نیمی از موارد سکته‌های قلبی و یک‌چهارم سکته‌های مغزی با افزایش میزان LDL و کلسترول سرم همراه هستند [4]. به طور شایعی اولین انتخاب دارویی جهت درمان و یا پیشگیری در بیماران با هایپر لیپیدمی، استاتین‌ها هستند و اغلب بیماران مجبورند استاتین‌ها را به مدت طولانی مصرف کنند [5، 6].
استفاده دراز‌مدت از استاتین‌ها میوپاتی و ریسک بروز دیابت را افزایش داده و با تاثیر منفی روی عملکرد میتوکندری‌های سلول‌های بدن به‌مرور روی توان متابولیکی بدن اثر گذاشته و باعث بروز ضعف در قوای بدنی شده و بالطبع می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری اختلالات دیگر هم باشد [7]. از طرفی استاتین‌ها و سایر ترکیبات ضد چربی خون به‌تنهایی اثرات کارآمد و موفق درمانی ندارند و کنترل چربی‌های خون با استفاده از بیش از یک دارو یا روش درمانی موفق‌تر است [8]. تحقیقات متعددی تأثیرات مثبت استفاده هم‌زمان از برنامه‌های غذایی، فعالیت‌های فیزیکی و داروهای گیاهی و طبیعی را در کنترل هایپرلیپیدمی نشان داده است [9، 10]. توجه به این نکته مهم است که عوارض دارویی استاتین‌ها در بعضی از رژیم‌های غذایی و ورزش‌های خاص افزایش می‌یابد [11]. با توجه به گسترش روز‌افزون تمایل جامعه جهانی به استفاده از طب‌های مکمل‌، آشنایی با دیدگاه‌های طب ایرانی، می‌تواند درکنترل هایپر‌لیپیدمی و مشکلات ناشی از آن مؤثر باشد [12، 13]. لذا بر آن شدیم تا در این مقاله مروری ضمن بررسی متون طب کلاسیک‌، طب ایرانی و تایج کارآزمایی‌های بالینی انجام‌شده به تبیین دیدگاه‌ها و اسباب و علل هایپر‌لیپیدمی از منظر طب ایرانی بپردازیم. این مطالعه می‌تواند بستری جهت تحقیقات و بررسی‌های بعدی باشد. 
تاریخچه و کلیات 
تشخیص، پیگیری و درمان در بیماران با هایپر‌لیپیدمی با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی انجام می‌گیرد. انجام آزمایشات تشخیص طبی و استفاده از ظروفی به نام قاروره از صدها سال قبل در ایران رواج داشته است [14]. در اغلب متون و کتب طب ایرانی به ذکر خصوصیات بول (ادرار) و براز (مدفوع) و رنگ و قوام و حالات مختلف خون مستخرجه از بیماران در جریان اعمال یداوی پرداخته شده است [15]. در مواردی نیز به وجود چربی در ادرار یا مدفوع، ناشی از گدازش اعضا و همچنین فجاه (مرگ ناگهانی) اشاره شده [16]. انجام آزمایشات پزشکی به طرق امروزی از قرن نوزدهم شکل گرفت و کامل‌تر شد. در سال 1758 میلادی به دنبال خارج کردن سنگ صفراوی از بدن یک بیمار، کلسترول کشف شد و با استفاده از واژه‌های chole به معنای صفرا، steros به معنای جامد و ol (‌اشاره به ساختار الکلی)، نام کلسترول تعیین شد. بعدها ویرشو، آسیب‌شناس آلمانی ماده چرب و زرد‌رنگی را که در جداره شریان‌های بیمارانی که در اثر حمله قلبی فوت کرده بودند کشف کرد. با پیشرفت تکنولوژی و در 1960 جان گفمن‌، اولین کسی بود که برای جدا کردن لیپو پروتئین‌های پلاسما از سانتریفیوژ استفاده کرد. وی همچنین متوجه شد زمانی که خون حاوی مقادیر بیشتر از حد معمول LDL و کمتر از معمول HDL باشد، حملات قلبی به وجود می‌آید. در 1965 فیبرات‌ها کشف شدند و در 1970 یک میکروبیولوژیست ژاپنی به نام آکیرا اندو، اثرات یک ارگانیسم را روی چربی‌های خون بررسی کرد که منجر به ساخت استاتین‌ها شد [17، 18]. به‌تدریج و با انجام کارآزمایی‌های بالینی و مطالعات گسترده پزشکی از جمله مطالعه فرامینگهام، فاکتورهای خطر بیماری‌های آترواسکلروتیک و هایپر‌لیپیدمی تعیین شدند [18].

در این مطالعه از اوایل دی ماه لغایت اسفند 1399 مطالب و یافته‌های جدید در مورد چربی‌های خون از کتب معتبر پزشکی و همچنین با جست‌وجو در پایگاه‌های اطلاعاتی پابمد، مگ ایران، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، وب آو ساینس و اسکوپوس با استفاده از کلید‌واژه‌های Hyperlipidemia ،‌Dyslipidemia، Cholestrol ،‌Triglyceride ،‌Atherosclerosis و Metabolic syndrome و Statin جمع‌آوری شد. سپس با بررسی کتب معتبر طب ایرانی از جمله قانون، کامل الصناعه، اغراض الطبیه، خلاصه الحکمه، مخزن الادویه، مفرح القلوب‌، قانونچه و طب اکبری و با استفاده از کلید‌واژه‌های= شحم، پیه، چربی، بلغم، دسومت‌، دهن و سمین به جست‌وجو در متون توسط نرم‌افزار نور پرداخته شد و مطالب مرتبط جمع‌آوری شد و سپس مورد تحلیل محتوا قرارگرفتند [15، 16، 19-23]. 

 چربی‌ها به صورت ذرات لیپوپروتئین در خون جریان دارند. عمدتاً از طریق مواد غذایی وارد بدن شده یا توسط کبد ساخته می‌شوند [24]. از جمله مهم‌ترین نقش‌هایی که چربی‌ها در بدن ایفا می‌کنند می‌توان به این مواردی که در ادامه می‌آیند اشاره کرد.
چربی‌ها‌، موادی جهت تولید انرژی و متابولیسم سلولی در بدن هستند. به علاوه نقش ساختمانی در غشای سلولی و ساختار بسیاری از ترکیبات متابولیک بدن مثل انواع هورمون‌ها دارند، حفظ حرارت بدن همچون عایق، کمک به جذب و استفاده از ویتامین‌های محلول در چربی، ذخیره انرژی، کمک به حفظ هومئوستاز در داخل و خارج از سلول‌ها، کمک به دفع بعضی مواد از بدن و کاستن از اثرات تخریبی رادیکال‌های آزاد تشکیل‌شده در اثر متابولیسم بدن یا عوامل محیطی از دیگر فواید چربی‌ها برای بدن است [23]. 
به دلیل آنکه چربی‌ها در آب نامحلول هستند انتقال آن‌ها در محیط آبی پلاسمای خون‌، به صورت ترکیب لیپیدهای غیرقطبی (تری‌گلیسریدها و استرهای کلسترول) با لیپیدهای دوگانه دوست (فسفولیپیدها وکلسترول) و پروتئین‌ها، که لیپوپروتئین نامیده میشوند، میسر می‌شود. 
لیپوپروتئین‌ها دارای چهار گروه اصلی هستند:
 1. شیلومیکرون‌ها : بزرگ‌ترین و شناورترین ذرات بوده و با داشتن کمترین چگالی حاوی بیشترین لیپد هستند. 
2. لپیوپروتئین‌های با وزن مولکولی بسیار پایین.
3. لیپویروتئین‌های با وزن مولکولی پایین
4. لیپویروتئین‌های با وزن مولکولی بالا: چگال‌ترین ذرات لیپوپروتئینی بوده و کمترین مقدار لیپید را دارا هستند [23].
آپولیپوپروتئین‌ها، بخش پروتئینی لیپوپروتئین‌ها را تشکیل داده و به‌ عنوان فعال‌کننده‌های آنزیمی یا رابطی جهت اتصال به گیرنده‌های سلولی عمل کرده و تغییرات آن‌ها در بروز بسیاری از بیماری‌ها نقش دارد [24، 25]، تعداد زیادی از آن‌ها تا کنون شناخته شده‌اند مانند:Apo a, Apo B100, Apo B48, Apo C, Apo E
تری‌گلیسریدها به صورت قطرات لیپیدی بزرگی در بافت چربی ذخیره می‌شوند که به طور دائمی در حال لیپولیز و تشکیل مجدد هستند. این دو مسیر متفاوت تحت اثر عوامل غذایی، هورمونی و متابولیکی قرار دارند [26، 27].
تری‌گلیسریدها از یک مولکول گلیسرول و سه مولکول اسید چرب با ساختاری خطی تشکیل شده‌اند نوع اسیدهای چرب تشکیل‌دهنده این مولکول و تعداد پیوندهای دوگانه در ساختار زنجیره‌های کربنی از عوامل مهم در ایجاد حالت سیالیت در این ترکیبات است که عمدتاً جهت ذخیره‌سازی در سلول‌ها و یا مصرف مستقیم عضله قلب به عنوان سوخت مصرف می‌شوند.کلسترول ساختاری حلقوی دارد. و عمدتاً در ساختمان غشای سلول‌ها و یا به عنوان ساختار پایه انواع هورمون‌ها مانند هورمون‌های غده فوق کلیه و هورمون‌های جنسی استفاده می‌شود [26، 27].
بر اساس مبانی طب ایرانی بدن انسان جهت ادامه حیات به غذا نیاز دارد‌. غذایی که خورده شده و وارد معده می‌شود، تحت تأثیر فرایندهای هضمی مختلف به اخلاط چهارگانه دم، بلغم، صفرا و سودا تبدیل می‌شود. هرکدام از این اخلاط دارای کیفیاتی هستند و اعمالی را برعهده دارند (جدول شماره 1).



حفظ سلامتی در بدن مستلزم تولید اخلاط صالح از نظر کیفی وکمی و با نسبت‌های متعادل است [28]. تبدیل غذای خورده‌شده به ماهیت و جوهر عضو، به‌تدریج و طی چهار مرحله تغییر یا استحاله که اصطلاحاً هضم‌های چهارگانه نامیده می‌شوند، صورت می‌پذیرد. هر هضمی دارای یکسری مواد مفید و لازم و همچنین یکسری مواد زائد یا فضلاتی است که باید از طرق مخصوصی دفع شوند [16]. هضم اول معدی است و در جریان آن کیلوس تولید می‌شود‌. مواد زائد ناشی از هضم اول به شکل مدفوع از طریق روده‌ها دفع می‌شود. هضم دوم کبدی است و طی آن مواد جذب‌شده از طریق عروق ماساریقا که کیموس نامیده می‌شوند تحت تأثیر حرارت در این عروق و کبد نضج پیدا کرده و اخلاط را تشکیل می‌دهند و پس از ورود به خون از طریق عروق در بدن منتشر شده و هر یک از اعضا متناسب با نیازهای تغذیه‌ای و مزاج و جایگاهشان از این اخلاط برداشت می‌کنند. هضم سوم عروقی است و مواد در عروق صغار (مویرگ‌ها) برحسب مزاج عضو تغییراتی می‌یابند که برای اعضا قابل استفاده باشند و در هضم چهارم که عضوی است استحاله مواد به اعضا صورت می‌گیرد. قسمت اعظم فضولات هضم کبدی از طریق ادرار و بخشی هم از طریق کیسه صفرا و طحال دفع می‌شوند. فضولات هضم سوم و چهارم به صورت تعریق، یا به شکل چرک از بینی، گوش و روزنه‌های سطح پوست، رشد زوائد بدن مانند مو وناخن از بدن دفع می‌شود [15].
همان‌گونه که ذکر شد شکل‌گیری اعضا و بافت‌های مختلف بدن از مجموعه‌ای از اخلاط و تغییراتی که رویشان صورت می‌گیرد امکان‌پذیر می‌شود و مزاج کلی هر عضوی بر حسب اینکه کدام خلط در ساختار آن عضو بیشتر شرکت کرده باشد تعیین می‌شود. و بر این اساس در کتب طب ایرانی مزاج اعضای مختلف بدن از نظر کیفیات سردی، گرمی، تری و خشکی مقایسه شده است مثلاً قلب از نظر مزاجی گرم‌ترین و خشک‌ترین عضو بدن و پوست معتدل‌ترین عضو بدن است. پیه و چربی که در مناطق مختلف بدن مانند چربی زیر‌پوستی یا دور اعضای داخلی وجود دارد، از جمله سردترین و مرطوب‌ترین بافت‌های بدن هستند [16]. لذا تجمع آن‌ها در بعضی از بافت‌ها هم سبب افزایش چربی و تری در آن بافت یا عضو می‌شود. چنان‌که مزاج کلی بدن افراد چاق سردی و تری بیشتری نسبت به شرایط طبیعی دارد یا مزاج کبد در بیماری کبد چرب‌، بیشتر به طرف سردی و تری میل می‌کند [29].
حکیم بوعلی سینا در کتاب قانون وجود چربی در خون را با عنوان «دسومت دم» بیان کرده است و آن را ماده متشکله اصلی شحم و بافت چربی در بدن می‌داند.
شیخ الرئیس با نگرشی طبیعت‌محور به طرز جالبی تجمع چربی‌ها در مناطق مختلف بدن را به فرایند تشکیل برف تشبیه کرده است، همان‌گونه که رطوبت موجود در هوا در اثر برودت به حالت جامد درآمده و کریستال‌های برف و یخ را به وجود می‌آورند، رطوباتی از بدن هم که در‌واقع گروهی از اخلاط هستند با انعقاد عضوی و تجامد در اثر برودت به توده‌های چربی تبدیل می‌شوند [16]. 
همچنین همان‌گونه که در ایام مختلفی از سال و یا در مناطقی از زمین‌، در اثر برودت هوا، شاهد بارش بیشتر برف هستیم، انتظار می‌رود مواردی هم که سبب ایجاد سردی یا رطوبت اضافه در مناطقی از بدن شوند با افزایش چربی همراه باشند. مثلاً یکی از علل چاقی شکمی و تجمع چربی زیرپوستی در ناحیه شکم‌، از منظر طب ایرانی، یبوست و سردی در روده‌ها‌ست [29-31].
حکیم چغمینی درکتاب قانونچه علاوه بر اشاره به رنگ سپید بافت چربی یکی از وظایف آن را ایجاد نرمی در عضو مجاور دانسته است [20].
حکیم عقیلی خراسانی در کتاب خلاصه الحکمه چنین می‌گوید: شحم به فارسی پیه و آن جسمی است سفید در غایت نرمی و متولد از مائیت دم و دسومت و فاعل انعقاد آن برودت مجمده و قابضه است لهذا بیشتر بر اغشیه و اعضای عصبانیه به دلیل برودت مزاج، تولید و انجماد می‌یابند و فاعل انعقاد آن برودت است که ماده لطیف و دسم چرب از مائیت خون، چون به اعضای عصبانی برسد به سبب برودت مزاج آن‌ها منجمد و منعقد می‌گردد و چون حرارت بدان‌ها برسد گداخته می‌گردد و فایده خلقت آن در اعضا؛ تر و چرب و تازه داشتن عضو است که مجاور و متصل بدان است تا آنکه از حرکات مسخنه محلله رطوبات مانعه از حرکات محفوظ دارد و مدد بدان‌ها رسد و نگذارد که جفاف و یبس و ضعف و لاغری بدان‌ها عارض گردد و از حرکات باز مانند [19].
از نظر طب ایرانی عدم رعایت اصول شش‌گانه یا سته ضروریه شامل مراعات تدابیری در خوردن و آشامیدن، خواب و بیداری، آب‌وهوا، ورزش متناسب، اعراض نفسانی و استفراغات و احتباس می‌تواند باعث بروز بیماری‌ها و ضعف اعضا‌، هضم‌های چهارگانه و یا کل بدن شود [22، 32] (جدول شماره 2).



تولید اخلاط در بدن در فصول و مکان‌های مختلف و حتی اوقات مختلف عمر انسان متفاوت است.
کلیه حالات و بیماری‌هایی که روی عملکرد و حرارت معده و کبد تأثیر می‌گذارند می‌توانند در فرایند تولید اخلاط نیز مؤثر باشند [19].
هماهنگی عملکرد کبد و قلب به عنوان دو عضو رئیسه در تولید و ارسال اخلاط و مواد به اعضای بدن بسیار مهم است. سوءمزاجات و اختلال دره ضم عضوی هریک از این دو عضو می‌تواند برکیفیت و کمیت اخلاط تأثیر بگذارد. عدم رعایت اصول حفظ الصحه می‌تواند به مروز زمان باعث تجمع غیر‌طبیعی‌ و غیرمتناسب اخلاط در عروق شود. این حالت در کتب طب ایرانی، « امتلا» خوانده می‌شود [33] که از نظر لغوی به معنای پرشدگی و انباشتگی است [34]. امتلا می‌تواند ناشی از غلبه یک خلط یا بیش از یک خلط باشد و بر حسب نوع اخلاط تجمع‌یافته حالات و علائم بالینی متفاوتی را شاهد خواهیم بود [35]. 
حکیم محمداعظم خان در کتاب اکسیر اعظم در مورد امتلا و امراض امتلایی این‌گونه شرح می‌دهد:
امراض امتلایی امراضی هستند که سبب عروض و حدوثشان، پری اجزای بدن باشد [33].

اولین و شایع‌ترین علت مرگ‌و‌میر در جهان ناشی از حوادث قلبی‌عروقی است و افزایش چربی‌های خون یکی از عوامل خطر مهم و قابل کنترل این بیماری‌هاست [36]. همچنین با توجه به صنعتی شدن جوامع و گسترش زندگی شهرنشینی و شیوه زندگی کم‌تحرک در جوامع، سن شیوع چاقی و سندرُم متابولیک روبه افزایش است [37، 38]. هایپرلیپیدمی مفهوم گسترده‌ای است و علاوه بر عوارض قلبی‌عروقی تأثیراتی بر سایر اعضای بدن نیز دارد [39]. لذا باید از جنبه‌های مختلفی مورد بررسی قرار گیرد (تصویر شماره 1). 



در ادامه جنبه‌های بالینی مختلف و مرتبط با هایپر‌لیپیدمی از منظر طب نوین مطرح و به دنبالش در مورد دیدگاه‌های طب ایرانی بحث شده است. 
1. هایپرلیپیدمی عمدتاً به دلیل افزایش در جذب چربی‌ها و عدم رعایت الگوهای صحیح تغذیه و در‌نتیجه افزایش تولید لیپوپروتئین‌ها در کبد و یا کاهش در لیپولیز و مصرف توسط بافت‌ها ایجاد می‌شود [40]. به عنوان یکی از اجزای سندرُم متابولیک، هایپر‌لیپیدمی می‌تواند در همراهی با طیفی از بیماری‌ها نظیر چاقی، فشار خون، هایپرگلیسمی، هایپریوریسمی، هایپرانسولینمی و کبد چرب باشد [41].
2. بر اساس نظرات حکمای طب ایرانی، دسومت دم یا چربی که در خون وجود دارد، در اثر برودت مجمده و قابضه در بعضی قسمت‌های بدن انعقاد عضوی یافته و تجمع می‌یابد و بافت‌هایی که چربی‌های خون در آن‌ها جمع و ذخیره می‌شوند با عباراتی همچون شحم، پیه، سمین، ثرب، ازار، چادر پیه نامیده می‌شوند [20 ،19]. به خاطرمزاج سرد و تر‌، سپیدی رنگ و افعالی که به این بافت‌ها نسبت داده می‌شود به نظر می‌رسد این خصوصیات بیشتر با ویژگی‌های خلط بلغم سازگاری داشته (جدول شماره 1) و خلط غالب در تشکیل بافت‌های چربی‌، خلط بلغم ‌باشد. 
3. طب ایرانی یکی از عوامل مؤثر در سلامت جسمانی را تعادل بین اخلاط تولیدشده می‌داند. اخلاط به ‌طور عمده در کبد به وجود آمده و در داخل عروق جریان دارند؛ بنابراین می‌توان گفت تمامی مواد موجود در عروق از قبیل پروتئین‌ها، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی از مصادیق اخلاط هستند. چنانچه هر خلطی از لحاظ کمی یا کیفی دچار اختلال شود از جمله اخلاط غیرطبیعی محسوب می‌شود. کبد به عنوان محل اصلی تولید اخلاط در بدن، یک نقش مهم و مرکزی را در به وجود آمدن هایپر‌لیپیدمی داشته و همکاری بسیار نزدیکی با معده دارد. سوء‌مزاجات معده که باعث ضعف در قوای معدی و عمدتاً قوای هاضمه می‌‌شود، بر عملکرد کبد و روند تولید اخلاط نیز تأثیر می‌گذارند [42، 43]. در مطالعه بابائیان و همکاران [44] به بررسی اختلالات سوءهضم و در مطالعه امتیازی و همکاران به ارتباط شیوع علائم گوارشی و افزایش کلسترول و بلغم پرداخته شده است [45].
4. کلیه بیماری‌های کبد مثل سوءمزاجات کبد و عمدتاً سوءمزاج سرد وتر، انواع سده (در کبد، ماساریقا، طحال)، اورام کبدی‌، امراض خلقت (مانند بعضی سندرم‌ها و اختلالات ژنتیکی) و بیماری‌های مشارکتی، همگی می‌توانند باعث ضعف در قوای کبد شوند [43]. همچنین بروز و غلبه سردی و تری بر کبد می‌تواند باعث هضم ناکافی و افزایش تولید اصنافی از بلغم شود. در مطالعه صالحی و همکاران به بررسی بیماری کبد چرب از نظر طب ایرانی پرداخته شده است [46].
5. کمبود بعضی از اخلاط می‌تواند باعث غلبه و بروز علائم امتلای ناشی از خلط دیگری شود مثلاً کمبود خلط صفرا در مواردی می‌تواند باعث بروز غلبه و امتلای خلط بلغم شود [47]. در بعضی موارد دیابت، مقاومت به انسولین و سندرُم متابولیک شاهد تجمع مواد در عروق به شکل هایپر لیپیدمی هستیم [28].
6. عملکرد صحیح فیزیولوژیک دستگاه‌های بدن مرهون صحت فعالیت‌های آنزیمی و واکنش‌های بیولوژیک سلول‌های بدن است. این فعالیت بیولوژیک و جذب و دفع مواد در حرارت و PH متناسب و تعادل از نظر آب و الکترولیت و تعادل اسموتیک و سیستم بافری تامپونی به خوبی صورت می‌گیرد و عدم تعادل در این بخش‌ها منجر به غیرفعال شدن بسیاری از آنزیم‌ها و عدم واکنش‌پذیری بسیاری از ترکیبات آلی و حیاتی می‌شود. مثلاً خیلی از آنزیم‌ها غیرفعال شده یا تبادل مواد در دو طرف غشای سلولی مختل می‌شود و بالطبع تجمع یکسری از مواد را خواهیم داشت، از نظر طب ایرانی به دنبال هر هضمی از هضوم اربعه، فضولاتی حاصل می‌شود که باید از بدن دفع شود و هرگونه خللی در استفراغات لازم برای بدن و بد‌انباشت مواد می‌تواند منجر به ضعف در طبیعت بدن و یا امتلا شود [44، 47، 50]. 
7. همچنین بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون و کم‌کاری تیروئید، می‌توانند با درجاتی از هایپر‌لیپیدمی همراه باشند [40]. بر اساس منابع طب ایرانی، بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند باعث ضعف طبیعت بدن و اختلال در هضوم اربعه و فرایند تولید اخلاط شود [32، 44].
8. قلب به عنوان یک عضو رئیسه‌، جایگاه روح حیوانی و دارای هضم عضوی مخصوص به خود است. قلب با مزاج گرم و خشک در سمت چپ قفسه سینه و نیمه بالای تنه واقع شده و کبد به عنوان عضو رئیسه دیگر با مزاج گرم و تر در سمت راست و در ناحیه شکم و پایین تر از قلب واقع شده. این دو عضو حرارت اطراف معده و عروق داخل شکم را تأمین می‌کنند که نقش مهمی در نضج مواد و غذا دارد. قلب از نظر گرمی و سردی و کبد از نظر تری و خشکی نسبت به هم تفوق دارند. مثلاً کبد به عنوان یک عضو رئیسه می‌تواند با افزایش تولید اخلاط‌، سعی در جبران خشکی ایجاد‌شده در اعضا‌یی مثل قلب و مغز کند [16].
 9. تغییرات تری‌گلیسرید در مواردی با حالات روحی و روانی و مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها ارتباط دارد [49].
در اثر بسیاری از تحریکات محیطی و اعراض نفسانی ممکن است قلب دچار سردی و یا افزایش خشکی بشود، همچنین اعراض نفسانی و اختلالات خواب می‌توانند باعث بروز خشکی در مغز شوند. حکیم بوعلی سینا در کتاب ادویه قلبیه به اثر مفردات زیادی با مکانیسم‌های مختلف جهت تقویت قلب و رفع اعراض نفسانی پرداخته است [32، 47، 50، 51]. در مطالعه نایبی و همکاران به بررسی ارتباط هایپر تری‌گلیسریدمی در بیماران دیابتی و نقش قلب و اعراض نفسانی از منظر طب ایرانی پرداخته شده است.
10. عدم رعایت تدابیر و اصول حفظ الصحه به‌خصوص در زندگی صنعتی و شهرنشینی امروز، رعایت نکردن الگوهای غذایی و اصول خوردن وآشامیدن و مصرف غذاهای کارخانه‌ای، به هم ریختن سیکل خواب و بیداری، اعراض نفسانی، مشکلات آب‌وهوایی و به هم خوردن فصل‌ها که امروزه با زندگی شهرنشینی عجین شده است می‌تواند کیفیت خشکی را در بسیاری از اندام‌های بدن مثل مغز‌، قلب و یا غدد تناسلی ایجاد کند و یا باعث ضعف در اعضا‌ی بدن شود [52، 53]. در مطالعه سرداری و همکاران به بررسی اهمیت سته ضروریه بر هایپرکلسترولمی پرداخته شده است [54، 55].
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند سیالیت و انعطاف‌پذیری غشای سلول‌ها تحت تأثیر مواد مختلف و تحریکات محیطی تغییر می‌کنند و این موضوع روی نفوذ‌پذیری غشای سلول‌ها در بافت‌ها و تبادلات مواد مؤثر است [56، 57]. شاید بتوان این موضوع را نوعی کیفیت خشکی تلقی کرد. 
11. در طب سنتی چین به عنوان یکی از طب‌های مکمل شرقی و شناخته شده در جهان که تشابهات زیادی در مبانی با طب اخلاطی ایرانی دارد، وجود تعادل در حفظ سلامتی بسیار مهم شمرده می‌شود و ایجاد موانع یا سده در مسیر انتقال انرژی حیاتی می‌تواند موجب بروز بیماری شود. بر اساس این دیدگاه هایپر‌لیپیدمی به عنوان نوعی افزایش در بلغم  یا رطوبت اضافه و مزاحم شرح داده می‌شود که در اثر مصرف غذاهای چرب‌، کم‌تحرکی و اختلال در عملکرد معده و طحال به وجود آمده و روی جریان خون و Blood turbidity اثر گذاشته و می‌تواند سبب Blood stasis و Qi stagnation شود [58].

از مطالب فوق می‌توان چنین نتیجه گرفت که افزایش چربی‌های خون در همه موارد پاتولوژیک نبوده ومی‌تواند در مواردی فیزیولوژیک و نوعی واکنش قوه مدبره بدن و همچنین عملکرد کبد به عنوان جایگاه قوای طبیعی برای جبران خشکی حادث در اعضا باشد (عمدتاً افزایش چربی خون از نوع هایپرتری‌گلیسریدمی). لذا در مواردی مثل Severe Hyprer Triglyceridemia که خطر بروز پانکراتیت هم وجود دارد، بهتراست با توجه به شرایط و علائم بالینی بیمار، روش درمانی مناسب را انتخاب کرد [39، 49]. 
هایپرلیپیدمی کیفیت یا حالتی در ماده داخل عروق است که در اثر عدم تعادل اخلاط حاصل شده و منجر به غلظت و لزوجت بیشتر در قوام خون می‌شود و. اسباب و انواع متعددی دارد و ممکن است بیماری یا واکنش جبرانی طبیعت بدن باشد. این عدم تعادل در اخلاط عمدتاً امتلای اصنافی از بلغم، رطوبات زائد و یا کمبود صفراست [58]. توجه به دیدگاه‌های طب ایرانی می‌تواند درجهت پیشگیری و بهبود و ارتقای مداخلات درمانی مؤثر بوده و زمینه‌ای برای مطالعات بعدی باشد.

تمامی اصول اخلاق پژوهش در این مقاله رعایت شده است.

این تحقیق هیچ گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی ، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

تحقیق و بررسی، منابع، نگارش پیش‌نویس، تأمین مالی نمونه، بصری‌سازی: علیرضا نیک‌نفس؛ تحلیل، نظارت، اعتبارسنجی: محمدرضا رضوانفر؛ روش‌شناسی، مفهوم‌سازی، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته و مدیریت پروژه: مهدی صالحی.

بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

بدین‌وسیله از سرکار خانم نسترن نیک‌نفس که در آماده‌سازی متون و ترجمه‌ها زحمات فراوانی کشیدند، تشکر و قدردانی می‌کنیم.

References

1. Ference BA, Kastelein JJP, Catapano AL. Lipids and lipoproteins in 2020. JAMA. 2020; 324(6):595-6. [DOI:10.1001/jama.2020.5685] [PMID]
2. Kontush A, Chapman MJ. Antiatherogenic small, dense HDL-guardian angel of the arterial wall? Nature Clinical Practice. Cardiovascular Medicine. 2006; 3(3):144-53. [DOI:10.1038/ncpcardio0500] [PMID]
3. Feigin VL, Roth GA, Naghavi M, Parmar P, Krishnamurthi R, Chugh S, et al. Global burden of stroke and risk factors in 188 countries, during 1990-2013: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013. The Lancet Neurology. 2016; 15(9):913-24. [DOI:10.1016/S1474-4422(16)30073-4] [PMID]
4. Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S, Dans T, Avezum A, Lanas F, et al. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the Interheart study): Case-control study. The lancet. 2004; 364(9438):937-52. [DOI:10.1016/S0140-6736(04)17018-9] [PMID]
5. US Preventive Services Task Force, Bibbins-Domingo K, Grossman DC, Curry SJ, Davidson KW, Epling JW Jr, et al. Statin Use for the primary prevention of cardiovascular disease in adults: US preventive services task force recommendation statement. JAMA. 2016; 316(19):1997-2007. [DOI:10.1001/jama.2016.15450] [PMID]
6. Hadjibabaie M, Gholami K, Khalili H, Khoei SH, Nakhjavani M, Rayati K, et al. Comparative efficacy and safety of atorvastatin, simvastatin and lovastatin in the management of dyslipidemic Type 2 diabetic patients. Clinical Practice. 2006; 3(6):759-64. [DOI:10.2217/14750708.3.6.759]
7. Adhyaru BB, Jacobson TA. Safety and efficacy of statin therapy. Nature Reviews Cardiology. 2018; 15(12):757-69. [DOI:10.1038/s41569-018-0098-5] [PMID]
8. Brautbar A, Virani SS, Belmont J, Nambi V, Jones PH, Ballantyne CM. LPL gene variants affect apoC-III response to combination therapy of statins and fenofibric acid in a randomized clinical trial of individuals with mixed dyslipidemia. Journal of Lipid Research. 2012; 53(3):556-60. [DOI:10.1194/jlr.M020404] [PMID] [PMCID]
9. Mollazadeh H, Mahdian D, Hosseinzadeh H. Medicinal plants in treatment of hypertriglyceridemia: A review based on their mechanisms and effectiveness. Phytomedicine. 2019; 53:43-52. [DOI:10.1016/j.phymed.2018.09.024] [PMID]
10. Dai L, Lu A, Zhong LLD, Zheng G, Bian Z. Chinese herbal medicine for hyperlipidaemia: A review based on data mining from 1990 to 2016. Current Vascular Pharmacology. 2017; 15(6):520-31. [PMID]
11. Rouhi-Boroujeni H, Rouhi-Boroujeni H, Heidarian E, Mohammadizadeh F, Rafieian-Kopaei M. Herbs with anti-lipid effects and their interactions with statins as a chemical anti-hyperlipidemia group drugs: A systematic review. ARYA Atherosclerosis. 2015; 11(4):244-51. [PMID]
12. World Health Organization. Preventing chronic diseases: A vital investment. Geneva: World Health Organization; 2005. https://apps.who.int/iris/handle/10665/43314
13. Bodeker G, World Health Organization, Ong CK. WHO global atlas of traditional, complementary and alternative medicine. Japan: WHO Centre for Health Development; 2005. https://www.google.com/books/edition/WHO_Global_Atlas_of_Traditional_Compleme/VO8K9h9GvaoC?hl=en&gbpv=0
14. Roustai P. History of medicine in Iran (from the Qajar era to the end of Reza Shah era) according to documents. Tehran: Documents Organization and National Library of Iran; 2020. https://www.gisoom.com/book/1265204
15. Jorjani I, Al-Tebbieh AA, al-Alayieh AM. Medical pursuits. Tehran: Tehran University Press; 2005.
16. Ibn-e-Sina A. Al-qanun fit-tib. The canon of medicine. Beirut. Lebanon: Alaalami Beirut library Press (research of ebrahim shamsedine). 2005: 442-3.
17. Bahadori M. Medical ethics in pathology and clinical laboratory. Ethics and history of medicine. 2012; 5(8):0-41. http://ijme.tums.ac.ir/article-۱-۶۷-fa.html
18. Nasiri H, Mokhtari M, Mirfardi A. [Clarification of space of body and disease in Iranian-Islamic Medical Discourse (an Issue for historical medical sociology in iranian-islamic culture) (Persian)]. Sociological Review. 2018; 24(2):259-487. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=580933
19. Aghili Shirazi S. Makhzan Al-adviyah. The storehouse of medicaments. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2009.
20. Chaghmini MM. Ghanouncheh. Tehran: Institute of Medical History Studies. Islamic and Complementary Medicine of Iran University of Medical Sciences; 2020. http://vlib.kmu.ac.ir/kmu/handle/kmu/31373
21. Arzani M, Teb-e-Akbari. Akbari’s medicine. Tehran: Research Institute for Islamic and Complimentary Medicine; 2008.
22. Shaharzani MA. [Mofarreh-al gholoob (Persian)]. Tehran: Alma’ee; 2012.
23. Bays HE, Jones PH, Orringer CE, Brown WV, Jacobson TA. National lipid association annual summary of clinical lipidology 2016. Journal of Clinical Lipidology. 2016; 10(1 Suppl):S1-43. [DOI:10.1016/j.jacl.2015.08.002] [PMID]
24. Hall JE, Hall ME. Guyton and hall textbook of medical physiology e-Book. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2020. https://www.google.com/books/edition/Guyton_and_Hall_Textbook_of_Medical_Phys/H1rrDwAAQBAJ?hl=en&gbpv=0
25. Nordestgaard BG, Langsted A. Lipoprotein (a) as a cause of cardiovascular disease: Insights from epidemiology, genetics, and biology. Journal of Lipid Research. 2016; 57(11):1953-75. [DOI:10.1194/jlr.R071233] [PMID] [PMCID]
26. Ye X, Kong W, Zafar MI, Chen LL. Serum triglycerides as a risk factor for cardiovascular diseases in type 2 diabetes mellitus: A systematic review and meta-analysis of prospective studies. Cardiovascular Diabetology. 2019; 18(1):48. [DOI:10.1186/s12933-019-0851-z] [PMID] [PMCID]
27. Murray RK, Granner DK, Mayes PA, Rodwell VW. Harper’s illustrated biochemistry. New York: Mcgraw-Hill; 2003. http://www.eqas.ir/pdf/lib/Harper%20Illustrated%20Biochemistry%202003.pdf
28. Jorjani E. [Zakhireye Kharazm Shahi (Treasure of Kharazm Shah)(Persian)]. Tehran: Iranian Medical Academy; 2001.
29. Abolhasanzadeh Z, Shams M, Mohagheghzadeh A. [Obesity in Iranian traditional medicine (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2017; 7(4):375-83. http://jiitm.ir/article-1-773-fa.html
30. Mozaffarpu A, Mojahedi M. [Explanation the definition of constipation and compare its different causes in Iranian traditional medicine and modern medicine (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2012; 3(2):162-73. http://jiitm.ir/article-1-137-fa.html
31. Baeiri N, Mahrouzadeh S, Yosefi SS, Bioos S, Mokaberinejad R, Jafari Dehkordi E, et al. [Constipation in pregnancy from the perspective of Iranian traditional medicine (Persian)]. Medical History. 2017; 9(30):7-26. [DOI:10.1155/2018/4721357]
32. Naseri M, Rezaeizadeh H, Choupani R. An overview of general Iranian Traditional Medicine. Tehran: Shahr Publishing; 2020. http://vlib.kmu.ac.ir/kmu/handle/kmu/30421
33. Jahan N. Eksir-e-Azam. Tehran: Institute for Islamic and Complementary Medicine; 2009:704-53.
34. Dehkhoda AA. Dictionary. Tehran: University of Tehran, Dehkhoda Dictionary Institute; 2020. http://vlib.kmu.ac.ir/kmu/handle/kmu/60778
35. Bahaaldoleh R. Kholase al Tajarob. Tehran: Tehran Univ Med Sci University Pub. 2008.
36. Jameson JL. Harrison's principles of internal medicine 19/E (Vol.1 & Vol.2) (ebook). New York: Mcgraw-Hill; 2015. https://www.google.com/books/edition/Harrison_s_Principles_of_Internal_Medici/wNKVBgAAQBAJ?hl=en
37. Yusuf S, Bosch J, Dagenais G, Zhu J, Xavier D, Liu L, et al. Cholesterol lowering in intermediate-risk persons without cardiovascular disease. The New England Journal of Medicine. 2016; 374(21):2021-31. [DOI:10.1056/NEJMoa1600176] [PMID]
38. Azizi F, Hadaegh F, Hosseinpanah F, Mirmiran P, Amouzegar A, Abdi H, et al. Metabolic health in the Middle East and north Africa. The lancet Diabetes & Endocrinology. 2019; 7(11):866-79. [DOI:10.1016/S2213-8587(19)30179-2] [PMID]
39. Anderson JL, Le VT, May H, Johnson K, Cripps S, Schwab L, et al. Quantifying the challenge Of untreated severe hyperlipidemia: The corcal vanguard trial. Journal of the American College of Cardiology. 2020; 75(11_Supplement_1):1984-. [DOI:10.1016/S0735-1097(20)32611-5]
40. Claude J. Cecil textbook of medicine. Philadelphia: W.B. Saunders; 2020. http://vlib.kmu.ac.ir/kmu/handle/kmu/77936
41. Wang AW. Innovative approaches to identify regulators of liver regeneration [PhD. dissertation]. Pennsylvania: University of Pennsylvania; 2019. https://www.proquest.com/openview/22b4a358b05e9d56f3211c8385a98eac/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
42. Moradi H, Minaee M, Mirsalehian A, Nikbakht Nasrabadi A, Nazem E. [Explanation of the causes of dyspepsia from the viewpoint of Traditional Iranian Medicine (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2013; 3(4):283-388. http://jiitm.ir/browse.php?a_id=161&slc_lang=en&sid=1&printcase=1&hbnr=1&hmb=1
43. Somi M, Minae M, Kamalinejad M, Mosadegh M, Mohammadi G. [The study of liver obstruction from the view point of avicenna (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2013; 3(4):451-60. http://jiitm.ir/article-1-168-en.html
44. Babaeian M, Naseri M, Adibi P, Mazaheri M. [Causes of dyspepsia from the perspective of Persian medicine and modern medicine (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2020; 10(4):351-62. https://jiitm.ir/browse.php?a_id=1212&slc_lang=en&sid=1&printcase=1&hbnr=1&hmb=1
45. Emtiazy M, Nazem E, Keshavarz M, Kamalinejad M, Gooshehgir S, Hashem Dabbaghian F, et al. [Avicenna medicine and hyperlipidemia (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2011; 2(2):155-60. http://jiitm.ir/article-1-96-en.html
46. Niknafs A, Latifi SA, Salehi M. Treatment of grade 3 fatty liver by the principles of persian medicine: A case report. Journal of Pharmaceutical Research International. 2020; 32(45):8-13. [DOI:10.9734/jpri/2020/v32i4531086]
47. Movahhed M, Choopani R, Ghaffari F, Mosaddegh M, Nazem E, Minaee MB, et al. [Deficiency of humors, missing subject in the differential diagnosis of diseases (Persian)]. Medical History. 2012; 3(9):187-201. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=261732
48. Nayebi N, Esteghamati A, Meysamie A, Khalili N, Kamalinejad M, Emtiazy M, et al. The effects of a Melissa officinalis L. based product on metabolic parameters in patients with type 2 diabetes mellitus: A randomized double-blinded controlled clinical trial. Journal of Complementary and Integrative Medicine. 2019; 6(3):/j/jcim. [DOI:10.1515/jcim-2018-0088] [PMID]
49. Garg R, Rustagi T. Management of hypertriglyceridemia induced acute pancreatitis. BioMed Research International. 2018; 2018:4721357. [DOI:10.1155/2018/4721357] [PMID] [PMCID]
50. Kamaneh SA, Mojahedi M, Mozafari O, Memariani Z, Saravani M. [Cardiotonic Medicines (Mofarrehs) and Their Mechanism of Action in Persian Medicine (Persian)]. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2019; 21(1):320-30. https://jbums.org/article-1-8294-en.html
51. Ibn-e-sina AH. Advieh qalbieh. Razavye Barghaei SH, editor. Tehran: Nashr-e-ney; 2008.
52. Shirbeigi L, Ranjbar M. [The effect of life style on healthy skin from the viewpoint of Traditional Persian Medicine (TPM) comparing to modern medicine (Persian)]. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2016; 7(2):165-71. http://jiitm.ir/article-1-690-en.html
53. Gilani MK. Hefz al-Sehat Naseri. Choopani R, editor. Tehran: Almaee Press; 2009.
54. Sardari S, Fallahi F, Emadi F, Davati A, Gholami M, Khavasi N, et al. The use of caper plant in pharmaceutical ingredients: In traditional medicine and modern medicine. Indo American Journal of Pharmaceutical Sciences. 2018; 5(1):24-32. http://www.iajps.com/pdf/january2018/05.IAJPS05012018.pdf
55. Emtiazy M, Choopani R, Khodadoost M, Tansaz M, Nazem E. Atheroprotector role of the spleen based on the teaching of Avicenna (Ibn Sina). International Journal of Cardiology. 2013; 167(1):26-8. [DOI:10.1016/j.ijcard.2012.06.020] [PMID]
56. Bielczyk-Maczynska E. White adipocyte plasticity in physiology and disease. Cells. 2019; 8(12):1507. [DOI:10.3390/cells8121507] [PMID] [PMCID]
57. Fan D, Creemers EE, Kassiri Z. Matrix as an interstitial transport system. Circulation Research. 2014; 114(5):889-902. [DOI:10.1161/CIRCRESAHA.114.302335] [PMID]
58. Kong D, Wang Y, Liu Y, Zhang Z, Liu G, Qi W, et al. The association between blood lipid and phlegm turbidity syndrome of angina pectoris: A systematic review and meta-analysis. Complementary Therapies in Medicine. 2014; 22(4):801-13. [DOI:10.1016/j.ctim.2014.05.008] [PMID]