آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 12، شماره 2 - ( 6-1401 )
جلد 12 شماره 2 صفحات 135-126 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Varvani Farahani P, Khosravi S, Sajadi S, Latifi S A, Javaheri J. Effect of a Self-care Training Program Based on Temperament Modification on the Quality of Life of Patients with Type 2 Diabetes. cmja 2022; 12 (2) :126-135
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-852-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-852-fa.html
وروانی فراهانی پوران، خسروی شراره، سجادی شادی، لطیفی سید امیرحسین، جواهری جواد. تأثیر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بر کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2. فصلنامه طب مکمل. 1401; 12 (2) :126-135
پوران وروانی فراهانی*1 
، شراره خسروی2 ، شادی سجادی2 ، سید امیرحسین لطیفی3 ، جواد جواهری4
، شراره خسروی2 ، شادی سجادی2 ، سید امیرحسین لطیفی3 ، جواد جواهری4
1- گروه پرستاری کودکان، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران. ، mahfarahani313@gmail.com
2- گروه پرستاری کودکان، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
3- گروه پزشکی، مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
4- گروه پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
2- گروه پرستاری کودکان، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
3- گروه پزشکی، مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
4- گروه پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
متن کامل [PDF 4759 kb]
(854 دریافت)
| چکیده (HTML) (2101 مشاهده)
متن کامل: (1064 مشاهده)
مقدمه
دیابت قندی به‌عنوان یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌های مزمن قرن 21 است که باعث تهدید زندگی می‌شود [1]. شیوع جهانی دیابت به‌عنوان پاندمی در سال 2019 به میزان 9 درصد (463 میلیون نفر) برآورد شد [2]. تخمین زده شده که تا سال 2045 این میزان به 783 میلیون نفر می‌رسد [3].
مبتلایان به دیابت در ایران 1/5 تا 2 درصد از کل جمعیت و 7/8 جمعیت بالای 4 سال را شامل می‌شوند [4]. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده هزینههای درمان این بیماری تا سال2030 به 825 میلیارد دلار افزایش یابد [5]. افراد مبتلا به دیابت در معرض عوارض شدید و مهلکی نظیر آسیب شبکیه و کوری، نوروپاتی محیطی، درد در پاها و ساق پا، سکته و انفارکتوس میوکارد، مشکلات عروق محیطی، نارسایی کلیه و قطع عضو هستند [6].
عوارض دیابت بر جنبه‌های مختلف زندگی بیمار شامل روحی روانی، جسمی، اجتماعی، اقتصادی، زندگی خانوادگی و عملکرد جنسی تأثیر دارد [7]. در طول 20 سال اخیر، علاقه‌مندی به ارزیابی و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن افزایش چشمگیری یافته و بهبود عملکرد روزانه و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن به‌صورت هدف در‌آمده است [8]. کیفیت زندگی یک احساس خوب بودن است که از رضایت یا عدم رضایت از جنبه‌های مختلف زندگی که برای شخص مهم هستند، ناشی می‌شود [9].
هدف اولیه از درمان، به‌ویژه در بیماری مزمن، تقویت کیفیت زندگی از‌طریق کاهش اثرات بیماری است [10]. دیابت با تحت‌تأثیر قرار دادن ابعاد مختلف زندگی باعث کاهش کیفیت زندگی فرد مبتلا می‌شود و انجام اقدامات درمانی و مراقبتی به منظور ارتقای کیفیت زندگی و وضعیت سلامت بیماران مبتلا به دیابت ضروری است [11]. دیابت، بیماری مزمنی است که به پایش روزانه قند خون، تزریق‌های مکرر، دیدار مداوم با پرسنل درمانی، برنامه دقیق ورزشی و غذایی برای دستیابی به کنترل رضایتمندانه نیاز دارد و مهم‌ترین روش درمان آن پیشگیری است [12].
درمان تغذیه‌ای یک جزء ضروری در برنامه مبتلایان به دیابت است. استفاده از روش‌های تغذیه‌ای راهکاری به‌صرفه از‌نظر اقتصادی در کاهش عوارض و مشکلات و مرگ‌و‌میر ناشی از دیابت است. برنامه درمان تغذیه‌ای بایستی براساس اهداف و نیازهای هر بیمار تنظیم شود. نوع تغذیه و مواد خوراکی بر جسم و روان انسان اثر گذاشته و بسته به نوع مزاج آن ماده غذایی مزاج فرد تغییر می‌یابد. مزاج از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن ایجاد می‌شود [13].
ابو‌علی‌سینا اساس ساختمان جهان را بر 4 صفت (حرارت، برودت، رطوبت و یبوست) قرار داده که این صفات چهارگانه دو به دو متضاد هم هستند. این دانشمند از ترکیب دو‌به‌دو صفات چهارگانه طبایع را شناسایی و به‌ترتیب آن‌ها را نام‌گذاری کرد: سودا، صفرا، بلغم و دم که جمعاً 9 مزاج یا طبع به‌وجود می‌آورند. هرگاه یکی از این اخلاط چهارگانه از حد میزان طبیعی در بدن بیشتر شود، علائمی در فرد ایجاد می‌شود که به آن بیماری گفته می‌شود [14].
بیماری دیابت یک بیماری متابولیکی با افزایش گلوکز خون، اختلال در متابولیسم کربوهیدرات، چربی و پروتئین همراه است. با توجه به اینکه نوع و کیفیت غذای مصرفی بر سلامت جسم و مزاج اثر می‌گذارد، هر ماده غذایی مزاج خاص خود را دارد. آموزش‌هایی که به بیماران داده می‌شود، براساس دیدگاه کلی تغذیه مناسب برای همه بیماران دیابتی است و تا‌کنون روش‌های مختلف در آگاهی و نگرش تغذیه بیماران دیابتی انجام شده، ولی هیچ مطالعه‌ای در‌زمینه آموزش تغذیه براساس مزاج بیماران انجام نشده است. بنابراین با توجه به اینکه تغذیه بیماران دیابت ساده‌ترین و آ‌سان‌ترین شیوه تأثیر بر کیفیت زندگی آنان است، پس پژوهش حاضر به‌منظور بررسی تأثیر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج برکیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه با ارائه معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اراک و اجازه انجام تحقیق در کلینیک امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع) اراک آغاز شد. پژوهش از نوع نیمه‌تجربی است و همه بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع) شهر اراک که معیار ورود به پژوهش داشتند، به‌عنوان نمونه در دسترس درنظر گرفته شدند. معیار‌های ورود: داشتن حداقل سواد برای خواندن و نوشتن، گذشت حداقل 4 ماه از محرز شدن تشخیص دیابت، سن بین 28 تا 65 سال، درمان با قرص‌های کاهنده قند خون به‌تنهایی یا همراه با انسولین و رژیم غذایی، عدم ابتلا به دیابت نوع 1 و دیابت حاملگی، از شرایط جسمی و روانی لازم جهت پاسخگویی به سؤالات برخوردار باشند و HbA1C بالاتر از 7، تمایل به شرکت در پژوهش و ادامه همکاری داشته باشند. معیار‌های خروج: نمونه‌های پژوهش تمایلی به ادامه حضور در پژوهش نداشته باشند یا برنامه رژیم غذایی و شرکت در جلسات آموزشی را پیگیری نکنند.
قبل از انجام آزمایش به نمونه‌های پژوهش در‌مورد اهداف پژوهش توضیح کامل داده شد و نحوه انجام کار برای آن‌ها بیان شد. در‌صورت تمایل و امضای فرم رضایت‌نامه کتبی، نمونه‌ها در پژوهش شرکت داده شدند. براساس جدول اعداد تصادفی همه افراد به‌طور تصادفی به گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. حجم نمونه با توجه به رابطه زیر 110 نفر (55 نفر در هر گروه) به‌دست آمد. برای تعیین حجم نمونه (آلفای 5 درصد و پاور 80 درصد و در‌نظرگرفتن EZ= اندازه اثر حداقل 50 درصد طبق نموگرام آلتمن تعداد حجم نمونه حدود 110 نفر شد. با درنظر گرفتن 5 درصد ریزش در هر گروه تعداد 55 نفر درنظر گرفته شد.
ابزار پژوهش شامل الف) پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی (شامل سؤال: سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، طول مدت ابتلا به دیابت، نوع دیابت، نوع درمان، درآمد خانوار، وضعیت اشتغال، محل سکونت، وزن، قد، آخرین هموگلوبین A1C، آخرین تری‌گلسیرید، آخرین کلسترول، آخرین LDL و LDH) و ب) پرسش‌نامه کیفیت زندگی کوتاه‌شده سازمان بهداشت جهانی: این پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت در سال 1996توسط سازمان بهداشت جهانی ساخته و در کشورهای مختلف بررسی شده است.
این ابزار از 26 سؤال در 4 حیطه اصلی تشکیل شده است: حیطه سلامت جسمانی (7 سؤال)، حیطه روان‌شناختی (6 سؤال)، حیطه روابط اجتماعی (8 سؤال)، حیطه وضعیت زندگی (3 سؤال) و 2 سؤال درباره درک سلامت و ارزیابی کیفیت زندگی. پایایی آن را بونومی و همکاران 83 درصد تا 95 درصد اعلام کرده‌اند. 2 سؤال اول به هیچ‌یک از حیطهها تعلق ندارند و وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را ارزیابی کلی می‌کنند. این پرسش‌نامه در‌مجموع 26 سؤال دارد. مقیاس سؤالات براساس درجه‌بندی 5 تایی لیکرت است که 1 نشانگر درک منفی و کم و 5 نشانگر درک مثبت و بالاست [15].
درنهایت با نمره‌دهی مناسب به هر سؤال، نمره کلی کیفیت زندگی که با پرسش‌نامه قابل‌محاسبه است، تعیین شد. به‌این‌ترتیب، کمترین نمره قابل اکتساب با پرسش‌نامه 26 و بیشترین نمره 130 است. با توجه به اینکه 3 سطح نامطلوب، متوسط و مطلوب مدنظر است، تقسیم‌بندی به‌صورت زیر انجام می‌شود: نمره 26 تا 61 کیفیت زندگی نامطلوب، نمره 62 تا 96 کیفیت زندگی متوسط و نمره 97 تا 130 کیفیت زندگی مطلوب. این پرسش‌نامه در ایران نیز ابزاری معتبر است و روایی و پایایی آن بررسی شده است. در سال 85 نجات و همکاران، مطالعه‌ای جهت اعتبار‌سنجی این ابزار انجام شد و مقادیر همبستگی درون‌خوشه‌ای و آلفای کرونباخ در تمام حیطهها بالای 0/7 به‌دست آمد [16].
در مرحله قبل از آزمایش به مدت 1 ماه همه بیماران دیابتی (که دارای ویژگی‌های نمونه پژوهش بودند) مراجعه‌کننده به کلینیک‌های امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع)، پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و کیفیت زندگی توسط بیماران مطالعه‌شده در گروه کنترل و آزمایش تکمیل شد. در دیدگاه طب سنتی دیابت 2 نوع دارد: دیابت سرد و دیابت گرم. با توجه به اینکه در طب سنتی دیابت بیشتر بر مبنی اختلال در سوء‌مزاج کلیه و کبد است. مبنای تغذیه بیشتر براساس سوء‌مزاج این 2 عضو تنظیم می‌شود [14].
در مرحله شروع آزمایش، تشخیص نوع سوء‌مزاج توسط پزشک متخصص طب سنتی قبل از آزمایش برای گروه آزمایش انجام شد. به‌منظور آموزش بیماران گروه آزمون 4 جلسه آموزش خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج براساس نوع دیابت گرم و سرد (سوء‌مزاج کلیه و کبد) به مدت 45 دقیقه هر هفته 2 بار برای هر بیمار تنظیم شد. آموزش خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بیشتر بر مبنای تغذیه مناسب هر فرد براساس سوء‌مزاج مددجو توسط متخصص طب سنتی تنظیم شد. در جلسات آموزشی به بیماران نمونه پژوهش آموزش‌های لازم به‌صورت آموزش چهره به چهره، فیلم و اسلاید آموزشی ارائه شد.
محتوای آموزشی فیلم و اسلایدها قبل از آزمایش توسط پزشک متخصص طب سنتی و متخصص غدد تأیید شد. برای پیشگیری از نشت اطلاعات، ابتدا گروه کنترل، پرسش‌نامه‌ها را تکمیل کردند و همچنین به‌صورت تصادفی یک کلینیک به‌عنوان گروه کنترل و کلینیک دیگر به‌عنوان گروه آزمایش درنظر گرفته شد. برنامه آموزشی دیابت بدین شرح بود: جلسه اول: معرفی و بیان اهداف پژوهش، تعریف بیماری دیابت، علت، انواع، علائم، تشخیص، ماهیت و عوارض دیررس بیماری دیابت، از‌جمله رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی و هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی و نمایش فیلم (به‌مدت 5 دقیقه، درباره بیماری دیابت و عوارض آن)، جلسه دوم: پاسخ به سؤالات گذشته، مرور کلی، کنترل بهتر دیابت، (تست قند خون مویرگی با استفاده از گلوکومتر)، نمایش فیلم (درباره نحوه انجام تست و زمان کنترل قند خون)، جلسه سوم: پاسخ به سؤالات گذشته، مرور کلی، مسائل مهم درباره تغذیه افراد دیابتی براساس مزاج و ورزش افراد دیابتی و جلسه چهارم: جمع‌بندی مطالب مطرح‌شده، ارائه جزوه و سی‌دی آموزشی کل جلسات.
در گروه کنترل، مراقبت‌های روتین کلینیک انجام شد. سپس مرحله ارزشیابی پس از 3 ماه بعد از آموزش، جهت بررسی کیفیت زندگی نمونه‌های پژوهش شروع شد. در این مرحله، پرسش‌نامه کیفیت زندگی توسط بیماران مجدداً در گروه آزمایش و کنترل تکمیل شد. سپس داده‌های حاصل با نرم‌افزار SPSS نسخه22 و آمار توصیفی، تی‌زوجی، تی‌مستقل در سطح معناداری (05/P<0) تجزیه‌و‌تحلیل شد. به‌منظور پیشگیری از بروز تورش اطلاعات، جمع‌آوری پرسش‌نامه توسط همکار پژوهشگر و کارشناس آمار از گروه‌ها بی‌اطلاع بوده و داده‌ها به‌صورت متغیر x2 و x1 برای تجزیه‌و‌تحلیل استفاده شد.
قبل از انجام آزمایش درباره اهداف پژوهش و نحوه انجام کار برای نمونه‌های پژوهش توضیح کامل داده شد. پس از اطمینان‌بخشی از آزادی عمل در ورود یا ترک مطالعه در هر زمان، پژوهشگر از همه این افراد رضایت‌نامه کتبی و آگاهانه برای ورود به مطالعه اخذ کرد.
یافته‌ها
نتایج نشان می‌دهند در این پژوهش، بیشتر نمونه‌های پژوهش در گروه آزمایش 30 نفر (54/5 درصد) زن و در گروه کنترل 34 نفر (61/8 درصد) مرد بودند. تفاوت معناداری بین 2 گروه از‌نظر جنسیت وجود نداشت (0/429=P)
میانگین سن در گروه آزمایش 15/8±49/7 و در گروه کنترل 12/9±53/9 بود. تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و کنترل از نظر سن وجود نداشت (175/P=0). بیشتر بیماران از‌نظر سطح تحصیلات تا دیپلم، متأهل، محل زندگی آن‌ها در شهر از داروی خوراکی برای کنترل دیابت استفاده می‌کردند.
همچنین بیشتر بیماران دارای آخرین هموگلوبین A1C بین 7 تا 10درصد، آخرین تری‌گلسیرید بالای 200، آخرین کلسترول بالای 200 بودند. بین 2 گروه (آزمایش و کنترل) از‌نظر سطح تحصیلات، نوع درمان، آخرین هموگلوبین A1C، آخرین تری‌گلسیرید و کلسترول تفاوت معناداری وجود نداشت (جدول شماره 1).
.jpg)
نتایج نشان داد طبق آزمون آماری تی‌مستقل، بین میانگین میزان کیفیت زندگی قبل از آزمایش در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود نداشت (194/P=0). در این بررسی، میانگین کل کیفیت زندگی بیماران بررسی‌شده قبل از آزمایش در گروه آزمایش (83/2) و در گروه کنترل (85) به‌دست آمد، ولی طبق همین آزمون آماری بین میانگین میزان کیفیت زندگی بعد از آزمایش در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود داشت (044/P=0). به‌طوری‌که میانگین کیفیت زندگی بعد از آزمایش در گروه آزمایش (87/7) و در گروه کنترل (85/1) به‌دست آمد (جدول شماره2).
.jpg)
همچنین طبق آزمون آماری تی‌زوجی، قبل و بعد از آزمایش تفاوت معناداری از‌نظر میانگین کیفیت زندگی در گروه کنترل (224/P=0) مشاهده نشد، ولی براساس همین آزمون آماری بین میانگین کیفیت زندگی قبل و بعد از آزمایش گروه آزمایش (001/P≤0) تفاوت معناداری مشاهده شد (جدول شماره3).
.jpg)
بحث
یکی از اهداف اصلی در درمان بیماران دیابتیک، بهبود کیفیت زندگی است تا بتوانند زندگی طبیعی به‌دست آورند [17]. برای رسیدن به این هدف لازم است مشخص شود که اثر دیابت بر کیفیت زندگی چگونه است [18]. اصلاح کیفیت زندگی، نه‌تنها برای بیمار دیابتی سودمند و با‌ارزش است، بلکه هزینههای مراقبت بهداشتی و پزشکی مرتبط با آن‌ها را نیز کاهش می‌دهد [19].
در این پژوهش میانگین کل کیفیت زندگی بیماران بررسی‌شده قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش قبل (83/2) و بعد (87/7)، و در گروه کنترل قبل (85) و بعد (85/1) به‌دست آمد که نمره بالایی محسوب نمی‌شود، ولی با سایر تحقیقات در کشورهای منطقه مشابه است [20, 21]. همچنین نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد قبل و بعد از آزمایش تفاوت معناداری از‌نظر میانگین کیفیت زندگی در گروه کنترل مشاهده نشد (224/P=0). اما بین میانگین کیفیت زندگی قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش تفاوت معناداری وجود داشت (001/P≤0).
این یافته‌ها مبین تأثیر روش آموزش خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بر افزایش کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 است. چنانکه هزاوه‌ای و همکاران روی 100 بیمار دیابتی در سال 2010 به نتایج مشابه یافته‌های این مطالعه دست یافتند. براساس نتایج این مطالعه، برنامه آموزشی بر پایه مدل BASNEF بر فعالیت‌های فیزیکی، مراقبت‌های دارویی، معاینه چشم، رژیم غذایی مناسب و سطح قند خون در گروه آزمایش نسبت به کنترل به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافت [22].
همچنین نتایج تحقیق والیس و همکاران نشان داد برنامه آموزشی خودمدیریتی باعث افزایش رفتارهای خودکنترلی (ورزش، مراقبت از پا و رعایت رژیم غذایی) و کیفیت زندگی می‌شود [23]. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد بین میانگین میزان کیفیت زندگی قبل از آزمایش در 2 گروه تفاوت معناداری وجود ندارد (194/P=0). در این بررسی میانگین کل کیفیت زندگی بیماران بررسی‌شده قبل از آزمایش در گروه آزمایش (83/2) و در گروه کنترل (85) به‌دست آمد که نمره بالایی محسوب نمی‌شود.
در‌همین‌راستا گیلانی در نتایج تحقیق خود آورده است میانگین کیفیت زندگی در بیماران دیابتی نسبت به افراد غیر‌دیابتی وضعیت نامطلوبی دارد و دیابت نوع 2 مسئول تغییرات زیادی در کیفیت زندگی مرتبط با سلامت است [24]. این نتایج نشان‌دهنده این است که یکی از اهداف اصلی در درمان بیماران دیابتیک، بهبود کیفیت زندگی آن‌هاست تا بتوانند زندگی طبیعی داشته باشند.
نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد بین میانگین میزان کیفیت زندگی بعد از آزمایش در 2 گروه تفاوت معناداری وجود دارد (044/P=0). به‌طوری‌که میانگین کیفیت زندگی بعد از آزمایش در گروه‌های آزمایش (87/7) و کنترل (85/1) به‌دست آمد. این امر نشان‌دهنده مؤثر بودن آزمایش آموزشی حاضر بر بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی است. با ایجاد تغییرات ساده در روش زندگی مانند افزایش فعالیت‌های فیزیکی، بهره‌مندی از رژیم غذایی سالم، شناخت و استفاده از اصول مطرح‌شده در طب سنتی، پرهیز از تنش و اضطراب، کنترل روح و روان و درنظر گرفتن خواب کافی در برنامه روزانه می‌توان کیفیت زندگی افراد دیابتیک را به‌صورت چشمگیری بهبود داد. این نتایج با یافته‌های سیما و همکاران مطابقت دارد [25].
در پژوهش حاضر در بررسی اختلاف امتیازات کیفیت زندگی افراد تحت مطالعه به تفکیک حیطه‌های آن (فیزیکی، روانی، اجتماعی و محیطی) قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش، بیانگر این است که در همه حیطهها به جزء حیطه اجتماعی اختلاف معناداری نشان می‌دهد و میانگین امتیازات در این حیطهها ارتقا یافته که نشان از تأثیر مثبت این روش آموزشی بر حیطهها دارد. هرچند اختلاف امتیازات در حیطه روانی و جسمی نسبت به سایر حیطهها بیشتر و قابل‌ملاحظه است، دراینخصوص می‌توان گفت با توجه به ماهیت آزمایش در گروه آزمایش، این اختلاف امتیازات در این حیطهها بیشتر با اطلاعات و نگرش در ارتباط است، قابل‌توجیه و منطقی است، چراکه در حیطه‌های اجتماعی و محیطی فاکتورهای متعدد، از‌جمله خدمات رفاهی، اقتصادی و غیره نقش مهم‌تر و دخالت بیشتری ایفا می‌کنند. در گروه کنترل میانگین امتیازات کیفیت زندگی در تمام حیطهها در طول 3 ماه کاهش یافته است.
در پژوهش حاضر در بررسی اختلاف امتیازات کیفیت زندگی افراد تحت مطالعه به تفکیک حیطه‌های آن (فیزیکی، روانی، اجتماعی و محیطی) قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش، بیانگر این است که اختلاف معناداری را در همه حیطهها به جز حیطه اجتماعی نشان می‌دهد و میانگین امتیازات در این حیطهها ارتقا یافته که نشان از تأثیر مثبت این روش آموزشی بر حیطهها دارد.
هرچند اختلاف امتیازات در حیطه روانی و جسمی نسبت به سایر حیطهها بیشتر و قابل‌ملاحظه است، دراینخصوص می‌توان گفت با توجه به ماهیت آزمایش در گروه آزمایش، این اختلاف امتیازات در این حیطهها بیشتر با اطلاعات و نگرش در ارتباط است، قابل‌توجیه و منطقی است، چراکه در حیطه‌های اجتماعی و محیطی فاکتورهای متعددی، از‌جمله خدمات رفاهی، اقتصادی و غیره نقش مهم‌تری دارند و دخالت بیشتری ایفا می‌کنند. در گروه کنترل میانگین امتیازات کیفیت زندگی در تمام حیطهها در طول 3 ماه کاهش یافته است.
نتیجه‌گیری
با توجه به هدف کلی پژوهش «تعیین تأثیر اثر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بر کیفیت زندگی بیماران دیابتی» نتایج نشان داد کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش یافته است. با توجه به این نتایج، تأثیر بهره‌مندی از رژیم غذایی براساس نوع مزاج در بیماران دیابتی بر ارتقای کیفیت زندگی نمونه‌های پژوهش را بیان می‌کند.
همچنین تأثیر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج به‌منظور افزایش کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 روی هزینههای مراقبت بهداشتی و پزشکی و در سایر شرایط پیشنهاد می‌شود. در پایان پژوهشگر بر خود واجب می‌داند تا اعلام کند، این تحقیق محدودیت‌هایی داشته که مهم‌ترین آن‌ها کوتاه بودن فاصله مطالعه پیگیری بوده که لازم است در مطالعات بعدی مدنظر قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای کد تصویب طرح تحقیقاتی به شماره 2683 از شورای پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اراک و کد اخلاق به شماره IR.ARAKMU.REC.1395.232 در شورای اخلاق است. در این مطالعه علاوه بر کسب رضایت کتبی تلاش شد مفاد کدهای اخلاقی مرتبط با پژوهش و احترام به آزادی افراد برای انصراف از ادامه شرکت در مطالعه و محرمانه ماندن همه اطلاعات فردی و غیره رعایت شود.
حامی مالی
دانشگاه علوم‌پزشکی اراک حامی این پژوهش بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنا‌بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همه بیماران مشارکت‌کننده در این مطالعه که همکاری لازم را داشته‌اند، معاونت محترم پژوهشی و گروه پرستاری دانشگاه علوم‌پزشکی اراک برای مساعدت‌های فراوان در تصویب و تأمسن بودجه این پژوهش و همچنین از مسئول محترم کلینیک‌های امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع) که در اجرای این پژوهش همکاری داشتند، صمیمانه سپاس‌گزاری می‌شود.
دیابت قندی به‌عنوان یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌های مزمن قرن 21 است که باعث تهدید زندگی می‌شود [1]. شیوع جهانی دیابت به‌عنوان پاندمی در سال 2019 به میزان 9 درصد (463 میلیون نفر) برآورد شد [2]. تخمین زده شده که تا سال 2045 این میزان به 783 میلیون نفر می‌رسد [3].
مبتلایان به دیابت در ایران 1/5 تا 2 درصد از کل جمعیت و 7/8 جمعیت بالای 4 سال را شامل می‌شوند [4]. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده هزینههای درمان این بیماری تا سال2030 به 825 میلیارد دلار افزایش یابد [5]. افراد مبتلا به دیابت در معرض عوارض شدید و مهلکی نظیر آسیب شبکیه و کوری، نوروپاتی محیطی، درد در پاها و ساق پا، سکته و انفارکتوس میوکارد، مشکلات عروق محیطی، نارسایی کلیه و قطع عضو هستند [6].
عوارض دیابت بر جنبه‌های مختلف زندگی بیمار شامل روحی روانی، جسمی، اجتماعی، اقتصادی، زندگی خانوادگی و عملکرد جنسی تأثیر دارد [7]. در طول 20 سال اخیر، علاقه‌مندی به ارزیابی و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن افزایش چشمگیری یافته و بهبود عملکرد روزانه و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن به‌صورت هدف در‌آمده است [8]. کیفیت زندگی یک احساس خوب بودن است که از رضایت یا عدم رضایت از جنبه‌های مختلف زندگی که برای شخص مهم هستند، ناشی می‌شود [9].
هدف اولیه از درمان، به‌ویژه در بیماری مزمن، تقویت کیفیت زندگی از‌طریق کاهش اثرات بیماری است [10]. دیابت با تحت‌تأثیر قرار دادن ابعاد مختلف زندگی باعث کاهش کیفیت زندگی فرد مبتلا می‌شود و انجام اقدامات درمانی و مراقبتی به منظور ارتقای کیفیت زندگی و وضعیت سلامت بیماران مبتلا به دیابت ضروری است [11]. دیابت، بیماری مزمنی است که به پایش روزانه قند خون، تزریق‌های مکرر، دیدار مداوم با پرسنل درمانی، برنامه دقیق ورزشی و غذایی برای دستیابی به کنترل رضایتمندانه نیاز دارد و مهم‌ترین روش درمان آن پیشگیری است [12].
درمان تغذیه‌ای یک جزء ضروری در برنامه مبتلایان به دیابت است. استفاده از روش‌های تغذیه‌ای راهکاری به‌صرفه از‌نظر اقتصادی در کاهش عوارض و مشکلات و مرگ‌و‌میر ناشی از دیابت است. برنامه درمان تغذیه‌ای بایستی براساس اهداف و نیازهای هر بیمار تنظیم شود. نوع تغذیه و مواد خوراکی بر جسم و روان انسان اثر گذاشته و بسته به نوع مزاج آن ماده غذایی مزاج فرد تغییر می‌یابد. مزاج از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن ایجاد می‌شود [13].
ابو‌علی‌سینا اساس ساختمان جهان را بر 4 صفت (حرارت، برودت، رطوبت و یبوست) قرار داده که این صفات چهارگانه دو به دو متضاد هم هستند. این دانشمند از ترکیب دو‌به‌دو صفات چهارگانه طبایع را شناسایی و به‌ترتیب آن‌ها را نام‌گذاری کرد: سودا، صفرا، بلغم و دم که جمعاً 9 مزاج یا طبع به‌وجود می‌آورند. هرگاه یکی از این اخلاط چهارگانه از حد میزان طبیعی در بدن بیشتر شود، علائمی در فرد ایجاد می‌شود که به آن بیماری گفته می‌شود [14].
بیماری دیابت یک بیماری متابولیکی با افزایش گلوکز خون، اختلال در متابولیسم کربوهیدرات، چربی و پروتئین همراه است. با توجه به اینکه نوع و کیفیت غذای مصرفی بر سلامت جسم و مزاج اثر می‌گذارد، هر ماده غذایی مزاج خاص خود را دارد. آموزش‌هایی که به بیماران داده می‌شود، براساس دیدگاه کلی تغذیه مناسب برای همه بیماران دیابتی است و تا‌کنون روش‌های مختلف در آگاهی و نگرش تغذیه بیماران دیابتی انجام شده، ولی هیچ مطالعه‌ای در‌زمینه آموزش تغذیه براساس مزاج بیماران انجام نشده است. بنابراین با توجه به اینکه تغذیه بیماران دیابت ساده‌ترین و آ‌سان‌ترین شیوه تأثیر بر کیفیت زندگی آنان است، پس پژوهش حاضر به‌منظور بررسی تأثیر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج برکیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه با ارائه معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اراک و اجازه انجام تحقیق در کلینیک امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع) اراک آغاز شد. پژوهش از نوع نیمه‌تجربی است و همه بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع) شهر اراک که معیار ورود به پژوهش داشتند، به‌عنوان نمونه در دسترس درنظر گرفته شدند. معیار‌های ورود: داشتن حداقل سواد برای خواندن و نوشتن، گذشت حداقل 4 ماه از محرز شدن تشخیص دیابت، سن بین 28 تا 65 سال، درمان با قرص‌های کاهنده قند خون به‌تنهایی یا همراه با انسولین و رژیم غذایی، عدم ابتلا به دیابت نوع 1 و دیابت حاملگی، از شرایط جسمی و روانی لازم جهت پاسخگویی به سؤالات برخوردار باشند و HbA1C بالاتر از 7، تمایل به شرکت در پژوهش و ادامه همکاری داشته باشند. معیار‌های خروج: نمونه‌های پژوهش تمایلی به ادامه حضور در پژوهش نداشته باشند یا برنامه رژیم غذایی و شرکت در جلسات آموزشی را پیگیری نکنند.
قبل از انجام آزمایش به نمونه‌های پژوهش در‌مورد اهداف پژوهش توضیح کامل داده شد و نحوه انجام کار برای آن‌ها بیان شد. در‌صورت تمایل و امضای فرم رضایت‌نامه کتبی، نمونه‌ها در پژوهش شرکت داده شدند. براساس جدول اعداد تصادفی همه افراد به‌طور تصادفی به گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. حجم نمونه با توجه به رابطه زیر 110 نفر (55 نفر در هر گروه) به‌دست آمد. برای تعیین حجم نمونه (آلفای 5 درصد و پاور 80 درصد و در‌نظرگرفتن EZ= اندازه اثر حداقل 50 درصد طبق نموگرام آلتمن تعداد حجم نمونه حدود 110 نفر شد. با درنظر گرفتن 5 درصد ریزش در هر گروه تعداد 55 نفر درنظر گرفته شد.
ابزار پژوهش شامل الف) پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی (شامل سؤال: سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، طول مدت ابتلا به دیابت، نوع دیابت، نوع درمان، درآمد خانوار، وضعیت اشتغال، محل سکونت، وزن، قد، آخرین هموگلوبین A1C، آخرین تری‌گلسیرید، آخرین کلسترول، آخرین LDL و LDH) و ب) پرسش‌نامه کیفیت زندگی کوتاه‌شده سازمان بهداشت جهانی: این پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت در سال 1996توسط سازمان بهداشت جهانی ساخته و در کشورهای مختلف بررسی شده است.
این ابزار از 26 سؤال در 4 حیطه اصلی تشکیل شده است: حیطه سلامت جسمانی (7 سؤال)، حیطه روان‌شناختی (6 سؤال)، حیطه روابط اجتماعی (8 سؤال)، حیطه وضعیت زندگی (3 سؤال) و 2 سؤال درباره درک سلامت و ارزیابی کیفیت زندگی. پایایی آن را بونومی و همکاران 83 درصد تا 95 درصد اعلام کرده‌اند. 2 سؤال اول به هیچ‌یک از حیطهها تعلق ندارند و وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را ارزیابی کلی می‌کنند. این پرسش‌نامه در‌مجموع 26 سؤال دارد. مقیاس سؤالات براساس درجه‌بندی 5 تایی لیکرت است که 1 نشانگر درک منفی و کم و 5 نشانگر درک مثبت و بالاست [15].
درنهایت با نمره‌دهی مناسب به هر سؤال، نمره کلی کیفیت زندگی که با پرسش‌نامه قابل‌محاسبه است، تعیین شد. به‌این‌ترتیب، کمترین نمره قابل اکتساب با پرسش‌نامه 26 و بیشترین نمره 130 است. با توجه به اینکه 3 سطح نامطلوب، متوسط و مطلوب مدنظر است، تقسیم‌بندی به‌صورت زیر انجام می‌شود: نمره 26 تا 61 کیفیت زندگی نامطلوب، نمره 62 تا 96 کیفیت زندگی متوسط و نمره 97 تا 130 کیفیت زندگی مطلوب. این پرسش‌نامه در ایران نیز ابزاری معتبر است و روایی و پایایی آن بررسی شده است. در سال 85 نجات و همکاران، مطالعه‌ای جهت اعتبار‌سنجی این ابزار انجام شد و مقادیر همبستگی درون‌خوشه‌ای و آلفای کرونباخ در تمام حیطهها بالای 0/7 به‌دست آمد [16].
در مرحله قبل از آزمایش به مدت 1 ماه همه بیماران دیابتی (که دارای ویژگی‌های نمونه پژوهش بودند) مراجعه‌کننده به کلینیک‌های امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع)، پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی و کیفیت زندگی توسط بیماران مطالعه‌شده در گروه کنترل و آزمایش تکمیل شد. در دیدگاه طب سنتی دیابت 2 نوع دارد: دیابت سرد و دیابت گرم. با توجه به اینکه در طب سنتی دیابت بیشتر بر مبنی اختلال در سوء‌مزاج کلیه و کبد است. مبنای تغذیه بیشتر براساس سوء‌مزاج این 2 عضو تنظیم می‌شود [14].
در مرحله شروع آزمایش، تشخیص نوع سوء‌مزاج توسط پزشک متخصص طب سنتی قبل از آزمایش برای گروه آزمایش انجام شد. به‌منظور آموزش بیماران گروه آزمون 4 جلسه آموزش خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج براساس نوع دیابت گرم و سرد (سوء‌مزاج کلیه و کبد) به مدت 45 دقیقه هر هفته 2 بار برای هر بیمار تنظیم شد. آموزش خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بیشتر بر مبنای تغذیه مناسب هر فرد براساس سوء‌مزاج مددجو توسط متخصص طب سنتی تنظیم شد. در جلسات آموزشی به بیماران نمونه پژوهش آموزش‌های لازم به‌صورت آموزش چهره به چهره، فیلم و اسلاید آموزشی ارائه شد.
محتوای آموزشی فیلم و اسلایدها قبل از آزمایش توسط پزشک متخصص طب سنتی و متخصص غدد تأیید شد. برای پیشگیری از نشت اطلاعات، ابتدا گروه کنترل، پرسش‌نامه‌ها را تکمیل کردند و همچنین به‌صورت تصادفی یک کلینیک به‌عنوان گروه کنترل و کلینیک دیگر به‌عنوان گروه آزمایش درنظر گرفته شد. برنامه آموزشی دیابت بدین شرح بود: جلسه اول: معرفی و بیان اهداف پژوهش، تعریف بیماری دیابت، علت، انواع، علائم، تشخیص، ماهیت و عوارض دیررس بیماری دیابت، از‌جمله رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی و هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی و نمایش فیلم (به‌مدت 5 دقیقه، درباره بیماری دیابت و عوارض آن)، جلسه دوم: پاسخ به سؤالات گذشته، مرور کلی، کنترل بهتر دیابت، (تست قند خون مویرگی با استفاده از گلوکومتر)، نمایش فیلم (درباره نحوه انجام تست و زمان کنترل قند خون)، جلسه سوم: پاسخ به سؤالات گذشته، مرور کلی، مسائل مهم درباره تغذیه افراد دیابتی براساس مزاج و ورزش افراد دیابتی و جلسه چهارم: جمع‌بندی مطالب مطرح‌شده، ارائه جزوه و سی‌دی آموزشی کل جلسات.
در گروه کنترل، مراقبت‌های روتین کلینیک انجام شد. سپس مرحله ارزشیابی پس از 3 ماه بعد از آموزش، جهت بررسی کیفیت زندگی نمونه‌های پژوهش شروع شد. در این مرحله، پرسش‌نامه کیفیت زندگی توسط بیماران مجدداً در گروه آزمایش و کنترل تکمیل شد. سپس داده‌های حاصل با نرم‌افزار SPSS نسخه22 و آمار توصیفی، تی‌زوجی، تی‌مستقل در سطح معناداری (05/P<0) تجزیه‌و‌تحلیل شد. به‌منظور پیشگیری از بروز تورش اطلاعات، جمع‌آوری پرسش‌نامه توسط همکار پژوهشگر و کارشناس آمار از گروه‌ها بی‌اطلاع بوده و داده‌ها به‌صورت متغیر x2 و x1 برای تجزیه‌و‌تحلیل استفاده شد.
قبل از انجام آزمایش درباره اهداف پژوهش و نحوه انجام کار برای نمونه‌های پژوهش توضیح کامل داده شد. پس از اطمینان‌بخشی از آزادی عمل در ورود یا ترک مطالعه در هر زمان، پژوهشگر از همه این افراد رضایت‌نامه کتبی و آگاهانه برای ورود به مطالعه اخذ کرد.
یافته‌ها
نتایج نشان می‌دهند در این پژوهش، بیشتر نمونه‌های پژوهش در گروه آزمایش 30 نفر (54/5 درصد) زن و در گروه کنترل 34 نفر (61/8 درصد) مرد بودند. تفاوت معناداری بین 2 گروه از‌نظر جنسیت وجود نداشت (0/429=P)
میانگین سن در گروه آزمایش 15/8±49/7 و در گروه کنترل 12/9±53/9 بود. تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و کنترل از نظر سن وجود نداشت (175/P=0). بیشتر بیماران از‌نظر سطح تحصیلات تا دیپلم، متأهل، محل زندگی آن‌ها در شهر از داروی خوراکی برای کنترل دیابت استفاده می‌کردند.
همچنین بیشتر بیماران دارای آخرین هموگلوبین A1C بین 7 تا 10درصد، آخرین تری‌گلسیرید بالای 200، آخرین کلسترول بالای 200 بودند. بین 2 گروه (آزمایش و کنترل) از‌نظر سطح تحصیلات، نوع درمان، آخرین هموگلوبین A1C، آخرین تری‌گلسیرید و کلسترول تفاوت معناداری وجود نداشت (جدول شماره 1).
نتایج نشان داد طبق آزمون آماری تی‌مستقل، بین میانگین میزان کیفیت زندگی قبل از آزمایش در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود نداشت (194/P=0). در این بررسی، میانگین کل کیفیت زندگی بیماران بررسی‌شده قبل از آزمایش در گروه آزمایش (83/2) و در گروه کنترل (85) به‌دست آمد، ولی طبق همین آزمون آماری بین میانگین میزان کیفیت زندگی بعد از آزمایش در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود داشت (044/P=0). به‌طوری‌که میانگین کیفیت زندگی بعد از آزمایش در گروه آزمایش (87/7) و در گروه کنترل (85/1) به‌دست آمد (جدول شماره2).
همچنین طبق آزمون آماری تی‌زوجی، قبل و بعد از آزمایش تفاوت معناداری از‌نظر میانگین کیفیت زندگی در گروه کنترل (224/P=0) مشاهده نشد، ولی براساس همین آزمون آماری بین میانگین کیفیت زندگی قبل و بعد از آزمایش گروه آزمایش (001/P≤0) تفاوت معناداری مشاهده شد (جدول شماره3).
بحث
یکی از اهداف اصلی در درمان بیماران دیابتیک، بهبود کیفیت زندگی است تا بتوانند زندگی طبیعی به‌دست آورند [17]. برای رسیدن به این هدف لازم است مشخص شود که اثر دیابت بر کیفیت زندگی چگونه است [18]. اصلاح کیفیت زندگی، نه‌تنها برای بیمار دیابتی سودمند و با‌ارزش است، بلکه هزینههای مراقبت بهداشتی و پزشکی مرتبط با آن‌ها را نیز کاهش می‌دهد [19].
در این پژوهش میانگین کل کیفیت زندگی بیماران بررسی‌شده قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش قبل (83/2) و بعد (87/7)، و در گروه کنترل قبل (85) و بعد (85/1) به‌دست آمد که نمره بالایی محسوب نمی‌شود، ولی با سایر تحقیقات در کشورهای منطقه مشابه است [20, 21]. همچنین نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد قبل و بعد از آزمایش تفاوت معناداری از‌نظر میانگین کیفیت زندگی در گروه کنترل مشاهده نشد (224/P=0). اما بین میانگین کیفیت زندگی قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش تفاوت معناداری وجود داشت (001/P≤0).
این یافته‌ها مبین تأثیر روش آموزش خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بر افزایش کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 است. چنانکه هزاوه‌ای و همکاران روی 100 بیمار دیابتی در سال 2010 به نتایج مشابه یافته‌های این مطالعه دست یافتند. براساس نتایج این مطالعه، برنامه آموزشی بر پایه مدل BASNEF بر فعالیت‌های فیزیکی، مراقبت‌های دارویی، معاینه چشم، رژیم غذایی مناسب و سطح قند خون در گروه آزمایش نسبت به کنترل به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافت [22].
همچنین نتایج تحقیق والیس و همکاران نشان داد برنامه آموزشی خودمدیریتی باعث افزایش رفتارهای خودکنترلی (ورزش، مراقبت از پا و رعایت رژیم غذایی) و کیفیت زندگی می‌شود [23]. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد بین میانگین میزان کیفیت زندگی قبل از آزمایش در 2 گروه تفاوت معناداری وجود ندارد (194/P=0). در این بررسی میانگین کل کیفیت زندگی بیماران بررسی‌شده قبل از آزمایش در گروه آزمایش (83/2) و در گروه کنترل (85) به‌دست آمد که نمره بالایی محسوب نمی‌شود.
در‌همین‌راستا گیلانی در نتایج تحقیق خود آورده است میانگین کیفیت زندگی در بیماران دیابتی نسبت به افراد غیر‌دیابتی وضعیت نامطلوبی دارد و دیابت نوع 2 مسئول تغییرات زیادی در کیفیت زندگی مرتبط با سلامت است [24]. این نتایج نشان‌دهنده این است که یکی از اهداف اصلی در درمان بیماران دیابتیک، بهبود کیفیت زندگی آن‌هاست تا بتوانند زندگی طبیعی داشته باشند.
نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد بین میانگین میزان کیفیت زندگی بعد از آزمایش در 2 گروه تفاوت معناداری وجود دارد (044/P=0). به‌طوری‌که میانگین کیفیت زندگی بعد از آزمایش در گروه‌های آزمایش (87/7) و کنترل (85/1) به‌دست آمد. این امر نشان‌دهنده مؤثر بودن آزمایش آموزشی حاضر بر بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی است. با ایجاد تغییرات ساده در روش زندگی مانند افزایش فعالیت‌های فیزیکی، بهره‌مندی از رژیم غذایی سالم، شناخت و استفاده از اصول مطرح‌شده در طب سنتی، پرهیز از تنش و اضطراب، کنترل روح و روان و درنظر گرفتن خواب کافی در برنامه روزانه می‌توان کیفیت زندگی افراد دیابتیک را به‌صورت چشمگیری بهبود داد. این نتایج با یافته‌های سیما و همکاران مطابقت دارد [25].
در پژوهش حاضر در بررسی اختلاف امتیازات کیفیت زندگی افراد تحت مطالعه به تفکیک حیطه‌های آن (فیزیکی، روانی، اجتماعی و محیطی) قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش، بیانگر این است که در همه حیطهها به جزء حیطه اجتماعی اختلاف معناداری نشان می‌دهد و میانگین امتیازات در این حیطهها ارتقا یافته که نشان از تأثیر مثبت این روش آموزشی بر حیطهها دارد. هرچند اختلاف امتیازات در حیطه روانی و جسمی نسبت به سایر حیطهها بیشتر و قابل‌ملاحظه است، دراینخصوص می‌توان گفت با توجه به ماهیت آزمایش در گروه آزمایش، این اختلاف امتیازات در این حیطهها بیشتر با اطلاعات و نگرش در ارتباط است، قابل‌توجیه و منطقی است، چراکه در حیطه‌های اجتماعی و محیطی فاکتورهای متعدد، از‌جمله خدمات رفاهی، اقتصادی و غیره نقش مهم‌تر و دخالت بیشتری ایفا می‌کنند. در گروه کنترل میانگین امتیازات کیفیت زندگی در تمام حیطهها در طول 3 ماه کاهش یافته است.
در پژوهش حاضر در بررسی اختلاف امتیازات کیفیت زندگی افراد تحت مطالعه به تفکیک حیطه‌های آن (فیزیکی، روانی، اجتماعی و محیطی) قبل و بعد از آزمایش در گروه آزمایش، بیانگر این است که اختلاف معناداری را در همه حیطهها به جز حیطه اجتماعی نشان می‌دهد و میانگین امتیازات در این حیطهها ارتقا یافته که نشان از تأثیر مثبت این روش آموزشی بر حیطهها دارد.
هرچند اختلاف امتیازات در حیطه روانی و جسمی نسبت به سایر حیطهها بیشتر و قابل‌ملاحظه است، دراینخصوص می‌توان گفت با توجه به ماهیت آزمایش در گروه آزمایش، این اختلاف امتیازات در این حیطهها بیشتر با اطلاعات و نگرش در ارتباط است، قابل‌توجیه و منطقی است، چراکه در حیطه‌های اجتماعی و محیطی فاکتورهای متعددی، از‌جمله خدمات رفاهی، اقتصادی و غیره نقش مهم‌تری دارند و دخالت بیشتری ایفا می‌کنند. در گروه کنترل میانگین امتیازات کیفیت زندگی در تمام حیطهها در طول 3 ماه کاهش یافته است.
نتیجه‌گیری
با توجه به هدف کلی پژوهش «تعیین تأثیر اثر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج بر کیفیت زندگی بیماران دیابتی» نتایج نشان داد کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل افزایش یافته است. با توجه به این نتایج، تأثیر بهره‌مندی از رژیم غذایی براساس نوع مزاج در بیماران دیابتی بر ارتقای کیفیت زندگی نمونه‌های پژوهش را بیان می‌کند.
همچنین تأثیر خودمراقبتی به روش اصلاح مزاج به‌منظور افزایش کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع 2 روی هزینههای مراقبت بهداشتی و پزشکی و در سایر شرایط پیشنهاد می‌شود. در پایان پژوهشگر بر خود واجب می‌داند تا اعلام کند، این تحقیق محدودیت‌هایی داشته که مهم‌ترین آن‌ها کوتاه بودن فاصله مطالعه پیگیری بوده که لازم است در مطالعات بعدی مدنظر قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای کد تصویب طرح تحقیقاتی به شماره 2683 از شورای پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اراک و کد اخلاق به شماره IR.ARAKMU.REC.1395.232 در شورای اخلاق است. در این مطالعه علاوه بر کسب رضایت کتبی تلاش شد مفاد کدهای اخلاقی مرتبط با پژوهش و احترام به آزادی افراد برای انصراف از ادامه شرکت در مطالعه و محرمانه ماندن همه اطلاعات فردی و غیره رعایت شود.
حامی مالی
دانشگاه علوم‌پزشکی اراک حامی این پژوهش بوده است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنا‌بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همه بیماران مشارکت‌کننده در این مطالعه که همکاری لازم را داشته‌اند، معاونت محترم پژوهشی و گروه پرستاری دانشگاه علوم‌پزشکی اراک برای مساعدت‌های فراوان در تصویب و تأمسن بودجه این پژوهش و همچنین از مسئول محترم کلینیک‌های امام رضا (ع) و امیرالمؤمنین (ع) که در اجرای این پژوهش همکاری داشتند، صمیمانه سپاس‌گزاری می‌شود.
References
1.Sun H, Saeedi P, Karuranga S, Pinkepank M, Ogurtsova K, Duncan BB, et al. IDF diabetes atlas: Global, regional and country-level diabetes prevalence estimates for 2021 and projections for 2045. Diabetes Research and Clinical Practice. 2022; 183. [DOI:10.1016/j.diabres.2021.109119] [PMID]
2.Jochmans I, Brat A, Davies L, Hofker HS, van de Leemkolk FEM, Leuvenink HGD, et al. Oxygenated versus standard cold perfusion preservation in kidney transplantation (COMPARE): A randomised, double-blind, paired, phase 3 trial. The Lancet. 2020; 396(10263):1653-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)32411-9] [PMID]
3.Magliano DJ, Islam RM, Barr ELM, Gregg EW, Pavkov ME, Harding JL, et al. Trends in incidence of total or type 2 diabetes: Systematic Review. The BMJ. 2019; 366. [DOI:10.1136/bmj.l5003] [PMID] [PMCID]
4.Askari A, Jeihooni A, Kashfi S, Marzban A, Khiyali Z. The effect of educational program based on belief, attitude, subjective norm, and enabling factors model on changing the metabolic indices in elderly patients with type II diabetes. International Journal of Preventive Medicine. 2018; 9:74. [DOI:10.4103/ijpvm.IJPVM_308_16] [PMID] [PMCID]
5.Saeedi P, Petersohn I, Salpea P, Malanda B, Karuranga S, Unwin N, et al. Global and regional diabetes prevalence estimates for 2019 and projections for 2030 and 2045: Results from the international diabetes federation diabetes Atlas, 9th edition. Diabetes Research and Clinical Practice. 2019; 157. [DOI:10.1016/j.diabres.2019.107843] [PMID]
6.Liang L, Abi Safi J, Gagliardi AR, Armstrong MJ, Bernhardsson S, Brown J, et al. Number and type of guideline implementation tools varies by guideline, clinical condition, country of origin, and type of developer organization: Content analysis of guidelines. Implementation Science. 2017; 12(1). [DOI:10.1186/s13012-017-0668-7] [PMID] [PMCID]
7.Alshayban D, Joseph R. Health-related quality of life among patients with type 2 diabetes mellitus in eastern province, Saudi Arabia: A cross-sectional study. Plos One. 2020; 15(1):e0227573. [DOI:10.1371/journal.pone.0227573] [PMID] [PMCID]
8.Campbell KL, Winters-Stone KM, Wiskemann J, May AM, Schwartz AL, Courneya KS, et al. Exercise guidelines for cancer survivors: Consensus statement from international multidisciplinary roundtable. Medicine & Science in Sports & Exercise. 2019; 51(11). [DOI:10.1249/MSS.0000000000002116] [PMID] [PMCID]
9.Martinez-Martin P. What is quality of life and how do we measure it? Relevance to Parkinson’s disease and movement disorders. Movement Disorders. 2017; 32(3):382-92. [DOI:10.1002/mds.26885] [PMID]
10.Bray N, Spencer LH, Tuersley L, Edwards RT. Development of the MobQoL patient reported outcome measure for mobility-related quality of life. Disability and Rehabilitation. 2021; 43(23):3395-404. [DOI:10.1037/t83731-000]
11.Rivadeneyra C, Soto A, Ruiz A. [Determination of quality of life in type 2 diabetic patients with chronic periodontitis (Spanish). Revista Mexicana de Periodontología. 2018; 9(3):40-4. [Link]
12.No author. Classification and diagnosis of diabetes: Standards of medical care in diabetes-2020. Diabetes Care. 2020; 43(Supplement 1):S1-2. [DOI:10.2337/dc20-Sint]
13.Jorjani E. Al - aghraz al - tibbia val mabahess al -
14.Ibn Sina H. Ghanoun fe Teb (Arabic). Tehran: Soroush Publication; 1991. [Link]
15.No author. Trust introduces new translation criteria. Medicals Outcomes Trust. 1997; 5(4):1-4. [Link]
16.Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh S. [The world health organization quality of life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version (Persian). Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2006; 4(4). [Link]
17.Paskaleva R. Improving the quality of life in early people with diabet. KNOWLEDGE - International Journal. 2018; 28(2). [DOI:10.35120/kij2802441P]
18.Leopa N, Dumitru A, Mitroi AF, Tocia C, Popescu RC. Colorectal cancer in patients with diabetes mellitus. Romanian Journal of Diabetes Nutrition and Metabolic Diseases. 2021; 28(1):47-53. [Link]
19.Sopjani I, Vehapi S, Gorani D, Imeri M, Vitoja S, Tahiri S. The relation between depressive symptoms and self-care in patients with diabetes mellitus type 2 in Kosovo. Medical Archives. 2016; 70(6):425–8. [DOI:10.5455/medarh.2016.70.425-428] [PMID] [PMCID]
20.Tusa BS, Geremew BM, Tefera MA. Heath related quality of life and associated factors among adults with and without diabetes in Adama city East Shewa, Ethiopia 2019; Using generalized structural equation modeling. Health Qual Life Outcomes. 2020; 18(1):83. [DOI:10.1186/s12955-020-01337-9] [PMID] [PMCID]
21.Litchman ML, Edelman LS, Donaldson GW. Effect of diabetes online community engagement on health indicators: Cross-sectional study. JMIR Diabetes. 2018; 3(2):e8 [DOI:10.2196/preprints.8603]
22.Hazavehei SMM, Jeihooni AK, Hasanzadeh A, Amini S. The effect of educational program based on BASNEF model for eye care in non-insulin dependent diabetic patients. Journal of Research in Health Sciences. 2010; 10(2):81-90. [Link]
23.Vallis TM, Higgins-Bowser I, Edwards L, Murray A, Scott L. The role of diabetes education in maintaining lifestyle changes. Canadian Journal of Diabetes. 2005;29(3):193-202. [Link]
24.Gillani SW, Ansari IA, Zaghloul HA, Sulaiman SAS, Rathore HA, Baig MR, et al. Predictors of health-related quality of life among patients with type ii diabetes mellitus who are insulin users: A multidimensional model. Current Therapeutic Research. 2019; 90:53-60. [DOI:10.1016/j.curtheres.2019.04.001] [PMID] [PMCID]
25.Badpar S, Bakhtiarpour S, Heidari A, Moradimanesh F. [Structural model of diabetic patients’ self-care based on depression and mindfulness: The mediatin role of health-based lifestyle (Persian)]. J Diabet Nurs. 2020; 8(1):1032-44. [Link]
2.Jochmans I, Brat A, Davies L, Hofker HS, van de Leemkolk FEM, Leuvenink HGD, et al. Oxygenated versus standard cold perfusion preservation in kidney transplantation (COMPARE): A randomised, double-blind, paired, phase 3 trial. The Lancet. 2020; 396(10263):1653-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)32411-9] [PMID]
3.Magliano DJ, Islam RM, Barr ELM, Gregg EW, Pavkov ME, Harding JL, et al. Trends in incidence of total or type 2 diabetes: Systematic Review. The BMJ. 2019; 366. [DOI:10.1136/bmj.l5003] [PMID] [PMCID]
4.Askari A, Jeihooni A, Kashfi S, Marzban A, Khiyali Z. The effect of educational program based on belief, attitude, subjective norm, and enabling factors model on changing the metabolic indices in elderly patients with type II diabetes. International Journal of Preventive Medicine. 2018; 9:74. [DOI:10.4103/ijpvm.IJPVM_308_16] [PMID] [PMCID]
5.Saeedi P, Petersohn I, Salpea P, Malanda B, Karuranga S, Unwin N, et al. Global and regional diabetes prevalence estimates for 2019 and projections for 2030 and 2045: Results from the international diabetes federation diabetes Atlas, 9th edition. Diabetes Research and Clinical Practice. 2019; 157. [DOI:10.1016/j.diabres.2019.107843] [PMID]
6.Liang L, Abi Safi J, Gagliardi AR, Armstrong MJ, Bernhardsson S, Brown J, et al. Number and type of guideline implementation tools varies by guideline, clinical condition, country of origin, and type of developer organization: Content analysis of guidelines. Implementation Science. 2017; 12(1). [DOI:10.1186/s13012-017-0668-7] [PMID] [PMCID]
7.Alshayban D, Joseph R. Health-related quality of life among patients with type 2 diabetes mellitus in eastern province, Saudi Arabia: A cross-sectional study. Plos One. 2020; 15(1):e0227573. [DOI:10.1371/journal.pone.0227573] [PMID] [PMCID]
8.Campbell KL, Winters-Stone KM, Wiskemann J, May AM, Schwartz AL, Courneya KS, et al. Exercise guidelines for cancer survivors: Consensus statement from international multidisciplinary roundtable. Medicine & Science in Sports & Exercise. 2019; 51(11). [DOI:10.1249/MSS.0000000000002116] [PMID] [PMCID]
9.Martinez-Martin P. What is quality of life and how do we measure it? Relevance to Parkinson’s disease and movement disorders. Movement Disorders. 2017; 32(3):382-92. [DOI:10.1002/mds.26885] [PMID]
10.Bray N, Spencer LH, Tuersley L, Edwards RT. Development of the MobQoL patient reported outcome measure for mobility-related quality of life. Disability and Rehabilitation. 2021; 43(23):3395-404. [DOI:10.1037/t83731-000]
11.Rivadeneyra C, Soto A, Ruiz A. [Determination of quality of life in type 2 diabetic patients with chronic periodontitis (Spanish). Revista Mexicana de Periodontología. 2018; 9(3):40-4. [Link]
12.No author. Classification and diagnosis of diabetes: Standards of medical care in diabetes-2020. Diabetes Care. 2020; 43(Supplement 1):S1-2. [DOI:10.2337/dc20-Sint]
13.Jorjani E. Al - aghraz al - tibbia val mabahess al -
14.Ibn Sina H. Ghanoun fe Teb (Arabic). Tehran: Soroush Publication; 1991. [Link]
15.No author. Trust introduces new translation criteria. Medicals Outcomes Trust. 1997; 5(4):1-4. [Link]
16.Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh S. [The world health organization quality of life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version (Persian). Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2006; 4(4). [Link]
17.Paskaleva R. Improving the quality of life in early people with diabet. KNOWLEDGE - International Journal. 2018; 28(2). [DOI:10.35120/kij2802441P]
18.Leopa N, Dumitru A, Mitroi AF, Tocia C, Popescu RC. Colorectal cancer in patients with diabetes mellitus. Romanian Journal of Diabetes Nutrition and Metabolic Diseases. 2021; 28(1):47-53. [Link]
19.Sopjani I, Vehapi S, Gorani D, Imeri M, Vitoja S, Tahiri S. The relation between depressive symptoms and self-care in patients with diabetes mellitus type 2 in Kosovo. Medical Archives. 2016; 70(6):425–8. [DOI:10.5455/medarh.2016.70.425-428] [PMID] [PMCID]
20.Tusa BS, Geremew BM, Tefera MA. Heath related quality of life and associated factors among adults with and without diabetes in Adama city East Shewa, Ethiopia 2019; Using generalized structural equation modeling. Health Qual Life Outcomes. 2020; 18(1):83. [DOI:10.1186/s12955-020-01337-9] [PMID] [PMCID]
21.Litchman ML, Edelman LS, Donaldson GW. Effect of diabetes online community engagement on health indicators: Cross-sectional study. JMIR Diabetes. 2018; 3(2):e8 [DOI:10.2196/preprints.8603]
22.Hazavehei SMM, Jeihooni AK, Hasanzadeh A, Amini S. The effect of educational program based on BASNEF model for eye care in non-insulin dependent diabetic patients. Journal of Research in Health Sciences. 2010; 10(2):81-90. [Link]
23.Vallis TM, Higgins-Bowser I, Edwards L, Murray A, Scott L. The role of diabetes education in maintaining lifestyle changes. Canadian Journal of Diabetes. 2005;29(3):193-202. [Link]
24.Gillani SW, Ansari IA, Zaghloul HA, Sulaiman SAS, Rathore HA, Baig MR, et al. Predictors of health-related quality of life among patients with type ii diabetes mellitus who are insulin users: A multidimensional model. Current Therapeutic Research. 2019; 90:53-60. [DOI:10.1016/j.curtheres.2019.04.001] [PMID] [PMCID]
25.Badpar S, Bakhtiarpour S, Heidari A, Moradimanesh F. [Structural model of diabetic patients’ self-care based on depression and mindfulness: The mediatin role of health-based lifestyle (Persian)]. J Diabet Nurs. 2020; 8(1):1032-44. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
