آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 12، شماره 4 - ( 11-1401 )
جلد 12 شماره 4 صفحات 59-50 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Malekhoseini A, Rostamkhani M, Ahmadlou M, Abdi S, Abdi S. Comparison of the Effect of Aloe Vera Gel with Normal Saline on the Healing of Second-Degree Pressure Ulcers. cmja 2023; 12 (4) :50-59
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-907-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-907-fa.html
ملک حسینی اعظم، رستم خانی محمد، احمدلو مجتبی، عبدی سینا، عبدی سیاوش. مقایسه اثر ژل آلوئه ورا با نرمالسالین بر بهبودی زخم فشاری درجه دو. فصلنامه طب مکمل. 1401; 12 (4) :50-59
اعظم ملک حسینی*1 
، محمد رستم خانی2 ، مجتبی احمدلو3 ، سینا عبدی4 ، سیاوش عبدی4
، محمد رستم خانی2 ، مجتبی احمدلو3 ، سینا عبدی4 ، سیاوش عبدی4
1- گروه پرستاری، دانشکده علوم پزشکی خمین، خمین، ایران ، Azam.malekhoseini@khomeinums.ac.ir
2- گروه پرستاری، دانشکده علوم پزشکی خمین، خمین، ایران
3- مرکز آمار و تحقیقات، دانشکده آمار حیاتی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران
4- گروه پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران
2- گروه پرستاری، دانشکده علوم پزشکی خمین، خمین، ایران
3- مرکز آمار و تحقیقات، دانشکده آمار حیاتی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران
4- گروه پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران
متن کامل [PDF 568 kb]
(1051 دریافت)
| چکیده (HTML) (1339 مشاهده)
جدول 1. میانگین متغییرهای کمی در دو گروه بررسی
دا ده ها براساس میا نگین ± انحراف معیار گزارش شده است.
جدول 2. تغییرات وضعیت زخم بیماردر طول زمان در دو گروه آزمایش وکنترل
متن کامل: (1460 مشاهده)
مقدمه
زخمهای فشاری از مشکلات شایع و ناتوان کننده هستند که منجر به افزایش زمان بستری شدن در بیمارستان، درد، عفونت، زخمهای مزمن، سپسیس و مرگ می‌شوند (1). یافته‌ها نشان داد که شیوع و بروز این زخمها در کشورهای مختلف متفاوت است (2). شیوع آن به طور متوسط 10.8٪ در اروپا و 22٪ - 44٪ در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بیمارستان‌های ایالات متحده (ایالات متحده) گزارش شده است (3, 4). در ایران، شیوع زخمهای فشاری در بخشهای عمومی 5 درصد و در بخشهای مراقبت ویژه 21 تا 10.1 درصد گزارش شده است (5). در آمریکا برای مدیریت این گونه زخمها 18.5 میلیارد دلار در سال هزینه می‌شود که 129000 دلار از آن جهت درمان افرادی است که زخم، تمام ضخامت پوست را درگیر کرده است (3).
درمان زخمهای فشاری پرهزینه است به طوری که سالانه به ترتیب 11 و 4.1 میلیارد دلار در ایالات متحده و انگلستان هزینه می‌شود (2, 5-7). در مطالعه زارعی و همکاران، مشخص شد که هزینه‌های مستقیم درمان زخمهای فشاری در ایران از 12 دلار برای مرحله یک 67 هزار دلار برای مرحله 4 زخمهای فشاری برآورد شد (7). بنابراین با توجه به شیوع بالا و هزینه‌های مالی و جانی بالای زخمهای فشاری، درمان زودهنگام و پیشگیری از وقوع آن یکی از مهم‌ترین اهداف نظام‌های بهداشتی درمانی است (2).
دراین مورد، روشهای درمانی مختلفی چون آنتی بیوتیکها، محرکهای گردش خون وجذب کننده‌های اگزودا جهت درمان زخم بستر به کارگرفته شده‌اند. این روشهای درمانی نه تنها گران هستند بلکه باعث مشکلاتی نظیرآلرژی و مقاومت دارویی می‌شوند (8).
در سال‌های اخیر تمایل زیادی به بررسی اثرات فیزیولوژی و فارماکولوژی و عصاره‌های گیاهی و استفاده از داروهای گیاهی و سنتی در جهان و همچنین در ایران ایجاد شده است. عواملی همچون عوارض جانبی کمتر، گوناگونی ترکیبات موثّره موجود در گیاهان، هزینه‌های اقتصادی پایین‌تر، توسعه صنایع وابسته به کشت گیاهان دارویی، جلوگیری از خروج ارز از کشور، ایجاد کار مفید و به ویژه پیشنهاد استفاده از گیاهان دارویی توسط سازمان جهانی بهداشت، دلایل رویکرد جهانی به طب گیاهی است (9). یکی از درمان‌های دارویی شناخته شده در دنیا استفاده از ژل آلوئه ورا برای درمان زخمهای فشاری است.
گیاه آلوئه ورا (صبر زرد) از جمله گیاهان دارویی است که از 1500 سال قبل از میلاد مسیح در بسیاری ازکشورها ازجمله یونان، چین، مکزیک، به صورت سنتی مورد مصرف قرار گرفته است و قرن‌هاست که به عنوان یک داروی موضعی برای بیماری‌های گوناگون و ضایعات پوستی مصرف می‌گردد (8). آلوئه ورا به علت دارا بودن ترکیبات گوناگون توان و پتانسیل کاربرد در زمینه‌های گوناگون را داراست، به همین دلیل از آلوئه ورا به عنوان یک ماده تقویت کننده و مغذی استفاده می‌گردد. تاکنون 75 ترکیب شناخته شده در آلوئه ورا یافت شده که شامل 20 ماده معدنی، 20 اسید آمینه، 12 ویتامین و همچنین آب است. اسید سالسیلیک و ترکیب شبه آسپرین که در آلوئه ورا یافت شده است، دارای خواص ضد التهابی و ضد میکروبی است. ساپونین ها ی موجود در آلوئه ورا مانند مواد شوینده به عنوان یک عامل پاک کننده در سیستم گردش خون کار می‌کنند (9). اثرات ضد درد و ضد التهاب آلوئه ورا به علت وجود اسید سالیسیلیک، آنتی پروستاگلاندین ها و مهار کننده‌های ترومبوکسان که از فعالیت برادی کینین و انقباض عروقی در محل زخم جلوگیری می‌کنند قابل توجیه می‌باشد (10). از طرف دیگر لاکتات منیزیوم ژل آلوئه ورا از واکنش هیستامین که باعث خارش و تحریکات پوستی می‌شود، جلوگیری می‌کند. ماده آسمانان 1 موجود در گیاه باعـث تشـدید فعالیـت سیسـتم ایمنـی وسـنتز سـیتوکین می‌شود (8). همچنین مشخص شده آلوئه ورا دربرابر طیـف وسـیعی از باکتریها ازجمله پسودوموناس آئروژینوزا، اشیرشـیا کلـی، سـالمونلا تیفـی، مایکوبـاکتریم، کلبسـیلا پنومونیه، استرپتوکوک پیوژن، سراشـیا و اسـتافیلوکوک آرئوس مؤثربوده است (9). تاکنون مطالعات گوناگونی درسطح جهان دررابطه با تأثیرژل آلوئه ورا درابعاد گوناگون درآزمایشگاه و روی حیوانات صورت گرفته است (9-14)، ولی مطالعات گسترده‌ای در دنیا و ایران در زمینه اثر آلوئه ورا بر ترمیم زخم فشاری انجام نشده است. در بررسی مروری کـه مانتـای سـونگ وهمکاران تحت عنوان بررسی تأثیر آلوئه ورا بر بهبـودی زخم سوختگی انجام دادند مشخص گردید در سطح جهان تنها 4 بررسی دررابطه با تأثیرآلوئه ورا بـرزخم سـوختگی انجام شده است کـه ازایـن چهـار مطالعـه دردو مطالعـه گزینش افراد به صورت تصادفی انجـام نشـده اسـت. در یک مطالعه به کورکردن نمونه اشاره شده ولـی بـه طـور کامل روش کور کردن توضیح داده نشده است. هیچ یک از مطالعات علت ریزش نمونه‌ها را توضیح نداده‌اند. بـه همین دلیل توصیه شده است مطالعات بیشتری درسـطح جهان در این زمینه صورت پذیرد (15).
با توجه به اینکه کشور ایران یکی از زیستگاه‌های طبیعی این گیاه می‌باشد وآلوئه ورای ایران یکی از مرغوبترین نوع آلوئه ورا به شمار آمده وامکان تهیه و مصرف آن فراهم است، و نیز با توجه به شیوع بالای زخم بستر در بخشهای گوناگون بیمارستان، پژوهش حاضر با هدف مقایسه تأثیر ژل آلوئه ورا با پانسمان معمول بر میزان بهبودی زخم فشاری درجه دو صورت گرفت.
روش کار
پژوهش حاضر براساس اهداف و ماهیت پژوهش یک کـارآزمایی بالینی با گروه کنترل و یک سوکوراست که ازاردیبهشت سال 1399 تا فروردین 1400 درمراکزآموزشی – درمانی ولیعصر (عج) و امیرالمؤمنین (ع) اراک انجام شد. پژوهشگر با در دست داشتن اجـازه کتبـی از دانشـکده علـوم پزشـکی خمین و بـا کسـب اجـازه ازمسئولین مربوطه، 60 نمونه زخم فشاری واجـد شـرایط نمونه پژوهش (زخم از نوع فشاری درجه 2 مطابق تعریف گروه ملی زخم فشاری (16) باشد. به مواد آلوده کننده آغشته نباشـد و قبـل ازورود نمونـه بـه پژوهش از هیچ نوع ماده‌ای غیر از آب شرب بر روی زخـم استفاده نکرده باشد. قبل از ورودبه مطالعه مبتلابـه عفونـت علامت دار قسمتهای مختلف بدن نباشد. بیماری‌های زمینه‌ای ونقص سیستم ایمنـی ماننـد دیابـت، سـرطان، ایـدز، و پرفشاری خون و..... نداشته باشد. بیمار شناخته شده دیابـت وآلرژی پوستی نباشد. تمایل به شرکت درپـژوهش راداشـته وقادربـه پاسـخگویی بـه سؤالات باشـد (را انتخـاب نمـود. پژوهشگر بـه منظـورحفظ مسـائل اخلاقـی درمـورد هـدف پــژوهش، روش اجــرای پــژوهش و بــی خطــر بــودن آن، اختیاری بـودن ادامـه همکـاری واینکـه بـا شـرایط مشـابه پانسمان آلوئه ورا قبلاًدر آزمایشگاه، درنمونه هـای حیـوانی استفاده شده است و.... با بیماران صـحبت کـرد ورضـایت آنها را بـرای ادامـه همکاری جلب نمود). تعداد نمونه‌ها دراین پژوهش با توجـه به مطالعات قبلی انجام شده وفرمول تعیین حجم نمونـه 28 نفـر بـرای هرگـروه یعنـی 56 نفـر محاسـبه شـد (. در ایـن پژوهش، واحدهای مورد پژوهش از بین جامعه پـژوهش بـه روش نمونه گیری تصادفی ساده) با استفاده از جدول اعداد تصادفی (در دو گروه آزمایش وکنترل قرارگرفتند. دو گروه از نظرسن، وسعت زخم، عمـق زخم، عـدم وجـود بیمـاری زمینه‌ای همسان شدند، در طول مطالعه هردو گـروه ازنظـر علائـم عفونـت توسط پزشک معالج مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورت وجـود هریـک از ایـن علایم زیر زخم بعنـوان عفـونی تلقـی شـده و از واحـدهای مورد پژوهش حذف می‌گردید و روش درمـان طبـق نظـر پزشک معالج تغییرمی یافت: وجـود ورم همراه با اندوراسیون و التهاب کناره‌های زخم، تغییـر رنـگ یافتن زخم فشاری به قرمز تیره، قهوه‌ای، بـنفش یـا سـیاه، وجود ترشحات چرکی، بدبو، سبز رنـگ و فـراوان و تـب در طول دوره درمان. پانسمان نمونه‌ها در هر دو گروه آزمایش و کنترل توسط پژوهشگر (با دارا بودن ۱۰ سال سابقه کار بالینی در بخش سوختگی) انجام شد. درصورتیکه هریک ازنمونه هـا در هـر دو گروه به عللی از ادامه شرکت در پژوهش بازمی ماند، حـذف می‌شد و به جای آنها نمونه‌های دیگـری انتخـاب شـده وجایگزین می‌گردید. در گـروه آزمـایش دو زخـم ودر گـروه کنترل سه زخم علایم عفونت را نشان دادند کـه از مطالعـه حذف شدند. به بیمار و همراه بیمـار توضـیح داده شـد که جبران عوارض احتمالی به عهده مجری طرح می‌باشد.
دراین مطالعه زخمهای فشاری درجـه دو مـورد بررسی قرار گرفتند. گروه آزمـایش بـا ژل آلوئـه ورا وگـروه کنترل با نرمال سالین تحت درمان قرار گرفتند. در گروه آزمایش روزانه پس از شستشوی زخم با سرم شستشو با یک گاز استریل خشک می‌شد، یک لایه ژل آلوئه ورا را (بـرای تهیـه ژل از برگهـای پائینی گیاه استفاده شد. هماننـد فیلـه کـردن مـاهی لعـاب میانی را جدا کـرده، موسـیلاژ تهیـه شـده را بـرای درمـان استفاده نمودیم. این مرحله از کار توسط پژوهشکده گیاهـان دارویی جهاد دانشگاهی، کرج انجام شد) به قطر 5 میلی مترروی زخم قرار داده می‌شد و با دو یا سه لایه گاز استریل خشک پانسمان می‌گردید.
گروه شاهد تحت درمان با نرمال سالین قرار گرفتند، به این ترتیب که در این گروه، روزانه پس از شستشوی زخم با نرمال سالین با یک گاز استریل خشک می‌شد و با دو یا سه لایه گاز استریل خشک پانسمان می‌شد. دو گروه در طول مطالعه به طور روزانه و متناوب توسط پزشک معالج مورد معاینه وکنترل دقیق قرار گرفتند تا در صورت مشاهده علائم عفونت اقدامات درمانی در اسرع وقت صورت گیرد.
ابزار به‌کاررفته در این پژوهش، فرم مشخصات دموگرافیک، ابزار ارزیابی زخم بتس جنسن و متر نواری بود.
پرسشنامه مشخصات دموگرافیک مشتمل بر مشخصات فردی، اندازه زخم، محل زخم، سطح تحرک، درک حسی، و بخشی از سوابق بیماری (میزان هموگلوبین، هماتوکریت، آلبومین و وضعیت تغذیه) بود. ابزار ارزیابی زخم یک پرسشنامه پانزده عبارت دارد که دو عبارت شامل محل و شکل زخم دسته‌بندی نشده‌اند و سیزده عبارت دیگر بر طبق مقیاس لیکرت پنج قسمتی هستند.
برای تعیین اعتبار علمی ابزار در ایران پژوهشی توسط ملک حسینی و همکاران در سال‌های 1389 و 1390 در اراک انجام شده است که از روش اعتبار محتوا استفاده شد. در این پژوهش اندکس اعتبار محتوای 89 درصد محاسبه شد.
برای تعیین اعتماد علمی ابزار توسط ملک حسینی و همکاران، ده نفر از بین افراد دارای خصوصیات واحدهای مورد پژوهش، انتخاب شده و توسط پژوهشگر و همکار آموزش دیده او جداگانه مورد مشاهده قرار گرفتند و ابزار ارزیابی زخم بیتز جنسن را تکمیل و ضریب همبستگی را تعیین کردند.
در پژوهش ملک حسینی و همکاران پایایی بین مشاهده‌گران و ضریب کاپا نیز برای هر آیتم سنجیده و تأیید شد. برای تعیین اعتماد علمی ابزار در پژوهش ما، ده نفر از بین واحدهای مورد پژوهش انتخاب شده و توسط پزشک و پژوهشگر به طور جداگانه زخم بررسی و ضریب توافق 95 درصد تعیین شد (8).
درمان زخمهای فشاری پرهزینه است به طوری که سالانه به ترتیب 11 و 4.1 میلیارد دلار در ایالات متحده و انگلستان هزینه می‌شود (2, 5-7). در مطالعه زارعی و همکاران، مشخص شد که هزینه‌های مستقیم درمان زخمهای فشاری در ایران از 12 دلار برای مرحله یک 67 هزار دلار برای مرحله 4 زخمهای فشاری برآورد شد (7). بنابراین با توجه به شیوع بالا و هزینه‌های مالی و جانی بالای زخمهای فشاری، درمان زودهنگام و پیشگیری از وقوع آن یکی از مهم‌ترین اهداف نظام‌های بهداشتی درمانی است (2).
دراین مورد، روشهای درمانی مختلفی چون آنتی بیوتیکها، محرکهای گردش خون وجذب کننده‌های اگزودا جهت درمان زخم بستر به کارگرفته شده‌اند. این روشهای درمانی نه تنها گران هستند بلکه باعث مشکلاتی نظیرآلرژی و مقاومت دارویی می‌شوند (8).
در سال‌های اخیر تمایل زیادی به بررسی اثرات فیزیولوژی و فارماکولوژی و عصاره‌های گیاهی و استفاده از داروهای گیاهی و سنتی در جهان و همچنین در ایران ایجاد شده است. عواملی همچون عوارض جانبی کمتر، گوناگونی ترکیبات موثّره موجود در گیاهان، هزینه‌های اقتصادی پایین‌تر، توسعه صنایع وابسته به کشت گیاهان دارویی، جلوگیری از خروج ارز از کشور، ایجاد کار مفید و به ویژه پیشنهاد استفاده از گیاهان دارویی توسط سازمان جهانی بهداشت، دلایل رویکرد جهانی به طب گیاهی است (9). یکی از درمان‌های دارویی شناخته شده در دنیا استفاده از ژل آلوئه ورا برای درمان زخمهای فشاری است.
گیاه آلوئه ورا (صبر زرد) از جمله گیاهان دارویی است که از 1500 سال قبل از میلاد مسیح در بسیاری ازکشورها ازجمله یونان، چین، مکزیک، به صورت سنتی مورد مصرف قرار گرفته است و قرن‌هاست که به عنوان یک داروی موضعی برای بیماری‌های گوناگون و ضایعات پوستی مصرف می‌گردد (8). آلوئه ورا به علت دارا بودن ترکیبات گوناگون توان و پتانسیل کاربرد در زمینه‌های گوناگون را داراست، به همین دلیل از آلوئه ورا به عنوان یک ماده تقویت کننده و مغذی استفاده می‌گردد. تاکنون 75 ترکیب شناخته شده در آلوئه ورا یافت شده که شامل 20 ماده معدنی، 20 اسید آمینه، 12 ویتامین و همچنین آب است. اسید سالسیلیک و ترکیب شبه آسپرین که در آلوئه ورا یافت شده است، دارای خواص ضد التهابی و ضد میکروبی است. ساپونین ها ی موجود در آلوئه ورا مانند مواد شوینده به عنوان یک عامل پاک کننده در سیستم گردش خون کار می‌کنند (9). اثرات ضد درد و ضد التهاب آلوئه ورا به علت وجود اسید سالیسیلیک، آنتی پروستاگلاندین ها و مهار کننده‌های ترومبوکسان که از فعالیت برادی کینین و انقباض عروقی در محل زخم جلوگیری می‌کنند قابل توجیه می‌باشد (10). از طرف دیگر لاکتات منیزیوم ژل آلوئه ورا از واکنش هیستامین که باعث خارش و تحریکات پوستی می‌شود، جلوگیری می‌کند. ماده آسمانان 1 موجود در گیاه باعـث تشـدید فعالیـت سیسـتم ایمنـی وسـنتز سـیتوکین می‌شود (8). همچنین مشخص شده آلوئه ورا دربرابر طیـف وسـیعی از باکتریها ازجمله پسودوموناس آئروژینوزا، اشیرشـیا کلـی، سـالمونلا تیفـی، مایکوبـاکتریم، کلبسـیلا پنومونیه، استرپتوکوک پیوژن، سراشـیا و اسـتافیلوکوک آرئوس مؤثربوده است (9). تاکنون مطالعات گوناگونی درسطح جهان دررابطه با تأثیرژل آلوئه ورا درابعاد گوناگون درآزمایشگاه و روی حیوانات صورت گرفته است (9-14)، ولی مطالعات گسترده‌ای در دنیا و ایران در زمینه اثر آلوئه ورا بر ترمیم زخم فشاری انجام نشده است. در بررسی مروری کـه مانتـای سـونگ وهمکاران تحت عنوان بررسی تأثیر آلوئه ورا بر بهبـودی زخم سوختگی انجام دادند مشخص گردید در سطح جهان تنها 4 بررسی دررابطه با تأثیرآلوئه ورا بـرزخم سـوختگی انجام شده است کـه ازایـن چهـار مطالعـه دردو مطالعـه گزینش افراد به صورت تصادفی انجـام نشـده اسـت. در یک مطالعه به کورکردن نمونه اشاره شده ولـی بـه طـور کامل روش کور کردن توضیح داده نشده است. هیچ یک از مطالعات علت ریزش نمونه‌ها را توضیح نداده‌اند. بـه همین دلیل توصیه شده است مطالعات بیشتری درسـطح جهان در این زمینه صورت پذیرد (15).
با توجه به اینکه کشور ایران یکی از زیستگاه‌های طبیعی این گیاه می‌باشد وآلوئه ورای ایران یکی از مرغوبترین نوع آلوئه ورا به شمار آمده وامکان تهیه و مصرف آن فراهم است، و نیز با توجه به شیوع بالای زخم بستر در بخشهای گوناگون بیمارستان، پژوهش حاضر با هدف مقایسه تأثیر ژل آلوئه ورا با پانسمان معمول بر میزان بهبودی زخم فشاری درجه دو صورت گرفت.
روش کار
پژوهش حاضر براساس اهداف و ماهیت پژوهش یک کـارآزمایی بالینی با گروه کنترل و یک سوکوراست که ازاردیبهشت سال 1399 تا فروردین 1400 درمراکزآموزشی – درمانی ولیعصر (عج) و امیرالمؤمنین (ع) اراک انجام شد. پژوهشگر با در دست داشتن اجـازه کتبـی از دانشـکده علـوم پزشـکی خمین و بـا کسـب اجـازه ازمسئولین مربوطه، 60 نمونه زخم فشاری واجـد شـرایط نمونه پژوهش (زخم از نوع فشاری درجه 2 مطابق تعریف گروه ملی زخم فشاری (16) باشد. به مواد آلوده کننده آغشته نباشـد و قبـل ازورود نمونـه بـه پژوهش از هیچ نوع ماده‌ای غیر از آب شرب بر روی زخـم استفاده نکرده باشد. قبل از ورودبه مطالعه مبتلابـه عفونـت علامت دار قسمتهای مختلف بدن نباشد. بیماری‌های زمینه‌ای ونقص سیستم ایمنـی ماننـد دیابـت، سـرطان، ایـدز، و پرفشاری خون و..... نداشته باشد. بیمار شناخته شده دیابـت وآلرژی پوستی نباشد. تمایل به شرکت درپـژوهش راداشـته وقادربـه پاسـخگویی بـه سؤالات باشـد (را انتخـاب نمـود. پژوهشگر بـه منظـورحفظ مسـائل اخلاقـی درمـورد هـدف پــژوهش، روش اجــرای پــژوهش و بــی خطــر بــودن آن، اختیاری بـودن ادامـه همکـاری واینکـه بـا شـرایط مشـابه پانسمان آلوئه ورا قبلاًدر آزمایشگاه، درنمونه هـای حیـوانی استفاده شده است و.... با بیماران صـحبت کـرد ورضـایت آنها را بـرای ادامـه همکاری جلب نمود). تعداد نمونه‌ها دراین پژوهش با توجـه به مطالعات قبلی انجام شده وفرمول تعیین حجم نمونـه 28 نفـر بـرای هرگـروه یعنـی 56 نفـر محاسـبه شـد (. در ایـن پژوهش، واحدهای مورد پژوهش از بین جامعه پـژوهش بـه روش نمونه گیری تصادفی ساده) با استفاده از جدول اعداد تصادفی (در دو گروه آزمایش وکنترل قرارگرفتند. دو گروه از نظرسن، وسعت زخم، عمـق زخم، عـدم وجـود بیمـاری زمینه‌ای همسان شدند، در طول مطالعه هردو گـروه ازنظـر علائـم عفونـت توسط پزشک معالج مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورت وجـود هریـک از ایـن علایم زیر زخم بعنـوان عفـونی تلقـی شـده و از واحـدهای مورد پژوهش حذف می‌گردید و روش درمـان طبـق نظـر پزشک معالج تغییرمی یافت: وجـود ورم همراه با اندوراسیون و التهاب کناره‌های زخم، تغییـر رنـگ یافتن زخم فشاری به قرمز تیره، قهوه‌ای، بـنفش یـا سـیاه، وجود ترشحات چرکی، بدبو، سبز رنـگ و فـراوان و تـب در طول دوره درمان. پانسمان نمونه‌ها در هر دو گروه آزمایش و کنترل توسط پژوهشگر (با دارا بودن ۱۰ سال سابقه کار بالینی در بخش سوختگی) انجام شد. درصورتیکه هریک ازنمونه هـا در هـر دو گروه به عللی از ادامه شرکت در پژوهش بازمی ماند، حـذف می‌شد و به جای آنها نمونه‌های دیگـری انتخـاب شـده وجایگزین می‌گردید. در گـروه آزمـایش دو زخـم ودر گـروه کنترل سه زخم علایم عفونت را نشان دادند کـه از مطالعـه حذف شدند. به بیمار و همراه بیمـار توضـیح داده شـد که جبران عوارض احتمالی به عهده مجری طرح می‌باشد.
دراین مطالعه زخمهای فشاری درجـه دو مـورد بررسی قرار گرفتند. گروه آزمـایش بـا ژل آلوئـه ورا وگـروه کنترل با نرمال سالین تحت درمان قرار گرفتند. در گروه آزمایش روزانه پس از شستشوی زخم با سرم شستشو با یک گاز استریل خشک می‌شد، یک لایه ژل آلوئه ورا را (بـرای تهیـه ژل از برگهـای پائینی گیاه استفاده شد. هماننـد فیلـه کـردن مـاهی لعـاب میانی را جدا کـرده، موسـیلاژ تهیـه شـده را بـرای درمـان استفاده نمودیم. این مرحله از کار توسط پژوهشکده گیاهـان دارویی جهاد دانشگاهی، کرج انجام شد) به قطر 5 میلی مترروی زخم قرار داده می‌شد و با دو یا سه لایه گاز استریل خشک پانسمان می‌گردید.
گروه شاهد تحت درمان با نرمال سالین قرار گرفتند، به این ترتیب که در این گروه، روزانه پس از شستشوی زخم با نرمال سالین با یک گاز استریل خشک می‌شد و با دو یا سه لایه گاز استریل خشک پانسمان می‌شد. دو گروه در طول مطالعه به طور روزانه و متناوب توسط پزشک معالج مورد معاینه وکنترل دقیق قرار گرفتند تا در صورت مشاهده علائم عفونت اقدامات درمانی در اسرع وقت صورت گیرد.
ابزار به‌کاررفته در این پژوهش، فرم مشخصات دموگرافیک، ابزار ارزیابی زخم بتس جنسن و متر نواری بود.
پرسشنامه مشخصات دموگرافیک مشتمل بر مشخصات فردی، اندازه زخم، محل زخم، سطح تحرک، درک حسی، و بخشی از سوابق بیماری (میزان هموگلوبین، هماتوکریت، آلبومین و وضعیت تغذیه) بود. ابزار ارزیابی زخم یک پرسشنامه پانزده عبارت دارد که دو عبارت شامل محل و شکل زخم دسته‌بندی نشده‌اند و سیزده عبارت دیگر بر طبق مقیاس لیکرت پنج قسمتی هستند.
برای تعیین اعتبار علمی ابزار در ایران پژوهشی توسط ملک حسینی و همکاران در سال‌های 1389 و 1390 در اراک انجام شده است که از روش اعتبار محتوا استفاده شد. در این پژوهش اندکس اعتبار محتوای 89 درصد محاسبه شد.
برای تعیین اعتماد علمی ابزار توسط ملک حسینی و همکاران، ده نفر از بین افراد دارای خصوصیات واحدهای مورد پژوهش، انتخاب شده و توسط پژوهشگر و همکار آموزش دیده او جداگانه مورد مشاهده قرار گرفتند و ابزار ارزیابی زخم بیتز جنسن را تکمیل و ضریب همبستگی را تعیین کردند.
در پژوهش ملک حسینی و همکاران پایایی بین مشاهده‌گران و ضریب کاپا نیز برای هر آیتم سنجیده و تأیید شد. برای تعیین اعتماد علمی ابزار در پژوهش ما، ده نفر از بین واحدهای مورد پژوهش انتخاب شده و توسط پزشک و پژوهشگر به طور جداگانه زخم بررسی و ضریب توافق 95 درصد تعیین شد (8).
شکل 1. نمودار فرآیند اجرا براساس معیار CONSORT
بـرای انـدازه گیـری انـدازه زخـم از متـر نـواری از جـنس پلاستیک استفاده گردید که، دقتی حدود 1000: 1 داشت. در بـدو ورود بیمـار بـه بیمارستان و در طـول دوره درمـان، روز 7 و 15 وسعت زخم به روش تماسی بـا یـک مترنـواری و راهنمای اندازه گیری شفاف مورد اندازه گیری قـرار گرفتـه وبه صورت طول × عرض به سانتی متر بیان می‌گردید و بـا اسـتفاده از ابزار ارزیابی زخم بتس جنسن پارامترهای مربـوط بـه زخـم فشاری که عبارتنـد از: وسـعت زخـم، درجـه زخم، عمـق زخم، لبه زخم، تخریب بافتهای زیرین، نـوع بافـت نکـروز، نــوع اگــزودا، مقــداراگزودا، رنــگ پوســت اطــراف زخــم، اندوراسیون بافت محیطی، آدم بافت محیطی، بافت گرانولـه و اپیتلیال سازی مورد بررسی قرارمی گرفت و بـا توجـه بـه امتیازات کسب شده ازآن، روند بهبودی زخـم مـورد بررسـی قرار گرفت.
بـا توجـه بـه اینکـه روش پانسـمان وتبحر افراد دراجرای تکنیک پانسمان می‌تواند در بهبـودی زخم مؤثر بوده و نهایتاً برنتایج حاصل ازپژوهش تـأثیر بگذارد، لذا جهت کنترل ایـن عامـل قـبلاً مشـاهده گرهـا درمورد اندازه گیری و بررسی زخم واسـتفاده ازابزارهـا تمـرین کافی را نمودند و پانسمان نمونه‌ها درهـردو گـروه آزمـایش وکنتـرل توسـط پژوهشـگر و همکار آموزش دیده‌اش بـا دارابـودن بیش از بیست سال سـابقه کاربالینی با زخم انجام شد.
پس از جمع آوری اطلاعات، داده‌ها وارد کامپیوتر شده و بـا استفاده از نرم افزار spss17 و آزمون‌های آماری توصـیفی و تحلیلی مشتمل بر آزمون‌های تحلیـل واریـانس انـدازه گیریهای مکرر، کای دو و آزمون نان پـارا متریـک فریـدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها
در طی یک سال، 67 بیمار دارای زخم فشاری درجه دو وارد مطالعه گردیدند. از این تعداد 3 نفر از گروه آزمایش و 4 نفر از گروه کنترل به علت عفونی شدن و لزوم ادامه درمان با داروهای دیگر از مطالعه خارج شدند.
میانگین سنی گروه آزمایش 33/11 ± 48/70 ودر گروه کنترل 65/15± 58/69 سال بود. شاخص توده بدنی آنها نیز در دو گروه در محدوده 21-23 قرار داشت. برای بررسی وضعیت تغذیه از متغیرهای خونی آلبومین، هموگلوبین و هماتوکریت استفاده شد. و در ارتباط با سایر متغیرهای کمی دیگر مثل آلبومین و هموگلوبین دو گروه با هم همسان بودند. در ارتباط با متغیرهای کیفی مثل جنسیت، میانگین تقسیم جنسیت بیماران در دو گروه مساوی بوده و گروه‌ها با یکدیگرهمسان بودند. همچنین در مورد درجه فعالیت فیزیکی، درجه رطوبت پوست و درجه زخم فشاری آزمون کای دو اختلاف معناداری نشان نداد. لیکن در متغیرهای کیفی سطح تحرک، درک حسی، وضعیت تغذیه و محل زخم فشاری، اختلاف در دوگروه معنا دار بود. این امر بیانگر آنست که این متغیرها می‌توانستند نقش متغیرهای مخدوش کننده را داشته باشند. نتایج آنالیز واریانس درون گروهی نشان داد که 4 مورد از متغیرهای (سطح تحرک، میزان درک حسی، وضعیت تغذیه و محل زخم فشاری) که به عنوان متغیرهای مخدوش کننده در مدل آنالیز واریانس برای اندازه‌های تکراری وارد شده بودند، هیچکدام ازآن ها معنی دار نشده بود. به این معنی که هیچکدام از آنها برنتایج این مطالعه تاثیری نداشتند.
یافته‌ها نشان داد نمونه‌های مورد مطالعه در دو گروه از نظرسن، وسـعت زخم، عمـق زخم بر اساس آزمـون مجـذور کـای همگن بودند.
میانگین و انحراف معیاراندازه زخم روز اول و روز پانزدهم در گروه مداخله به ترتیب 803/0 ± 25/ 4 و 000/0± 658/3 و در گروه کنترل (نرمالسالین) به ترتیب 008/1± 63/4 و 621/0 ± 47/3 بود که تفاوت معنی دار در روز 15 داشتند (246/4F=،022/=P).
بـا توجـه بـه اینکـه روش پانسـمان وتبحر افراد دراجرای تکنیک پانسمان می‌تواند در بهبـودی زخم مؤثر بوده و نهایتاً برنتایج حاصل ازپژوهش تـأثیر بگذارد، لذا جهت کنترل ایـن عامـل قـبلاً مشـاهده گرهـا درمورد اندازه گیری و بررسی زخم واسـتفاده ازابزارهـا تمـرین کافی را نمودند و پانسمان نمونه‌ها درهـردو گـروه آزمـایش وکنتـرل توسـط پژوهشـگر و همکار آموزش دیده‌اش بـا دارابـودن بیش از بیست سال سـابقه کاربالینی با زخم انجام شد.
پس از جمع آوری اطلاعات، داده‌ها وارد کامپیوتر شده و بـا استفاده از نرم افزار spss17 و آزمون‌های آماری توصـیفی و تحلیلی مشتمل بر آزمون‌های تحلیـل واریـانس انـدازه گیریهای مکرر، کای دو و آزمون نان پـارا متریـک فریـدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها
در طی یک سال، 67 بیمار دارای زخم فشاری درجه دو وارد مطالعه گردیدند. از این تعداد 3 نفر از گروه آزمایش و 4 نفر از گروه کنترل به علت عفونی شدن و لزوم ادامه درمان با داروهای دیگر از مطالعه خارج شدند.
میانگین سنی گروه آزمایش 33/11 ± 48/70 ودر گروه کنترل 65/15± 58/69 سال بود. شاخص توده بدنی آنها نیز در دو گروه در محدوده 21-23 قرار داشت. برای بررسی وضعیت تغذیه از متغیرهای خونی آلبومین، هموگلوبین و هماتوکریت استفاده شد. و در ارتباط با سایر متغیرهای کمی دیگر مثل آلبومین و هموگلوبین دو گروه با هم همسان بودند. در ارتباط با متغیرهای کیفی مثل جنسیت، میانگین تقسیم جنسیت بیماران در دو گروه مساوی بوده و گروه‌ها با یکدیگرهمسان بودند. همچنین در مورد درجه فعالیت فیزیکی، درجه رطوبت پوست و درجه زخم فشاری آزمون کای دو اختلاف معناداری نشان نداد. لیکن در متغیرهای کیفی سطح تحرک، درک حسی، وضعیت تغذیه و محل زخم فشاری، اختلاف در دوگروه معنا دار بود. این امر بیانگر آنست که این متغیرها می‌توانستند نقش متغیرهای مخدوش کننده را داشته باشند. نتایج آنالیز واریانس درون گروهی نشان داد که 4 مورد از متغیرهای (سطح تحرک، میزان درک حسی، وضعیت تغذیه و محل زخم فشاری) که به عنوان متغیرهای مخدوش کننده در مدل آنالیز واریانس برای اندازه‌های تکراری وارد شده بودند، هیچکدام ازآن ها معنی دار نشده بود. به این معنی که هیچکدام از آنها برنتایج این مطالعه تاثیری نداشتند.
یافته‌ها نشان داد نمونه‌های مورد مطالعه در دو گروه از نظرسن، وسـعت زخم، عمـق زخم بر اساس آزمـون مجـذور کـای همگن بودند.
میانگین و انحراف معیاراندازه زخم روز اول و روز پانزدهم در گروه مداخله به ترتیب 803/0 ± 25/ 4 و 000/0± 658/3 و در گروه کنترل (نرمالسالین) به ترتیب 008/1± 63/4 و 621/0 ± 47/3 بود که تفاوت معنی دار در روز 15 داشتند (246/4F=،022/=P).
جدول 1. میانگین متغییرهای کمی در دو گروه بررسی
| متغیر | گروه آزمایش | گروه کنترل | مقدار P |
| سن (سال) | 33/11 ± 48/70 | 65/15± 58/69 | 691/0 |
| BMI | 06/22±1/21 | 21/26±2/18 | 069/0 |
| سطح آلبومین بدو پذیرش (گرم بر دسی لیتر) | 62/0±82/2 | 48/0± 81/2 | 980/0 |
| سطح هموگلوبین بدو پذیرش (گرم بر دسی لیتر) | 56/2± 46/11 | 59/1± 50/10 | 080/0 |
| سطح هماتوکریت بدو پذیرش (درصد) | 99/34± 67/6 | 81/33± 86/5 | 440/0 |
| وسعت زخم بدو پذیرش | 803/0 ± 25/ 4 | 008/1± 63/4 | 22/0 |
جدول 2. تغییرات وضعیت زخم بیماردر طول زمان در دو گروه آزمایش وکنترل
| زمان | وضعیت زخم * گروه (آزمون گرین هاوس) | وضعیت زخم درروز 15 (میانگین ± انحراف معیار) | وضعیت زخم درروز 7 (میانگین ± انحراف معیار) | وضعیت زخم در ابتدای مطالعه (میانگین ± انحراف معیار) | گروه |
| 001/0 =P | 232 /42F=،001/0 = Pvalue | 617/0 ± 657/13 | 771/0 ± 230/17 | 518/0 ± 896/30 | آزمایش |
| 001/0 =P | 232 /42F=،001/0 = Pvalue | 584/0 ± 588/19 | 783/0±582/26 | 381/329±0/31 | کنترل |
بحث
گیاه آلوئه ورا ممکن است پروسه‌ی بهبود زخم را با تحت تأثیر قرار دادن فازهایی مثل التهاب، فیبرو پلازی، سنتز کلاژن و رسیدگی آن و جمع شدن زخم تقویت نماید. مطالعات قبلی نشان داد که ژل آلوئه ورا بهبود زخم را تسریع می‌کند (10, 17). اثر بهبود زخم نتیجه‌ی تحریک مستقیم فعالیت ماکروفاژها و فیبرو بلاستها می‌باشد. گیاه آلوئه ورا با کاهش چسبندگی لوکوسیتها و کاهش سیتو کین های پیش التهابی مانند TNF-alpha و IL-6 می‌تواند از فرایند التهابی جلوگیری نماید (16).
درمان با ژل آلوئه ورا موجـب تسـریع در بهبودی زخم فشاری درجه دو گردید. در مطالعه حاضر میانگین مساحت زخم در گروه آلوئه ورا کاهش چشمگیری را نشان داد که با گروه شاهد اختلاف آماری معنی داری داشت. فرایند آنژیوژنز یکی از فرایندهای مهم در بهبود زخم می‌باشد. beta-sitosterol یکی از محصولات نهایی تجزیه‌ی ژل آلوئه ورا است که فعالیت آنژیوژنیک بالقوهای دارد. بتا سیتوسترول ممکن است کاربرد دارویی بالقوهای در درمان زخمهای مزمن داشته باشد (10). احتمال دارد که آثار آنژیوژنیک ژل آلوئه ورا دلیل اصلی بهبود زخم در این مطالعه باشد.
تا امروز بیش از 75 ترکیب فعال از ژل آلوئه ورا بدست آمده است. محتویات گل برگ آن آثار آنتی باکتریال دارد که شامل glycosides of anthraquinones, acemmanan and saponins می‌باشد. نشان داده شده است که پلی ساکاریدها با تحریک لوکوسیتهای فاگوسیتیک در تخریب باکتری فعالیت باکتریسیدال غیر مستقیم دارند (8).
گلیکوپروتئین های موجود در این ژل موجب مهار تورم و درد و نیز تسریع روندترمیم زخم گردیده و پلی ساکاریدهای آن نیز در تحریک روند بهبود زخمها وارد عمل می‌شوند. در این ژل 75 نوع ماده مؤثر وجود داشته که بیشتر آنان پلی ساکاریدی هستند. وجود نوعی سینرژی بین این مواد موجب بروز اثرات درمانی آلوئه ورا می‌شود. در میان این پلی ساکاریدها ترکیب آسمانان ((Acemanan، نوعی مزوگلیکان غنی از مانوز، واجد قدرت‌ترمیم کنندگی زخمها است. این ترکیب با تحریک برخی رسپتورهای فاکتورهای رشد واقع بر سطح فیبروبلاست ها موجب
افزایش تولید و ترشح کلاژن در محل‌ترمیم زخم می‌شود (10). مطالعات نشان داده که در محل‌ترمیم زخمژل آلوئه ورا از یک طرف موجب افزایش میزان فیبرهای کلاژنی شده و از طرف دیگر با برقراری اتصاالت عرضی بین این فیبرها موجب افزایش استحکام ساختار پوست درآن محل می‌گردد (17). در ترمیم زخم، توانایی آلوئه ورا در بازسازی اپی تلیوم مربوط به عملکرد گلیکوپروتئین G1G1M1DI2 در ژل آن است (17, 18).
نتــایج ایــن مطالعــه نیز نتــایج مطالعــات دیگــر را تأیید کرد (8, 12). چنانکه مطالعه‌ای که بـه منظـورتأثیر ژل آلوئه ورا بر بهبود زخم برداشت ورید صافن و درد موضعی در بیماران غیر دیابتی تحت عمل جراحی CABG: صـورت گرفـت، نشان داد استفاده از ژل آلوئه ورا می‌تواند به طور موثری شدت درد و اکیموز GSVs را از روز هفتم کاهش دهد. استفاده موضعی از این گیاه می‌تواند درجات مختلفی در کاهش درد و تسریع در بهبود زخمهای جراحی مؤثر باشد (12).
همچنین مطالعه دیگری که با عنوان ارزیابی اثر بهبود زخم فیلم آلژینات حاوی ژل آلوئه ورا و به صورت متقاطع با کلرید روی انجام شد نیز نتایج این مطالعه را تأیید می‌نماید. ایـن مطالعـه نشان داد که فیلم آلوئه آلژینات ویژگی‌های فیزیک وشیمیایی کافی را برای کاربردهای پانسمان زخم نشان داد. روش in vivo نشان داد که فیلم آلوئه آلژینات روند بهبود زخمهای پوستی برش را تقویت می کندهمچنین این مطالعه نشان داد فیلم آلوئه آلژینات مقاومت مکانیکی و قابلیت انعطاف پذیری کافی را برای کاربرد به عنوان پانسمان زخم دارد. هیچ تفاوت آماری در انقباض زخم بین دو گروه وجود نداشت. روش بافت شناسی نشان داد که فیلم آلوئه آلژینات فعالیت ضد التهابی را ارائه می‌دهد، آنژیوژنز را تحریک می‌کند و در فیبرهای نوع I کلاژن افزایش یافته و الیاف نوع III را کاهش می‌دهد که باعث ایجاد یک اسکار بالغ در مقایسه با کنترل می‌شود (19). البته در ایـن مطالعه از فیلم آلوئه آلژینات استفاده شده اسـت در حـالی کـه در مطالعه حاضر از ژل آلوئه ورا استفاده شده است.
مطالعه‌ای که توسط فلاحی و همکاران با عنوان ارزیابی مقایسه‌ای اثر ژل آلوئه ورا، روغن زیتون و روغن ترکیب ژل آلوئه ورا و روغن زیتون بر جلوگیری از زخم فشاری انجام شد نیز تا حدودی نتایج این مطالعه را تأیید می‌کند در این مطالعه قبل از مداخله، در همه گروه‌ها زخم فشاری تشخیص داده نشده است. پس از مداخله، 12 بیمار در گروه زیتون، 20 بیمار در گروه آلوئه ورا، 10 بیمار در گروه ترکیبی آلوئه ورا- زیتون و 22 بیمار در گروه شاهد زخم فشاری. مبتلاد گردیدند، 40 ٪ از بیماران مبتلا به زخم فشاری درجه یک و 10 ٪ از آنها به زخم فشاری درجه 2 شدند. محققین معتقدند با توجه به اثربخشی روغن زیتون و ترکیب روغن زیتون و آلوئه ورا در جلوگیری از زخم فشاری، توصیه می‌شود از این ترکیبات گیاهی در جلوگیری از زخم فشاری در بیماران ICU استفاده کنید (1).
ولی در مطالعه‌ای که بـه منظـور مقایسـه بـین هیـدروژل آسـمانان وگـازمرطوب سالین در بهبود زخم فشـاری صـورت گرفتـه بـود، مشخص گردید که برآیندهای زخم وقتی که با هیـدروژل آسمانان یا گاز آغشته به سالین پانسمان می‌شود، مشابه است (20) وپانسمان با هیـدروژل آسمانان ارجحیتی برپانسما ن با نرمالسالین ندارد.
در مطالعه توماس و همکاران در بیرمنگهام نیز مشخص گردید که پانسمان هیدروژل آسمانان تاثیرات مفیدی دارد ولی تأثیر آن در بهبود زخم فشاری بیشتر از گاز مرطوب با سالین نیست (20).
نتایج مطالعه حاضربا نتایج مطالعه مقبل و همکاران (21) هم خوانی دارد. محققین فوق نشان دادند که زمان بهبودی کامل در گروه آلوئه ورا نسبت به درمان روتین کمتر است. نویسندگان معتقدند این اثر ممکن است به دلیل وجود مانوز-6- فسفات موجود در آلوئه ورا باشد، که قبلاً نیز توسط دیویس وهمکاران (20) گزارش شده بود.
مطالعه حاضر نشان داد 34/53 درصد نمونه‌های آزمایش درمدت 11-8 روز بهبود یافتند. 34/73 درصد نمونه‌ها در مدت 15 روز ترمیم شدند وتنها دو مورد آزمایش 7 6/6% با مدت ترمیم بیشتر نیاز داشتند. درحالیکه در گروه کنترل بیشترین فراوانی با 67/46 درصد از نمونه‌ها به مدت زمان‌ترمیم بیشتراز 15 روز احتیاج داشتند و 33/ 53 در صد نمونه‌ها در مدت 15 روز ترمیم یافتند. که با مطالعات مقبل وهمکاران (21) و ملک حسینی و همکاران (10) همسو می‌باشد در مطالعه ملک حسینی و همکاران بهبودی کامل در گروه آلوئه ورا در روز 18 و در گروه کنترل در روز 28 مشاهده شد. همچنین تفاوت معنی داری بین دو گروه در روزهای،18،3،7،10 (0.001p<) مشاهده شد. در گروه آلوئه ورا 20 بیمار بعد از 10 روز و 9 نفر بعد از 18 روز کاملاً بهبود یافتند وتنها یک زخم از این گروه عفونی گردید، در حالیکه در گروه کرم سیلور سولفادیازین 1% برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز داشتند (28 روز برای 20 بیمار و 42 روز برای 3 بیمار)7 زخم از این گروه عفونی گردیده وبه پیوند پوست نیاز پیدا کردند. به طور کلی نتایج تحقیق‌های مختلف تأیید کننده تأثیر آلوئه ورا بر میزان بهبودی زخم بستر است (12, 19).
با توجه به اینکه روش پانسمان و تبحر افراد در اجرای تکنیک پانسمان می‌تواند در بهبودی زخم مؤثر بوده و نهایتاً بر نتایج حاصل از پژوهش تأثیر می‌گذارد لذا جهت کنترل این عامل قبلاً مشاهده گرها در مورد اندازه گیری و بررسی زخم و استفاده از ابزارها تمرین کافی را نمودند و پانسمان نمونه‌ها در هر دو گروه آزمایش و کنترل توسط پژوهشگر (با دارا بودن ۱۰ سال سابقه کار بالینی در بخش سوختگی) انجام شد. همچنین به علت اینکه انجام درمان‌های قبل از ورود بیمار به پژوهش و قرار گرفتن در معرض عوامل آلوده کننده به علت دستکاری زخم و یا قرار دادن مواد آلوده بر روی زخم می‌تواند احتمال عفونت را افزایش داده و سیر بهبودی را دچار اختلال نمایند. از سویی تأخیر در شروع درمان و قرار گرفتن ضعف در معرض هوا فرصت مناسبی است برای رشد و تکثیر عوامل میکروبی به همین دلیل پژوهشگر زخم‌هایی را که قبل از ورود به پژوهش توسط مواد آغشته شده بود را از واحدهای مورد پژوهش حذف نمود. بهبودی زخم بستگی به عوامل عدیده‌ای از جمله خصوصیات گردش خون تغذیه بیمار چگونگی سیستم دفاعی و ایمنی بدن و غیره دارد که در انسان‌های مختلف متفاوت است. به این ترتیب چگونگی سیستم دفاعی و تغذیه بیمار می‌تواند بر سرعت بهبودی زخم تأثیر گذار باشد. از طرف دیگر تفاوت‌های موجود در وضعیت اقتصادی افراد و یکسان نبودن تغذیه بیماران موجب تأثیر بر سرعت‌ترمیم زخم می‌گردد. پژوهشگر تلاش کرد تا ضمن برشمردن اهمیت تغذیه مناسب، استفاده از غذاهای پر پروتئین و پرکالری و سبزیجات و میوه جات تازه را توصیه و مواد غذایی مورد نیاز برای بهبودی را به بیماران معرفی نماید. به هر حال وجود ویژگی‌های مختلف اقتصادی بیماران موجب می‌گردد تا متغیرفوق خارج از اختیار پژوهشگر باشد.
نتیجه گیری
هدف ازدرمانهـای موضـعی تبـدیل یـک زخـم بازوکثیف به یک زخم بسته وتمیز است. یک پانسمان ایـده آل برای صدمات فشاری پانسـمانی اسـت کـه درمقابـل ارگانیسم‌های گرم مثبت ومنفی وقارچها مؤثرباشد، از اثـرات آن کاسته نشده و از بروز عفونتهای دیگر جلوگیری کند و کاربرد آن آسان باشد. با توجه به گرایش مردم به استفاده از داروهای گیاهی و خواص آلوئه ورا در ترمیم زخم و نتـایج مطالعـه حاضر به نظر می‌رسد که ژل آلوئه ورا یک پانسمان مناسب بـرای زخـمهـای فشاری می‌باشد. بنابراین پیشنهاد می‌شود با توجه بـه اینکـه مطالعـات گسترده‌ای درایـن زمینـه انجـام نشـده اسـت، تحقیقـات بیشتری برای اثبات این نتایج صورت گیرد.
سپاسگزاری
از کلیه بیماران عزیزی که در این پـژوهش شـرکت کردنـد، تشـکر می‌گردد. لازم بـه ذکـر اسـت بودجـه ایـن طـرح تحقیقاتی را دانشکده علوم پزشکی خمین تأمین نموده اسـت. دارای کد اخلاق شماره IR.KHOMEIN.REC.1398.007 و کد کارآزمایی بـالینی شماره IRCT20180715040478N2 می‌باشد. ازحمایت های بی دریغ مسئولین محترم دانشـکده علـوم پزشـکی خمین صـمیمانه سپاسـگزاری می‌گردد.
گیاه آلوئه ورا ممکن است پروسه‌ی بهبود زخم را با تحت تأثیر قرار دادن فازهایی مثل التهاب، فیبرو پلازی، سنتز کلاژن و رسیدگی آن و جمع شدن زخم تقویت نماید. مطالعات قبلی نشان داد که ژل آلوئه ورا بهبود زخم را تسریع می‌کند (10, 17). اثر بهبود زخم نتیجه‌ی تحریک مستقیم فعالیت ماکروفاژها و فیبرو بلاستها می‌باشد. گیاه آلوئه ورا با کاهش چسبندگی لوکوسیتها و کاهش سیتو کین های پیش التهابی مانند TNF-alpha و IL-6 می‌تواند از فرایند التهابی جلوگیری نماید (16).
درمان با ژل آلوئه ورا موجـب تسـریع در بهبودی زخم فشاری درجه دو گردید. در مطالعه حاضر میانگین مساحت زخم در گروه آلوئه ورا کاهش چشمگیری را نشان داد که با گروه شاهد اختلاف آماری معنی داری داشت. فرایند آنژیوژنز یکی از فرایندهای مهم در بهبود زخم می‌باشد. beta-sitosterol یکی از محصولات نهایی تجزیه‌ی ژل آلوئه ورا است که فعالیت آنژیوژنیک بالقوهای دارد. بتا سیتوسترول ممکن است کاربرد دارویی بالقوهای در درمان زخمهای مزمن داشته باشد (10). احتمال دارد که آثار آنژیوژنیک ژل آلوئه ورا دلیل اصلی بهبود زخم در این مطالعه باشد.
تا امروز بیش از 75 ترکیب فعال از ژل آلوئه ورا بدست آمده است. محتویات گل برگ آن آثار آنتی باکتریال دارد که شامل glycosides of anthraquinones, acemmanan and saponins می‌باشد. نشان داده شده است که پلی ساکاریدها با تحریک لوکوسیتهای فاگوسیتیک در تخریب باکتری فعالیت باکتریسیدال غیر مستقیم دارند (8).
گلیکوپروتئین های موجود در این ژل موجب مهار تورم و درد و نیز تسریع روندترمیم زخم گردیده و پلی ساکاریدهای آن نیز در تحریک روند بهبود زخمها وارد عمل می‌شوند. در این ژل 75 نوع ماده مؤثر وجود داشته که بیشتر آنان پلی ساکاریدی هستند. وجود نوعی سینرژی بین این مواد موجب بروز اثرات درمانی آلوئه ورا می‌شود. در میان این پلی ساکاریدها ترکیب آسمانان ((Acemanan، نوعی مزوگلیکان غنی از مانوز، واجد قدرت‌ترمیم کنندگی زخمها است. این ترکیب با تحریک برخی رسپتورهای فاکتورهای رشد واقع بر سطح فیبروبلاست ها موجب
افزایش تولید و ترشح کلاژن در محل‌ترمیم زخم می‌شود (10). مطالعات نشان داده که در محل‌ترمیم زخمژل آلوئه ورا از یک طرف موجب افزایش میزان فیبرهای کلاژنی شده و از طرف دیگر با برقراری اتصاالت عرضی بین این فیبرها موجب افزایش استحکام ساختار پوست درآن محل می‌گردد (17). در ترمیم زخم، توانایی آلوئه ورا در بازسازی اپی تلیوم مربوط به عملکرد گلیکوپروتئین G1G1M1DI2 در ژل آن است (17, 18).
نتــایج ایــن مطالعــه نیز نتــایج مطالعــات دیگــر را تأیید کرد (8, 12). چنانکه مطالعه‌ای که بـه منظـورتأثیر ژل آلوئه ورا بر بهبود زخم برداشت ورید صافن و درد موضعی در بیماران غیر دیابتی تحت عمل جراحی CABG: صـورت گرفـت، نشان داد استفاده از ژل آلوئه ورا می‌تواند به طور موثری شدت درد و اکیموز GSVs را از روز هفتم کاهش دهد. استفاده موضعی از این گیاه می‌تواند درجات مختلفی در کاهش درد و تسریع در بهبود زخمهای جراحی مؤثر باشد (12).
همچنین مطالعه دیگری که با عنوان ارزیابی اثر بهبود زخم فیلم آلژینات حاوی ژل آلوئه ورا و به صورت متقاطع با کلرید روی انجام شد نیز نتایج این مطالعه را تأیید می‌نماید. ایـن مطالعـه نشان داد که فیلم آلوئه آلژینات ویژگی‌های فیزیک وشیمیایی کافی را برای کاربردهای پانسمان زخم نشان داد. روش in vivo نشان داد که فیلم آلوئه آلژینات روند بهبود زخمهای پوستی برش را تقویت می کندهمچنین این مطالعه نشان داد فیلم آلوئه آلژینات مقاومت مکانیکی و قابلیت انعطاف پذیری کافی را برای کاربرد به عنوان پانسمان زخم دارد. هیچ تفاوت آماری در انقباض زخم بین دو گروه وجود نداشت. روش بافت شناسی نشان داد که فیلم آلوئه آلژینات فعالیت ضد التهابی را ارائه می‌دهد، آنژیوژنز را تحریک می‌کند و در فیبرهای نوع I کلاژن افزایش یافته و الیاف نوع III را کاهش می‌دهد که باعث ایجاد یک اسکار بالغ در مقایسه با کنترل می‌شود (19). البته در ایـن مطالعه از فیلم آلوئه آلژینات استفاده شده اسـت در حـالی کـه در مطالعه حاضر از ژل آلوئه ورا استفاده شده است.
مطالعه‌ای که توسط فلاحی و همکاران با عنوان ارزیابی مقایسه‌ای اثر ژل آلوئه ورا، روغن زیتون و روغن ترکیب ژل آلوئه ورا و روغن زیتون بر جلوگیری از زخم فشاری انجام شد نیز تا حدودی نتایج این مطالعه را تأیید می‌کند در این مطالعه قبل از مداخله، در همه گروه‌ها زخم فشاری تشخیص داده نشده است. پس از مداخله، 12 بیمار در گروه زیتون، 20 بیمار در گروه آلوئه ورا، 10 بیمار در گروه ترکیبی آلوئه ورا- زیتون و 22 بیمار در گروه شاهد زخم فشاری. مبتلاد گردیدند، 40 ٪ از بیماران مبتلا به زخم فشاری درجه یک و 10 ٪ از آنها به زخم فشاری درجه 2 شدند. محققین معتقدند با توجه به اثربخشی روغن زیتون و ترکیب روغن زیتون و آلوئه ورا در جلوگیری از زخم فشاری، توصیه می‌شود از این ترکیبات گیاهی در جلوگیری از زخم فشاری در بیماران ICU استفاده کنید (1).
ولی در مطالعه‌ای که بـه منظـور مقایسـه بـین هیـدروژل آسـمانان وگـازمرطوب سالین در بهبود زخم فشـاری صـورت گرفتـه بـود، مشخص گردید که برآیندهای زخم وقتی که با هیـدروژل آسمانان یا گاز آغشته به سالین پانسمان می‌شود، مشابه است (20) وپانسمان با هیـدروژل آسمانان ارجحیتی برپانسما ن با نرمالسالین ندارد.
در مطالعه توماس و همکاران در بیرمنگهام نیز مشخص گردید که پانسمان هیدروژل آسمانان تاثیرات مفیدی دارد ولی تأثیر آن در بهبود زخم فشاری بیشتر از گاز مرطوب با سالین نیست (20).
نتایج مطالعه حاضربا نتایج مطالعه مقبل و همکاران (21) هم خوانی دارد. محققین فوق نشان دادند که زمان بهبودی کامل در گروه آلوئه ورا نسبت به درمان روتین کمتر است. نویسندگان معتقدند این اثر ممکن است به دلیل وجود مانوز-6- فسفات موجود در آلوئه ورا باشد، که قبلاً نیز توسط دیویس وهمکاران (20) گزارش شده بود.
مطالعه حاضر نشان داد 34/53 درصد نمونه‌های آزمایش درمدت 11-8 روز بهبود یافتند. 34/73 درصد نمونه‌ها در مدت 15 روز ترمیم شدند وتنها دو مورد آزمایش 7 6/6% با مدت ترمیم بیشتر نیاز داشتند. درحالیکه در گروه کنترل بیشترین فراوانی با 67/46 درصد از نمونه‌ها به مدت زمان‌ترمیم بیشتراز 15 روز احتیاج داشتند و 33/ 53 در صد نمونه‌ها در مدت 15 روز ترمیم یافتند. که با مطالعات مقبل وهمکاران (21) و ملک حسینی و همکاران (10) همسو می‌باشد در مطالعه ملک حسینی و همکاران بهبودی کامل در گروه آلوئه ورا در روز 18 و در گروه کنترل در روز 28 مشاهده شد. همچنین تفاوت معنی داری بین دو گروه در روزهای،18،3،7،10 (0.001p<) مشاهده شد. در گروه آلوئه ورا 20 بیمار بعد از 10 روز و 9 نفر بعد از 18 روز کاملاً بهبود یافتند وتنها یک زخم از این گروه عفونی گردید، در حالیکه در گروه کرم سیلور سولفادیازین 1% برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز داشتند (28 روز برای 20 بیمار و 42 روز برای 3 بیمار)7 زخم از این گروه عفونی گردیده وبه پیوند پوست نیاز پیدا کردند. به طور کلی نتایج تحقیق‌های مختلف تأیید کننده تأثیر آلوئه ورا بر میزان بهبودی زخم بستر است (12, 19).
با توجه به اینکه روش پانسمان و تبحر افراد در اجرای تکنیک پانسمان می‌تواند در بهبودی زخم مؤثر بوده و نهایتاً بر نتایج حاصل از پژوهش تأثیر می‌گذارد لذا جهت کنترل این عامل قبلاً مشاهده گرها در مورد اندازه گیری و بررسی زخم و استفاده از ابزارها تمرین کافی را نمودند و پانسمان نمونه‌ها در هر دو گروه آزمایش و کنترل توسط پژوهشگر (با دارا بودن ۱۰ سال سابقه کار بالینی در بخش سوختگی) انجام شد. همچنین به علت اینکه انجام درمان‌های قبل از ورود بیمار به پژوهش و قرار گرفتن در معرض عوامل آلوده کننده به علت دستکاری زخم و یا قرار دادن مواد آلوده بر روی زخم می‌تواند احتمال عفونت را افزایش داده و سیر بهبودی را دچار اختلال نمایند. از سویی تأخیر در شروع درمان و قرار گرفتن ضعف در معرض هوا فرصت مناسبی است برای رشد و تکثیر عوامل میکروبی به همین دلیل پژوهشگر زخم‌هایی را که قبل از ورود به پژوهش توسط مواد آغشته شده بود را از واحدهای مورد پژوهش حذف نمود. بهبودی زخم بستگی به عوامل عدیده‌ای از جمله خصوصیات گردش خون تغذیه بیمار چگونگی سیستم دفاعی و ایمنی بدن و غیره دارد که در انسان‌های مختلف متفاوت است. به این ترتیب چگونگی سیستم دفاعی و تغذیه بیمار می‌تواند بر سرعت بهبودی زخم تأثیر گذار باشد. از طرف دیگر تفاوت‌های موجود در وضعیت اقتصادی افراد و یکسان نبودن تغذیه بیماران موجب تأثیر بر سرعت‌ترمیم زخم می‌گردد. پژوهشگر تلاش کرد تا ضمن برشمردن اهمیت تغذیه مناسب، استفاده از غذاهای پر پروتئین و پرکالری و سبزیجات و میوه جات تازه را توصیه و مواد غذایی مورد نیاز برای بهبودی را به بیماران معرفی نماید. به هر حال وجود ویژگی‌های مختلف اقتصادی بیماران موجب می‌گردد تا متغیرفوق خارج از اختیار پژوهشگر باشد.
نتیجه گیری
هدف ازدرمانهـای موضـعی تبـدیل یـک زخـم بازوکثیف به یک زخم بسته وتمیز است. یک پانسمان ایـده آل برای صدمات فشاری پانسـمانی اسـت کـه درمقابـل ارگانیسم‌های گرم مثبت ومنفی وقارچها مؤثرباشد، از اثـرات آن کاسته نشده و از بروز عفونتهای دیگر جلوگیری کند و کاربرد آن آسان باشد. با توجه به گرایش مردم به استفاده از داروهای گیاهی و خواص آلوئه ورا در ترمیم زخم و نتـایج مطالعـه حاضر به نظر می‌رسد که ژل آلوئه ورا یک پانسمان مناسب بـرای زخـمهـای فشاری می‌باشد. بنابراین پیشنهاد می‌شود با توجه بـه اینکـه مطالعـات گسترده‌ای درایـن زمینـه انجـام نشـده اسـت، تحقیقـات بیشتری برای اثبات این نتایج صورت گیرد.
سپاسگزاری
از کلیه بیماران عزیزی که در این پـژوهش شـرکت کردنـد، تشـکر می‌گردد. لازم بـه ذکـر اسـت بودجـه ایـن طـرح تحقیقاتی را دانشکده علوم پزشکی خمین تأمین نموده اسـت. دارای کد اخلاق شماره IR.KHOMEIN.REC.1398.007 و کد کارآزمایی بـالینی شماره IRCT20180715040478N2 می‌باشد. ازحمایت های بی دریغ مسئولین محترم دانشـکده علـوم پزشـکی خمین صـمیمانه سپاسـگزاری می‌گردد.
References
1. Fallahi M, Soroush A, Sadeghi N, Mansouri F, Mobaderi T, Mahdavikian S. Comparative evaluation of the effect of aloe vera gel, olive oil, and compound aloe vera gel-olive oil on prevention of pressure ulcer: A randomized controlled trial. Advanc Biomed Res. 2022;11.
2. Etafa W, Argaw Z, Gemechu E, Melese B. Nurses' attitude and perceived barriers to pressure ulcer prevention. BMC Nurs. 2018;17:14. doi: 10.1186/s12912-018-0282-2 pmid: 29686535
3. Moore Z, Avsar P, Conaty L, Moore DH, Patton D, O'Connor T. The prevalence of pressure ulcers in Europe, what does the European data tell us: a systematic review. J Wound Care. 2019;28(11):710-719. doi: 10.12968/jowc.2019.28.11.710 pmid: 31721669
4. Cramer EM, Seneviratne MG, Sharifi H, Ozturk A, Hernandez-Boussard T. Predicting the Incidence of Pressure Ulcers in the Intensive Care Unit Using Machine Learning. EGEMS (Wash DC). 2019;7(1):49. doi: 10.5334/egems.307 pmid: 31534981
5. Miraj S, Pourafzali S, Ahmadabadi ZV, Rafiei Z. Effect of olive oil in preventing the development of pressure ulcer grade one in intensive care unit patients. Int J Prev Med. 2020;11:23.
6. Padula WV, Delarmente BA. The national cost of hospital-acquired pressure injuries in the United States. Int Wound J. 2019;16(3):634-640. doi: 10.1111/iwj.13071 pmid: 30693644
7. Zarei E, Madarshahian E, Nikkhah A, Khodakarim S. Incidence of pressure ulcers in intensive care units and direct costs of treatment: Evidence from Iran. J Tissue Viability. 2019;28(2):70-74. doi: 10.1016/j.jtv.2019.02.001 pmid: 30795879
8. Malekhosseini A, Ghaffarzadegan R, Alizadeh SA, Ghaffarzadegan RR, Haji Agaei R, Ahmadlou M. Effect of aloe vera gel, compared to 1% silver sulfadiazine cream on second-degree burn wound healing. (Persian). CMJA. 2013;3(1):418-428.
9. Behnammoghadam M, Paymard A, Salehian T, Shahnavazi A, Bakhshi F, Allahyari E. The effect of local olive oil on prevention of pressure ulcers in patients hospitalized in the intensive care unit of Shahid Beheshti Hospital, Yasuj: A double-blind randomized clinical trial. (Persian). JAP. 2017;7(4):54-61.
10. Ahire PS, Sonar AD. The Review on Aloe Vera: A plant for many uses. IJFMR2022.4(7). doi: 10.36948/ijfmr.2022.v04i06.1010
11. Yu-jie LI, Yan LI, Yun-yi GA, Li WA, Xing-wu RA. Experimental Study of Using Aloe Vera Gel to Treat Diabetic Chronic Cutaneous Ulcers in Bama Miniature Pigs. J Sichuan Univ (Med Sci Edition). 2022;53(6).
12. Mohamad-Abadi NM, Haghighat S, Tajmir-Riahi M, Asgari S, Eghbali-Babadi M. The Effect of Aloe Vera Gel on Saphenous Vein Harvest Wound Healing and Local Pain in Non-diabetic Patients Undergoing CABG Surgery: A Clinical Trial. Shiraz E Med J. 2023;24(1).
13. Hekmatpou D, Mehrabi F, Rahzani K, Aminiyan A. The effect of aloe vera clinical trials on prevention and healing of skin wound: A systematic review. Iran J Med Sci. 2019;44(1):1.
14. Koga AY, Pereira AV, Lipinski LC, Oliveira MR. Evaluation of wound healing effect of alginate films containin g Aloe vera (Aloe barbadensis Miller) gel. J Biomater Appl. 2018;32(9):1212-1221. doi: 10.1177/0885328218754615 pmid: 29380661
15. Maenthaisong R, Chaiyakunapruk N, Niruntraporn S, Kongkaew C. The efficacy of aloe vera used for burn wound healing: a systematic review. Burns. 2007;33(6):713-718. doi: 10.1016/j.burns.2006.10.384 pmid: 17499928
16. Guideline TI. European Pressure Ulcer Advisory Panel, National Pressure Injury Advisory Panal and Pan Pacific Pressure Injury Alliance. Prevention and Treatment of Pressure Ulcers/Injuries Clinical Practice Guideline.2019.
17. Atik N, Nandika A, Dewi PI, Avriyanti E. Molecular mechanism of Aloe barbadensis Miller as a potential herbal medicine. Sys Rev Pharm. 2019;10(1):S32-39.
18. Hajhashemi V, Ghannadi A, Heidari AH. Anti-inflammatory and wound healing activities of Aloe littoralis in rats. Res Pharmaceut Sci. 2012;7(2):73.
19. Koga AY, Felix JC, Silvestre RGM, Lipinski LC, Carletto B, Kawahara FA, et al. Evaluation of wound healing effect of alginate film containing Aloe vera gel and cross-linked with zinc chloride. Acta Cir Bras. 2020;35(5):e202000507. doi: 10.1590/s0102-865020200050000007 pmid: 32638846
20. Thomas DR, Goode PS, LaMaster K, Tennyson T. Acemannan hydrogel dressing versus saline dressing for pressure ulcers. A randomized, controlled trial. Adv Wound Care. 1998;11(6):273-276. pmid: 10326343
21. Moghbel A, Ghalambor A, Allipanah S. Wound healing and toxicity evaluation of Aloe vera cream on outpatients with second degree burns. (Persian). Iran J Pharmaceut Sci. 2007;3(3):157-160.
2. Etafa W, Argaw Z, Gemechu E, Melese B. Nurses' attitude and perceived barriers to pressure ulcer prevention. BMC Nurs. 2018;17:14. doi: 10.1186/s12912-018-0282-2 pmid: 29686535
3. Moore Z, Avsar P, Conaty L, Moore DH, Patton D, O'Connor T. The prevalence of pressure ulcers in Europe, what does the European data tell us: a systematic review. J Wound Care. 2019;28(11):710-719. doi: 10.12968/jowc.2019.28.11.710 pmid: 31721669
4. Cramer EM, Seneviratne MG, Sharifi H, Ozturk A, Hernandez-Boussard T. Predicting the Incidence of Pressure Ulcers in the Intensive Care Unit Using Machine Learning. EGEMS (Wash DC). 2019;7(1):49. doi: 10.5334/egems.307 pmid: 31534981
5. Miraj S, Pourafzali S, Ahmadabadi ZV, Rafiei Z. Effect of olive oil in preventing the development of pressure ulcer grade one in intensive care unit patients. Int J Prev Med. 2020;11:23.
6. Padula WV, Delarmente BA. The national cost of hospital-acquired pressure injuries in the United States. Int Wound J. 2019;16(3):634-640. doi: 10.1111/iwj.13071 pmid: 30693644
7. Zarei E, Madarshahian E, Nikkhah A, Khodakarim S. Incidence of pressure ulcers in intensive care units and direct costs of treatment: Evidence from Iran. J Tissue Viability. 2019;28(2):70-74. doi: 10.1016/j.jtv.2019.02.001 pmid: 30795879
8. Malekhosseini A, Ghaffarzadegan R, Alizadeh SA, Ghaffarzadegan RR, Haji Agaei R, Ahmadlou M. Effect of aloe vera gel, compared to 1% silver sulfadiazine cream on second-degree burn wound healing. (Persian). CMJA. 2013;3(1):418-428.
9. Behnammoghadam M, Paymard A, Salehian T, Shahnavazi A, Bakhshi F, Allahyari E. The effect of local olive oil on prevention of pressure ulcers in patients hospitalized in the intensive care unit of Shahid Beheshti Hospital, Yasuj: A double-blind randomized clinical trial. (Persian). JAP. 2017;7(4):54-61.
10. Ahire PS, Sonar AD. The Review on Aloe Vera: A plant for many uses. IJFMR2022.4(7). doi: 10.36948/ijfmr.2022.v04i06.1010
11. Yu-jie LI, Yan LI, Yun-yi GA, Li WA, Xing-wu RA. Experimental Study of Using Aloe Vera Gel to Treat Diabetic Chronic Cutaneous Ulcers in Bama Miniature Pigs. J Sichuan Univ (Med Sci Edition). 2022;53(6).
12. Mohamad-Abadi NM, Haghighat S, Tajmir-Riahi M, Asgari S, Eghbali-Babadi M. The Effect of Aloe Vera Gel on Saphenous Vein Harvest Wound Healing and Local Pain in Non-diabetic Patients Undergoing CABG Surgery: A Clinical Trial. Shiraz E Med J. 2023;24(1).
13. Hekmatpou D, Mehrabi F, Rahzani K, Aminiyan A. The effect of aloe vera clinical trials on prevention and healing of skin wound: A systematic review. Iran J Med Sci. 2019;44(1):1.
14. Koga AY, Pereira AV, Lipinski LC, Oliveira MR. Evaluation of wound healing effect of alginate films containin g Aloe vera (Aloe barbadensis Miller) gel. J Biomater Appl. 2018;32(9):1212-1221. doi: 10.1177/0885328218754615 pmid: 29380661
15. Maenthaisong R, Chaiyakunapruk N, Niruntraporn S, Kongkaew C. The efficacy of aloe vera used for burn wound healing: a systematic review. Burns. 2007;33(6):713-718. doi: 10.1016/j.burns.2006.10.384 pmid: 17499928
16. Guideline TI. European Pressure Ulcer Advisory Panel, National Pressure Injury Advisory Panal and Pan Pacific Pressure Injury Alliance. Prevention and Treatment of Pressure Ulcers/Injuries Clinical Practice Guideline.2019.
17. Atik N, Nandika A, Dewi PI, Avriyanti E. Molecular mechanism of Aloe barbadensis Miller as a potential herbal medicine. Sys Rev Pharm. 2019;10(1):S32-39.
18. Hajhashemi V, Ghannadi A, Heidari AH. Anti-inflammatory and wound healing activities of Aloe littoralis in rats. Res Pharmaceut Sci. 2012;7(2):73.
19. Koga AY, Felix JC, Silvestre RGM, Lipinski LC, Carletto B, Kawahara FA, et al. Evaluation of wound healing effect of alginate film containing Aloe vera gel and cross-linked with zinc chloride. Acta Cir Bras. 2020;35(5):e202000507. doi: 10.1590/s0102-865020200050000007 pmid: 32638846
20. Thomas DR, Goode PS, LaMaster K, Tennyson T. Acemannan hydrogel dressing versus saline dressing for pressure ulcers. A randomized, controlled trial. Adv Wound Care. 1998;11(6):273-276. pmid: 10326343
21. Moghbel A, Ghalambor A, Allipanah S. Wound healing and toxicity evaluation of Aloe vera cream on outpatients with second degree burns. (Persian). Iran J Pharmaceut Sci. 2007;3(3):157-160.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری و مامایی
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
