آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 1 - ( 2-1402 )
جلد 13 شماره 1 صفحات 35-28 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Valipour Eskandarkolaii E, Hekmatipour N, Hojjati H. The Effect of Spiritual Self-Care Training on the Severity of Insomnia of Diabetic Adolescents. cmja 2023; 13 (1) :28-35
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-926-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-926-fa.html
ولی‌پور اسکندرکلایی الهام، حکمتی پور نفیسه، حجتی حمید. تأثیر آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان مبتلا به دیابت. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (1) :28-35
1- گروه پرستاری، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران
2- گروه پرستاری، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران ،n_hekmati68@yahoo.com
3- عضو هیات علمی دانشکده پرستاری مامایی، مرکز تحقیقات پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، گرگان، ایران
2- گروه پرستاری، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران ،
3- عضو هیات علمی دانشکده پرستاری مامایی، مرکز تحقیقات پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، گرگان، ایران
متن کامل [PDF 492 kb]
(1169 دریافت)
| چکیده (HTML) (2062 مشاهده)
جدول 1. شرح روند وجلسات آموزش
جدول 2. مشخصات جمعیت شناختی نوجوانان 12 تا 20 سال
نوع آزمون در میانگین سن از نوع تی مستقل و در جنسیت، محل زندگی و سابقه ابتلا در خانواده، کای اسکوئر بکار برده شده است.
جدول 3. مقایسه شدت بیخوابی در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله
آزمون به کار گرفته شده در این آیتم کوواریانس بوده است.
آزمون تی مستقل
جدول 4. تأثیر آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از اجرای مداخله
متن کامل: (2265 مشاهده)
مقدمه
دیابت از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن و از بزرگترین مشکلات بهداشتی در همه جوامع است که بهداشت جهانی از آن به اپیدمی خاموش نام برده است (1). که بدن قادر به تولید انسولین و یا استفاده متناسب از آن نمی‌باشد (2). میانگین سنی شروع ابتلا به دیابت نوع یک، 15-7 سال می‌باشد، اما امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد (3). شایع‌ترین نوع دیابت در نوجوانان، در طی دهه گذشته دیابت نوع یک بوده است. از هر 500-400 نوجوان، یک نفرمبتلا به دیابت نوع یک شده است (4). در کشور ما ایران احتمال می‌رود که حدود 5 تا 7 میلیون بیمار مبتلا به دیابت وجود داشته باشد که بالغ بر 50 هزار نفر از آنها کودکان و نوجوانان باشند (5). از عوارض دیابت عوارض طولانی مدت مانند درگیری عروق خونی ارگان‌های حیاتی مانند مغز، قلب، کلیه، چشم و نوروپاتی است (6). درکودکان به صورت درگیری عروق ماکرووسکولار (سکته مغزی، سکته قلبی و بیماری عروق محیطی) ومیکرووسکولار (رتینوپاتی، نفروپاتی و نوروپاتی) تظاهر می‌یابد (7). همچنین موجب تغیرات دائمی می‌گردد (2). دیابت موجب تغییر در نگرش نوجوان، خانواده و جامعه گردیده و می‌تواند بر تمام جنبه‌های زندگی نوجوان دیابتی از جمله رضایت مندی، کیفیت زندگی و بسیاری از مسائل دیگر تأثیر گذار باشد (8).
از دیگر عوارض ابتلا به دیابت بیخوابی می‌باشد که خود آن نیز می‌تواند عاملی برای ایجاد دیابت در فرد باشد. خواب یکی از مهم‌ترین چرخه‌های طبیعی و یک الگوی پیچیده زیستی شناختی می‌باشد. منظور از خواب اثر فرآیند شبانه روزی (24 ساعت شبانه روز) و فرآیند تعادلی (کیفیت خواب شبانه، کمیت خواب و خواب آلودگی روزانه) می‌باشد (9). از شایع‌ترین مشکلات در بیماران دیابتی اختلالات خواب می‌باشد. بیش از یک سوم مبتلایان به دیابت دچار اختلال خواب می‌باشند (10). بیماران مبتلا به دیابت به میزان بیشتری نسبت به جمعیت عمومی در معرض اختلالات خواب هستند (10). نوجوانان به علت عواملی نظیر سبک زندگی، عادات غذایی، اختلالات عاطفی و هورمونی معمولاً در معرض اختلال خواب می‌باشند از طرفی نیز عوامل محیطی-روانی و ژنتیکی نیز تأثیر گذار است آمارها نشان می‌دهد مشکلات خواب در 25 درصد نوجوانان بهنجار و 75 درصد با اختلالات عصبی-روانی وجود دارد که در نوجوانان ایرانی 45 درصد گزارش شده است (11, 12) نوجوانانی که از بی خوابی رنج می‌برند کیفیت خوابشان افت نموده و آسیب عصبی و جسمی زیادی به آنان وارد می‌شود که به پایین آمدن فعالیت‌های روزانه منجر می‌شود (13). تقریباً 30 درصد افراد مبتلا به بیخوابی دچار تحریک پذیری، مشکلات حافظه، حواس پرتی، اضطراب، خستگی و کاهش تمرکز می‌گردند (14). همچنین خواب ناکافی بعد از گذشت یک هفته منجر به کاهش قابل توجهی از سطح هورمون تستوسترون در مردان می‌گردد (15). بیخوابی به علت ایجاد تغییرات هورمونی در بدن نوجوان منجر به بالا رفتن میزان اشتها و دریافت بیشتر غذا می‌گردد (16). جهت درمان اختلالات مرتبط با بی خوابی مزمن داروهای خواب آور در خط اول درمان قرار داشته که استفاده از داروهای خواب آور عوارض شدیدی را به همراه دارد. از سوی دیگر استفاده از داروهای خواب آور در حیطه کاری پرستاران نبوده و به همین دلیل مستلزم اخذ تدابیری دیگر در این خصوص باشد (10). درمان‌هایی نظیر موسیقی درمانی، یوگا، آرام سازی، طب سوزنی، گیاهان دارویی و... نیز در درمان اختلال خواب به کار می‌روند (17).
در این میان معنویت و مذهب جایگاه ویژه‌ای در تسکین مشکلات بیماران مزمن یافته است (18). معنویت یکی از راه‌های سازگاری با بیماری مزمنی مانند دیابت است (19). این احتمال مطرح است که معنویت مسائل روحی و روانی بیماران دیابتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (19). در بیماران دیابتی معنویت به عنوان راه و روشی جهت مقابله با بیماری و حل مشکلات و تنش‌های ناشی از بیماری می‌باشد (19). معنویت بـه عنوان مکانیسمی مقابله‌ای بـه صورت غیرمستقیم بر روی کیفیت زندگی نوجوان تأثیر می‌گذارد (20). آموزش معنویت باعث بالا بردن تاب آوری در برابر مشکلات، ظرفیت وجودی، تحمل و مقاومت نوجوان می‌گردد (21).
خود مراقبتی مجموعه فعالیت‌هایی است که انسان جهت ادامه حیات، عملکرد مناسب و احساس خوب بودن انجام می‌دهد (22). خودمراقبتی از اجزای مهم درمان در بیماری‌های مزمن می‌باشد و همه‌ی ابعاد جسمی، ذهنی و عاطفی بیمار را در بر می‌گیرد (23).
کوک کاتون اعمال معنوی را جز ابعاد خودمراقبتی تعریف کرده است (24).
ماری وایت در مطالعه خود که با رویکرد واکرو اوانت انجام گردیده است مفهوم خودمراقبتی معنوی را ینگونه معنا کرده است؛ خودمراقبتی معنوی به عنوان مجموعه‌ای از تمرینات بر مبنای معنویت است که در جهت ارتقاء میزان بهبودی و سطح سلامت تعریف می‌گردد (25).
تئوری معنویت و خودمراقبتی معنوی ماری وایت از تئوری اورم مشتق شده است (26). ماری وایت برای خود مراقبتی معنوی 5 طبقه اصلی در نظر گرفته است: 1- خود کنترلی 2- استمداد از خداوند 3- قرب الهی 4- انجام فرایض دینی 6- فعالیت‌های شخصی و 4 زیر گروه را سازگار با اعمال معنوی می‌داند: 1-شیوه‌های خود مراقبتی شخصی 2- تمرینات یا اعمال معنوی 3- تمرینات یا اعمال معنوی جسمانی 4- تمرینات یا اعمال معنوی بین فردی (27). مراقبت معنوی، به ویژه در کودکان و نوجوانان، در کنار مراقبتهای معمول می‌تواند با غلبه بر استرس، کیفیت زندگی کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن را بهبود بخشد (28).
معنویت درمانی را می‌توان به عنوان یکی از مراقبتهای پرستاری بدون هزینه در زمینه مشکلات خواب بیماران در بیمارستان‌ها استفاده کرد (29). پرستاران و مراقبین بهداشتی بایستی به نیازهای معنوی بیماران توجه نموده و از مراقبت معنوی به عنوان روش مقرون به صرفه در جهت بهبود خواب بیماران به کار برند (30). مراقبت معنوی از ارکان مهم در عملکرد پرستاری است (30). پرستار علاوه بر ارائه مراقبتهای جسمی، به مراقبتهای روحی، روانی و معنوی بیمار پرداخته که این مداخله معنوی موجب تعادل بین جسم، روان و معنویت می‌شود (31). سازمان جهانی بهداشت، معتقد است پرستار همۀ ابعاد وجودی بیمار را در زمان درمان در نظر بگیرد (21). آموزش به بیمار یکی از ارکان مهم در مراقبت پرستاری می‌باشد (32). انجمن پرستاری امریکا نیز مراقبت معنوی را جزئی از عملکرد استاندارد اخلاق در پرستاری تعریف کرده است (21). پژوهش با موضوع سلامت معنوی جزء ضروری از مراقبت کل نگر در برنامه‌های آموزشی پرستاری می‌باشد (33).
با توجه به نقش مؤثر معنویت و مراقبت معنوی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها بخصوص بیماران مبتلا به دیابت این افراد بیشتر در معرض اختلالات خواب به دلیل عوارض بیماری می‌باشند و با در نظر گرفتن تأثیر مثبت خود مراقبتی معنوی بر پایین آوردن هزینه‌های درمانی و مدت زمان بستری و نقش پرستاران مراقبت کننده از بیماران دیابتی جهت آموزش و مراقبت از بیماران، مطالعه‌ی حاضر با هدف تعیین تأثیر خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان مبتلا به دیابت انجام گرفت.
روش کار
مطالعه‌ی حاضر مطالعه‌ی کارآزمایی بالینی تصادفی از نوع پیش آزمون- پس آزمون با دو گروه کنترل و آزمون می‌باشد. جامعه پژوهش در این مطالعه، نوجوانان دیابتی 12 تا 20 سال مراجعه کننده به مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی شهرستان قائمشهر که زیر مجموعه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی مازندران می‌باشد در سال 1401 انتخاب شدند. معیارهای ورود به پژوهش: ابتلا به دیابت، دامنه سنی بین 20-12 سال، رضایت خانواده از شرکت مستمر آزمودنیها در جلسات آموزش، عدم سابقه ابتلا به بیماری عصبی و روانشناختی، نداشتن سوءمصرف مواد مخدر بود. معیارهای خروج از پژوهش: غیبت بیش از دو جلسه، تمایل به ترک مطالعه، فوت نوجوان بوده است. جهت تعیین حجم نمونه از نرم افزار G* Power و مطالعه زمانی و همکاران (1399) با اندازه اثر 62/0 توان آزمون 80% در سطح معنی داری 05/0 حجم نمونه 66 نفر به دست آمد که با در نظر گرفتن احتمال درصد ریزش نمونه و با مشورت استاد مشاور، 33 نفر در گروه آزمون و 33 نفر در گروه کنترل تخمین زده شد (34).
نمونه گیری با استفاده از روش تخصیص تصادفی ساده از میان نوجوانان دیابتی که شکایت از وضعیت خواب داشتند صورت گرفت. به این طریق که محقق با مراجعه در روز پیگیری و مراقبت نوجوانان دیابتی به مراکز بهداشتی و درمانی، با توجه به شکایت از وضعیت خواب نوجوانان دیابتی اقدام به نمونه گیری می‌نمود. نمونه گیری در دسترس بود اما با تخصیص تصادفی ساده به دو گروه آزمون و کنترل انتخاب شدند. بوسیله پاکت‌های مهر و موم شده شماره‌های 1 (گروه کنترل) و شماره‌های 2(گروه آزمون) به روش قرعه کشی تعداد 33 نفر در گروه آزمون و 33 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند.
ابزار گرد آوری داده‌ها در این پژوهش، پرسشنامه جمعیت شناختی (شامل سن، جنس، تعداد فرزندان خانواده، فرزند چندم خانواده بودن، محل زندگی، سن ابتلا به دیابت، سابقه ابتلا به دیابت در خانواده بوده است) و پرسشنامه استاندارد شدت بیخوابی ISI بود که توسط مورین در سال 1993 طراحی گردیده است. این پرسشنامه شامل مجموعه امتیازاتی هستند که بعد از پاسخگویی بیماران به دست آمد. یک ابزار خود گزارشی است 7 گویه دارد که مشکل در شروع خواب و مشکلات تداوم خواب (بیدار شدن‌های شبانه و هم بیدار شدن‌های صبح زود) رضایت از الگوی کنونی خواب، تداخل با کارکرد روزانه، قابل توجه بودن آسیب نسبت داده شده به مشکل خواب و درجه آشفتگی یا نگرانی ایجاد شده توسط مشکل خواب را ارزیابی می‌کند و هر گویه بر مبنای یک مقیاس 5 نقطه‌ای (0 برابر با هرگز و 4 برابر با بسیار زیاد) تخمین زده شد. نمرات بین 1 تا 28 بوده است. نمرات بالاتر ادراک بیشتری از بیخوابی را نشان می‌دهد. روایی این ابزار در مطالعات مختلف تأیید شده است (35, 36) پایایی این ابزار نیز در مطالعه فاطمه ترک لادانی و همکاران (1399) با روش آلفای کرونباخ 82/0 بوده است (35).
این پژوهش با کسب اجازه از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران انجام شد. پژوهشگر پس از معرفی خود به بیماران اهداف پژوهش را توضیح داد و ضمن اخذ رضایت آگاهانه به صورت کتبی و اطمینان از محرمانه ماندن اطلاعات آنها، فرم رضایت آگاهانه توسط بیماران تکمیل شد. در خصوص نحوه تکمیل پرسشنامه توضیحات کامل داده شد. اختیار خروج از مطالعه به آنها داده شد. از نوجوانان درخواست گردید که مشکلات و نظرات خود را در خصوص بیماری و مشکلات خواب و میزان آگاهی از معنویات بیان کنند پیش آزمون از هر دو گروه کرفته شد. در گروه آزمون، نوجوانان طی 6 جلسه 45-30 دقیقه‌ای به مدت 6 هفته تحت متغیر مستقل آموزش خود مراقبتی معنوی ماری وایت قرار گرفتند. در جلسات آموزشی از روانشناس مرکز با مدرک دکتری روانشناسی بالینی جهت خود مراقبتی ماری وایت که در مطالعه حکمتی و همکاران به آن اشاره شد (20). و از یک روحانی جهت آموزش اعمال معنوی کمک گرفته شد. خلاصه‌ای از روند اجرای جلسات آموزشی در جدول ۱ آورده شده است.
در این مدت برای گروه کنترل مداخله‌ای صورت نگرفت و مراقبتهای روتین خود را از مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاههای پزشک خانواده دریافت کردند. پس از گذشت یک ماه از آموزش، در گروه آزمون و همزمان با آن در گروه کنترل مجدداً پرسشنامه شدت بیخوابی با کمک پژوهشگر تکمیل گردید. اطلاعات تکمیل شده در اختیار مشاور آماری قرار گرفت. مشاور آماری بدون داشتن هیچگونه اطلاعاتی تجزیه و تحلیل داده‌ها را انجام داد. جهت آنالیز، داده‌ها در اختیار پژوهشگر قرار گرفت. دراین پژوهش متغیر مستقل برنامه آموزش خود مراقبتی معنوی و متغیر وابسته شدت بیخوابی نوجوانان دیابتی بود. پس از آن اطلاعات بدست آمده در نرم افزار 22SPSS وارد شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار و جدول) و آمار استنباطی (تی مستقل، کوواریانس، کای اسکوئر و فیشر) استفاده گردید. در تمام آزمون‌های آماری، سطح اطمینان 95 درصد مد نظر بود. پس از تکمیل برنامه جهت رعایت ملاحظات اخلاقی کلیه آموزش‌های داده شده در اختیار گروه کنترل قرار گرفت.
یافته‌ها
میانگین سنی واحدهای پژوهش در گروه آزمون 37/2 ± 54/15 و در گروه کنترل 09/2 ± 90/15 بود که آزمون تی مستقل اختلاف معنا داری را بین دو گروه نشان نداد (51/0=P). میانگین سن ابتلا به دیابت در گروه آزمون 30/2 ± 51/7 و در گروه کنترل 08/2 ± 72/8 بود که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری بین دو گروه نشان داد (02/0=P). در حدود 58 درصد (19 نفر) از واحدهای پژوهش گروه آزمون دختر و 42 درصد (14 نفر) از آنها پسر بودند، همچنین در گروه کنترل 64 درصد (21 نفر) از واحدهای پژوهش دختر و 36 درصد (12 نفر) پسر بودند. هم چنین با استفاده از آزمون فیشر بین دو گروه آزمون و کنترل از نظر سن (51/0P=)، تعداد فرزندان در خانواده (3/0P=)، فرزند چندم خانواده بودن (82/0P=) اختلاف معناداری مشاهده نشد. با استفاده از آزمون کای اسکوئر نیز بین دو گروه آزمون و کنترل از نظر جنسیت (4/0P=)، محل زندگی (5/0P=)، سابقه ابتلا به دیابت در خانواده (02/0P=) نیز اختلاف معناداری مشاهده نگردید (جدول 2).
میانگین نمره‌های شدت بیخوابی با آزمون تی مستقل در گروه آزمون و کنترل با هم مقایسه شد. آزمون آماری نشان داد که میزان شدت بیخوابی در گروه آزمون و کنترل قبل از مداخله اختلاف معنی داری داشت (01/0>P). این آزمون در دو گروه بعد از اجرای مداخله آموزش خود مراقبتی معنوی اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0>P، 62/78- =t). میانگین شدت بیخوابی قبل از مداخله در گروه آزمون
قبل از شروع مداخله میانگین نمره آزمون 4/1± 91/19 و گروه کنترل 57/2 ± 88/20 بوده است که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری را نشان نداد (80/0=p). بعد از مداخله میانگین نمره آزمون 18/2 ± 45/18 و گروه کنترل 34/1 ± 45/20 بوده که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0=p). در گروه کنترل قبل از مداخله میانگین شدت بیخوابی 57/2 ± 88/20 بوده که بعد از مداخله به 34/1 ± 45/20 رسید. که آزمون تی مستقل اختلاف معنا داری را نشان نداد (85/0 P=). در گروه آزمون نیز قبل از مداخله میانگین شدت بیخوابی 4/1± 91/19 بود که بعد از مداخله به 18/2 ± 45/18 رسید که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0>P) (جدول 3). آزمون تحلیل کوواریانس با حذف اثر پیش آزمون بین دو گروه آزمون و کنترل اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0˂P و 12/0Eta=). به طوری که 12 درصد تغییرات کاهش شدت بیخوابی در ارتباط با خودمراقبتی معنوی در نوجوانان دیایتی بود (جدول 4).
از دیگر عوارض ابتلا به دیابت بیخوابی می‌باشد که خود آن نیز می‌تواند عاملی برای ایجاد دیابت در فرد باشد. خواب یکی از مهم‌ترین چرخه‌های طبیعی و یک الگوی پیچیده زیستی شناختی می‌باشد. منظور از خواب اثر فرآیند شبانه روزی (24 ساعت شبانه روز) و فرآیند تعادلی (کیفیت خواب شبانه، کمیت خواب و خواب آلودگی روزانه) می‌باشد (9). از شایع‌ترین مشکلات در بیماران دیابتی اختلالات خواب می‌باشد. بیش از یک سوم مبتلایان به دیابت دچار اختلال خواب می‌باشند (10). بیماران مبتلا به دیابت به میزان بیشتری نسبت به جمعیت عمومی در معرض اختلالات خواب هستند (10). نوجوانان به علت عواملی نظیر سبک زندگی، عادات غذایی، اختلالات عاطفی و هورمونی معمولاً در معرض اختلال خواب می‌باشند از طرفی نیز عوامل محیطی-روانی و ژنتیکی نیز تأثیر گذار است آمارها نشان می‌دهد مشکلات خواب در 25 درصد نوجوانان بهنجار و 75 درصد با اختلالات عصبی-روانی وجود دارد که در نوجوانان ایرانی 45 درصد گزارش شده است (11, 12) نوجوانانی که از بی خوابی رنج می‌برند کیفیت خوابشان افت نموده و آسیب عصبی و جسمی زیادی به آنان وارد می‌شود که به پایین آمدن فعالیت‌های روزانه منجر می‌شود (13). تقریباً 30 درصد افراد مبتلا به بیخوابی دچار تحریک پذیری، مشکلات حافظه، حواس پرتی، اضطراب، خستگی و کاهش تمرکز می‌گردند (14). همچنین خواب ناکافی بعد از گذشت یک هفته منجر به کاهش قابل توجهی از سطح هورمون تستوسترون در مردان می‌گردد (15). بیخوابی به علت ایجاد تغییرات هورمونی در بدن نوجوان منجر به بالا رفتن میزان اشتها و دریافت بیشتر غذا می‌گردد (16). جهت درمان اختلالات مرتبط با بی خوابی مزمن داروهای خواب آور در خط اول درمان قرار داشته که استفاده از داروهای خواب آور عوارض شدیدی را به همراه دارد. از سوی دیگر استفاده از داروهای خواب آور در حیطه کاری پرستاران نبوده و به همین دلیل مستلزم اخذ تدابیری دیگر در این خصوص باشد (10). درمان‌هایی نظیر موسیقی درمانی، یوگا، آرام سازی، طب سوزنی، گیاهان دارویی و... نیز در درمان اختلال خواب به کار می‌روند (17).
در این میان معنویت و مذهب جایگاه ویژه‌ای در تسکین مشکلات بیماران مزمن یافته است (18). معنویت یکی از راه‌های سازگاری با بیماری مزمنی مانند دیابت است (19). این احتمال مطرح است که معنویت مسائل روحی و روانی بیماران دیابتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (19). در بیماران دیابتی معنویت به عنوان راه و روشی جهت مقابله با بیماری و حل مشکلات و تنش‌های ناشی از بیماری می‌باشد (19). معنویت بـه عنوان مکانیسمی مقابله‌ای بـه صورت غیرمستقیم بر روی کیفیت زندگی نوجوان تأثیر می‌گذارد (20). آموزش معنویت باعث بالا بردن تاب آوری در برابر مشکلات، ظرفیت وجودی، تحمل و مقاومت نوجوان می‌گردد (21).
خود مراقبتی مجموعه فعالیت‌هایی است که انسان جهت ادامه حیات، عملکرد مناسب و احساس خوب بودن انجام می‌دهد (22). خودمراقبتی از اجزای مهم درمان در بیماری‌های مزمن می‌باشد و همه‌ی ابعاد جسمی، ذهنی و عاطفی بیمار را در بر می‌گیرد (23).
کوک کاتون اعمال معنوی را جز ابعاد خودمراقبتی تعریف کرده است (24).
ماری وایت در مطالعه خود که با رویکرد واکرو اوانت انجام گردیده است مفهوم خودمراقبتی معنوی را ینگونه معنا کرده است؛ خودمراقبتی معنوی به عنوان مجموعه‌ای از تمرینات بر مبنای معنویت است که در جهت ارتقاء میزان بهبودی و سطح سلامت تعریف می‌گردد (25).
تئوری معنویت و خودمراقبتی معنوی ماری وایت از تئوری اورم مشتق شده است (26). ماری وایت برای خود مراقبتی معنوی 5 طبقه اصلی در نظر گرفته است: 1- خود کنترلی 2- استمداد از خداوند 3- قرب الهی 4- انجام فرایض دینی 6- فعالیت‌های شخصی و 4 زیر گروه را سازگار با اعمال معنوی می‌داند: 1-شیوه‌های خود مراقبتی شخصی 2- تمرینات یا اعمال معنوی 3- تمرینات یا اعمال معنوی جسمانی 4- تمرینات یا اعمال معنوی بین فردی (27). مراقبت معنوی، به ویژه در کودکان و نوجوانان، در کنار مراقبتهای معمول می‌تواند با غلبه بر استرس، کیفیت زندگی کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن را بهبود بخشد (28).
معنویت درمانی را می‌توان به عنوان یکی از مراقبتهای پرستاری بدون هزینه در زمینه مشکلات خواب بیماران در بیمارستان‌ها استفاده کرد (29). پرستاران و مراقبین بهداشتی بایستی به نیازهای معنوی بیماران توجه نموده و از مراقبت معنوی به عنوان روش مقرون به صرفه در جهت بهبود خواب بیماران به کار برند (30). مراقبت معنوی از ارکان مهم در عملکرد پرستاری است (30). پرستار علاوه بر ارائه مراقبتهای جسمی، به مراقبتهای روحی، روانی و معنوی بیمار پرداخته که این مداخله معنوی موجب تعادل بین جسم، روان و معنویت می‌شود (31). سازمان جهانی بهداشت، معتقد است پرستار همۀ ابعاد وجودی بیمار را در زمان درمان در نظر بگیرد (21). آموزش به بیمار یکی از ارکان مهم در مراقبت پرستاری می‌باشد (32). انجمن پرستاری امریکا نیز مراقبت معنوی را جزئی از عملکرد استاندارد اخلاق در پرستاری تعریف کرده است (21). پژوهش با موضوع سلامت معنوی جزء ضروری از مراقبت کل نگر در برنامه‌های آموزشی پرستاری می‌باشد (33).
با توجه به نقش مؤثر معنویت و مراقبت معنوی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها بخصوص بیماران مبتلا به دیابت این افراد بیشتر در معرض اختلالات خواب به دلیل عوارض بیماری می‌باشند و با در نظر گرفتن تأثیر مثبت خود مراقبتی معنوی بر پایین آوردن هزینه‌های درمانی و مدت زمان بستری و نقش پرستاران مراقبت کننده از بیماران دیابتی جهت آموزش و مراقبت از بیماران، مطالعه‌ی حاضر با هدف تعیین تأثیر خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان مبتلا به دیابت انجام گرفت.
روش کار
مطالعه‌ی حاضر مطالعه‌ی کارآزمایی بالینی تصادفی از نوع پیش آزمون- پس آزمون با دو گروه کنترل و آزمون می‌باشد. جامعه پژوهش در این مطالعه، نوجوانان دیابتی 12 تا 20 سال مراجعه کننده به مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی شهرستان قائمشهر که زیر مجموعه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی مازندران می‌باشد در سال 1401 انتخاب شدند. معیارهای ورود به پژوهش: ابتلا به دیابت، دامنه سنی بین 20-12 سال، رضایت خانواده از شرکت مستمر آزمودنیها در جلسات آموزش، عدم سابقه ابتلا به بیماری عصبی و روانشناختی، نداشتن سوءمصرف مواد مخدر بود. معیارهای خروج از پژوهش: غیبت بیش از دو جلسه، تمایل به ترک مطالعه، فوت نوجوان بوده است. جهت تعیین حجم نمونه از نرم افزار G* Power و مطالعه زمانی و همکاران (1399) با اندازه اثر 62/0 توان آزمون 80% در سطح معنی داری 05/0 حجم نمونه 66 نفر به دست آمد که با در نظر گرفتن احتمال درصد ریزش نمونه و با مشورت استاد مشاور، 33 نفر در گروه آزمون و 33 نفر در گروه کنترل تخمین زده شد (34).
نمونه گیری با استفاده از روش تخصیص تصادفی ساده از میان نوجوانان دیابتی که شکایت از وضعیت خواب داشتند صورت گرفت. به این طریق که محقق با مراجعه در روز پیگیری و مراقبت نوجوانان دیابتی به مراکز بهداشتی و درمانی، با توجه به شکایت از وضعیت خواب نوجوانان دیابتی اقدام به نمونه گیری می‌نمود. نمونه گیری در دسترس بود اما با تخصیص تصادفی ساده به دو گروه آزمون و کنترل انتخاب شدند. بوسیله پاکت‌های مهر و موم شده شماره‌های 1 (گروه کنترل) و شماره‌های 2(گروه آزمون) به روش قرعه کشی تعداد 33 نفر در گروه آزمون و 33 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند.
ابزار گرد آوری داده‌ها در این پژوهش، پرسشنامه جمعیت شناختی (شامل سن، جنس، تعداد فرزندان خانواده، فرزند چندم خانواده بودن، محل زندگی، سن ابتلا به دیابت، سابقه ابتلا به دیابت در خانواده بوده است) و پرسشنامه استاندارد شدت بیخوابی ISI بود که توسط مورین در سال 1993 طراحی گردیده است. این پرسشنامه شامل مجموعه امتیازاتی هستند که بعد از پاسخگویی بیماران به دست آمد. یک ابزار خود گزارشی است 7 گویه دارد که مشکل در شروع خواب و مشکلات تداوم خواب (بیدار شدن‌های شبانه و هم بیدار شدن‌های صبح زود) رضایت از الگوی کنونی خواب، تداخل با کارکرد روزانه، قابل توجه بودن آسیب نسبت داده شده به مشکل خواب و درجه آشفتگی یا نگرانی ایجاد شده توسط مشکل خواب را ارزیابی می‌کند و هر گویه بر مبنای یک مقیاس 5 نقطه‌ای (0 برابر با هرگز و 4 برابر با بسیار زیاد) تخمین زده شد. نمرات بین 1 تا 28 بوده است. نمرات بالاتر ادراک بیشتری از بیخوابی را نشان می‌دهد. روایی این ابزار در مطالعات مختلف تأیید شده است (35, 36) پایایی این ابزار نیز در مطالعه فاطمه ترک لادانی و همکاران (1399) با روش آلفای کرونباخ 82/0 بوده است (35).
این پژوهش با کسب اجازه از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران انجام شد. پژوهشگر پس از معرفی خود به بیماران اهداف پژوهش را توضیح داد و ضمن اخذ رضایت آگاهانه به صورت کتبی و اطمینان از محرمانه ماندن اطلاعات آنها، فرم رضایت آگاهانه توسط بیماران تکمیل شد. در خصوص نحوه تکمیل پرسشنامه توضیحات کامل داده شد. اختیار خروج از مطالعه به آنها داده شد. از نوجوانان درخواست گردید که مشکلات و نظرات خود را در خصوص بیماری و مشکلات خواب و میزان آگاهی از معنویات بیان کنند پیش آزمون از هر دو گروه کرفته شد. در گروه آزمون، نوجوانان طی 6 جلسه 45-30 دقیقه‌ای به مدت 6 هفته تحت متغیر مستقل آموزش خود مراقبتی معنوی ماری وایت قرار گرفتند. در جلسات آموزشی از روانشناس مرکز با مدرک دکتری روانشناسی بالینی جهت خود مراقبتی ماری وایت که در مطالعه حکمتی و همکاران به آن اشاره شد (20). و از یک روحانی جهت آموزش اعمال معنوی کمک گرفته شد. خلاصه‌ای از روند اجرای جلسات آموزشی در جدول ۱ آورده شده است.
در این مدت برای گروه کنترل مداخله‌ای صورت نگرفت و مراقبتهای روتین خود را از مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاههای پزشک خانواده دریافت کردند. پس از گذشت یک ماه از آموزش، در گروه آزمون و همزمان با آن در گروه کنترل مجدداً پرسشنامه شدت بیخوابی با کمک پژوهشگر تکمیل گردید. اطلاعات تکمیل شده در اختیار مشاور آماری قرار گرفت. مشاور آماری بدون داشتن هیچگونه اطلاعاتی تجزیه و تحلیل داده‌ها را انجام داد. جهت آنالیز، داده‌ها در اختیار پژوهشگر قرار گرفت. دراین پژوهش متغیر مستقل برنامه آموزش خود مراقبتی معنوی و متغیر وابسته شدت بیخوابی نوجوانان دیابتی بود. پس از آن اطلاعات بدست آمده در نرم افزار 22SPSS وارد شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار و جدول) و آمار استنباطی (تی مستقل، کوواریانس، کای اسکوئر و فیشر) استفاده گردید. در تمام آزمون‌های آماری، سطح اطمینان 95 درصد مد نظر بود. پس از تکمیل برنامه جهت رعایت ملاحظات اخلاقی کلیه آموزش‌های داده شده در اختیار گروه کنترل قرار گرفت.
یافته‌ها
میانگین سنی واحدهای پژوهش در گروه آزمون 37/2 ± 54/15 و در گروه کنترل 09/2 ± 90/15 بود که آزمون تی مستقل اختلاف معنا داری را بین دو گروه نشان نداد (51/0=P). میانگین سن ابتلا به دیابت در گروه آزمون 30/2 ± 51/7 و در گروه کنترل 08/2 ± 72/8 بود که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری بین دو گروه نشان داد (02/0=P). در حدود 58 درصد (19 نفر) از واحدهای پژوهش گروه آزمون دختر و 42 درصد (14 نفر) از آنها پسر بودند، همچنین در گروه کنترل 64 درصد (21 نفر) از واحدهای پژوهش دختر و 36 درصد (12 نفر) پسر بودند. هم چنین با استفاده از آزمون فیشر بین دو گروه آزمون و کنترل از نظر سن (51/0P=)، تعداد فرزندان در خانواده (3/0P=)، فرزند چندم خانواده بودن (82/0P=) اختلاف معناداری مشاهده نشد. با استفاده از آزمون کای اسکوئر نیز بین دو گروه آزمون و کنترل از نظر جنسیت (4/0P=)، محل زندگی (5/0P=)، سابقه ابتلا به دیابت در خانواده (02/0P=) نیز اختلاف معناداری مشاهده نگردید (جدول 2).
میانگین نمره‌های شدت بیخوابی با آزمون تی مستقل در گروه آزمون و کنترل با هم مقایسه شد. آزمون آماری نشان داد که میزان شدت بیخوابی در گروه آزمون و کنترل قبل از مداخله اختلاف معنی داری داشت (01/0>P). این آزمون در دو گروه بعد از اجرای مداخله آموزش خود مراقبتی معنوی اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0>P، 62/78- =t). میانگین شدت بیخوابی قبل از مداخله در گروه آزمون
قبل از شروع مداخله میانگین نمره آزمون 4/1± 91/19 و گروه کنترل 57/2 ± 88/20 بوده است که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری را نشان نداد (80/0=p). بعد از مداخله میانگین نمره آزمون 18/2 ± 45/18 و گروه کنترل 34/1 ± 45/20 بوده که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0=p). در گروه کنترل قبل از مداخله میانگین شدت بیخوابی 57/2 ± 88/20 بوده که بعد از مداخله به 34/1 ± 45/20 رسید. که آزمون تی مستقل اختلاف معنا داری را نشان نداد (85/0 P=). در گروه آزمون نیز قبل از مداخله میانگین شدت بیخوابی 4/1± 91/19 بود که بعد از مداخله به 18/2 ± 45/18 رسید که آزمون تی مستقل اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0>P) (جدول 3). آزمون تحلیل کوواریانس با حذف اثر پیش آزمون بین دو گروه آزمون و کنترل اختلاف معنی داری را نشان داد (01/0˂P و 12/0Eta=). به طوری که 12 درصد تغییرات کاهش شدت بیخوابی در ارتباط با خودمراقبتی معنوی در نوجوانان دیایتی بود (جدول 4).
جدول 1. شرح روند وجلسات آموزش
| جلسات | روند آموزش و محتوی آموزشی |
| جلسه اول | آشنایی با گروه هدف و برقراری ارتباط جهت آشنایی در غالب معارفه، بیان قوانین و مقررات موجود در گروه. توضیح در خصوص روند کار. ایجاد اعتماد و ارتباط متقابل بین پژوهشگر و نوجوانان مورد پژوهش. اطمینان به نوجوانان در خصوص محرمانه بودن پاسخ‌ها. در اختیار قرار دادن فرم مصاحبه. برگزاری پیش آزمون. بحث و تبادل نظر در خصوص افکار و باورها. بیان اهمیت انجام تکالیف در منزل. |
| جلسه دوم | بیان تعریف معنویت (با محوریت مفاهیمی چون صبر، استقامت، توکل، دعا، شکرگزاری، کمک به همنوع، پاداش معنوی و ...). بیان تفاوت بین معنویت با اخلاق و مذهب و به کار بستن آن در زندگی از لحظه آموزش. تاکید بر انجام تکالیف خانگی. |
| جلسه سوم | بررسی تکالیف خانگی. شناسایی عوامل محرک در زندگی نوجوان. بیان نظرات و مشکلات جسمانی و دلهره‌های نوجوانان و سوق دادن آنها به انجام رفتارهای معنوی مانند خواندن کتاب دینی (قرآن)، انجام اعمال مذهبی (خواندن نماز)، رفتن به اماکن مذهبی، انجام تمرینات ورزشی و با توجه به بیان سرگذشت‌های دینی. یادگیری اینکه چگونه افکار و رفتار معنوی بر آرامش و خواب آرام در فرد تأثیر گزار است. |
| جلسه چهارم | بررسی تکالیف خانگی. بررسی خلق نوجوانان با انجام فعالیت‌های معنوی. توسعه افکار معنوی. آشنایی با روشهای معنوی نظیر خواندن کتاب، گوش دادن به موسیقی‌های ملایم و مجاز. بحث در خصوص اثرات روانی که دعا کردن. به چالش کشیدن افکار معنوی نوجوانان با پرسش و پاسخ. |
| جلسه پنجم | بررسی تکالیف جلسات قبل. بررسی علائم تأثیر آموزش بر نوجوانان. پاسخ به سؤالات نوجوانان. آموزش در خصوص تعمیم خود مراقبتی معنوی در شرایط دشوار مختلف که چگونه از خودمراقبتی معنوی استفاده کنند. آموزش کنترل واکنش‌های روحی و روانی ومحرکات موجود در زندگی با آموزه‌های معنوی و تأثیر آن در کنترل بیماری و عوارض همراه بیماری. انجام پرسش و پاسخ و در صورت لزوم ارائه راهکار و توضیحات مجدد. |
| جلسه ششم | تقدیر و تشکر از شرکت کنندگان، پاسخ به سؤالات، تکمیل پرسشنامه‌ها، و در انتهای جلسه پکیج آموزشی در اختیار گروه کنترل نیز قرار خواهد گرفت. |
جدول 2. مشخصات جمعیت شناختی نوجوانان 12 تا 20 سال
| متغیر | تعداد (درصد) | آزمون آماری | |
| زیر گروه | آزمون | کنترل | |
| میانگین سن | |||
| میانگین سن نوجوانان | 37/2 ± 54/15 | 09/2 ± 90/15 | 51/0P= |
| میانگین سن ابتلا به دیابت | 30/2 ± 51/7 | 08/2 ± 72/8 | 02/0P= |
| جنسیت | |||
| دختر | (58)19 | (64)21 | 62/0P= |
| پسر | (42)14 | (36)12 | |
| محل زندگی | |||
| شهر | (61)20 | (64)21 | 80/0P= |
| روستا | (39)13 | (36)12 | |
| سابقه ابتلا به دیابت در خانواده | |||
| دارد | (67)22 | (39)13 | 02/0P= |
| ندارد | (33)11 | (61)20 | |
جدول 3. مقایسه شدت بیخوابی در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله
| متغیر | میانگین±انحراف معیار | P-Value | |
| گروه | آزمون | کنترل | |
| شدت بی خوابی | |||
| قبل از مداخله | 4/1 ± 91/19 | 57/2 ± 88/20 | 80/0˂P |
| بعد از مداخله | 18/2 ± 45/18 | 34/1 ± 45/20 | 01/0=P |
| P-Value | 01/0P˂ | 85/0=P | |
آزمون تی مستقل
جدول 4. تأثیر آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از اجرای مداخله
| مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | مقدار F | سطح معنی داری | |
| مدل اصلاح شده | 98/168 | 1 | 98/168 | 65/50 | 01/0>P |
| جداکننده پس آزمون | 757/4 | 1 | 75/4 | 42/1 | 01/0<P |
| گروه | 90/31 | 1 | 90/31 | 56/9 | 01/0>P |
| خطا | 152/210 | 63 | 33/3 | ||
| جمع | 650276 | 66 |
بحث
نتایج این مطالعه نشان داد که خود مراقبتی معنوی توانست شدت بیخوابی نوجوانان را ارتقا بخشد. در مطالعه حکمتی پور و همکاران، اشاره شد که خودمراقبتی معنوی شامل 4 طبقه فرعی: فرایض دینی، خود کنترلی، فعالیت شخصی، قرب الهی و استمداد از خداوند می‌باشد و نوعی از خودمراقبتی است که به وسیله آن فرد از باورها، آموزه‌ها و تجربیات معنوی خود به عنوان منبع کنترل استرس و بحران استفاده می‌کند و قادر به مقابله با مشکلات خواهد بود و مانع از اقدام به رفتارهای پر خطر در نوجوان می‌گردد (20). همچنین آموزش، عاملی قوی و تعیین کننده در مقوله سلامتی است و مداخله آموزشی نقش موثری در پیشگیری و کاهش مشکلات هیجانی نوجوانان دارد (37). دوالد کافمن و همکاران، در مطالعه خود اشاره کردند که بیخوابی یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب در کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه است و خط اول درمان در این کودکان و نوجوانان مدرسه‌ای، شامل کنترل زمان خواب، کنترل محرک، چالش‌برانگیز کردن فکر، آموزش روانی و تکنیک‌های آرام‌سازی است (38). همسو با این مطالعه مرادی و همکاران، در مطالعه خود نشان دادند، معنویت می‌تواند موجب کاهش شدت بیخوابی گردد (39).
دیگو کوردو و همکاران، در مطالعه خود که با بررسی 5 ساله از پایگاههای اطلاعاتی نشان داده‌اند که در میان چندین روش درمانی مورد استفاده برای درمان بیماری‌ها، مداخلات معنوی با ایجاد پیامدهای مفید جهت بهبود وضعیت اختلالات خواب پیشنهاد شده است و طیف گسترده‌ای از تکنیک‌ها برای درمان بیخوابی یا اختلالات روانی مرتبط با بیخوابی، مانند مانترا، یوگا، تمرکز حواس، دعا/مراقبه، تجربیات معنوی روزانه، آموزش‌های روانی-مذهبی و مداخله بکار گرفته شده است که به نقش امیدوارکننده معنویت و مذهب در نتایج خواب بهتر، به ویژه در بهبود بیخوابی اشاره شده است (40).
ممیزی و همکاران، در مطالعه خود نشان دادند که بیماران دیابتی بدلیل عوارضی مانند شب ادراری، نوروپاتی دیابتی، پلی اوری و به همراه داشتن چندین بیماری زمینه‌ای (قلبی، فشارخون بالا، افسردگی) از اختلال خواب رنج می‌برند که در این راستا ضرورت دارد پرستاران و سایر گروههای پزشکی با آموزش خود مراقبتی زمینه بهبود وضعیت خواب آنها را فراهم سازند (41).
در راستای این پژوهش عبدالله زاده و همکاران، نشان دادند که آموزش خودمراقبتی معنوی موجب کنترل افکار و هیجانات منفی و تقویت احساس تعهد در فرد می‌شود (42). در این میان ساریا دین و همکاران، در مطالعه خود نشان دادند که معنویت موجب بهبود رفتار و افکار و احساسات در فرد می‌گردد و بر وضعیت بیخوابی بیماران مؤثر می‌باشد (43).
در راستای این پژوهش آردیانسیا و همکاران، نشان دادند که رویکرد معنوی از طریق فعالیت‌های مذهبی می‌تواند به‌عنوان راهبردی برای بهبود سلامت معنوی و بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی مورد استفاده قرار گیرد (44). آنتونی گوئیتراز و همکاران، در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که بیمارانی که مبتلا به بیخوابی هستند، آگاهی معنوی پایینی دارند که باید در فرآیند درمان جهت رفاه بیمار به این امر توجه شود (45).
نزالو و همکاران، با بررسی 65 مقاله از پایگاههای اطلاعاتی نشان داد که شیوع بیخوابی در بیماران مورد بررسی بالا بوده و در اکثر مطالعات حداقل یک نفر از هر 3 بیمار تحت تأثیر قرار گرفته بودند و یکی از روشهای درمانی شناسایی شده در درمان بیخوابی معنویت و بیشترین آن دعا بوده است (46).
بیگلرکوپوقلو و همکاران، در مطالعه خود اشاره کردند که معنویت یکی از راه‌های سازگاری با بیماری مزمنی مانند دیابت است (19). هاسانا و همکاران، در مطالعه خود دریافتند که مراقبت معنوی، به ویژه در کودکان و نوجوانان، در کنار مراقبتهای معمول می‌تواند با مقابله با استرس، میزان درد، روابط بین فردی و کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. در نهایت می‌تواند کیفیت زندگی کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن را بهبود بخشد (28). معنویت و مذهب سال‌ها است که به عنوان عوامل مؤثر بر سازگاری نوجوانان جهت تعدیل شرایط استرس زا شناخته شده‌اند (47). همچنان که در مطالعه مرادی و همکاران، نتایج نشان داده شد که مشاوره با محتوای معنوی می‌تواند به طور موثری شدت بیخوابی را کاهش دهد (48).
نتایج مطالعه سرگلزایی و همکاران، بیانگر استفاده از طب مکمل به عنوان مداخله غیر دارویی بدلیل نداشتن عارضه و سهل الاجرا بودن جهت درمان بیخوابی و بهبود کیفیت خواب بود (49). با توجه به این که در سال‌های اخیر، معنویت به عنوان عامل موثری بر بهبود وضعیت خواب شناخته شده است (50). نقش مهمی را در اثرات جسمی، روانی، اجتماعی ناشی از اختلالات خواب ایفا می‌کند (51).
مطالعاتی دیگر نشان دادند که معنویت درمانی بر حیطه‌های دیگری در زندگی نوجوانان می‌تواند مؤثر باشد مثلاً: در مطالعه احسان رضایی و همکاران، نشان داد که روش معنویت درمانی اسلامی به شادکامی نوجوانان دختر خانواده‌های از هم گسیخته مؤثر بوده است (52). در مطالعه حامد طاهری و همکاران، نیز نشان داده شد که نوجوانان مبتلا به تالاسمی دارای سطح متوسطی از سلامت معنوی هستند که با ارائه راهکار مناسب می‌توان در جهت ارتقا سلامت معنوی در این نوجوانان گامی مهم برداشت (53).
در تبیین نتایج حاصل از این مطالعه می‌توان استنباط کرد که بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن بخصوص بیماری دیابت که بدنبال عارضه بیماری به بیخوابی مبتلا هستند با آموزش خود مراقبتی معنوی و با انجام اعمال معنوی با کاهش اضطراب، بر ترس از بیماری غلبه نموده و به آرامش جسمی و روانی رسیده، وضعیت بیخوابی خود را بهبود ببخشند.
با توجه به این یافته‌ها و مطالعات می‌توان به تأثیر معنویت در مقابله با مشکلات روحی، روانی و جسمی که از بیماری‌های مزمن منشأ می‌گیرند پی برد. این مراقبت در دستیابی به آرامش روحی و جسمی، بهبود وضعیت سلامت، و رهایی از تنش ناشی از بیماری کمک می‌کند. این دیدگاه کمک می‌کند تا پرستاران و کلیه مراقبین سلامت خدمات مناسب‌تری را به بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن بخصوص دیابتیک ارائه دهند. با توجه به نتایج این پژوهش و مطالعات انجام شده می‌توان عنوان کرد که نوجوانان دارای مشکل بیخوابی شرکت کننده در پژوهش توانستند با انجام تکالیف در حین جلسه و منزل، در مواجهه با چالش‌های زندگی و بیماری راهکارهای مؤثر بکار ببرند. نتایج نشان دادند که آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان مبتلا به دیابت مؤثر بوده است.
نتیجه گیری
بر اساس نتایج مطالعه، آموزش خودمراقبتی معنوی باعث بهبود شدت بیخوابی در نوجوانان دیابتی گردید. با توجه به ارتباط معنی دار بین آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان دیابتی، ضروری است در فرآیند درمان نوجوانان دیابتی به ارتقا سلامت معنوی آنان نیز توجه اساسی صورت پذیرد. همچنین این برنامه آموزشی را می‌توان در مراکز آموزشی ـ درمانی، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز خدمات جامع سلامت استفاده کرد. لذا با توجه به ساده بودن و کم هزینه بودن و قابل اجرا بودن این پژوهش می‌توان آن را در تمام مراکز درمانی برای بیماران مزمن علی الخصوص دیابتیک و در این میان نوجوانان مبتلا به دیابت اجرا نمود. یکی از محدودیت‌های این پژوهش در زمان تکمیل پرسشنامه ممکن است شرایط روحی و جسمی واحدهای پژوهش بوده که ممکن است بر پاسخگویی سؤالات تأثیر گذاشته باشد. از محدودیت‌های دیگر در این پژوهش این است که پدیده خواب وضعیت ذهنی می‌باشد که فرد گزارش می‌کند و میزان درک هر فرد در زمینه شدت خواب متفاوت می‌باشد. که این محدودیت‌ها از کنترل پژوهشگر خارج می‌باشد.
از آنجایی که نمونه گیری در این روش به صورت در دسترس بوده و جامعه آماری از بین نوجوانان دیابتی تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی شهرستان قائمشهر صورت گرفته است پیشنهاد می‌گردد مطالعات مشابه در شهرهای بزرگ‌تر صورت پذیرد. همچنین پیشنهاد می‌گردد با توجه به اثربخشی این روش در مطالعات، جهت بیماری‌های مزمن دیابت و فشار خون که در مراکز خدمات جامع سلامت مورد مراقبت دوره‌ای قرار دارند، انجام پذیرد. پیشنهاد می‌گردد از روش خود مراقبتی معنوی در کنار آموزش خود مراقبتی در طرح سفیران سلامت مراکز خدمات جامع سلامت بهره جست.
ملاحظات اخلاقی
کلیه ملاحظات اخلاقی مربوط به پژوهش‌های انسانی رعایت گردید.
حامی مالی
این پژوهش حامی مالی نداشته است.
تعارض منافع
نویسندگان مقاله اذعان می‌دارند، هیچگونه تعارض منافعی در مقاله حاضر وجود نداشته است.
تشکر و قدردانی
سپاس از همکاران شبکه بهداشت و درمان و مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان قائمشهر و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول و نوجوانان دیابتی شهرستان قائمشهر و خانواده‌های آنان که با سعه صدر ما را در اجرای این پژوهش یاری نمودند. این تحقیق مستخرج از پایان نامه الهام ولی پور اسکندرکلایی دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری کودکان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول به راهنمایی خانم دکتر نفیسه حکمتی پور و مشاوره آقای دکتر حمید حجتی می‌باشد. با تصویب کمیته اخلاق در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، ایران با کد: IR.IAU.D.REC.1401.004 و کدکارآزمایی بالینی از مرکز کارآزمایی بالینی IRCT20220327054359N1 انجام شد.
نتایج این مطالعه نشان داد که خود مراقبتی معنوی توانست شدت بیخوابی نوجوانان را ارتقا بخشد. در مطالعه حکمتی پور و همکاران، اشاره شد که خودمراقبتی معنوی شامل 4 طبقه فرعی: فرایض دینی، خود کنترلی، فعالیت شخصی، قرب الهی و استمداد از خداوند می‌باشد و نوعی از خودمراقبتی است که به وسیله آن فرد از باورها، آموزه‌ها و تجربیات معنوی خود به عنوان منبع کنترل استرس و بحران استفاده می‌کند و قادر به مقابله با مشکلات خواهد بود و مانع از اقدام به رفتارهای پر خطر در نوجوان می‌گردد (20). همچنین آموزش، عاملی قوی و تعیین کننده در مقوله سلامتی است و مداخله آموزشی نقش موثری در پیشگیری و کاهش مشکلات هیجانی نوجوانان دارد (37). دوالد کافمن و همکاران، در مطالعه خود اشاره کردند که بیخوابی یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب در کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه است و خط اول درمان در این کودکان و نوجوانان مدرسه‌ای، شامل کنترل زمان خواب، کنترل محرک، چالش‌برانگیز کردن فکر، آموزش روانی و تکنیک‌های آرام‌سازی است (38). همسو با این مطالعه مرادی و همکاران، در مطالعه خود نشان دادند، معنویت می‌تواند موجب کاهش شدت بیخوابی گردد (39).
دیگو کوردو و همکاران، در مطالعه خود که با بررسی 5 ساله از پایگاههای اطلاعاتی نشان داده‌اند که در میان چندین روش درمانی مورد استفاده برای درمان بیماری‌ها، مداخلات معنوی با ایجاد پیامدهای مفید جهت بهبود وضعیت اختلالات خواب پیشنهاد شده است و طیف گسترده‌ای از تکنیک‌ها برای درمان بیخوابی یا اختلالات روانی مرتبط با بیخوابی، مانند مانترا، یوگا، تمرکز حواس، دعا/مراقبه، تجربیات معنوی روزانه، آموزش‌های روانی-مذهبی و مداخله بکار گرفته شده است که به نقش امیدوارکننده معنویت و مذهب در نتایج خواب بهتر، به ویژه در بهبود بیخوابی اشاره شده است (40).
ممیزی و همکاران، در مطالعه خود نشان دادند که بیماران دیابتی بدلیل عوارضی مانند شب ادراری، نوروپاتی دیابتی، پلی اوری و به همراه داشتن چندین بیماری زمینه‌ای (قلبی، فشارخون بالا، افسردگی) از اختلال خواب رنج می‌برند که در این راستا ضرورت دارد پرستاران و سایر گروههای پزشکی با آموزش خود مراقبتی زمینه بهبود وضعیت خواب آنها را فراهم سازند (41).
در راستای این پژوهش عبدالله زاده و همکاران، نشان دادند که آموزش خودمراقبتی معنوی موجب کنترل افکار و هیجانات منفی و تقویت احساس تعهد در فرد می‌شود (42). در این میان ساریا دین و همکاران، در مطالعه خود نشان دادند که معنویت موجب بهبود رفتار و افکار و احساسات در فرد می‌گردد و بر وضعیت بیخوابی بیماران مؤثر می‌باشد (43).
در راستای این پژوهش آردیانسیا و همکاران، نشان دادند که رویکرد معنوی از طریق فعالیت‌های مذهبی می‌تواند به‌عنوان راهبردی برای بهبود سلامت معنوی و بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی مورد استفاده قرار گیرد (44). آنتونی گوئیتراز و همکاران، در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که بیمارانی که مبتلا به بیخوابی هستند، آگاهی معنوی پایینی دارند که باید در فرآیند درمان جهت رفاه بیمار به این امر توجه شود (45).
نزالو و همکاران، با بررسی 65 مقاله از پایگاههای اطلاعاتی نشان داد که شیوع بیخوابی در بیماران مورد بررسی بالا بوده و در اکثر مطالعات حداقل یک نفر از هر 3 بیمار تحت تأثیر قرار گرفته بودند و یکی از روشهای درمانی شناسایی شده در درمان بیخوابی معنویت و بیشترین آن دعا بوده است (46).
بیگلرکوپوقلو و همکاران، در مطالعه خود اشاره کردند که معنویت یکی از راه‌های سازگاری با بیماری مزمنی مانند دیابت است (19). هاسانا و همکاران، در مطالعه خود دریافتند که مراقبت معنوی، به ویژه در کودکان و نوجوانان، در کنار مراقبتهای معمول می‌تواند با مقابله با استرس، میزان درد، روابط بین فردی و کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. در نهایت می‌تواند کیفیت زندگی کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن را بهبود بخشد (28). معنویت و مذهب سال‌ها است که به عنوان عوامل مؤثر بر سازگاری نوجوانان جهت تعدیل شرایط استرس زا شناخته شده‌اند (47). همچنان که در مطالعه مرادی و همکاران، نتایج نشان داده شد که مشاوره با محتوای معنوی می‌تواند به طور موثری شدت بیخوابی را کاهش دهد (48).
نتایج مطالعه سرگلزایی و همکاران، بیانگر استفاده از طب مکمل به عنوان مداخله غیر دارویی بدلیل نداشتن عارضه و سهل الاجرا بودن جهت درمان بیخوابی و بهبود کیفیت خواب بود (49). با توجه به این که در سال‌های اخیر، معنویت به عنوان عامل موثری بر بهبود وضعیت خواب شناخته شده است (50). نقش مهمی را در اثرات جسمی، روانی، اجتماعی ناشی از اختلالات خواب ایفا می‌کند (51).
مطالعاتی دیگر نشان دادند که معنویت درمانی بر حیطه‌های دیگری در زندگی نوجوانان می‌تواند مؤثر باشد مثلاً: در مطالعه احسان رضایی و همکاران، نشان داد که روش معنویت درمانی اسلامی به شادکامی نوجوانان دختر خانواده‌های از هم گسیخته مؤثر بوده است (52). در مطالعه حامد طاهری و همکاران، نیز نشان داده شد که نوجوانان مبتلا به تالاسمی دارای سطح متوسطی از سلامت معنوی هستند که با ارائه راهکار مناسب می‌توان در جهت ارتقا سلامت معنوی در این نوجوانان گامی مهم برداشت (53).
در تبیین نتایج حاصل از این مطالعه می‌توان استنباط کرد که بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن بخصوص بیماری دیابت که بدنبال عارضه بیماری به بیخوابی مبتلا هستند با آموزش خود مراقبتی معنوی و با انجام اعمال معنوی با کاهش اضطراب، بر ترس از بیماری غلبه نموده و به آرامش جسمی و روانی رسیده، وضعیت بیخوابی خود را بهبود ببخشند.
با توجه به این یافته‌ها و مطالعات می‌توان به تأثیر معنویت در مقابله با مشکلات روحی، روانی و جسمی که از بیماری‌های مزمن منشأ می‌گیرند پی برد. این مراقبت در دستیابی به آرامش روحی و جسمی، بهبود وضعیت سلامت، و رهایی از تنش ناشی از بیماری کمک می‌کند. این دیدگاه کمک می‌کند تا پرستاران و کلیه مراقبین سلامت خدمات مناسب‌تری را به بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن بخصوص دیابتیک ارائه دهند. با توجه به نتایج این پژوهش و مطالعات انجام شده می‌توان عنوان کرد که نوجوانان دارای مشکل بیخوابی شرکت کننده در پژوهش توانستند با انجام تکالیف در حین جلسه و منزل، در مواجهه با چالش‌های زندگی و بیماری راهکارهای مؤثر بکار ببرند. نتایج نشان دادند که آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان مبتلا به دیابت مؤثر بوده است.
نتیجه گیری
بر اساس نتایج مطالعه، آموزش خودمراقبتی معنوی باعث بهبود شدت بیخوابی در نوجوانان دیابتی گردید. با توجه به ارتباط معنی دار بین آموزش خود مراقبتی معنوی بر شدت بیخوابی نوجوانان دیابتی، ضروری است در فرآیند درمان نوجوانان دیابتی به ارتقا سلامت معنوی آنان نیز توجه اساسی صورت پذیرد. همچنین این برنامه آموزشی را می‌توان در مراکز آموزشی ـ درمانی، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز خدمات جامع سلامت استفاده کرد. لذا با توجه به ساده بودن و کم هزینه بودن و قابل اجرا بودن این پژوهش می‌توان آن را در تمام مراکز درمانی برای بیماران مزمن علی الخصوص دیابتیک و در این میان نوجوانان مبتلا به دیابت اجرا نمود. یکی از محدودیت‌های این پژوهش در زمان تکمیل پرسشنامه ممکن است شرایط روحی و جسمی واحدهای پژوهش بوده که ممکن است بر پاسخگویی سؤالات تأثیر گذاشته باشد. از محدودیت‌های دیگر در این پژوهش این است که پدیده خواب وضعیت ذهنی می‌باشد که فرد گزارش می‌کند و میزان درک هر فرد در زمینه شدت خواب متفاوت می‌باشد. که این محدودیت‌ها از کنترل پژوهشگر خارج می‌باشد.
از آنجایی که نمونه گیری در این روش به صورت در دسترس بوده و جامعه آماری از بین نوجوانان دیابتی تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی شهرستان قائمشهر صورت گرفته است پیشنهاد می‌گردد مطالعات مشابه در شهرهای بزرگ‌تر صورت پذیرد. همچنین پیشنهاد می‌گردد با توجه به اثربخشی این روش در مطالعات، جهت بیماری‌های مزمن دیابت و فشار خون که در مراکز خدمات جامع سلامت مورد مراقبت دوره‌ای قرار دارند، انجام پذیرد. پیشنهاد می‌گردد از روش خود مراقبتی معنوی در کنار آموزش خود مراقبتی در طرح سفیران سلامت مراکز خدمات جامع سلامت بهره جست.
ملاحظات اخلاقی
کلیه ملاحظات اخلاقی مربوط به پژوهش‌های انسانی رعایت گردید.
حامی مالی
این پژوهش حامی مالی نداشته است.
تعارض منافع
نویسندگان مقاله اذعان می‌دارند، هیچگونه تعارض منافعی در مقاله حاضر وجود نداشته است.
تشکر و قدردانی
سپاس از همکاران شبکه بهداشت و درمان و مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان قائمشهر و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول و نوجوانان دیابتی شهرستان قائمشهر و خانواده‌های آنان که با سعه صدر ما را در اجرای این پژوهش یاری نمودند. این تحقیق مستخرج از پایان نامه الهام ولی پور اسکندرکلایی دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری کودکان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول به راهنمایی خانم دکتر نفیسه حکمتی پور و مشاوره آقای دکتر حمید حجتی می‌باشد. با تصویب کمیته اخلاق در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، ایران با کد: IR.IAU.D.REC.1401.004 و کدکارآزمایی بالینی از مرکز کارآزمایی بالینی IRCT20220327054359N1 انجام شد.
References
1. JafarBeglu S, Mehdad A. Effectiveness of Self-Care Training on Perceived Job Stress and Perceived Self-Efficacy among Type II Diabetic Patients. zbmu-jdn. 2020;8(2):1105-1118.
2. Hamidi A, Hassani F, Keshavarzi Arshadi F, Yousefi F. The Effectiveness of Reality Therapy Based on Skill-training on Psychological Capital and Depression in Adolescent Girls with Type 1 Diabetes. IJPN. 2022;10(2):37-47.
3. Pirdehghan A, Razavi Z, Rajabi R. Evaluation of the Factors Influencing Diabetic Control Among Adolescents with Type 1 Diabetes. Avicenna J Clinic Med. 2020;26(4):227-233. doi: 10.29252/ajcm.26.4.227
4. Abdollahi F, Biglar S, Shojaei F, Puryaghoob M. Assessment of Stigma and Self-Esteem in Female Adults with Type I Diabetes in Tehran, Iran. ZBMU-JDN. 2019;7(1):704-713.
5. Mahdilouy P, Ziaeirad M. Self-care Status and Its Relationship with Demographic and Clinical Characteristics in Adolescents and Young People with Type I Diabetes. ZBMU-JDN. 2019;7(1):714-727.
6. Razi Roudi N, Alijanpour M, Mousavi S, Khafri S, Nikpour M, Abasi F. Correlation between HbA1c Levels and Depression in Children and Adolescents with Type 1 Diabetes. J-Mazand-Univ-Med-Sci. 2022;31(205):42-51.
7. Alizadeh Y, Mohammadi MH, Hassanzadeh Rad A, Dalili S. Diabetic Retinopathy in Children and Adolescents: A Mini Review. ZBMU-JDN. 2022;10(1):1808-1815.
8. Mostofizadeh N, Tavalaei Z, Mahboob S. Evaluation of Knowledge, Attitude, and Practice of Diabetic Adolescents Aged 10-14 Years Who Referred to Diabetes Clinic in Imam Hossein Hospital, Isfahan, Iran. J Diabet Nurs. 2020;8(1):1011-1019.
9. Talebi M. The Effect of Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia on Sleep Quality in Patients with Insomnia and Obstructive Sleep Apnea. HRJBAQ. 2020;6(1):29-41. doi: 10.29252/hrjbaq.6.1.29
10. koochaki Z, Karimi S. Relationship Between Covid-19 Anxiety and Quality of Life with the Mediating Role of Sleep Quality in People with Diabetes. ZBMU-JDN. 2021;9(3):1660-1673.
11. Gharib Bolouk M, Mikaeili N, Basharpoor S. The role of neuroticism, dysfunctional beliefs and emotion regulation in predicting sleep quality in high school adolescents. IJPN. 2022;10(1):55-63.
12. Crisp J, Douglas C, Rebeiro G, Waters D. Potter & Perry's Fundamentals of Nursing - ANZ: Includes Elsevier Adaptive Quizzing for Potter & Perry's Fundamentals of Nursing, ANZ: Elsevier Health Sciences2021.
13. Torkladani F, Aghaei A, Sajjadian I. Effect of Integral Deep listening Treatment on Improving Insomnia Severity and Quality of Sleep in Female Adolescents with Insomnia. IJPN. 2020;8(3):1-10.
14. Gharib Bolouk M, Mikaeili N, basharpoor S. The mediating role of mindfulness in the relationship between dysfunctional attitude and anxiety sensitivity with sleep quality in high school adolescents. IJPN. 2022;10(2):61-72.
15. Aminpanah H, Bagheri S, Naderi A. The Relationship between the Quality and Quantity of Sleep and the Risk of Sports Injuries in Young Soccer Players. HRJBAQ. 2022;7(4):346-356.
16. Kazemizadeh V. Sleep deprivation and obesity among adolescents and young adults: A review study. New Approach Educat Sci. 2021;3(2):48-54.
17. Mousavi FS, Khalajinia Z, Rezaei F. The effect of herbal medicine on sleep disorder in pre/postmenopausal women: A narrative review. UNMF. 2022;19(11):908-919. doi: 10.52547/unmf.19.11.908
18. Iri Z, Hojjati H, Akhoondzadah G. The Impact of Spiritual Self- Care Education on Self- Efficacy in Adolescents with Thalassemia in Children's Hospital Taleghani Gonbadkavoos Golestan 2017-18. Iran J Nurs Res. 2019;14(58):8-13.
19. Biglar Chopoghlou S, puryaghoob M, Ahmadi Fard V, Sheykhi M, Molaei S, Moghadam F. Study of Spiritual Health and Sense of Coherence in Patients with Type 2 Diabetes. IJNR. 2019;14(3):26-32.
20. Hekmatipour N, Mahmoodi G, Ebadi A, Benampour N. Self-Spiritual Experiences in Adolescents: A Qualitative Study. JPENIR. 2021;7(4):52-64.
21. Aramfar BB, Hosseini PDSS, Afsharinia PDK, Kakabaraee PDK. A Meta-analysis of the Effectiveness of Psychological Interventions in The Effectiveness of Spiritual Intelligence Training on Coping with Stress and Self-actualization in Adolescent Girls. QJOE. 2022;38(2):139-158.
22. Salehi L, Keikavoosi-Arani L. Using the Backman Model in Determining the Dimensions of Self-Care and Its Factors Affecting the Elderly in Tehran City, Iran. QHMS. 2020;26(4):382-397. doi: 10.32598/hms.26.4.3251.1
23. Hashemzadeh S, Akhoundzadeh G, Mozaffari A. The Effect of Spiritual Self-care Training on the Suffering of Mothers of Newborns Admitted to the Intensive Care Unit of Sari Hospitals. CMJA. 2020;10(3):284-295. doi: 10.32598/cmja.10.3.1021.1
24. Zaghibi Confectionery S, Alipour C, Baranian S. Investigation of the role of self-care dimensions in parenting self-efficacy in women referring to eastern health centers. Women Famil Stud. 2019;12(45):7-26.
25. Mirzaee S, Bekmaz K, Rasooli A, Shamsi A. The Effect of Spiritual Self-care Training on the Resilience of Nurses Working in the Special Care units of Ziaian Hospital in Tehran in 2020. CMJA. 2022;12(2). doi: 10.32598/CMJA.12.2.1166.1
26. White ML, Schim SM. Development of a Spiritual Self-Care Practice Scale. J Nurs Meas. 2016(3):450-462. doi: 10.1891/1061-3749.21.3.450
27. White ML. Spirituality Self-Care Practices as a Mediator Between Quality of Life and Depression. Religion. 2016;7(5). doi: 10.3390/rel7050054
28. Hasanah I, Pandin MGR, Rohita T. The Impact of Spiritual-Based Care Interventions on the Quality of Life of Children with Chronic Diseases: a Philosophical Perspective.2022.
29. Lisarni L, Nauli FA, Marthiningsih M, Huda N, Pranata S. The Effectiveness of Spiritual Emotional Freedom Technique in Improving Sleep Quality among Cancer Patients. Int J Nurs Health Services (IJNHS). 2022;5(4):334-339.
30. Motavakel N, Maghsoudi Z, Mohammadi Y, Oshvandi K. The Effect of Spiritual Care on Sleep Quality in Patients with Multiple Sclerosis Referred to the MS Society of Hamadan City in 2018. Avicenna J Nurs Midwife Care. 2020;28(1):36-45. doi: 10.30699/ajnmc.28.1.36
31. R R SA, Vaghar Seyedin FTAN. Investigating the Effect of Spiritual Care Training on the Empathy of Nursing Students. Med Ethic. 2019;14(45):0.
32. Hassanzadeh A, Qaljaei F, Abdullahi Mohammad A, Naderifar M. Effect of Educational Programs on the Anxiety of Mothers Having Children with Type I Diabetes. ZBMU-JDN. 2022;10(3):1900-1909.
33. Asadzandi M. Designing and Validating the Students' Spiritual Self-Care Empowerment Model with Sound Heart Approach. Edu Str Med Sci. 2021;14(1):53-62.
34. Zamani K, Akhoundzadeh G, Hojjati H. Effect of Extended Parallel Process Model on Self-efficacy of Diabetic Adolescents in Golestan Province, Iran. ZBMU-JDN. 2020;8(4):1260-1269.
35. Torkladany F, Aghaei A, sajjadian I. Comparison of Effectiveness Quality of life Related Lived Experiences Therapy with Integral deep listening Therapy on Improving Insomnia Severity and Sleep Quality in Adolescent Girls with Insomnia. Psychol Achiev. 2021;28(2):117-136.
36. Mansouri A, Mansouri N, Bagheri H. The Mediating Role of Negative Repetitive Thoughts in the Relationship between Brain Behavioral Systems and Insomnia Severity in Students. IJPN. 2019;6(6):27-34. doi: 10.21859/ijpn-06064
37. MahmoudiTabar M, Alimohammadi A, Kordi Borujen L, Pirzadeh F, AhmadiPour F, Jafari M. The Spiritual Effectiveness of Mindfulness-Based Stress Therapy on Spontaneous Negative Thoughts and Irritability in People with Social Anxiety. ISLIFE. 2022;6(3):120-130.
38. Dewald-Kaufmann J, De Bruin E, Michael G. Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia (CBT-i) in School-Aged Children and Adolescents. Sleep Med Clinic. 2019;14(2):155-165. doi: 10.1016/j.jsmc.2019.02.002
39. Moradi N, Maleki A, Zenoozian S. The Efficacy of Integrating Spirituality into Prenatal Care on Pregnant Women's Sleep: A Randomized Controlled Trial. Biomed Res Int. 2022;2022:4295761. doi: 10.1155/2022/4295761 pmid: 35155674
40. de Diego-Cordero R, Acevedo-Aguilera R, Vega-Escano J, Lucchetti G. The Use of Spiritual and Religious Interventions for the Treatment for Insomnia: A Scoping Review. J Relig Health. 2022;61(1):507-523. doi: 10.1007/s10943-020-01067-8 pmid: 32803656
41. Momayyezi M, Fallahzadeh H, Fakhravari L, Mirzaei M. Relationship between Sleep Disorders and Diabetes Mellitus in Adults: Results of the First Phase of Shahedieh Cohort Study 2015-2017. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2022. doi: 10.18502/ssu.v30i2.9280
42. Abdollahzadeh H, Shadin N. Effectiveness of Spiritual Self-Care Training on Nurses' Self-Compassion and Moral Courage. MUI-JBS. 2020;18(3):393-402. doi: 10.52547/rbs.18.3.393
43. Suryadin A, Hamidah E, Martini E, Novryanthi D, Lutiyah L, Dewi SK. Pelatihan Spiritual Emotional Freedom Technique (SEFT) Untuk Peningkatan Kualitas Tidur Lanjut Usia. Sasambo J Abdimas (J Communit Service). 2022;4(2):303-310. doi: 10.36312/sasambo.v4i2.684
44. Ardiansyah G, Purwandari H, Wahyuni RT. Spiritual well being with quality of life in diabetes mellitus patient in working area Tanjunganom Health Center of Nganjuk Regency. J Vocat Nurs. 2020;1:6-10. doi: 10.20473/jovin.v1i1.19876
45. Guiteras AF, Abello HV, Domingo JP, Danes CF, Ripoll AR, Berger R. Palliative Oncological Patients with Insomnia: Concerns of the Patients and Their Relatives' Perception. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(16). doi: 10.3390/ijerph18168509 pmid: 34444258
46. Nzwalo I, Aboim MA, Joaquim N, Marreiros A, Nzwalo H. Systematic review of the prevalence, predictors, and treatment of insomnia in palliative care. America J Hospice Palliative Med. 2020;37(11):957-969. doi: 10.1177/1049909120907021
47. Rasouli M, Yaghmaei F. Spiritual Coping in Institutionalized Adolescent Girls. IJNR. 2010;23(66):43-53.
48. Moradi N, Maleki A, Zenoozian S. The Efficacy of Integrating Spirituality into Prenatal Care on Pregnant Women's Sleep: A Randomized Controlled Trial. Bio Med Res Int. 2022. doi: 10.1155/2022/4295761
49. Sargolzaei M, Kohestani D. Sleep Quality in Diabetic Patients in Iran: A Review. Payesh. 2020;19(4):391-404. doi: 10.29252/payesh.19.4.391
50. Mohaddes-Ardebili F, Seyedfatemi N, Maroofkhani F, Zarei MR, Mamashli L, Bozorgnezhad M. Correlation Between Spiritual Health and Sleep Quality in People with Heart Failure. IJCN. 2019;8(1):162-169.
51. Vazifehdoost Nezami M, Khaloobagheri E, Sadeghi M, Hojjati H. Effect of Spiritual Care Based on pure soul (Heart) on Sleep Quality Post-Traumatic Stress Disorder. AJAUMS-MCS. 2021;7(4):301-309. doi: 10.52547/mcs.7.4.301
52. Rezayi E. The effectiveness of Islamic spiritual therapy on the happiness of adolescent girls in broken families. Basij Strategic Stud. 2022;25(95):123-151.
53. Hamed T, Mahboubeh D, Reyhaneh K, Afsaneh R, Elham A. Evaluation of Spiritual Health in Adolescents with Thalassemia Major. J Zabol Med School. 2021;4(1):14-18.
2. Hamidi A, Hassani F, Keshavarzi Arshadi F, Yousefi F. The Effectiveness of Reality Therapy Based on Skill-training on Psychological Capital and Depression in Adolescent Girls with Type 1 Diabetes. IJPN. 2022;10(2):37-47.
3. Pirdehghan A, Razavi Z, Rajabi R. Evaluation of the Factors Influencing Diabetic Control Among Adolescents with Type 1 Diabetes. Avicenna J Clinic Med. 2020;26(4):227-233. doi: 10.29252/ajcm.26.4.227
4. Abdollahi F, Biglar S, Shojaei F, Puryaghoob M. Assessment of Stigma and Self-Esteem in Female Adults with Type I Diabetes in Tehran, Iran. ZBMU-JDN. 2019;7(1):704-713.
5. Mahdilouy P, Ziaeirad M. Self-care Status and Its Relationship with Demographic and Clinical Characteristics in Adolescents and Young People with Type I Diabetes. ZBMU-JDN. 2019;7(1):714-727.
6. Razi Roudi N, Alijanpour M, Mousavi S, Khafri S, Nikpour M, Abasi F. Correlation between HbA1c Levels and Depression in Children and Adolescents with Type 1 Diabetes. J-Mazand-Univ-Med-Sci. 2022;31(205):42-51.
7. Alizadeh Y, Mohammadi MH, Hassanzadeh Rad A, Dalili S. Diabetic Retinopathy in Children and Adolescents: A Mini Review. ZBMU-JDN. 2022;10(1):1808-1815.
8. Mostofizadeh N, Tavalaei Z, Mahboob S. Evaluation of Knowledge, Attitude, and Practice of Diabetic Adolescents Aged 10-14 Years Who Referred to Diabetes Clinic in Imam Hossein Hospital, Isfahan, Iran. J Diabet Nurs. 2020;8(1):1011-1019.
9. Talebi M. The Effect of Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia on Sleep Quality in Patients with Insomnia and Obstructive Sleep Apnea. HRJBAQ. 2020;6(1):29-41. doi: 10.29252/hrjbaq.6.1.29
10. koochaki Z, Karimi S. Relationship Between Covid-19 Anxiety and Quality of Life with the Mediating Role of Sleep Quality in People with Diabetes. ZBMU-JDN. 2021;9(3):1660-1673.
11. Gharib Bolouk M, Mikaeili N, Basharpoor S. The role of neuroticism, dysfunctional beliefs and emotion regulation in predicting sleep quality in high school adolescents. IJPN. 2022;10(1):55-63.
12. Crisp J, Douglas C, Rebeiro G, Waters D. Potter & Perry's Fundamentals of Nursing - ANZ: Includes Elsevier Adaptive Quizzing for Potter & Perry's Fundamentals of Nursing, ANZ: Elsevier Health Sciences2021.
13. Torkladani F, Aghaei A, Sajjadian I. Effect of Integral Deep listening Treatment on Improving Insomnia Severity and Quality of Sleep in Female Adolescents with Insomnia. IJPN. 2020;8(3):1-10.
14. Gharib Bolouk M, Mikaeili N, basharpoor S. The mediating role of mindfulness in the relationship between dysfunctional attitude and anxiety sensitivity with sleep quality in high school adolescents. IJPN. 2022;10(2):61-72.
15. Aminpanah H, Bagheri S, Naderi A. The Relationship between the Quality and Quantity of Sleep and the Risk of Sports Injuries in Young Soccer Players. HRJBAQ. 2022;7(4):346-356.
16. Kazemizadeh V. Sleep deprivation and obesity among adolescents and young adults: A review study. New Approach Educat Sci. 2021;3(2):48-54.
17. Mousavi FS, Khalajinia Z, Rezaei F. The effect of herbal medicine on sleep disorder in pre/postmenopausal women: A narrative review. UNMF. 2022;19(11):908-919. doi: 10.52547/unmf.19.11.908
18. Iri Z, Hojjati H, Akhoondzadah G. The Impact of Spiritual Self- Care Education on Self- Efficacy in Adolescents with Thalassemia in Children's Hospital Taleghani Gonbadkavoos Golestan 2017-18. Iran J Nurs Res. 2019;14(58):8-13.
19. Biglar Chopoghlou S, puryaghoob M, Ahmadi Fard V, Sheykhi M, Molaei S, Moghadam F. Study of Spiritual Health and Sense of Coherence in Patients with Type 2 Diabetes. IJNR. 2019;14(3):26-32.
20. Hekmatipour N, Mahmoodi G, Ebadi A, Benampour N. Self-Spiritual Experiences in Adolescents: A Qualitative Study. JPENIR. 2021;7(4):52-64.
21. Aramfar BB, Hosseini PDSS, Afsharinia PDK, Kakabaraee PDK. A Meta-analysis of the Effectiveness of Psychological Interventions in The Effectiveness of Spiritual Intelligence Training on Coping with Stress and Self-actualization in Adolescent Girls. QJOE. 2022;38(2):139-158.
22. Salehi L, Keikavoosi-Arani L. Using the Backman Model in Determining the Dimensions of Self-Care and Its Factors Affecting the Elderly in Tehran City, Iran. QHMS. 2020;26(4):382-397. doi: 10.32598/hms.26.4.3251.1
23. Hashemzadeh S, Akhoundzadeh G, Mozaffari A. The Effect of Spiritual Self-care Training on the Suffering of Mothers of Newborns Admitted to the Intensive Care Unit of Sari Hospitals. CMJA. 2020;10(3):284-295. doi: 10.32598/cmja.10.3.1021.1
24. Zaghibi Confectionery S, Alipour C, Baranian S. Investigation of the role of self-care dimensions in parenting self-efficacy in women referring to eastern health centers. Women Famil Stud. 2019;12(45):7-26.
25. Mirzaee S, Bekmaz K, Rasooli A, Shamsi A. The Effect of Spiritual Self-care Training on the Resilience of Nurses Working in the Special Care units of Ziaian Hospital in Tehran in 2020. CMJA. 2022;12(2). doi: 10.32598/CMJA.12.2.1166.1
26. White ML, Schim SM. Development of a Spiritual Self-Care Practice Scale. J Nurs Meas. 2016(3):450-462. doi: 10.1891/1061-3749.21.3.450
27. White ML. Spirituality Self-Care Practices as a Mediator Between Quality of Life and Depression. Religion. 2016;7(5). doi: 10.3390/rel7050054
28. Hasanah I, Pandin MGR, Rohita T. The Impact of Spiritual-Based Care Interventions on the Quality of Life of Children with Chronic Diseases: a Philosophical Perspective.2022.
29. Lisarni L, Nauli FA, Marthiningsih M, Huda N, Pranata S. The Effectiveness of Spiritual Emotional Freedom Technique in Improving Sleep Quality among Cancer Patients. Int J Nurs Health Services (IJNHS). 2022;5(4):334-339.
30. Motavakel N, Maghsoudi Z, Mohammadi Y, Oshvandi K. The Effect of Spiritual Care on Sleep Quality in Patients with Multiple Sclerosis Referred to the MS Society of Hamadan City in 2018. Avicenna J Nurs Midwife Care. 2020;28(1):36-45. doi: 10.30699/ajnmc.28.1.36
31. R R SA, Vaghar Seyedin FTAN. Investigating the Effect of Spiritual Care Training on the Empathy of Nursing Students. Med Ethic. 2019;14(45):0.
32. Hassanzadeh A, Qaljaei F, Abdullahi Mohammad A, Naderifar M. Effect of Educational Programs on the Anxiety of Mothers Having Children with Type I Diabetes. ZBMU-JDN. 2022;10(3):1900-1909.
33. Asadzandi M. Designing and Validating the Students' Spiritual Self-Care Empowerment Model with Sound Heart Approach. Edu Str Med Sci. 2021;14(1):53-62.
34. Zamani K, Akhoundzadeh G, Hojjati H. Effect of Extended Parallel Process Model on Self-efficacy of Diabetic Adolescents in Golestan Province, Iran. ZBMU-JDN. 2020;8(4):1260-1269.
35. Torkladany F, Aghaei A, sajjadian I. Comparison of Effectiveness Quality of life Related Lived Experiences Therapy with Integral deep listening Therapy on Improving Insomnia Severity and Sleep Quality in Adolescent Girls with Insomnia. Psychol Achiev. 2021;28(2):117-136.
36. Mansouri A, Mansouri N, Bagheri H. The Mediating Role of Negative Repetitive Thoughts in the Relationship between Brain Behavioral Systems and Insomnia Severity in Students. IJPN. 2019;6(6):27-34. doi: 10.21859/ijpn-06064
37. MahmoudiTabar M, Alimohammadi A, Kordi Borujen L, Pirzadeh F, AhmadiPour F, Jafari M. The Spiritual Effectiveness of Mindfulness-Based Stress Therapy on Spontaneous Negative Thoughts and Irritability in People with Social Anxiety. ISLIFE. 2022;6(3):120-130.
38. Dewald-Kaufmann J, De Bruin E, Michael G. Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia (CBT-i) in School-Aged Children and Adolescents. Sleep Med Clinic. 2019;14(2):155-165. doi: 10.1016/j.jsmc.2019.02.002
39. Moradi N, Maleki A, Zenoozian S. The Efficacy of Integrating Spirituality into Prenatal Care on Pregnant Women's Sleep: A Randomized Controlled Trial. Biomed Res Int. 2022;2022:4295761. doi: 10.1155/2022/4295761 pmid: 35155674
40. de Diego-Cordero R, Acevedo-Aguilera R, Vega-Escano J, Lucchetti G. The Use of Spiritual and Religious Interventions for the Treatment for Insomnia: A Scoping Review. J Relig Health. 2022;61(1):507-523. doi: 10.1007/s10943-020-01067-8 pmid: 32803656
41. Momayyezi M, Fallahzadeh H, Fakhravari L, Mirzaei M. Relationship between Sleep Disorders and Diabetes Mellitus in Adults: Results of the First Phase of Shahedieh Cohort Study 2015-2017. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2022. doi: 10.18502/ssu.v30i2.9280
42. Abdollahzadeh H, Shadin N. Effectiveness of Spiritual Self-Care Training on Nurses' Self-Compassion and Moral Courage. MUI-JBS. 2020;18(3):393-402. doi: 10.52547/rbs.18.3.393
43. Suryadin A, Hamidah E, Martini E, Novryanthi D, Lutiyah L, Dewi SK. Pelatihan Spiritual Emotional Freedom Technique (SEFT) Untuk Peningkatan Kualitas Tidur Lanjut Usia. Sasambo J Abdimas (J Communit Service). 2022;4(2):303-310. doi: 10.36312/sasambo.v4i2.684
44. Ardiansyah G, Purwandari H, Wahyuni RT. Spiritual well being with quality of life in diabetes mellitus patient in working area Tanjunganom Health Center of Nganjuk Regency. J Vocat Nurs. 2020;1:6-10. doi: 10.20473/jovin.v1i1.19876
45. Guiteras AF, Abello HV, Domingo JP, Danes CF, Ripoll AR, Berger R. Palliative Oncological Patients with Insomnia: Concerns of the Patients and Their Relatives' Perception. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(16). doi: 10.3390/ijerph18168509 pmid: 34444258
46. Nzwalo I, Aboim MA, Joaquim N, Marreiros A, Nzwalo H. Systematic review of the prevalence, predictors, and treatment of insomnia in palliative care. America J Hospice Palliative Med. 2020;37(11):957-969. doi: 10.1177/1049909120907021
47. Rasouli M, Yaghmaei F. Spiritual Coping in Institutionalized Adolescent Girls. IJNR. 2010;23(66):43-53.
48. Moradi N, Maleki A, Zenoozian S. The Efficacy of Integrating Spirituality into Prenatal Care on Pregnant Women's Sleep: A Randomized Controlled Trial. Bio Med Res Int. 2022. doi: 10.1155/2022/4295761
49. Sargolzaei M, Kohestani D. Sleep Quality in Diabetic Patients in Iran: A Review. Payesh. 2020;19(4):391-404. doi: 10.29252/payesh.19.4.391
50. Mohaddes-Ardebili F, Seyedfatemi N, Maroofkhani F, Zarei MR, Mamashli L, Bozorgnezhad M. Correlation Between Spiritual Health and Sleep Quality in People with Heart Failure. IJCN. 2019;8(1):162-169.
51. Vazifehdoost Nezami M, Khaloobagheri E, Sadeghi M, Hojjati H. Effect of Spiritual Care Based on pure soul (Heart) on Sleep Quality Post-Traumatic Stress Disorder. AJAUMS-MCS. 2021;7(4):301-309. doi: 10.52547/mcs.7.4.301
52. Rezayi E. The effectiveness of Islamic spiritual therapy on the happiness of adolescent girls in broken families. Basij Strategic Stud. 2022;25(95):123-151.
53. Hamed T, Mahboubeh D, Reyhaneh K, Afsaneh R, Elham A. Evaluation of Spiritual Health in Adolescents with Thalassemia Major. J Zabol Med School. 2021;4(1):14-18.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
پرستاری و مامایی
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
