آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 4 - ( 11-1402 )
جلد 13 شماره 4 صفحات 20-11 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khandan M, Hajjafari K, Foroud A. The Application of Complementary and Alternative Medicine in Pregnant Women Referring to the Kerman University of Medical Sciences Health Centers. cmja 2024; 13 (4) :11-20
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-931-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-931-fa.html
خاندان مریم، حاج جعفری خشایار، فرود افسر. کاربرد طب مکمل و جایگزین در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی کرمان. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (4) :11-20
مریم خاندان 
1، خشایار حاج جعفری2 ، افسر فرود3
1، خشایار حاج جعفری2 ، افسر فرود3
1- دکترای تخصصی پرستاری، استادیار، گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران ، mkhandan@iauk.ac.ir
2- پزشک عمومی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
3- مربی، کارشناس ارشد مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران
2- پزشک عمومی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
3- مربی، کارشناس ارشد مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران
متن کامل [PDF 528 kb]
(96 دریافت)
| چکیده (HTML) (216 مشاهده)
جدول 2. فراوانی و درصد نوع طب مکمل و جایگزین مورد استفاده
همچنین از میان 189 نفری که از CAM استفاده کرده بودند، 160 نفر (66/84 درصد) از یک روش، 23 نفر (17/12 درصد) از دو روش، 4 نفر (11/2 درصد) از 3 روش، 1 نفر (53/0 درصد) از 4 روش و 1 نفر (53/0 درصد) از 5 روش به صورت هم زمان استفاده می‌کردند.
در جدول (2) فراوانی و درصد نوع CAM مورد استفاده ارائه شده است. نتایج به دست آمده در این بخش حاکی از این است که بیشترین فراوانی در میان انواع CAM مورد استفاده، گیاهان دارویی، 81/82 درصد (188 نفر) و از میان این دسته، عسل بالاترین میزان استفاده را داشته است (89/21 درصد، 139 نفر). همچنین این نتایج نشان داد در میان زنان باردار، روش‌هایی همچون طب سوزنی، هومیوپاتی، طب فشاری و هیپنوتیزم اقبال چندانی نداشته است.
یکی دیگر از یافته‌های پژوهش حاضر این بود که در میان زنان باردار استفاده کننده از CAM، 15/41 درصد (93 نفر) میزان تاثیرگذاری را بر روی رفع مشکل مورد نظر را زیاد، 80/20 درصد (47 نفر) کم، 98/3 درصد (9 نفر) بدون تأثیر گزارش نمودند و 07/34 درصد (77 نفر) هم تأثیر یا عدم تأثیر را به روشنی درک نکرده و نظری نداشتند. همچنین در کل 76/78 درصد (178 نفر) از این افراد بدون مشورت پزشک و 24/21 درصد (48 نفر) هم با اطلاع پزشک از CAM استفاده می‌کردند.
از دیگر نتایج بدست آمده، شایع‌ترین دلیل استفاده از طب مکمل و جایگزین توسط زنان باردار مشارکت کننده در این مطالعه، بی خطر بودن به دلیل عوارض کمتر، 99/26 درصد (61 نفر) و کمترین دلیل استفاده مربوط به دیابت بارداری و غلظت خون، 39/0 درصد (یک نفر) بود. در بخش روش آشنایی با CAM بیشترین فراوانی مربوط به خانواده، دوستان و آشنایان، 93/65 درصد (149 نفر) و کمترین مربوط به متخصصان و مراقبین سلامت، 20/6 درصد، (14 نفر) بود. سایر اطلاعات در این زمینه در جدول (3) ارائه گردیده است.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از رگرسیون لجستیک به منظور بررسی همزمان رابطه متغیرهای زمینه‌ای همچون سن، تحصیلات، شغل، سابقه حاملگی، تعداد زایمان، تعداد هفته بارداری و استفاده از CAM، نشان داد به جز تعداد هفته بارداری، ارتباط آماری معنی داری بین این متغیرها و استفاده از CAM مشاهده نشد (05/0 P˃)(جدول 4).
جدول 4. نتایج رگرسیون لجستیک بررسی همزمان رابطه مشخصات دموگرافیک و استفاده از طب مکمل و جایگزین
متن کامل: (48 مشاهده)
مقدمه
مرکز ملی طب مکمل و جایگزین، طب مکمل و جایگزین (Complementary and Alternative Medicine) (CAM) را صرفاً به‌عنوان مداخلات، درمان‌ها، محصولات یا رشته‌های مختلف پزشکی و بهداشتی تعریف می‌کند که بخشی از طب مرسوم محسوب نمی‌شوند (1). بنابراین CAM به عنوان گروهی از سیستم‌های پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی متنوعی تعریف می‌شود که به طور مرسوم انجام نمی‌شوند یا به طور کامل در سیستم مراقبت‌های بهداشتی غالب یک کشور ادغام نشده‌اند (2). هدف از روش‌های مختلف طب مکمل تسکین علائم، اصلاح یا حذف عوامل ایجاد بیماری و بازگرداندن تعادل به جسم انسان است و طب مکمل نه تنها برای کمک به درمان بیماری، بلکه برای تداوم سلامتی مورد استفاده قرار می‌گیرد (3). مرکز ملی سلامت، طب مکمل و تلفیقی از طریق تحقیقات دقیق علمی، سودمندی و ایمنی روش‌های طب مکمل را رصد و گزارش می‌کند (4). این نوع درمان شامل سیستم‌های پزشکی جایگزین، درمان‌های مبتنی بر بیولوژیک، مبتنی بر ذهن/ بدن و انرژی درمانی بوده و شامل شاخه‌های متعددی همچون استفاده از گیاهان دارویی، ماساژدرمانی، طب سوزنی، یوگا و ... می‌باشد (5). همچنین به دلیل افزایش بار مالی مراقبت‌های بهداشتی، کاربرد درمان‌های غیردارویی از جمله طب مکمل در میان جوامع کشورهای مختلف اهمیت بیشتری پیدا نموده است (6). سازمان بهداشت جهانی نیز علیرغم نظرات گوناگون، استفاده از CAM را مورد پذیرش قرار داده و با اهدافی همچون ادغام مناسب طب سنتی با سیستم بهداشتی – درمانی کشورها به وسیله توسعه سیاستگذاری و برنامه ریزی های لازم؛ تعیین و تضمین ایمنی، کارآیی و کیفیت طب سنتی، فرآورده‌ها و روش‌های درمانی آن، افزایش دسترسی و ارائه خدمات طب سنتی، با توجه خاص به مردم کم درآمد و ترویج استفاده منطقی و حفظ و صیانت از آثار و منابع طب سنتی، اقدام به تدوین راهبردی نموه است تا همه کشورهای جهان بتواند براساس آن توجه بیشتر، علمی‌تر و کاربردی‌تری به طب سنتی داشته باشند (7).
نتایج مطالعات متعدد نشان می‌دهد که استفاده از طب مکمل، فارغ از نوع فرهنگ و زمینه، گستره وسیعی یافته و به عنوان درمان کمکی در شرایط و بیماری‌های گوناگونی در جامعه عمومی از جمله سرطان‌ها، آسم، اضطراب، کاهش درد و بهبود کیفیت خواب در زنان مورد استفاده قرار گرفته است (8-10). در مطالعات دیگری گزارش شده است که کاربرد CAM در میان مددجویان مراقبت‌های بهداشتی محبوبیت زیادی داشته و دلیل آن را اعتقادات رایج مبنی بر این که محصولات و فرآورده‌های CAM از مواد طبیعی و ایمن تشکیل شده‌اند و این که مداخلات مبتنی بر آن جامع، بدون خطر و آسیب هستند، می‌دانند (11, 12). همچنین استفاده از طب مکمل در میان زنان، قبل، حین و بعد از بارداری نیز موارد استفاده و اثربخشی‌های متفاوتی داشته است. از جمله موارد کاربرد آن در درمان و کنترل نازایی، سقط، کاهش اضطراب در زنان نخست زا، کاهش عوارض پس از زایمان و کاهش درد زایمان گزارش شده است (8-10, 13, 14). همچنین در مطالعه‌ای بیان شده است در مواردی که زنان باردار به دلایل مداخلات و یا عوارض دارویی که نمی‌توانند از داروهای رایج استفاده نمایند، استفاده از روش‌های طب مکمل می‌تواند جایگزین مناسبی برای ارتقاء سلامت زنان باردار باشد (15). از طرف دیگر نتایج مطالعات در رابطه با کاربرد CAM در زنان باردار بسیار متغیر و متناقض است. به طوری که نتایج یک متاآنالیز انجام شده با هدف بررسی شیوع و پیش‌بینی‌کننده‌های کاربرد CAM در میان زنان باردار مراجعه‌کننده به مراقبت‌های دوران بارداری حاکی از این است عواملی همچون مناطق جغرافیایی، سطح تحصیلات، شاغل یا خانه دار بودن، سابقه قبلی خوددرمانی، بیماری در دوران بارداری، سطح درآمد، وضعیت تحصیلی، محل سکونت (شهری یا روستایی) و دیدگاه فرهنگی می‌توانند پیش بینی کننده متفاوتی جهت استفاده از CAM توسط زنان در دوران بارداری باشند (16). در این راستا، فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف بر اساس نگرش خود، جایگزین‌های پزشکی مختلفی مانند CAM ایرانی، هندی، چینی و بومی آمریکا را ارائه کرده‌اند. CAM در ایران به دلیل داشتن منابع غنی و پیشینه علمی و انطباق با آموزه‌های بهداشتی اسلام و توصیه‌های پیامبر و ائمه اطهار از دیرباز مورد توجه دانشمندان و عامه مردم در کشور ایران بوده است (17). همچنین برخی محققان بر این باورند که ارتباط قابل توجه ای بین باورهای اسلامی و استفاده از CAM وجود دارد چرا که سنت‌های فرهنگی تا حد زیادی در دین اسلام ادغام و به بخشی از آن تبدیل شده است (18). لذا از آنجایی که مذهب غالب در کشور ایران، اسلام می‌باشد و با توجه به نتایج مطالعات فوق و به جهت نقطه نظرهای فرهنگی به طب مکمل وجایگزین وفقدان اطلاعاتی در این زمینه، مطالعه‌ای با هدف بررسی نحوه و فراوانی کاربرد انواع CAM در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1402 انجام شد.
روش کار
این مطالعه توصیفی به صورت مقطعی با هدف بررسی کاربرد انواع CAM در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان، از 18 شهریور تا 18 آبان سال 1402 انجام شد. نمونه گیری به صورت خوشه‌ای انجام شد. به این ترتیب که ابتدا شهرکرمان به چهار منطقه جغرافیایی شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم شد و در مرحله دوم به صورت تصادفی از هر یک از مناطق، 9 مرکز و در مجموع 54 مرکز بهداشتی درمانی انتخاب شدند. در مرحله سوم زنان مراجعه کننده به این مراکز که دارای پرونده بارداری از سامانه سیب بودند، به صورت تصادفی ساده با استفاده از جدول اعداد تصادفی انتخاب شدند. معیارهای ورود به پژوهش عبارت بودند از تمایل به شرکت در مطالعه، ایرانی بودن، سن بین 51- 18 سال، برخورداری از حداقل سواد خواندن و نوشتن، بارداری تک قلو. معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل مصرف داروهایی به جز مکمل‌های بارداری، داشتن سابقه سقط و نازایی، ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشارخون مزمن و بیماری قلبی و داشتن سابقه ابتلا به بیماری روانی شناخته شده بود. قابل ذکر است که رضایت نامه آگاهانه توسط مشارکت کنندگان امضا و به آنان اطمینان داده شد که کلیه اطلاعات آنان محرمانه بوده و فقط جهت پذیرش مورد استفاده قرار گرفته و هیچ گونه تاثیری بر ارائه خدمات به آنان نخواهد داشت.
حجم نمونه با استفاده از شیوع 7/83 درصدی استفاده از طب مکمل و سنتی در بارداری در مطالعه خدیو زاده و همکاران (2012) (19) با میزان خطای استاندارد 05/0d=، 82/0=p و 05/0a= با استفاده از فرمول برآورد نسبت معادل 226 نفر تعیین گردید.
(
ابزار گرداوری داده‌ها، پرسشنامه مورد استفاده در مطالعه فوأد و همکاران (2020) بودکه به زبان انگلیسی بر اساس کتاب "سوابق سلامت مادر (Maternal Health Record Book)" منتشر شده توسط وزارت بهداشت مالزی طراحی شده است. جهت روایی این پرسشنامه از پنل متخصصان بهره جسته شده و برآورد میزان پاسخ احتمالی، 80 درصد بر اساس یک مطالعه پایلوت به دست آمد (18). بخش اول این پرسشنامه شامل اطلاعات جمعیت شناختی و بارداری همچون سن، سطح تحصیلات، سابقه حاملگی قبلی، تعداد زایمان، تعداد هفته بارداری، و بخش دوم آن پرسش نامه شامل هشت سؤال چندگزینه‌ای در رابطه با نحوه و فراوانی کاربرد انواع طب مکمل، تجربه، مدت زمان و دلایل استفاده و اثربخشی CAM بود. با توجه به این که اطلاعات بیشتری در رابطه با روایی و پایایی این ابزار در دسترس نبود، بعد از ترجمه این پرسشنامه به زبان فارسی، در اختیار 9 نفراز اعضای هیأت علمی دانشکده پرستاری مامایی قرار داده شد. در برخی از قسمت‌های گویه ها با توجه به فرهنگ و زمینه مطالعه تغییرات جزئی ایجاد شد و سپس برای تعیین روایی صوری کمی از روش "تأثیر آیتم" از نظرات ده نفر از خبرگان بهره برده شد و گویه هایی که امتیاز تأثیر بالاتر از 5/1 داشتند برای تحلیل‌های بعدی مناسب تشخیص داده شده و حفظ گردیدند. در این مرحله نیز هیچ سوالی حذف نشد. در مرحله بعد روایی محتوی به شکل کَمی با استفاده از دو شاخص نسبت روایی محتوی و شاخص روایی محتوی انجام و گویه ها به ایمیل 10 نفر از اساتید رشته مامایی ایمیل و CVI و CVR به ترتیب 98/0 و 99/0 محاسبه گردید. پایایی از طریق ضریب آلفای کرونباخ، 87/0 محاسبه گردید. پرسشنامه‌ها با استفاده از مصاحبه با مادران و اطلاعات موجود در پرونده دوران بارداری توسط تیم تحقیق تکمیل شدند.
تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS ورژن 23 انجام شد. برای توصیف متغیرهای کیفی از تعداد و درصد فراوانی استفاده شد. به منظور بررسی همزمان رابطه مشخصات جمعیت شناختی و استفاده از CAM از رگرسیون لجستیک استفاده شد و متغیرهایی همچون سن، تحصیلات، شغل، سابقه حاملگی، تعداد زایمان، تعداد هفته بارداری به عنوان متغیر مستقل وارد مدل رگرسیون شدند. سطح اطمینان ۹۵ درصد و سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 226 زن باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1402 مشارکت نمودند. حداقل سن مشارکت کنندگان 17 و حداکثر 44 سال بود. سایر مشخصات جمعیت شناختی مشارکت کنندگان در جدول (1) ارائه شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد 91/13 درصد (معادل 37 نفر) افراد مورد مطالعه در طول بارداری استفاده‌ای از CAM نداشته و 62/83 درصد (189 نفر) حداقل یک بار از CAM استفاده نموده بودند به گونه‌ای که 55/73 درصد (139 نفر) گهگاهی، 64/11 درصد (22 نفر) به صورت روزانه، 93/7 درصد (15 نفر) هفته‌ای یک بار، 88/6 درصد مشارکت کنندگان (13 نفر) فقط یک بار در طول بارداری از CAM بهره برده بودند.
جدول 1. مشخصات جمعیت شناختی و مامایی مشارکت کنندگان (226 = n)
نتایج مطالعات متعدد نشان می‌دهد که استفاده از طب مکمل، فارغ از نوع فرهنگ و زمینه، گستره وسیعی یافته و به عنوان درمان کمکی در شرایط و بیماری‌های گوناگونی در جامعه عمومی از جمله سرطان‌ها، آسم، اضطراب، کاهش درد و بهبود کیفیت خواب در زنان مورد استفاده قرار گرفته است (8-10). در مطالعات دیگری گزارش شده است که کاربرد CAM در میان مددجویان مراقبت‌های بهداشتی محبوبیت زیادی داشته و دلیل آن را اعتقادات رایج مبنی بر این که محصولات و فرآورده‌های CAM از مواد طبیعی و ایمن تشکیل شده‌اند و این که مداخلات مبتنی بر آن جامع، بدون خطر و آسیب هستند، می‌دانند (11, 12). همچنین استفاده از طب مکمل در میان زنان، قبل، حین و بعد از بارداری نیز موارد استفاده و اثربخشی‌های متفاوتی داشته است. از جمله موارد کاربرد آن در درمان و کنترل نازایی، سقط، کاهش اضطراب در زنان نخست زا، کاهش عوارض پس از زایمان و کاهش درد زایمان گزارش شده است (8-10, 13, 14). همچنین در مطالعه‌ای بیان شده است در مواردی که زنان باردار به دلایل مداخلات و یا عوارض دارویی که نمی‌توانند از داروهای رایج استفاده نمایند، استفاده از روش‌های طب مکمل می‌تواند جایگزین مناسبی برای ارتقاء سلامت زنان باردار باشد (15). از طرف دیگر نتایج مطالعات در رابطه با کاربرد CAM در زنان باردار بسیار متغیر و متناقض است. به طوری که نتایج یک متاآنالیز انجام شده با هدف بررسی شیوع و پیش‌بینی‌کننده‌های کاربرد CAM در میان زنان باردار مراجعه‌کننده به مراقبت‌های دوران بارداری حاکی از این است عواملی همچون مناطق جغرافیایی، سطح تحصیلات، شاغل یا خانه دار بودن، سابقه قبلی خوددرمانی، بیماری در دوران بارداری، سطح درآمد، وضعیت تحصیلی، محل سکونت (شهری یا روستایی) و دیدگاه فرهنگی می‌توانند پیش بینی کننده متفاوتی جهت استفاده از CAM توسط زنان در دوران بارداری باشند (16). در این راستا، فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف بر اساس نگرش خود، جایگزین‌های پزشکی مختلفی مانند CAM ایرانی، هندی، چینی و بومی آمریکا را ارائه کرده‌اند. CAM در ایران به دلیل داشتن منابع غنی و پیشینه علمی و انطباق با آموزه‌های بهداشتی اسلام و توصیه‌های پیامبر و ائمه اطهار از دیرباز مورد توجه دانشمندان و عامه مردم در کشور ایران بوده است (17). همچنین برخی محققان بر این باورند که ارتباط قابل توجه ای بین باورهای اسلامی و استفاده از CAM وجود دارد چرا که سنت‌های فرهنگی تا حد زیادی در دین اسلام ادغام و به بخشی از آن تبدیل شده است (18). لذا از آنجایی که مذهب غالب در کشور ایران، اسلام می‌باشد و با توجه به نتایج مطالعات فوق و به جهت نقطه نظرهای فرهنگی به طب مکمل وجایگزین وفقدان اطلاعاتی در این زمینه، مطالعه‌ای با هدف بررسی نحوه و فراوانی کاربرد انواع CAM در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1402 انجام شد.
روش کار
این مطالعه توصیفی به صورت مقطعی با هدف بررسی کاربرد انواع CAM در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان، از 18 شهریور تا 18 آبان سال 1402 انجام شد. نمونه گیری به صورت خوشه‌ای انجام شد. به این ترتیب که ابتدا شهرکرمان به چهار منطقه جغرافیایی شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم شد و در مرحله دوم به صورت تصادفی از هر یک از مناطق، 9 مرکز و در مجموع 54 مرکز بهداشتی درمانی انتخاب شدند. در مرحله سوم زنان مراجعه کننده به این مراکز که دارای پرونده بارداری از سامانه سیب بودند، به صورت تصادفی ساده با استفاده از جدول اعداد تصادفی انتخاب شدند. معیارهای ورود به پژوهش عبارت بودند از تمایل به شرکت در مطالعه، ایرانی بودن، سن بین 51- 18 سال، برخورداری از حداقل سواد خواندن و نوشتن، بارداری تک قلو. معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل مصرف داروهایی به جز مکمل‌های بارداری، داشتن سابقه سقط و نازایی، ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشارخون مزمن و بیماری قلبی و داشتن سابقه ابتلا به بیماری روانی شناخته شده بود. قابل ذکر است که رضایت نامه آگاهانه توسط مشارکت کنندگان امضا و به آنان اطمینان داده شد که کلیه اطلاعات آنان محرمانه بوده و فقط جهت پذیرش مورد استفاده قرار گرفته و هیچ گونه تاثیری بر ارائه خدمات به آنان نخواهد داشت.
حجم نمونه با استفاده از شیوع 7/83 درصدی استفاده از طب مکمل و سنتی در بارداری در مطالعه خدیو زاده و همکاران (2012) (19) با میزان خطای استاندارد 05/0d=، 82/0=p و 05/0a= با استفاده از فرمول برآورد نسبت معادل 226 نفر تعیین گردید.
(
ابزار گرداوری داده‌ها، پرسشنامه مورد استفاده در مطالعه فوأد و همکاران (2020) بودکه به زبان انگلیسی بر اساس کتاب "سوابق سلامت مادر (Maternal Health Record Book)" منتشر شده توسط وزارت بهداشت مالزی طراحی شده است. جهت روایی این پرسشنامه از پنل متخصصان بهره جسته شده و برآورد میزان پاسخ احتمالی، 80 درصد بر اساس یک مطالعه پایلوت به دست آمد (18). بخش اول این پرسشنامه شامل اطلاعات جمعیت شناختی و بارداری همچون سن، سطح تحصیلات، سابقه حاملگی قبلی، تعداد زایمان، تعداد هفته بارداری، و بخش دوم آن پرسش نامه شامل هشت سؤال چندگزینه‌ای در رابطه با نحوه و فراوانی کاربرد انواع طب مکمل، تجربه، مدت زمان و دلایل استفاده و اثربخشی CAM بود. با توجه به این که اطلاعات بیشتری در رابطه با روایی و پایایی این ابزار در دسترس نبود، بعد از ترجمه این پرسشنامه به زبان فارسی، در اختیار 9 نفراز اعضای هیأت علمی دانشکده پرستاری مامایی قرار داده شد. در برخی از قسمت‌های گویه ها با توجه به فرهنگ و زمینه مطالعه تغییرات جزئی ایجاد شد و سپس برای تعیین روایی صوری کمی از روش "تأثیر آیتم" از نظرات ده نفر از خبرگان بهره برده شد و گویه هایی که امتیاز تأثیر بالاتر از 5/1 داشتند برای تحلیل‌های بعدی مناسب تشخیص داده شده و حفظ گردیدند. در این مرحله نیز هیچ سوالی حذف نشد. در مرحله بعد روایی محتوی به شکل کَمی با استفاده از دو شاخص نسبت روایی محتوی و شاخص روایی محتوی انجام و گویه ها به ایمیل 10 نفر از اساتید رشته مامایی ایمیل و CVI و CVR به ترتیب 98/0 و 99/0 محاسبه گردید. پایایی از طریق ضریب آلفای کرونباخ، 87/0 محاسبه گردید. پرسشنامه‌ها با استفاده از مصاحبه با مادران و اطلاعات موجود در پرونده دوران بارداری توسط تیم تحقیق تکمیل شدند.
تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS ورژن 23 انجام شد. برای توصیف متغیرهای کیفی از تعداد و درصد فراوانی استفاده شد. به منظور بررسی همزمان رابطه مشخصات جمعیت شناختی و استفاده از CAM از رگرسیون لجستیک استفاده شد و متغیرهایی همچون سن، تحصیلات، شغل، سابقه حاملگی، تعداد زایمان، تعداد هفته بارداری به عنوان متغیر مستقل وارد مدل رگرسیون شدند. سطح اطمینان ۹۵ درصد و سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 226 زن باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1402 مشارکت نمودند. حداقل سن مشارکت کنندگان 17 و حداکثر 44 سال بود. سایر مشخصات جمعیت شناختی مشارکت کنندگان در جدول (1) ارائه شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد 91/13 درصد (معادل 37 نفر) افراد مورد مطالعه در طول بارداری استفاده‌ای از CAM نداشته و 62/83 درصد (189 نفر) حداقل یک بار از CAM استفاده نموده بودند به گونه‌ای که 55/73 درصد (139 نفر) گهگاهی، 64/11 درصد (22 نفر) به صورت روزانه، 93/7 درصد (15 نفر) هفته‌ای یک بار، 88/6 درصد مشارکت کنندگان (13 نفر) فقط یک بار در طول بارداری از CAM بهره برده بودند.
جدول 1. مشخصات جمعیت شناختی و مامایی مشارکت کنندگان (226 = n)
| متغیر / محدوده | تعداد | درصد |
| سن | ||
| کمتر از 18 سال | 3 | 33/1 |
| 35-18 | 200 | 50/88 |
| بالاتر از 35 | 23 | 17/10 |
| شغل | ||
| خانه دار | 189 | 6/83 |
| شاغل | 37 | 4/16 |
| تحصیلات | ||
| مقطع ابتدایی | 5 | 2/2 |
| دبیرستان | 29 | 8/12 |
| دیپلم و فوق دیپلم | 116 | 3/51 |
| لیسانس و بالاتر | 76 | 6/33 |
| سابقه حاملگی قبلی | ||
| بله | 141 | 4/62 |
| خیر | 85 | 6/37 |
| تعداد زایمان | ||
| 0 | 89 | 4/39 |
| 1 | 93 | 2/41 |
| 2 | 33 | 6/14 |
| 3 | 11 | 9/4 |
| تعداد هفته بارداری | ||
| 1 تا 14 | 45 | 9/19 |
| 14≥ تا ≤28 | 80 | 4/35 |
| ≥28 | 101 | 7/44 |
جدول 2. فراوانی و درصد نوع طب مکمل و جایگزین مورد استفاده
| درصد | فراوانی | نوع طب مکمل یا جایگزین استفاده شده |
| 81/82 | 188 | گیاهان داروئی (در کل) |
| نوع گیاه دارویی مورد استفاده | ||
| 89/21 | 139 | عسل |
| 18/11 | 71 | نعناع |
| 08/10 | 64 | بابونه |
| 60/9 | 61 | زنجبیل |
| 50/8 | 54 | دارچین |
| 50/8 | 54 | سیر |
| 30/6 | 40 | روغن زیتون |
| 98/5 | 38 | آویشن |
| 36/2 | 15 | زیره سبز |
| 5/2 | 13 | چای سبز |
| 89/1 | 12 | سیاهدانه |
| 47/0 | 3 | برگ اوکالیپتوس |
| 32/0 | 2 | شیرین بیان |
| 16/0 | 1 | روغن کرچک |
| 71/10 | 68 | سایر گیاهان دارویی |
| 93/7 | 18 | دعا و نذر |
| 10/3 | 7 | حجامت/بادکش |
| 20/2 | 5 | ماساژ |
| 76/1 | 4 | یوگا/ مدیتیشن |
| 32/1 | 3 | انرژی درمانی |
| 88/0 | 2 | آب درمانی |
| 0 | 0 | طب سوزنی |
| 0 | 0 | هومیوپاتی |
| 0 | 0 | طب فشاری |
| 0 | 0 | هیپنوتیزم |
همچنین از میان 189 نفری که از CAM استفاده کرده بودند، 160 نفر (66/84 درصد) از یک روش، 23 نفر (17/12 درصد) از دو روش، 4 نفر (11/2 درصد) از 3 روش، 1 نفر (53/0 درصد) از 4 روش و 1 نفر (53/0 درصد) از 5 روش به صورت هم زمان استفاده می‌کردند.
در جدول (2) فراوانی و درصد نوع CAM مورد استفاده ارائه شده است. نتایج به دست آمده در این بخش حاکی از این است که بیشترین فراوانی در میان انواع CAM مورد استفاده، گیاهان دارویی، 81/82 درصد (188 نفر) و از میان این دسته، عسل بالاترین میزان استفاده را داشته است (89/21 درصد، 139 نفر). همچنین این نتایج نشان داد در میان زنان باردار، روش‌هایی همچون طب سوزنی، هومیوپاتی، طب فشاری و هیپنوتیزم اقبال چندانی نداشته است.
یکی دیگر از یافته‌های پژوهش حاضر این بود که در میان زنان باردار استفاده کننده از CAM، 15/41 درصد (93 نفر) میزان تاثیرگذاری را بر روی رفع مشکل مورد نظر را زیاد، 80/20 درصد (47 نفر) کم، 98/3 درصد (9 نفر) بدون تأثیر گزارش نمودند و 07/34 درصد (77 نفر) هم تأثیر یا عدم تأثیر را به روشنی درک نکرده و نظری نداشتند. همچنین در کل 76/78 درصد (178 نفر) از این افراد بدون مشورت پزشک و 24/21 درصد (48 نفر) هم با اطلاع پزشک از CAM استفاده می‌کردند.
از دیگر نتایج بدست آمده، شایع‌ترین دلیل استفاده از طب مکمل و جایگزین توسط زنان باردار مشارکت کننده در این مطالعه، بی خطر بودن به دلیل عوارض کمتر، 99/26 درصد (61 نفر) و کمترین دلیل استفاده مربوط به دیابت بارداری و غلظت خون، 39/0 درصد (یک نفر) بود. در بخش روش آشنایی با CAM بیشترین فراوانی مربوط به خانواده، دوستان و آشنایان، 93/65 درصد (149 نفر) و کمترین مربوط به متخصصان و مراقبین سلامت، 20/6 درصد، (14 نفر) بود. سایر اطلاعات در این زمینه در جدول (3) ارائه گردیده است.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از رگرسیون لجستیک به منظور بررسی همزمان رابطه متغیرهای زمینه‌ای همچون سن، تحصیلات، شغل، سابقه حاملگی، تعداد زایمان، تعداد هفته بارداری و استفاده از CAM، نشان داد به جز تعداد هفته بارداری، ارتباط آماری معنی داری بین این متغیرها و استفاده از CAM مشاهده نشد (05/0 P˃)(جدول 4).
جدول 3. فراوانی و درصد علت استفاده و روش آشنایی با طب مکمل و جایگزین
| فراوانی | درصد | |
| علت استفاده از طب مکمل و جایگزین | ||
| بی خطر بودن به دلیل عوارض کمتر | 68 | 77/26 |
| ویار بارداری | 61 | 02/24 |
| سرماخوردگی | 46 | 11/18 |
| بیماری‌های گوارشی | 30 | 81/11 |
| تعدیل مزاج | 12 | 72/4 |
| آسان شدن زایمان | 9 | 54/3 |
| عفونت و التهاب | 7 | 76/2 |
| عدم پاسخ درمانی مناسب به طب رایج | 3 | 18/1 |
| پیشگیری از زردی نوزاد | 3 | 18/1 |
| فشار خون | 3 | 18/1 |
| سردرد | 3 | 18/1 |
| کم خونی | 3 | 18/1 |
| پیشگیری از سقط جنین | 2 | 79/0 |
| خارش بدن | 2 | 79/0 |
| دیابت بارداری | 1 | 39/0 |
| غلظت خون | 1 | 39/0 |
| روش آشنایی با طب مکمل و جایگزین | ||
| خانواده، دوستان و آشنایان | 149 | 93/65 |
| مطالعه شخصی | 33 | 61/14 |
| رسانه‌ها | 30 | 27/13 |
| متخصصان و مراقبین سلامت | 14 | 19/6 |
جدول 4. نتایج رگرسیون لجستیک بررسی همزمان رابطه مشخصات دموگرافیک و استفاده از طب مکمل و جایگزین
| متغیر | ضریب رگرسیون متغیرها (B) | انحراف استاندارد | آماره والد | درجه آزادی | P-value | نسبت احتمال موفقیت به شکست |
| سن | 016/0 | 041/0 | 148/0 | 1 | 70/0 | 016/1 |
| تحصیلات | 104/0 | 262/0 | 156/0 | 1 | 693/0 | 109/1 |
| شغل | 452/0 | 546/0 | 891/0 | 1 | 345/0 | 586/1 |
| سابقه حاملگی | 127/0 | 657/0 | 037/0 | 1 | 847/0 | 135/1 |
| تعداد زایمان | 522/0 | 465/0 | 257/1 | 1 | 262/0 | 685/1 |
| تعداد هفته بارداری | 054/0 | 102/0 | 844/8 | 1 | * 003/0 | 056/0 |
| ضریب ثابت | 993/0- | 957/1 | 257/0 | 1 | 612/0 | 317/0 |
* نشانه ارتباط معنی دار 05/0 P˂
بحث
این مطالعه با هدف بررسی کاربرد انواع CAM در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1402 انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که بیش از 80 درصد زنان باردار مشارکت کننده در این مطالعه از طب مکمل استفاده کرده بودند. این نتایج با نتایج مطالعه خدیو زاده و همکاران همسو می‌باشد (19). در برخی مطالعات دیگر نیز گزارش شده است که علی رغم وجود عدم قطعیت در مورد امنیت و میزان اثر بخشی آن‌ها، روش‌های جایگزین و مکمل داروئی و محصولات جایگزین و مکمل داروئی به صورت گسترده در طول مراحل اولیه حاملگی توسط زنان باردار انگلستان مورد استفاده قرار می‌گیرد (20). نتایج مطالعه متاآنالیز فنتهون آدان و همکاران نشان می‌دهد که استفاده از داروهای گیاهی در بین زنان باردار به دلیل مقرون به صرفه بودن در درمان و سهولت دسترسی در بسیاری از کشورهای کم درآمد و حتی با درآمد بالا رو به افزایش است. اما یافته‌ها در رابطه با شیوع و پیش‌بینی‌کننده‌های استفاده از داروهای گیاهی در میان زنان باردار مراجعه‌کننده به مراقبت‌های دوران بارداری بسیار متغیر و متناقض است. اثربخشی بهتر داروهای گیاهی نسبت به طب مدرن، باورهای سنتی و فرهنگی، هزینه نسبتاً پایین این داروها، پذیرش این گونه درمان‌ها از نظر فرهنگی و افزایش پزشکان طب سنتی را از جمله عوامل روی آوردن به طب مکمل، در میان زنان باردار بیان شده است (16).
یکی دیگر از نتایج این مطالعه حاکی از این بود که بیش از 40 درصد زنان بار دار استفاده کننده از CAM، میزان تاثیرگذاری را بر روی رفع مشکل مورد نظر زیاد گزارش نموده بودند. این نتایج با نتایج مطالعه‌ای در این راستا همسو می‌باشد. در این مطالعه بیان شده است که بیش از 80 درصد مادران از اثربخشی طب مکمل استفاده شده رضایت داشتند (18). نتایج مطالعات متعددی که به صورت متاآنالیز و یا مرور سیستماتیک انجام شده‌اند، نشان می‌دهد که کاربرد روش‌های گوناگون CAM از جمله ماساژ، یوگا، طب سوزنی نور درمانی، داروهای گیاهی، روغن درمانی و ذهن آگاهی اثر بخشی معنی داری بر کاهش و بهبود مشکلات جسمی و روانی زنان باردار داشته است (21-24). اما در این زمینه مطالعاتی با نتایج ناهمسو نیز وجود دارد. در مطالعاتی اظهار شده است با وجود سطوح بالای استفاده از CAM، اکثر زنان باردار از ایمنی، اثربخشی، تداخلات دارویی با داروهای تجویز شده مطمئن نبودند (20, 25). در مطالعه دیگری نیز تاکید شده است اگرچه تقریباً نیمی از مشارکت کنندگان استفاده از داروهای گیاهی را ایمن‌تر از داروهای رایج می‌دانستند اما در مورد ایمنی و اثربخشی استفاده از CAM عدم قطعیت بیان شده است (26). به نظر می‌رسد دستیابی به نتیجه‌ای واحد در رابطه با این تناقض‌ها مستلزم تحقیقات بیشتری می‌باشد.
نتایج به دست آمده نشان داد که بیش از 80 درصد از زنان بارداری که از طب مکمل بهره برده بودند حداقل یک روش CAM را به کار نموده بودند. این نتایج با نتایج مطالعات قبلی مشابه می‌باشد. در این مطالعات بیش از 40 درصد مشارکت کنندگان تأثیر گذاری طب مکمل را زیاد گزارش نموده بودند (27, 28). در برخی مطالعات نیز بیان شده است که بهره مندی از رویکردهای طب مکمل در مراقبت‌های بهداشتی زنان باردار به طور فزاینده‌ای رواج یافته است و استفاده از رویکردهای گوناگون آن و اثربخشی این روش‌ها مطلوب گزارش شده است (29). نتایج مطالعه آلوین ایساک و همکاران با رویکرد متاآنالیز حاکی از اثربخشی تمرین تنفسی به عنوان یکی از روش‌های CAM بر کل مدت زایمان و مرحله دوم زایمان ارائه می‌باشد و بیان شده از آنجا که طولانی شدن مدت زایمان عواقب منفی بر زایمان فعلی و آینده داشته، درمان‌های مکمل می‌توانند تجربه زایمان مطلوب را تسهیل نموده و از پیامدهای نامطلوب مرتبط با آمنیوتومی، استفاده از اکسی توسین و سزارین می‌کاهد (30).
نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی استفاده از طب مکمل، بخش گیاهان دارویی و بیشترین دسته استفاده از عسل بود. نتایج مطالعه پالیوالاپیلا (2014) نیز حاکی از این است که استفاده از محصولات گیاهی در میان بیش از نیمی از زنان باردار شایع‌ترین روش مورد استفاده به عنوان CAM گزارش شده است (20). در مطالعه‌ای دیگری نیز بیان شده است استفاده از داروهای گیاهی، ویتامین و مواد معدنی، تغییر در رژیم غذایی، انجام تمرینات بدنی و روحی از غالب‌ترین روش مورد استفاده زنان باردار می‌باشند (19). این در حالی است که در یک مطالعه مقطعی در استرالیا استفاده از ماساژ، یوگا و روش‌های آرام سازی را رایج‌ترین انواع روش‌های طب مکمل مورد استفاده زنان باردار گزارش نموده‌اند (31).
بر اساس نتایج مطالعه حاضر بالغ بر 78 درصد بدون اطلاع و مشورت با پزشک معالج از طب مکمل استفاده نموده بودند و شایع‌ترین دلیل استفاده از طب مکمل، بی خطر بودن و عوارض کمتر آن بیان نموده بودند. این در حالی است که محققان عقیده دارند ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی می‌توانند به راحتی افراد را به رویکردهای مکمل ارجاع دهند و در صورتی که زنان باردار توصیه‌های متخصصان سلامت را در خصوص این نوع از درمان دریافت نمایند، استفاده از این روش‌ها تأثیر گذاری بیشتری داشته و به روش ایمن‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرند (27, 28). در مطالعه‌ای مهمترین دلیل گزارش شده برای استفاده از روش‌های CAM به ترتیب طبیعی و ایمن بودن استفاده به خصوص برای جنین، باورهای سنتی و فرهنگی و داشتن تجربه موفق قبلی توسط خود و نزدیکان بیان شده و شایع‌ترین مورد استفاده از طب مکمل رفع اختلالات گوارشی بیان شده است (19). در نتایج مطالعه دیگری گزارش شده است که زنان از روش‌های طب مکمل برای کاهش استرس و شکایات مربوط به دوران بارداری مانند تهوع، کمردرد، آماده سازی زایمان و برخی مزایای عمومی سلامت استفاده می‌کنند (32).
یکی از یافته‌های مهم این مطالعه این بود که بیشترین فراوانی در بخش روش آشنایی با طب مکمل، گزینه خانواده، دوستان و آشنایان و کمترین متخصصان و مراقبین سلامت بود. نتایج مطالعاتی در این زمینه نشان می‌دهد که بیش از نیمی از زنان اطلاعات مورد نیاز خود را در رابطه با طب مکمل، از خانواده، بستگان و دوستان خود یاد گرفته‌اند و این امر را کوتاهی مراقبین سلامت زنان در امر توصیه و ارائه اطلاعات در رابطه با CAM بیان نموده است (18, 33). برخی محققان معتقدند که پزشکان وقت محدودی را برای مشاوره و ارائه اطلاعات به بیماران خود در این زمینه اختصاص داده و این موضوع منجر به بی اطلاعی و عدم ارجاع زنان باردار به منابع معتبر، توجه و دریافت اطلاعات از سایر منابع موجود در جامعه شده است (34). همچنین زنان بارداری که خطرات بیشتری را در دوران بارداری تجربه می‌کنند خواهان دریافت خدمات بیشتری از ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی و دریافت روش‌های غیر دارویی برای درمان خود هستند (32). همچنین در مطالعه‌ای دیگر اهمیت خانواده و دوستان، که ممکن است دیدگاهی کاملاً شخصی برای تصمیم گیری در مورد استفاده از از CAM در دوران بارداری داشته باشند، به جای متخصصان آموزش دیده مراقبت‌های بهداشتی، ممکن است نگران کننده باشد (20). بنابراین به نظر می‌رسد ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی دوران بارداری نه تنها باید از فواید یا خطرات بالقوه مرتبط با CAM آگاه بوده و از دانش کافی برخوردار باشند بلکه باید در این رابطه به زنان باردار نیز ارائه طریق نمایند.
یافته بدست آمده دیگر این بود که میان هفته بارداری و استفاده از CAM ارتباط معنی داری وجود داشت به طوری که با افزایش هفته بارداری، تمایل به استفاده از CAM افزایش می‌یافت. این در حالی است که در برخی مطالعات استفاده از روش‌های CAM در سه ماهه اول بارداری رایج‌تر و در سه ماهه سوم کمترین میزان استفاده را داشته و بر این نکته تاکید نموده است که ممکن است مادران از حساسیت دوران بارداری و اثرات بالقوه متفاوت CAM بر سلامت و رشد جنین بی اطلاع باشند که می‌تواند موجب نگرانی متخصصین سلامت گردد (19, 20). به نظر می‌رسد استفاده از طب جایگزین و مکمل با تغییر عوامل زمینه‌ای همچون فرهنگ در جوامع مختلف، تاثیرات گوناگونی بپذیرد به طوری که درمان‌های مکمل و جایگزین به طور فزاینده‌ای در بین زنان باردار و زنان در حال زایمان با فرهنگ‌ها و ملیت‌های گوناگون محبوبیت زیادی پیدا نموده است (35). بنابراین وجود ارتباطات بسیار متنوع دور از انتظار نمی‌باشد. در مطالعه‌ای بیان شده است که استفاده از طب مکمل در زنانی که تحصیلات دانشگاهی و بالاتر و یا سابقه سقط جنین داشتند بیشتر بود (32). نتایج مطالعه دیگری در این زمینه نیز حاکی از این بود که قومیت، مذهب، سطح تحصیلات و روش زایمان با استفاده از CAM رابطه معنی داری دارد به طوری که احتمال استفاده از طب جایگزین در میان مادران مسلمان در مقایسه با مادران غیر مسلمان بیشتر بود و گزارش شده از آنجا که زنان با تحصیلات عالی شانس بیشتری برای اشتغال و در نتیجه درآمد بیشتری دارند، می‌توانند هزینه‌های مربوط به طب مکمل را بپردازند. علاوه بر این، کسانی که سطح تحصیلات بالاتری دارند ممکن است دانش گسترده‌تری در رابطه با استفاده از طب مکمل داشته باشند (18). ارتباط معنی داری نیز بین استفاده از CAM با سابقه حاملگی قبلی در مطالعه‌ای گزارش و بیان شده است این تنوع گسترده در ارتباطات بین مشخصات جمعیت شناختی و استفاده از از CAM می‌تواند تحت تأثیر عوامل بسیاری از جمله فقدان یا ناسازگاری در تعریف واحدی از CAM، تفاوت در فرهنگ و قومیت و طراحی مطالعه قرار گیرد (20).
محدودیت‌ها
یکی از محدودیت‌های مطالعه حاضر جمع‌آوری اطلاعات از زنان باردار تحت پوشش سیستم‌های بهداشتی دولتی بودند. بنابراین به نظر می‌رسد تعمیم پذیری نتایج مطالعه به جمعیت زنان بارداری که در مراکز خصوصی خدمات دوران بارداری را دریافت می‌کنند با محدودیت روبرو باشد. همچنین ممکن است استفاده از طب مکمل و جایگزین تحت تأثیر سایر عوامل اجتماعی و جمعیت شناختی همچون سطح درآمد و شغل و ... نیز قرار گیرد که پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی مد نظر گرفته شود.
نتیجه گیری
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که استفاده از طب مکمل و جایگزین با توجه به دیدگاه زنان باردار مبتنی بر تاثیرگذاری زیاد آن بر رفع مشکل مورد نظر، بی خطر بودن و عوارض کمتر آن، کاربرد و محبوبیت زیادی دارد که به نظر می‌رسد دستیابی به یک نتیجه قاطع در رابطه با اثربخشی، فواید و یا مضرات طب مکمل و جایگزین، مستلزم مطالعات بیشتری با رویکردی همچون متاآنالیز می‌باشد. دریافت اطلاعات در رابطه با طب مکمل و جایگزین از طرف افراد غیر متخصص یکی از یافته‌های مهم این مطالعه بود که با توجه به فواید و خطرات بالقوه‌ای که این نوع درمان می‌تواند بر مادر باردار و یا حتی جنین داشته باشد، همچنین با توجه به خاستگاه طب مکمل و جایگزین و تاثیراتی که از فرهنگ، قومیت، مذهب و به طور کلی از ویژگی‌های فردی می‌پذیرد، پیشنهاد می‌گردد متخصصان و مراقبین سلامت مادران باردار در این رابطه آموزش دیده و زمانی را برای ارائه مشاوره برای مادران متقاضی استفاده از طب مکمل و جایگزین در نظر گیرند تا این مادران توصیه‌های ایمن‌تری را از متخصصان سلامت آموزش دیده دریافت نمایند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش، کد اخلاق (IR.IAU.KERMAN.REC.1402.099) از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان اخذ گردید. جهت شرکت در مطالعه رضایتنامه کتبی آگاهانه تکمیل و به مشارکت کنندگان جهت مشارکت داوطلبانه در مطالعه، خروج از مطالعه در هر زمان، بی نام بودن پرسشنامه و محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد و تاکید گردید که شرکت یا عدم شرکت در این مطالعه هیچ گونه آسیبی برای آن‌ها و روند دریافت خدمات در بر نخواهد داشت.
تشکر و قدردانی
از کلیه مسئولین و کارکنان مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان و مادران باردار که با تیم تحقیق صمیمانه همکاری نموده‌اند تشکر و قدردانی می‌گردد.
تعارض منافع
در پژوهش حاضر هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.
حامی مالی
این مقاله حاصل طرح پژوهشی با شماره 108020680001 بوده که با حمایت مالی معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
یکی دیگر از نتایج این مطالعه حاکی از این بود که بیش از 40 درصد زنان بار دار استفاده کننده از CAM، میزان تاثیرگذاری را بر روی رفع مشکل مورد نظر زیاد گزارش نموده بودند. این نتایج با نتایج مطالعه‌ای در این راستا همسو می‌باشد. در این مطالعه بیان شده است که بیش از 80 درصد مادران از اثربخشی طب مکمل استفاده شده رضایت داشتند (18). نتایج مطالعات متعددی که به صورت متاآنالیز و یا مرور سیستماتیک انجام شده‌اند، نشان می‌دهد که کاربرد روش‌های گوناگون CAM از جمله ماساژ، یوگا، طب سوزنی نور درمانی، داروهای گیاهی، روغن درمانی و ذهن آگاهی اثر بخشی معنی داری بر کاهش و بهبود مشکلات جسمی و روانی زنان باردار داشته است (21-24). اما در این زمینه مطالعاتی با نتایج ناهمسو نیز وجود دارد. در مطالعاتی اظهار شده است با وجود سطوح بالای استفاده از CAM، اکثر زنان باردار از ایمنی، اثربخشی، تداخلات دارویی با داروهای تجویز شده مطمئن نبودند (20, 25). در مطالعه دیگری نیز تاکید شده است اگرچه تقریباً نیمی از مشارکت کنندگان استفاده از داروهای گیاهی را ایمن‌تر از داروهای رایج می‌دانستند اما در مورد ایمنی و اثربخشی استفاده از CAM عدم قطعیت بیان شده است (26). به نظر می‌رسد دستیابی به نتیجه‌ای واحد در رابطه با این تناقض‌ها مستلزم تحقیقات بیشتری می‌باشد.
نتایج به دست آمده نشان داد که بیش از 80 درصد از زنان بارداری که از طب مکمل بهره برده بودند حداقل یک روش CAM را به کار نموده بودند. این نتایج با نتایج مطالعات قبلی مشابه می‌باشد. در این مطالعات بیش از 40 درصد مشارکت کنندگان تأثیر گذاری طب مکمل را زیاد گزارش نموده بودند (27, 28). در برخی مطالعات نیز بیان شده است که بهره مندی از رویکردهای طب مکمل در مراقبت‌های بهداشتی زنان باردار به طور فزاینده‌ای رواج یافته است و استفاده از رویکردهای گوناگون آن و اثربخشی این روش‌ها مطلوب گزارش شده است (29). نتایج مطالعه آلوین ایساک و همکاران با رویکرد متاآنالیز حاکی از اثربخشی تمرین تنفسی به عنوان یکی از روش‌های CAM بر کل مدت زایمان و مرحله دوم زایمان ارائه می‌باشد و بیان شده از آنجا که طولانی شدن مدت زایمان عواقب منفی بر زایمان فعلی و آینده داشته، درمان‌های مکمل می‌توانند تجربه زایمان مطلوب را تسهیل نموده و از پیامدهای نامطلوب مرتبط با آمنیوتومی، استفاده از اکسی توسین و سزارین می‌کاهد (30).
نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی استفاده از طب مکمل، بخش گیاهان دارویی و بیشترین دسته استفاده از عسل بود. نتایج مطالعه پالیوالاپیلا (2014) نیز حاکی از این است که استفاده از محصولات گیاهی در میان بیش از نیمی از زنان باردار شایع‌ترین روش مورد استفاده به عنوان CAM گزارش شده است (20). در مطالعه‌ای دیگری نیز بیان شده است استفاده از داروهای گیاهی، ویتامین و مواد معدنی، تغییر در رژیم غذایی، انجام تمرینات بدنی و روحی از غالب‌ترین روش مورد استفاده زنان باردار می‌باشند (19). این در حالی است که در یک مطالعه مقطعی در استرالیا استفاده از ماساژ، یوگا و روش‌های آرام سازی را رایج‌ترین انواع روش‌های طب مکمل مورد استفاده زنان باردار گزارش نموده‌اند (31).
بر اساس نتایج مطالعه حاضر بالغ بر 78 درصد بدون اطلاع و مشورت با پزشک معالج از طب مکمل استفاده نموده بودند و شایع‌ترین دلیل استفاده از طب مکمل، بی خطر بودن و عوارض کمتر آن بیان نموده بودند. این در حالی است که محققان عقیده دارند ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی می‌توانند به راحتی افراد را به رویکردهای مکمل ارجاع دهند و در صورتی که زنان باردار توصیه‌های متخصصان سلامت را در خصوص این نوع از درمان دریافت نمایند، استفاده از این روش‌ها تأثیر گذاری بیشتری داشته و به روش ایمن‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرند (27, 28). در مطالعه‌ای مهمترین دلیل گزارش شده برای استفاده از روش‌های CAM به ترتیب طبیعی و ایمن بودن استفاده به خصوص برای جنین، باورهای سنتی و فرهنگی و داشتن تجربه موفق قبلی توسط خود و نزدیکان بیان شده و شایع‌ترین مورد استفاده از طب مکمل رفع اختلالات گوارشی بیان شده است (19). در نتایج مطالعه دیگری گزارش شده است که زنان از روش‌های طب مکمل برای کاهش استرس و شکایات مربوط به دوران بارداری مانند تهوع، کمردرد، آماده سازی زایمان و برخی مزایای عمومی سلامت استفاده می‌کنند (32).
یکی از یافته‌های مهم این مطالعه این بود که بیشترین فراوانی در بخش روش آشنایی با طب مکمل، گزینه خانواده، دوستان و آشنایان و کمترین متخصصان و مراقبین سلامت بود. نتایج مطالعاتی در این زمینه نشان می‌دهد که بیش از نیمی از زنان اطلاعات مورد نیاز خود را در رابطه با طب مکمل، از خانواده، بستگان و دوستان خود یاد گرفته‌اند و این امر را کوتاهی مراقبین سلامت زنان در امر توصیه و ارائه اطلاعات در رابطه با CAM بیان نموده است (18, 33). برخی محققان معتقدند که پزشکان وقت محدودی را برای مشاوره و ارائه اطلاعات به بیماران خود در این زمینه اختصاص داده و این موضوع منجر به بی اطلاعی و عدم ارجاع زنان باردار به منابع معتبر، توجه و دریافت اطلاعات از سایر منابع موجود در جامعه شده است (34). همچنین زنان بارداری که خطرات بیشتری را در دوران بارداری تجربه می‌کنند خواهان دریافت خدمات بیشتری از ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی و دریافت روش‌های غیر دارویی برای درمان خود هستند (32). همچنین در مطالعه‌ای دیگر اهمیت خانواده و دوستان، که ممکن است دیدگاهی کاملاً شخصی برای تصمیم گیری در مورد استفاده از از CAM در دوران بارداری داشته باشند، به جای متخصصان آموزش دیده مراقبت‌های بهداشتی، ممکن است نگران کننده باشد (20). بنابراین به نظر می‌رسد ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی دوران بارداری نه تنها باید از فواید یا خطرات بالقوه مرتبط با CAM آگاه بوده و از دانش کافی برخوردار باشند بلکه باید در این رابطه به زنان باردار نیز ارائه طریق نمایند.
یافته بدست آمده دیگر این بود که میان هفته بارداری و استفاده از CAM ارتباط معنی داری وجود داشت به طوری که با افزایش هفته بارداری، تمایل به استفاده از CAM افزایش می‌یافت. این در حالی است که در برخی مطالعات استفاده از روش‌های CAM در سه ماهه اول بارداری رایج‌تر و در سه ماهه سوم کمترین میزان استفاده را داشته و بر این نکته تاکید نموده است که ممکن است مادران از حساسیت دوران بارداری و اثرات بالقوه متفاوت CAM بر سلامت و رشد جنین بی اطلاع باشند که می‌تواند موجب نگرانی متخصصین سلامت گردد (19, 20). به نظر می‌رسد استفاده از طب جایگزین و مکمل با تغییر عوامل زمینه‌ای همچون فرهنگ در جوامع مختلف، تاثیرات گوناگونی بپذیرد به طوری که درمان‌های مکمل و جایگزین به طور فزاینده‌ای در بین زنان باردار و زنان در حال زایمان با فرهنگ‌ها و ملیت‌های گوناگون محبوبیت زیادی پیدا نموده است (35). بنابراین وجود ارتباطات بسیار متنوع دور از انتظار نمی‌باشد. در مطالعه‌ای بیان شده است که استفاده از طب مکمل در زنانی که تحصیلات دانشگاهی و بالاتر و یا سابقه سقط جنین داشتند بیشتر بود (32). نتایج مطالعه دیگری در این زمینه نیز حاکی از این بود که قومیت، مذهب، سطح تحصیلات و روش زایمان با استفاده از CAM رابطه معنی داری دارد به طوری که احتمال استفاده از طب جایگزین در میان مادران مسلمان در مقایسه با مادران غیر مسلمان بیشتر بود و گزارش شده از آنجا که زنان با تحصیلات عالی شانس بیشتری برای اشتغال و در نتیجه درآمد بیشتری دارند، می‌توانند هزینه‌های مربوط به طب مکمل را بپردازند. علاوه بر این، کسانی که سطح تحصیلات بالاتری دارند ممکن است دانش گسترده‌تری در رابطه با استفاده از طب مکمل داشته باشند (18). ارتباط معنی داری نیز بین استفاده از CAM با سابقه حاملگی قبلی در مطالعه‌ای گزارش و بیان شده است این تنوع گسترده در ارتباطات بین مشخصات جمعیت شناختی و استفاده از از CAM می‌تواند تحت تأثیر عوامل بسیاری از جمله فقدان یا ناسازگاری در تعریف واحدی از CAM، تفاوت در فرهنگ و قومیت و طراحی مطالعه قرار گیرد (20).
محدودیت‌ها
یکی از محدودیت‌های مطالعه حاضر جمع‌آوری اطلاعات از زنان باردار تحت پوشش سیستم‌های بهداشتی دولتی بودند. بنابراین به نظر می‌رسد تعمیم پذیری نتایج مطالعه به جمعیت زنان بارداری که در مراکز خصوصی خدمات دوران بارداری را دریافت می‌کنند با محدودیت روبرو باشد. همچنین ممکن است استفاده از طب مکمل و جایگزین تحت تأثیر سایر عوامل اجتماعی و جمعیت شناختی همچون سطح درآمد و شغل و ... نیز قرار گیرد که پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی مد نظر گرفته شود.
نتیجه گیری
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که استفاده از طب مکمل و جایگزین با توجه به دیدگاه زنان باردار مبتنی بر تاثیرگذاری زیاد آن بر رفع مشکل مورد نظر، بی خطر بودن و عوارض کمتر آن، کاربرد و محبوبیت زیادی دارد که به نظر می‌رسد دستیابی به یک نتیجه قاطع در رابطه با اثربخشی، فواید و یا مضرات طب مکمل و جایگزین، مستلزم مطالعات بیشتری با رویکردی همچون متاآنالیز می‌باشد. دریافت اطلاعات در رابطه با طب مکمل و جایگزین از طرف افراد غیر متخصص یکی از یافته‌های مهم این مطالعه بود که با توجه به فواید و خطرات بالقوه‌ای که این نوع درمان می‌تواند بر مادر باردار و یا حتی جنین داشته باشد، همچنین با توجه به خاستگاه طب مکمل و جایگزین و تاثیراتی که از فرهنگ، قومیت، مذهب و به طور کلی از ویژگی‌های فردی می‌پذیرد، پیشنهاد می‌گردد متخصصان و مراقبین سلامت مادران باردار در این رابطه آموزش دیده و زمانی را برای ارائه مشاوره برای مادران متقاضی استفاده از طب مکمل و جایگزین در نظر گیرند تا این مادران توصیه‌های ایمن‌تری را از متخصصان سلامت آموزش دیده دریافت نمایند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش، کد اخلاق (IR.IAU.KERMAN.REC.1402.099) از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان اخذ گردید. جهت شرکت در مطالعه رضایتنامه کتبی آگاهانه تکمیل و به مشارکت کنندگان جهت مشارکت داوطلبانه در مطالعه، خروج از مطالعه در هر زمان، بی نام بودن پرسشنامه و محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد و تاکید گردید که شرکت یا عدم شرکت در این مطالعه هیچ گونه آسیبی برای آن‌ها و روند دریافت خدمات در بر نخواهد داشت.
تشکر و قدردانی
از کلیه مسئولین و کارکنان مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی کرمان و مادران باردار که با تیم تحقیق صمیمانه همکاری نموده‌اند تشکر و قدردانی می‌گردد.
تعارض منافع
در پژوهش حاضر هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.
حامی مالی
این مقاله حاصل طرح پژوهشی با شماره 108020680001 بوده که با حمایت مالی معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
فهرست منابع
1. Complementary NCf, Medicine A. Exploring the Science of Complementary and Alternative Medicine: Third Strategic Plan, 2011-2015. National Institutes of Health Bethesda, MD2011.
2. Qi Z, Kelley E. The WHO traditional medicine strategy 2014-2023: a perspective. Sci. 2014;346(6216):S5-S6.
3. Lindquist R, Tracy MF, Snyder M. Complementary and alternative therapies in nursing: Springer Publishing Company2018. [DOI:10.1891/9780826144348]
4. Hathiramani S, Pettengell R, Moir H, Younis A. Relaxation versus exercise for improved quality of life in lymphoma survivors-a randomised controlled trial. Journal of cancer survivorship : research and practice. 2021;15(3):470-80. [DOI:10.1007/s11764-020-00941-4] [PMID] []
5. Tabatabaee A, Tafreshi MZ, Rassouli M, Aledavood SA, AlaviMajd H, Farahmand SK. Effect of Therapeutic Touch in Patients with Cancer: a Literature Review. Medical archives. 2016;70(2):142-7. [DOI:10.5455/medarh.2016.70.142-147] [PMID] []
6. Schlueter M, Chan K, Lasry R, Price M. The cost of cancer - A comparative analysis of the direct medical costs of cancer and other major chronic diseases in Europe. PloS one. 2020;15(11):e0241354. [DOI:10.1371/journal.pone.0241354] [PMID] []
7. Organization WH. WHO global report on traditional and complementary medicine 2019: World Health Organization2019.
8. Hon KL, Bao YM, Chan KC, Chau KW, Chen RS, Cheok KTG, et al. Determinants for asthma control, quality of life and use of complementary and alternative medicine in asthmatic pediatric patients in four cities. World journal of pediatrics : WJP. 2018;14(5):482-91. [DOI:10.1007/s12519-018-0167-1] [PMID]
9. Keene MR, Heslop IM, Sabesan SS, Glass BD. Complementary and alternative medicine use in cancer: A systematic review. Complementary therapies in clinical practice. 2019;35:33-47. [DOI:10.1016/j.ctcp.2019.01.004] [PMID]
10. Tabatabaee A, Behnamrad T. The effect of Complementary on anxiety and quality of life of patients with cancer: systematic review on Randomized Clinical Trials. Clinic Excellence. 2021;11(2):71-80.
11. Reid R, Steel A, Wardle J, Trubody A, Adams J. Complementary medicine use by the Australian population: a critical mixed studies systematic review of utilisation, perceptions and factors associated with use. BMC complementary and alternative medicine. 2016;16:176. [DOI:10.1186/s12906-016-1143-8] [PMID] []
12. Welz AN, Emberger-Klein A, Menrad K. Why people use herbal medicine: insights from a focus-group study in Germany. BMC complementary and alternative medicine. 2018;18(1):92. [DOI:10.1186/s12906-018-2160-6] [PMID] []
13. Evin A, Khojasteh F, Ansari H. The effect of hatha yoga on anxiety and self-efficacy of primiparous women in labor. Open Complement Med J. 2019;9(1):3546-59.
14. Mousavi FS, Khalajinia Z, Rezaei F. The Effect of Herbal Medicine on Sleep Disorder in Pre/Postmenopusal W0men: A Narrative Review. Nurs Midwife J. 2022;19(11):908-19. [DOI:10.52547/unmf.19.11.908]
15. Jafarimanesh H, Vakilian K, Mobasseri S. Effects of Warm and Cold Footbath on Sleep Quality in Pregnant Women with Restless Legs Syndrome. Iran J Obstet Gynecol Infertilit. 2020;23(6):51-60.
16. Adane F, Seyoum G, Alamneh YM, Abie W, Desta M, Sisay B. Herbal medicine use and predictors among pregnant women attending antenatal care in Ethiopia: a systematic review and meta-analysis. BMC pregnancy and childbirth. 2020;20(1):157. [DOI:10.1186/s12884-020-2856-8] [PMID] []
17. Azargoon A, Zibaei M. The health system approach to the complementary and alternative medicine. J Res Health. 2015;5(1):1-2. [DOI:10.1155/2015/528487] [PMID] []
18. Nik Yusof Fuad NF, Ching SM, Awg Dzulkarnain DH, Cheong AT, Zakaria ZA. Complementary alternative medicine use among postpartum mothers in a primary care setting: a cross-sectional study in Malaysia. BMC complementary medicine and therapies. 2020;20(1):197. [DOI:10.1186/s12906-020-02984-7] [PMID] []
19. Khadivzadeh T, Ghabel M. Complementary and alternative medicine use in pregnancy in Mashhad, Iran, 2007-8. Iran J Nurs Midwife Res. 2012;17(4):263.
20. Pallivalappila AR, Stewart D, Shetty A, Pande B, Singh R, McLay JS. Complementary and alternative medicine use during early pregnancy. European journal of obstetrics, gynecology, and reproductive biology. 2014;181:251-5. [DOI:10.1016/j.ejogrb.2014.08.017] [PMID]
21. Hall HG, Cant R, Munk N, Carr B, Tremayne A, Weller C, et al. The effectiveness of massage for reducing pregnant women's anxiety and depression; systematic review and meta-analysis. Midwifery. 2020;90:102818. [DOI:10.1016/j.midw.2020.102818] [PMID]
22. Khorasani F, Aryan H, Sobhi A, Aryan R, Abavi-Sani A, Ghazanfarpour M, et al. A systematic review of the efficacy of alternative medicine in the treatment of nausea and vomiting of pregnancy. Journal of obstetrics and gynaecology : the journal of the Institute of Obstetrics and Gynaecology. 2020;40(1):10-9. [DOI:10.1080/01443615.2019.1587392] [PMID]
23. Ng QX, Venkatanarayanan N, Loke W, Yeo WS, Lim DY, Chan HW, et al. A meta-analysis of the effectiveness of yoga-based interventions for maternal depression during pregnancy. Complementary therapies in clinical practice. 2019;34:8-12. [DOI:10.1016/j.ctcp.2018.10.016] [PMID]
24. Smith CA, Shewamene Z, Galbally M, Schmied V, Dahlen H. The effect of complementary medicines and therapies on maternal anxiety and depression in pregnancy: A systematic review and meta-analysis. Journal of affective disorders. 2019;245:428-39. [DOI:10.1016/j.jad.2018.11.054] [PMID]
25. Sim TF, Sherriff J, Hattingh HL, Parsons R, Tee LB. The use of herbal medicines during breastfeeding: a population-based survey in Western Australia. BMC complementary and alternative medicine. 2013;13:317. [DOI:10.1186/1472-6882-13-317] [PMID] []
26. Mitchell M. Risk, pregnancy and complementary and alternative medicine. Complementary therapies in clinical practice. 2010;16(2):109-13. [DOI:10.1016/j.ctcp.2009.10.005] [PMID]
27. Babbar S, Williams KB, Maulik D. Complementary and Alternative Medicine Use in Modern Obstetrics: A Survey of the Central Association of Obstetricians & Gynecologists Members. Journal of evidence-based complementary & alternative medicine. 2017;22(3):429-35. [DOI:10.1177/2156587216671215] [PMID] []
28. Strouss L, Mackley A, Guillen U, Paul DA, Locke R. Complementary and Alternative Medicine use in women during pregnancy: do their healthcare providers know? BMC complementary and alternative medicine. 2014;14:85. [DOI:10.1186/1472-6882-14-85] [PMID] []
29. Matthews J, Huberty JL, Leiferman JA, McClain D, Larkey LK. Perceptions, Uses of, and Interests in Complementary Health Care Approaches in Depressed Pregnant Women: The PAW Survey. Journal of evidence-based complementary & alternative medicine. 2017;22(1):81-95. [DOI:10.1177/2156587216641829] [PMID] []
30. Issac A, Nayak SG, T P, Balakrishnan D, Halemani K, Mishra P, et al. Effectiveness of breathing exercise on the duration of labour: A systematic review and meta-analysis. Journal of global health. 2023;13:04023. [DOI:10.7189/jogh.13.04023] [PMID] []
31. Hall HR, Jolly K. Women's use of complementary and alternative medicines during pregnancy: a cross-sectional study. Midwifery. 2014;30(5):499-505. [DOI:10.1016/j.midw.2013.06.001] [PMID]
32. Huberty J, Matthews J, Leiferman JA, Lee C. Use of complementary approaches in pregnant women with a history of miscarriage. Complementary therapies in medicine. 2018;36:1-5. [DOI:10.1016/j.ctim.2017.11.003] [PMID]
33. Özkan FS, Karaca A, Sarak K. Complementary and alternative medicine used by infertile women in Turkey. Africa J Reproduct Health. 2018;22(2):40-8.
34. Leiferman J, Sinatra E, Huberty J. Pregnant women's perceptions of patient-provider communication for health behavior change during pregnancy. Open J Obstetr Gynecol. 2014:2014. [DOI:10.4236/ojog.2014.411094]
35. Kalder M, Knoblauch K, Hrgovic I, Munstedt K. Use of complementary and alternative medicine during pregnancy and delivery. Archives of gynecology and obstetrics. 2011;283(3):475-82. [DOI:10.1007/s00404-010-1388-2] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
