آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 3 - ( 9-1402 )
جلد 13 شماره 3 صفحات 66-56 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
kharghani R, MortaghyGhasemy M, musavi S, Naseri R. The effect of motivational interview focused on some principles of Hefz – Alsehe in Iranian medicine on the physical and psychological symptoms of premenstrual syndrome. cmja 2023; 13 (3) :56-66
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-950-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-950-fa.html
خرقانی رقیه، مرتقی قاسمی معصومه، موسوی سعیده، ناصری رباب. تأثیر مصاحبه انگیزشی با تأکید بر برخی از اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر علائم جسمانی و روانی مبتلایان به سندرم پیش از قاعدگی. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (3) :56-66
رقیه خرقانی1 
، معصومه مرتقی قاسمی2 ، سعیده موسوی3 ، رباب ناصری*4
، معصومه مرتقی قاسمی2 ، سعیده موسوی3 ، رباب ناصری*4
1- دانشیار، دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، ایران
2- مربی پرستاری، دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، ایران
3- کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، دپارتمان انسان، تهران، ایران
4- گروه مامائی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان. ایران ،naseri.robab@yahoo.com
2- مربی پرستاری، دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، ایران
3- کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، دپارتمان انسان، تهران، ایران
4- گروه مامائی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان. ایران ،
متن کامل [PDF 528 kb]
(559 دریافت)
| چکیده (HTML) (925 مشاهده)
نمودار 1. فلوچارت مطالعه
یافته‌ها
میانگین (انحراف معیار) سن شرکت کنندگان گروه مداخله 27 (34/8) و گروه کنترل 56/30 (25/6) و شاخص توده بدنی گروه مداخله 79/22 (91/2) و گروه کنترل 33/24 (79/2) بود. میانگین متغیرهای دموگرافیک و باروری دو گروه مداخله و کنترل تفاوت معنی‌داری نداشت (جدول 2).
میانگین نمره علائم روانی و جسمی پیش از قاعدگی و فعالیت‌های روزمره زندگی بین دو گروه مداخله و کنترل در مرحله پیش‌آزمون، تفاوت معنی‌دار نداشت و دو گروه قبل از انجام مداخله در شدت علائم پیش از قاعدگی همگن بودند.
طبق نتایج آزمون اندازه‌گیری مکرر، تغییرات علائم روانی در داخل هر گروه معنی‌دار بود (001/0P<). اثر تعاملی گروه در زمان نیز معنی‌دار بود (001/0P<). بین دو گروه کنترل و مداخله، پس از تطبیق با متغیرهای پایه تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. علائم روانی در طی فازهای مختلف مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل دارای عکس‌العمل متفاوت بود.
تغییرات علائم جسمی در داخل هر گروه معنی‌دار نبود. اثر تعاملی گروه در زمان نیز معنی‌دار نبود. بین دو گروه کنترل و مداخله، پس از تطبیق با متغیرهای پایه، تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. علائم جسمی در طی فازهای مختلف مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل دارای عکس‌العمل مشابه بود.
تغییرات فعالیت‌های روزمره زندگی در داخل هر گروه معنی‌دار بود (001/0P<). اثر تعاملی گروه در زمان نیز معنی‌دار بود (001/0P<). بین دو گروه کنترل و مداخله، پس از تطبیق با متغیرهای پایه، تفاوت معنی‌دار بود (016/0P=). فعالیت‌های روزمره زندگی در طی فازهای مختلف مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل دارای عکس‌العمل متفاوت بود (جدول 3).
نتایج آزمون بنفرونی حاکی از تغییر معنی‌دار نمره علائم روانی و فعالیت‌های روزمره زندگی در گروه مداخله از مرحله پیش‌آزمون به پس‌آزمون و پیش‌آزمون به پیگیری بود (01/0>p). در حالیکه در گروه کنترل در نمرات متغیرهای مذکور تغییر معنی‌دار حاصل نشد. نمره علائم جسمی پیش از قاعدگی نیز در گروه مداخله و کنترل تغییر معنی‌دار نداشت.
بحث
نتایج این مطالعه نشان داد که مشاوره بر علائم روانی سندرم پیش از قاعدگی و فعالیت‌های روزمره زندگی در فازهای مختلف مطالعه مؤثر بود اما از نظر علائم جسمی سندرم پیش از قاعدگی تفاوت معنی‌دار بین دو گروه مداخله و کنترل در فازهای مختلف مطالعه وجود نداشت.
نتایج این مطالعه مبنی بر کاهش علائم روانی سندرم پیش از قاعدگی با نتایج مطالعه Weise و همکاران همخوانی داشت. نتایج مطالعه Weise و همکاران نشان داد مشاوره شناختی - رفتاری با رویکرد خودکارآمدی مبتنی بر برنامه‌های تقویت سبک زندگی متعادل مانند ورزش، رژیم غذایی متعادل و آرام‌سازی بر علائم سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است. این مداخله طی هشت هفته و تحت شبکه اینترنتی انجام شد. ابزار مورد استفاده پرسشنامه مبتنی بر DSM-5 بود (31). همچنین باستانی و هاشمی همسو با نتایج این مطالعه نشان دادند برنامه آموزشی مبتنی بر شبکه اینترنتی، متمرکز بر تغذیه سالم و ورزش با افزایش خودکارآمدی، موجب بهبود سلامت عمومی می‌شود. کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی بر مبنای یادداشت روزانه علائم سندرم پیش از قاعدگی نیز گزارش شد (10). وجه مشترک این مطالعات، استفاده از رویکردهای مشاوره‌ای همراه با اصلاح سبک زندگی برای بهبود علائم پیش از قاعدگی در بستر فضای مجازی است. طب ایرانی با تأکید بر پیشگیری از بیماری‌ها با آموزش روش زندگی سالم، فرد را در انتخاب سلامت یاری می‌دهد (14). تعادل و توازن اخلاط بدن با رعایت اصول حفظ‌الصحه موجب سلامتی است. توجه به این اصول موجب بهبود هضم و کاهش اخلاط زائد شده و از بروز انواع بیماری‌ها پیشگیری نموده و یا شدت بیماری را کم می‌کند (18). شاید رعایت اصول خوردن و آشامیدن، فعالیت مناسب بدنی و مدیریت خواب و بیداری طب ایرانی که در پژوهش حاضر نیز مورد توجه بود، با عملکرد مشابه بر بهبود علائم روانی پیش از قاعدگی اثربخش بوده است.
در این مطالعه کاهش علائم جسمی پیش از قاعدگی بعد از مداخله معنی‌دار نبود. هر چند که علائم جسمی پیش از قاعدگی گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل کاهش داشت، اما در بررسی با آزمون‌های دقیق آماری، پس از تطبیق با متغیرهای پایه، از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نداشت. مطالعه نوابی‌نژاد و همکاران همراستا با این مطالعه نشان داد مشاوره گروهی شناختی رفتاری در کاهش برخی از علائم جسمی پیش از قاعدگی مانند حساس شدن پستان‌ها و ورم اندام‌ها در مادران کودکان پیش دبستانی مبتلا به علائم سندرم پیش از قاعدگی تأثیر ندارد (32). مطالعه دادخواه و همکاران با مقایسه اثر ویتامین D و ویتامین E بر علائم سندرم پیش از قاعدگی نشان داد تفاوت معنی‌دار در علائم جسمی پیش از قاعدگی بین گروه‌ها پس از انجام مداخله وجود نداشت (33). عدم تأثیر مداخله بر علائم پیش از قاعدگی وجه مشترک دو مطالعه یاد شده با مطالعه حاضر است. نتایج مطالعه خوشه‌چین و همکاران ناهمسو با این مطالعه بیانگر اثربخشی مشاوره گروهی مدیریت استرس در بهبود علائم جسمی پیش از قاعدگی بود (34). همچنین مطالعه توزنده‌جانی و سپهری‌راد ناهمسو با این مطالعه اثربخشی آموزش شناختی رفتاری و تدابیر تغذیه‌ای مبتنی بر طب ایرانی بر علائم جسمانی سندرم پیش از قاعدگی را نشان داد (13). مطالعه یکه‌فلاح و همکاران نیز تأثیر اصلاح سبک زندگی بر علائم جسمی سندرم پیش از قاعدگی را نشان داد (35). در سه مطالعه یاد شده که نتایج متفاوت در تأثیر مداخله بر علائم جسمی پیش از قاعدگی را گزارش نموده‌اند، شاید استفاده از ابزار متفاوت برای سنجش علائم پیش از قاعدگی و تفاوت ابزارها در تفکیک علائم و متفاوت بودن جامعه آماری از لحاظ سن دلیلی بر عدم تشابه نتایج مطالعات یاد شده باشد. بنظر می‌رسد استفاده از ابزار غربالگری که علائم جسمی سندرم پیش از قاعدگی را با تعداد سؤالات بیشتری ارزیابی نماید، اطلاعات دقیق‌تر و جزئی‌تری برای مقایسه دو گروه فراهم می‌نمود.
در این مطالعه مشاوره مصاحبه انگیزشی مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه بر بهبود فعالیت‌های روزمره زندگی مؤثر بود. نتایج مطالعه حاضر همخوان با مطالعه خوشه‌چین و همکاران بود. خوشه‌چین و همکاران نشان دادند مشاوره گروهی مدیریت استرس به عنوان شیوه غیر دارویی موجب کاهش تأثیر علائم پیش از قاعدگی بر فعالیت‌های روزمره زندگی دانشجویان دختر می‌شود (34). همسو با نتایج این مطالعه کارآزمایی بالینی توزنده‌جانی و سپهری‌راد نشان داد مشاوره شناختی رفتاری و تدابیر تغذیه‌ای مبتنی بر طب ایرانی موجب کاهش معنی‌دار تأثیر علائم پیش از قاعدگی بر فعالیت‌های روزمره زندگی می‌شود. تلفیق مشاوره با تدابیر مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی می‌تواند بر کاهش علائم پیش از قاعدگی اثربخش باشد. نتایج حاصل از این مطالعه و بهبود فعالیت‌های روزمره زندگی شاید مطابق با نکات مطالعه سرداری و همکاران است که بیان می‌دارد رعایت اصول خوردن و آشامیدن با تأثیر مستقیم بر هضم غذا، رعایت فعالیت مناسب بدنی با کم کردن تجمع اخلاط زائد و مدیریت خواب و بیداری با تقویت قوای انسانی بر سلامت انسان مؤثر است (18).
سبک زندگی بر سلامت جسم و روان فرد مؤثر است و آموزش اصول مربوط به حفظ سلامت که طب ایرانی به خوبی راهکارهای عملی برای آن را تبیین نموده است، یک رفتار پیشگیرانه و نقطه شروع حفظ سلامتی است. رعایت این بایدها و نبایدها به اعتدال مزاج فرد کمک می‌کند. شاید استفاده از یک شیوه مناسب مشاوره که با فراخوانی انگیزه درونی و ایجاد خودکارآمدی به اصلاح سبک زندگی فرد کمک نماید و همراه با آن الگوی مناسبی مانند اصول حفظ‌الصحه را ارائه نماید از دلایل اثربخشی این مداخله باشد. البته استفاده از فضای مجازی که موجب تسهیل ارتباط بین مشاور و مراجع شده و منجر به تداوم ارتباط می‌گردد را نیز می‌توان از دیگر دلایل مؤثر بودن مداخله دانست. در کنار نتایج مثبت این پژوهش، از محدودیت‌های آن می‌توان به انجام پژوهش در زمان همه‌گیری کووید-19 و انجام مداخله در فضای مجازی اشاره کرد، پیشنهاد می‌گردد مطالعه دیگری به صورت حضوری نیز انجام شود و نتایج آن مورد مقایسه با نتایج این مطالعه قرار گیرد. همچنین انجام مداخله اصول حفظ‌الصحه در سه اصل بجای شش اصل کامل از دیگر محدودیت‌های پژوهش بود و پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی اصول حفظ‌الصحه به طور کامل مورد مطالعه قرار گیرد.
نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه حاضر بیانگر تأثیر مصاحبه انگیزشی مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر کاهش علائم روانی پیش از قاعدگی و تأثیر علائم بر زندگی روزمره است. در مواردی که نیاز به تغییر رفتار از طرف مراجع وجود دارد، مصاحبه انگیزشی می‌تواند جایگزین شیوه‌های سنتی توصیه‌ای و نصیحتی باشد. همچنین اصول حفظ‌الصحه می‌تواند با تبیین سبک زندگی سالم به کاهش و بهبود علائم پیش از قاعدگی کمک نماید.
سهم نویسندگان
مفهوم سازی و طراحی ایده: رقیه خرقانی و رباب ناصری، طراحی پروتکل مداخله: معصومه مرتقی قاسمی، سعیده موسوی و رباب ناصری، تهیه پیش‌نویس و جمع‌آوری داده‌ها: رباب ناصری، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تفسیر نتایج: رقیه خرقانی و رباب ناصری، ویرایش، تائید نهایی، کنترل و نظارت: رقیه خرقانی، معصومه مرتقی قاسمی و سعیده موسوی و مسئولیت پاسخگویی: رباب ناصری
تعارض منافع
هیچ‌گونه تعارض منافعی در مقاله حاضر وجود نداشته است.
تشکر و قدردانی
این مقاله قسمتی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد می‌باشد که توسط کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان به شماره شناسه IR.ZUMS.REC.1400.213 تائید و با کد IRCT202107040511787N1 در سایت مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران ثبت گردید. بدینوسیله از حمایت معاونت محترم و شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان و همکاری صمیمانه مسئولین واحدهای نمونه‌گیری و مراجعین شرکت کننده در مطالعه صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نماییم.
متن کامل: (604 مشاهده)
مقدمه
سال‌های تولیدمثل یک زن با تغییرات ریتمیک ماهانه در میزان ترشح هورمون زنانه و تغییرات متناظر در تخمدان‌ها و سایر اندام‌ها مشخص می‌شوند که به این طرح ریتمیک چرخه قاعدگی می‌گویند (1). مجموعه بزرگی از علائم جسمی و روانی به نام سندرم پیش از قاعدگی یا PMS در برخی زنان به صورت دوره‌های پیش از قاعدگی رخ می‌دهد و با شروع قاعدگی از بین می‌رود (2). این سندرم عموماً با علائم خلقی مانند بی‌ثباتی و تحریک‌پذیری، علائم رفتاری مانند تغییر الگوهای غذا خوردن و علائم جسمی مانند حساسیت پستان‌ها، ادم و سردرد همراه است (3). بر اساس مطالعات شیوع سندرم پیش از قاعدگی در جهان 48 درصد گزارش شده و میزان آن در کشورهای مختلف متفاوت است. این میزان در ایران 98 درصد و در سوئیس 10 درصد گزارش شده است (4). مطالعات متعدد نشان می‌دهد که سندرم پیش از قاعدگی ارتباط نزدیکی با کیفیت زندگی زنان دارد و با افزایش شدت آن کاهش در کیفیت سلامت روانی و جسمی مشهود است (5-9).
روش‌های متعددی برای کنترل نسبی علائم جسمی و روانی سندرم پیش از قاعدگی پیشنهاد شده است. برنامه آموزشی تحت شبکه اینترنتی، متمرکز بر تغذیه سالم و ورزش، با افزایش خودکارآمدی، موجب بهبود سلامت عمومی و کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی می‌شود (10). تغذیه و تمرینات ورزشی هوازی بر علائم سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است (11). مطالعات بیانگر تأثیر مثبت ورزش بر سندرم پیش از قاعدگی و دیسمنوره اولیه است (12). نتایج مطالعه توزنده جانی و سپهری راد نشان داد که مداخله درمانی شناختی - رفتاری به همراه تدابیر تغذیه‌ای طب ایرانی بیشتر از مداخله درمانی شناختی - رفتاری به تنهایی بر کاهش علائم جسمانی و افسردگی زنان شاغل مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است (13). طب ایرانی بر پیشگیری از بیماری‌ها با آموزش روش صحیح زندگی تأکید دارد و با تبیین سبک زندگی سالم، فرد را در انتخاب سلامت به عنوان یکی از جنبه‌های مهم کیفیت زندگی، یاری می‌دهد (14). در دیدگاه طب ایرانی هر جسم مرکبی از جمله انسان از چهار رکن خاک عنصری با کیفیت سردی و خشکی، آب عنصری با کیفیت سردی و تری، هوای عنصری با کیفیت گرمی و تری و آتش عنصری با کیفیت گرمی و خشکی تشکیل شده است و مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان، تعیین کننده مزاج جسم مرکب خواهد بود (15). حکمای ما عقیده دارند هر فردی که به دنیا می‌آید دارای حرارت غریزی و رطوبت غریزی است و هر وقت رطوبت غریزی تمام شود حرارت غریزی هم پس از مدت کوتاهی تمام می‌شود و فرد به پایان عمر خود می‌رسد (16). غذایی که انسان میل می‌کند پس از هضم در دهان، معده، کبد و عروق تبدیل به اخلاط چهارگانه صفرا با کیفیت گرم و خشک، دم با کیفیت گرم و تر، بلغم با کیفیت سرد و تر و سودا با کیفیت سرد و خشک می‌شود. یکی از علل اختلال در عملکرد اعضای بدن ناشی از اختلال در اخلاط است (17). عدم تعادل مقدار اخلاط یا وجود اخلاط اضافه حاصل مستقیم عدم رعایت اصول حفظ‌الصحه است، یعنی عدم رعایت هریک از اصول حفظ‌الصحه می‌تواند موجب تغییر در میزان و کیفیت اخلاط شود (18). آنچه امروز پزشکی پیشگیری خوانده می‌شود، در نوشتارهای طب کهن ایرانی – اسلامی حفظ‌الصحه نام گرفته است و اصول آن عبارت است از تدابیر هوا، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، حرکت و سکون، خواب و بیداری، احتباس و استفراغ و اعراض نفسانی (19). این شش اصل ضروری در سبک زندگی سالم یا سته ضروریه، به عنوان گام اول حفظ سلامت و تندرستی در مکتب طب سنتی ایران است (17). شیخ الرییس ابن سینا از بین این شش اصل سه اصل را برای حفظ سلامتی مهم‌تر می‌داند که به ترتیب عبارت از ورزش و فعالیت بدنی مناسب، مدیریت غذا و نوشیدنی و مدیریت خواب است. دستورهای کلی روش زندگی صحیح به دو دسته دستورهای عمومی و دستورهای مخصوص هر مزاج طبقه‌بندی می‌شوند. دستورات عمومی ارتباطی به خصوصیات مزاجی و فردی ندارد و در مورد عموم افراد بشر یکسان است (15, 20). در همایش بین‌المللی طب سنتی، در فوریه 2013، مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، طب سنتی تأیید شده از جهت کیفیت، ایمنی و اثربخشی را برای دستیابی به شعار و هدف دسترسی همه مردم به مراقبت‌های بهداشتی کمک کننده نامیده و این شیوه مراقبت را در دسترس، مقرون به صرفه، قابل قبول از نظر فرهنگی و مورد اعتماد بسیاری از مردم می‌داند (21)؛ اما یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که مراقبین سلامت با آن روبرو هستند کمک به افراد در تغییر رفتارهای ناسالم است (22). تغییر رفتارهای ناسالم در زندگی و جایگزین نمودن آن با رفتارهای سلامت و تندرستی، نیازمند شیوه مشاوره مؤثری است تا بتواند تغییرات نسبتاً پایداری ایجاد نماید. یکی از شیوه‌های مشاوره که با ایجاد انگیزه درونی در فرد می‌تواند، مفید و مؤثر باشد، مصاحبه انگیزشی است (23). مصاحبه انگیزشی روشی رهنمودی و درعین‌حال مراجع محور است که مبانی آن بر مشارکت مراجع، فراخوانی انگیزه درونی وی و احترام به حس خودمختاری او پایه گذاری شده است. رویکرد انگیزشی به جای ارائه استدلال، اطلاعات، توصیه، ترغیب و اجبار از طریق فرایند تعاملی و طی دو مرحله ایجاد انگیزه درونی برای تغییر و تقویت تعهد نسبت به تغییر، باعث تسهیل تغییرات رفتاری می‌شود (24). استفاده از اصول مصاحبه انگیزشی در تعاملات روزمره بیمار، امکان ایجاد تغییر رفتار را به همراه دارد که به نتایج مثبت سلامتی کمک می‌کند. این تغییرات می‌تواند تأثیر مهمی در مدیریت بیماری‌های زنان داشته باشد. استفاده از ابزار مصاحبه انگیزشی در برخوردهای روزمره بالینی، توانایی خدمت رسانی به بیماران در حوزه زنان و زایمان را افزایش می‌دهد (25).
با توجه به شیوع بالای سندرم پیش از قاعدگی در ایران، عوارض زیاد آن و عدم وجود تحقیق علمی مبتنی بر شواهد بر تأثیر مصاحبه انگیزشی با محتوای اصول حفظ الصحه طب ایرانی بر علائم جسمی و روانی سندرم پیش از قاعدگی، این مطالعه با هدف تعیین تأثیر مصاحبه انگیزشی با تأکید بر برخی از اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر علائم جسمانی و روانی مبتلایان به سندرم پیش از قاعدگی انجام شد.
روش کار
طراحی کارآزمایی: این مطالعه یک کارآزمایی کنترل‌شده تصادفی بدون کورسازی بود که بعد از اخذ کد اخلاق از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و ثبت در سایت مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران از تاریخ 01/11/1400 آغاز شد و تأثیر مصاحبه انگیزشی با محتوای اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر علائم جسمانی و روانی پیش از قاعدگی را بررسی نمود.
شرکت‌کنندگان: معیارهای ورود به مطالعه شامل محدوده سنی 18 تا 42 سال، داشتن قاعدگی منظم با طول مدت سه تا ده روز و فاصله 21 تا 35 روز تجربه سندرم پیش از قاعدگی بر اساس ابزار غربالگری علائم پیش از قاعدگی PSST، شاخص توده بدنی بین 5/18 تا 9/29 کیلوگرم بر مترمربع، داشتن امکانات و سواد استفاده از شبکه اینترنتی، سلامت جسمی و روانی، عدم مصرف دارو یا هورمون برای درمان یا تسکین علائم، عدم مصرف سیگار و الکل، عدم وجود عوامل استرس‌زا از جمله مرگ عزیزان طی سه ماه قبل از ورود به مطالعه، عدم انجام ورزش به صورت حرفه‌ای، عدم اشتغال به کار در نوبت‌های شب بود.
معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم تمایل به ادامه همکاری، ایجاد عوامل استرس‌زا از جمله مرگ عزیزان در حین مطالعه و بارداری بود.
توالی و تخصیص: شرکت‌کنندگان در مطالعه 50 نفر از زنان مراجعه‌کننده به درمانگاه‌های زنان بیمارستان آیت‌الله موسوی و بیمارستان امام حسین (ع) و درمانگاه حکیم هیدجی و روزبه تأمین اجتماعی شهرستان زنجان بود که با نمونه‌گیری به صورت آسان وارد مطالعه شدند. تخصیص افراد در گروه‌های مداخله (A) و کنترل (B) با انتخاب تصادفی 13 بلوک چهار نفره از میان شش بلوک AABB یا BBAA یا ABAB یا BABA یا ABBA و یا BAAB انجام شد. به هر کدام از این بلوک‌ها شماره اختصاص یافت و سپس با استفاده از جدول اعداد تصادفی 13 بلوک انتخاب شد. به منظور پنهان سازی تخصیص شرکت کنندگان در دو گروه مداخله و کنترل، قبل از آغاز کار تعداد 50 عدد پاکت تهیه شد. روی هر کدام از پاکت‌ها از شماره یک تا 50 شماره‌گذاری شد (کد شرکت کنندگان). با توجه به لیست بلوک‌های انتخاب شده در مرحله قبل، داخل هر کدام از پاکت‌ها کاغذی قرار داده شد که کلمه "مداخله" یا "کنترل" در آن نوشته شده بود. به هر یک از افراد واجد شرایط که وارد مطالعه شدند به ترتیب شماره، پاکت دربسته تحویل شد. محتوای داخل پاکت تعیین کننده تخصیص شرکت‌کننده به گروه مداخله یا کنترل بود. به این ترتیب هر کدام از این 50 نفر که وارد مطالعه شدند به یکی از گروه‌های مداخله (25 نفر) یا کنترل (25 نفر) تخصیص یافتند. این مطالعه فاقد پنهان‌سازی پس از تخصیص بود.
حجم نمونه: حجم نمونه بر اساس مطالعه باباخانی و همکاران با میانگین نمرات کل سندرم پیش از قاعدگی در گروه‌های کنترل و مداخله به ترتیب 93/30 و 5/21 و انحراف معیار 7/7 و 8/6 با سطح اطمینان 99% و توان آزمون 95% برابر با 21 نفر در هر گروه محاسبه شد که با احتمال 20% ریزش در هر گروه 25 نفر وارد مطالعه شدند (26).
روش‌های متعددی برای کنترل نسبی علائم جسمی و روانی سندرم پیش از قاعدگی پیشنهاد شده است. برنامه آموزشی تحت شبکه اینترنتی، متمرکز بر تغذیه سالم و ورزش، با افزایش خودکارآمدی، موجب بهبود سلامت عمومی و کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی می‌شود (10). تغذیه و تمرینات ورزشی هوازی بر علائم سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است (11). مطالعات بیانگر تأثیر مثبت ورزش بر سندرم پیش از قاعدگی و دیسمنوره اولیه است (12). نتایج مطالعه توزنده جانی و سپهری راد نشان داد که مداخله درمانی شناختی - رفتاری به همراه تدابیر تغذیه‌ای طب ایرانی بیشتر از مداخله درمانی شناختی - رفتاری به تنهایی بر کاهش علائم جسمانی و افسردگی زنان شاغل مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است (13). طب ایرانی بر پیشگیری از بیماری‌ها با آموزش روش صحیح زندگی تأکید دارد و با تبیین سبک زندگی سالم، فرد را در انتخاب سلامت به عنوان یکی از جنبه‌های مهم کیفیت زندگی، یاری می‌دهد (14). در دیدگاه طب ایرانی هر جسم مرکبی از جمله انسان از چهار رکن خاک عنصری با کیفیت سردی و خشکی، آب عنصری با کیفیت سردی و تری، هوای عنصری با کیفیت گرمی و تری و آتش عنصری با کیفیت گرمی و خشکی تشکیل شده است و مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان، تعیین کننده مزاج جسم مرکب خواهد بود (15). حکمای ما عقیده دارند هر فردی که به دنیا می‌آید دارای حرارت غریزی و رطوبت غریزی است و هر وقت رطوبت غریزی تمام شود حرارت غریزی هم پس از مدت کوتاهی تمام می‌شود و فرد به پایان عمر خود می‌رسد (16). غذایی که انسان میل می‌کند پس از هضم در دهان، معده، کبد و عروق تبدیل به اخلاط چهارگانه صفرا با کیفیت گرم و خشک، دم با کیفیت گرم و تر، بلغم با کیفیت سرد و تر و سودا با کیفیت سرد و خشک می‌شود. یکی از علل اختلال در عملکرد اعضای بدن ناشی از اختلال در اخلاط است (17). عدم تعادل مقدار اخلاط یا وجود اخلاط اضافه حاصل مستقیم عدم رعایت اصول حفظ‌الصحه است، یعنی عدم رعایت هریک از اصول حفظ‌الصحه می‌تواند موجب تغییر در میزان و کیفیت اخلاط شود (18). آنچه امروز پزشکی پیشگیری خوانده می‌شود، در نوشتارهای طب کهن ایرانی – اسلامی حفظ‌الصحه نام گرفته است و اصول آن عبارت است از تدابیر هوا، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، حرکت و سکون، خواب و بیداری، احتباس و استفراغ و اعراض نفسانی (19). این شش اصل ضروری در سبک زندگی سالم یا سته ضروریه، به عنوان گام اول حفظ سلامت و تندرستی در مکتب طب سنتی ایران است (17). شیخ الرییس ابن سینا از بین این شش اصل سه اصل را برای حفظ سلامتی مهم‌تر می‌داند که به ترتیب عبارت از ورزش و فعالیت بدنی مناسب، مدیریت غذا و نوشیدنی و مدیریت خواب است. دستورهای کلی روش زندگی صحیح به دو دسته دستورهای عمومی و دستورهای مخصوص هر مزاج طبقه‌بندی می‌شوند. دستورات عمومی ارتباطی به خصوصیات مزاجی و فردی ندارد و در مورد عموم افراد بشر یکسان است (15, 20). در همایش بین‌المللی طب سنتی، در فوریه 2013، مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، طب سنتی تأیید شده از جهت کیفیت، ایمنی و اثربخشی را برای دستیابی به شعار و هدف دسترسی همه مردم به مراقبت‌های بهداشتی کمک کننده نامیده و این شیوه مراقبت را در دسترس، مقرون به صرفه، قابل قبول از نظر فرهنگی و مورد اعتماد بسیاری از مردم می‌داند (21)؛ اما یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که مراقبین سلامت با آن روبرو هستند کمک به افراد در تغییر رفتارهای ناسالم است (22). تغییر رفتارهای ناسالم در زندگی و جایگزین نمودن آن با رفتارهای سلامت و تندرستی، نیازمند شیوه مشاوره مؤثری است تا بتواند تغییرات نسبتاً پایداری ایجاد نماید. یکی از شیوه‌های مشاوره که با ایجاد انگیزه درونی در فرد می‌تواند، مفید و مؤثر باشد، مصاحبه انگیزشی است (23). مصاحبه انگیزشی روشی رهنمودی و درعین‌حال مراجع محور است که مبانی آن بر مشارکت مراجع، فراخوانی انگیزه درونی وی و احترام به حس خودمختاری او پایه گذاری شده است. رویکرد انگیزشی به جای ارائه استدلال، اطلاعات، توصیه، ترغیب و اجبار از طریق فرایند تعاملی و طی دو مرحله ایجاد انگیزه درونی برای تغییر و تقویت تعهد نسبت به تغییر، باعث تسهیل تغییرات رفتاری می‌شود (24). استفاده از اصول مصاحبه انگیزشی در تعاملات روزمره بیمار، امکان ایجاد تغییر رفتار را به همراه دارد که به نتایج مثبت سلامتی کمک می‌کند. این تغییرات می‌تواند تأثیر مهمی در مدیریت بیماری‌های زنان داشته باشد. استفاده از ابزار مصاحبه انگیزشی در برخوردهای روزمره بالینی، توانایی خدمت رسانی به بیماران در حوزه زنان و زایمان را افزایش می‌دهد (25).
با توجه به شیوع بالای سندرم پیش از قاعدگی در ایران، عوارض زیاد آن و عدم وجود تحقیق علمی مبتنی بر شواهد بر تأثیر مصاحبه انگیزشی با محتوای اصول حفظ الصحه طب ایرانی بر علائم جسمی و روانی سندرم پیش از قاعدگی، این مطالعه با هدف تعیین تأثیر مصاحبه انگیزشی با تأکید بر برخی از اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر علائم جسمانی و روانی مبتلایان به سندرم پیش از قاعدگی انجام شد.
روش کار
طراحی کارآزمایی: این مطالعه یک کارآزمایی کنترل‌شده تصادفی بدون کورسازی بود که بعد از اخذ کد اخلاق از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و ثبت در سایت مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران از تاریخ 01/11/1400 آغاز شد و تأثیر مصاحبه انگیزشی با محتوای اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر علائم جسمانی و روانی پیش از قاعدگی را بررسی نمود.
شرکت‌کنندگان: معیارهای ورود به مطالعه شامل محدوده سنی 18 تا 42 سال، داشتن قاعدگی منظم با طول مدت سه تا ده روز و فاصله 21 تا 35 روز تجربه سندرم پیش از قاعدگی بر اساس ابزار غربالگری علائم پیش از قاعدگی PSST، شاخص توده بدنی بین 5/18 تا 9/29 کیلوگرم بر مترمربع، داشتن امکانات و سواد استفاده از شبکه اینترنتی، سلامت جسمی و روانی، عدم مصرف دارو یا هورمون برای درمان یا تسکین علائم، عدم مصرف سیگار و الکل، عدم وجود عوامل استرس‌زا از جمله مرگ عزیزان طی سه ماه قبل از ورود به مطالعه، عدم انجام ورزش به صورت حرفه‌ای، عدم اشتغال به کار در نوبت‌های شب بود.
معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم تمایل به ادامه همکاری، ایجاد عوامل استرس‌زا از جمله مرگ عزیزان در حین مطالعه و بارداری بود.
توالی و تخصیص: شرکت‌کنندگان در مطالعه 50 نفر از زنان مراجعه‌کننده به درمانگاه‌های زنان بیمارستان آیت‌الله موسوی و بیمارستان امام حسین (ع) و درمانگاه حکیم هیدجی و روزبه تأمین اجتماعی شهرستان زنجان بود که با نمونه‌گیری به صورت آسان وارد مطالعه شدند. تخصیص افراد در گروه‌های مداخله (A) و کنترل (B) با انتخاب تصادفی 13 بلوک چهار نفره از میان شش بلوک AABB یا BBAA یا ABAB یا BABA یا ABBA و یا BAAB انجام شد. به هر کدام از این بلوک‌ها شماره اختصاص یافت و سپس با استفاده از جدول اعداد تصادفی 13 بلوک انتخاب شد. به منظور پنهان سازی تخصیص شرکت کنندگان در دو گروه مداخله و کنترل، قبل از آغاز کار تعداد 50 عدد پاکت تهیه شد. روی هر کدام از پاکت‌ها از شماره یک تا 50 شماره‌گذاری شد (کد شرکت کنندگان). با توجه به لیست بلوک‌های انتخاب شده در مرحله قبل، داخل هر کدام از پاکت‌ها کاغذی قرار داده شد که کلمه "مداخله" یا "کنترل" در آن نوشته شده بود. به هر یک از افراد واجد شرایط که وارد مطالعه شدند به ترتیب شماره، پاکت دربسته تحویل شد. محتوای داخل پاکت تعیین کننده تخصیص شرکت‌کننده به گروه مداخله یا کنترل بود. به این ترتیب هر کدام از این 50 نفر که وارد مطالعه شدند به یکی از گروه‌های مداخله (25 نفر) یا کنترل (25 نفر) تخصیص یافتند. این مطالعه فاقد پنهان‌سازی پس از تخصیص بود.
حجم نمونه: حجم نمونه بر اساس مطالعه باباخانی و همکاران با میانگین نمرات کل سندرم پیش از قاعدگی در گروه‌های کنترل و مداخله به ترتیب 93/30 و 5/21 و انحراف معیار 7/7 و 8/6 با سطح اطمینان 99% و توان آزمون 95% برابر با 21 نفر در هر گروه محاسبه شد که با احتمال 20% ریزش در هر گروه 25 نفر وارد مطالعه شدند (26).
جدول 1. راهنمای مصاحبه انگیزشی مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی
جدول 2. مقایسه مشخصات دموگرافیک و باروری بین دو گروه مداخله و کنترل
*آزمون تی مستقل **آزمون کای‌دو
جدول 3. مقایسه متغیرهای وابسته در سه مرحله مطالعه بر اساس نتایج بین گروهی آزمون اندازه‌های تکراری
*آزمون تی تست
**آزمون اندازه‌گیری‌های تکراری
| جلسه اول | تعریف هنجارها، تعیین قواعد و تعیین مراحل تغییر مراجع |
| جلسه دوم | همدلی برای رفع تردید با استفاده از راهبردهای توصیف یک روز معمولی و عادی سازی رفتار |
| جلسه سوم | بررسی ابعاد مثبت و منفی عدم اعتدال در حرکت و سکون، عدم مدیریت خوردن و آشامیدن و عدم رعایت شرایط صحیح خواب و شناسایی ارزش‌های شخصی و کشف تعارض بین ارزش‌ها و رفتارها |
| جلسه چهارم | فراخوانی گفتگوی تغییرمدار و تقویت حس خودکارآمدی شرکت کنندگان با استفاده از تکنیک خط‌کش اهمیت-اعتماد و مرور موفقیت‌های قبلی، نقاط قوت و توانمندی‌ها |
| جلسه پنجم | تعیین هدف و تدوین برنامه تغییر در موضوعات فعالیت بدنی، تغذیه و خواب |
جدول 2. مقایسه مشخصات دموگرافیک و باروری بین دو گروه مداخله و کنترل
| مشخصات فردی و اجتماعی | مداخله | کنترل | P value* | |||
| میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | |||
| سن | 00/27 | 34/8 | 56/30 | 25/6 | 094/0 | |
| شاخص توده بدنی | 79/22 | 91/2 | 33/24 | 79/2 | 062/0 | |
| سن ازدواج | 45/19 | 14/3 | 96/20 | 09/3 | 117/0 | |
| سن اولین قاعدگی | 52/13 | 71/1 | 52/12 | 85/1 | 053/0 | |
| سن شروع علائم پیش از قاعدگی | 24/18 | 70/3 | 48/16 | 69/2 | 06/0 | |
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | P value** | ||
| وضعیت تأهل | ||||||
| مجرد | 5 | 20 | 1 | 4 | 082/0 | |
| وضعیت تحصیلی | 065/0 | |||||
| زیردیپلم | 3 | 12 | 4 | 16 | ||
| دیپلم و فوق‌دیپلم | 8 | 32 | 15 | 60 | ||
| لیسانس و بالاتر | 14 | 56 | 6 | 24 | ||
| شغل | 350/0 | |||||
| شاغل | 7 | 28 | 3 | 12 | ||
| خانه‌دار | 14 | 56 | 18 | 72 | ||
| دانشجو | 4 | 16 | 4 | 16 | ||
| محل سکونت | ||||||
| شهر | 23 | 92 | 23 | 92 | 1 | |
| طبقه اجتماعی- اقتصادی | 367/0 | |||||
| طبقه سه | 4 | 16 | 1 | 4 | ||
| طبقه چهار | 9 | 36 | 10 | 40 | ||
| طبقه پنج | 12 | 48 | 14 | 56 | ||
| تعداد زایمان | 089/0 | |||||
| نولی پار | 13 | 52 | 5 | 20 | ||
| یک زایمان | 5 | 5 | 12 | 12 | ||
| دو زایمان | 5 | 5 | 6 | 6 | ||
| سه زایمان | 2 | 2 | 2 | 2 | ||
| روش پیشگیری از بارداری | 545/0 | |||||
| استفاده از آی‌یودی | 4 | 16 | 2 | 2 | ||
| استفاده از کاندوم | 2 | 8 | 3 | 3 | ||
| روش طبیعی | 10 | 40 | 14 | 14 | ||
| بدون پیشگیری | 9 | 36 | 6 | 6 | ||
جدول 3. مقایسه متغیرهای وابسته در سه مرحله مطالعه بر اساس نتایج بین گروهی آزمون اندازه‌های تکراری
| متغیرهای وابسته / گروه | میانگین (انحراف معیار) | منبع اثر | درجه آزادی | میانگین مجذورات | **P value | مربع Eta | ||
| پیش آزمون | پس آزمون | پیگیری | ||||||
| علائم روانی | ||||||||
| گروه مداخله | (05/8) 57/22 | (40/7) 95/16 | (89/5) 67/11 | زمان | 2 | 74/365 | 001/0 | 17/0 |
| گروه کنترل | (99/6) 19 | (39/7) 62/18 | (10/9) 38/19 | زمان× گروه | 2 | 91/334 | 001/0< | 19/0 |
| P value* | 133/0 | 470/0 | 003/0 | گروه | 1 | 13/118 | 287/0 | 02/0 |
| علائم جسمی | ||||||||
| گروه مداخله | (16/1) 57/1 | (11/1) 38/1 | (05/1)29/1 | زمان | 16/1 | 66/0 | 453/0 | 01/0 |
| گروه کنترل | (16/1) 57/1 | (07/1) 57/1 | (12/1) 48/1 | زمان× گروه | 16/1 | 22/0 | 685/0 | 005/0 |
| P value* | 1 | 577/0 | 574/0 | گروه | 1 | 51/0 | 657/0 | 005/0 |
| فعالیت‌های روزمره زندگی | ||||||||
| گروه مداخله | (35/2) 05/10 | (62/2) 24/5 | (69/2) 52/4 | زمان | 68/1 | 24/124 | 001/0< | 83/0 |
| گروه کنترل | (45/2) 71/8 | (82/2) 57/8 | (55/2) 38/8 | زمان× گروه | 68/1 | 04/102 | 001/0< | 80/0 |
| P value* | 080/0 | 001/0> | 001/0> | گروه | 1 | 07/120 | 016/0 | 13/0 |
**آزمون اندازه‌گیری‌های تکراری
در طی مراحل مختلف مطالعه هشت نفر از شرکت‌کنندگان به دلایل متعدد از مطالعه خارج شدند و در نهایت داده‌های مربوط به 42 نفر از شرکت‌کنندگان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت (نمودار 1).
مداخلات: پس از اخذ رضایت آگاهانه و بیان اهداف مطالعه، داده‌های اولیه شرکت‌کنندگان در این طرح با استفاده از چک‌لیست فردی اجتماعی، باروری و پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی به صورت حضوری و خودگزارش‌دهی جمع‌آوری شد. قبل از مداخله راهنمای آموزش اصول عمومی حفظ‌الصحه در موضوعات فعالیت بدنی، خواب و بیداری و خوردن و آشامیدن بر مبنای کتاب حفظ سلامتی از دیدگاه طب ایرانی به صورت حضوری در اختیار گروه مداخله قرار گرفت (14). در این راهنما بر اولویت مصرف غذاهای با طبع گرم به مدت دو هفته و کاهش مصرف غذاهای با مزاج سرد تا بهبود علائم اشاره شده بود (27). از آزمودنی‌ها خواسته شد محتوای اصول حفظ‌الصحه را طی یک هفته در فرصت مناسب مطالعه نمایند. جلسات مجازی مصاحبه انگیزشی به صورت فردی با گروه مداخله یک هفته پس از ملاقات حضوری برقرار شد. تعداد پنج جلسه با فاصله یک هفته از یکدیگر تشکیل شد (جدول 1). پس از اتمام جلسات مصاحبه انگیزشی، در مرحله دوم مطالعه، پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی به صورت خودگزارش‌دهی در فضای مجازی توسط شرکت‌کنندگان در گروه مداخله و کنترل تکمیل و برای محقق ارسال شد. مرحله سوم مطالعه سه ماه بعد از پایان جلسات مصاحبه انگیزشی بود. در این مرحله نیز پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی در فضای مجازی توسط هر دو گروه مداخله و کنترل تکمیل و برای محقق ارسال شد.
پیامدها: پیامد این مطالعه شامل علائم پیش از قاعدگی بود که با استفاده از ابزار غربالگری علائم سندرم پیش از قاعدگی اندازه‌گیری شد. از چک‌لیست مشخصات فردی، اجتماعی و باروری نیز برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به سن، شاخص توده بدنی، وضعیت تأهل، سن هنگام ازدواج، تحصیلات فرد و همسر، وضعیت اشتغال فرد و همسر، نوع بیمه، محل سکونت و نوع مالکیت محل سکونت و متراژ آن، داشتن یا نداشتن وسیله نقلیه و استفاده یا عدم استفاده از وسیله نقلیه برای کسب درآمد و اطلاعات باروری شامل تعداد زایمان و روش پیشگیری از بارداری، سن اولین قاعدگی، تعداد روزهای قاعدگی و تعداد روزهای علائم پیش از قاعدگی در هر سیکل استفاده شد. پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی PSST توسط Steiner و همکاران در سال‌های 1999 تا 2001 در جنوب کانادا با هدف دستیابی به یک ابزار غربالگری ساده و بر اساس تبدیل معیارهای طبقه‌بندی DSM-4 به مقیاس درجه‌بندی انجام شده است که شدت بیماری و تأثیر علائم را در زندگی افراد نشان می‌دهد و از نظر زمان به صرفه‌تر است (28). این پرسشنامه شامل 19 سؤال است که دارای دو بخش می‌باشد. 14 سؤال اول علائم روانی و جسمی را ارزیابی می‌کند و پنج سؤال آخر تأثیر این علائم را بر عملکرد و زندگی افراد می‌سنجد. برای هر سؤال چهار معیار اصلاً، خفیف، متوسط و شدید ذکر شده است که بر اساس طیف لیکرت از صفر تا سه امتیاز می‌گیرد. روایی و پایایی نسخه برزیلی این ابزار در سال 2016 توسط Camara و همکاران مورد مطالعه قرار گرفت و روایی محتوا 61/0 و شاخص اعتبار محتوا 94/0 و پایایی درونی آن با ضریب آلفای کرونباخ 91/0 مورد تأیید قرار گرفت (29). ترجمه فارسی این پرسشنامه توسط مقدم بنائم و همکاران در سال 2011 تهیه شده است. بر اساس این مطالعه روایی محتوا، CVR و CVI، این ابزار به ترتیب 7/0 و 8/0 و پایایی آن با آزمون ثبات درونی با آلفای کرونباخ 9/0 تأیید شده است (30). در این مطالعه از ترجمه فارسی ابزار استفاده شد.
روش تجزیه و تحلیل آماری: پس از جمع‌آوری اطلاعات از نسخه 16 نرم‌افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. در تجزیه و تحلیل توصیفی متغیرهای کمی میانگین و انحراف معیار مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج آزمون کولموگروف-اسمیرنوف نشان داد که داده‌های مربوط به متغیرهای مورد بررسی از توزیع نرمال برخوردار بودند، بنابراین شرایط استفاده از آزمون‌های پارامتریک وجود داشت. برای محاسبه شاخص‌های آمار استنباطی از آزمون‌های تی مستقل، کای‌دو، آزمون اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بنفرونی استفاده شد. آزمون کرویت ماشلی به‌عنوان مفروضه اصلی اندازه‌گیری مکرر نشان داد که مفروضه کرویت برای متغیرهای وابسته رعایت نشده بود (05/0P˂). به‌منظور تفسیر فرض همگنی واریانس‌ها در این متغیرها از تصحیح درجه آزادی در جدول آنالیز واریانس درون آزمودنی‌ها بر مبنای آزمون گرین هاوس گیسر استفاده شد. سطح معنی‌داری در تمام آزمون‌ها کمتر از 01/0 در نظر گرفته شد.
مداخلات: پس از اخذ رضایت آگاهانه و بیان اهداف مطالعه، داده‌های اولیه شرکت‌کنندگان در این طرح با استفاده از چک‌لیست فردی اجتماعی، باروری و پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی به صورت حضوری و خودگزارش‌دهی جمع‌آوری شد. قبل از مداخله راهنمای آموزش اصول عمومی حفظ‌الصحه در موضوعات فعالیت بدنی، خواب و بیداری و خوردن و آشامیدن بر مبنای کتاب حفظ سلامتی از دیدگاه طب ایرانی به صورت حضوری در اختیار گروه مداخله قرار گرفت (14). در این راهنما بر اولویت مصرف غذاهای با طبع گرم به مدت دو هفته و کاهش مصرف غذاهای با مزاج سرد تا بهبود علائم اشاره شده بود (27). از آزمودنی‌ها خواسته شد محتوای اصول حفظ‌الصحه را طی یک هفته در فرصت مناسب مطالعه نمایند. جلسات مجازی مصاحبه انگیزشی به صورت فردی با گروه مداخله یک هفته پس از ملاقات حضوری برقرار شد. تعداد پنج جلسه با فاصله یک هفته از یکدیگر تشکیل شد (جدول 1). پس از اتمام جلسات مصاحبه انگیزشی، در مرحله دوم مطالعه، پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی به صورت خودگزارش‌دهی در فضای مجازی توسط شرکت‌کنندگان در گروه مداخله و کنترل تکمیل و برای محقق ارسال شد. مرحله سوم مطالعه سه ماه بعد از پایان جلسات مصاحبه انگیزشی بود. در این مرحله نیز پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی در فضای مجازی توسط هر دو گروه مداخله و کنترل تکمیل و برای محقق ارسال شد.
پیامدها: پیامد این مطالعه شامل علائم پیش از قاعدگی بود که با استفاده از ابزار غربالگری علائم سندرم پیش از قاعدگی اندازه‌گیری شد. از چک‌لیست مشخصات فردی، اجتماعی و باروری نیز برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به سن، شاخص توده بدنی، وضعیت تأهل، سن هنگام ازدواج، تحصیلات فرد و همسر، وضعیت اشتغال فرد و همسر، نوع بیمه، محل سکونت و نوع مالکیت محل سکونت و متراژ آن، داشتن یا نداشتن وسیله نقلیه و استفاده یا عدم استفاده از وسیله نقلیه برای کسب درآمد و اطلاعات باروری شامل تعداد زایمان و روش پیشگیری از بارداری، سن اولین قاعدگی، تعداد روزهای قاعدگی و تعداد روزهای علائم پیش از قاعدگی در هر سیکل استفاده شد. پرسشنامه علائم سندرم پیش از قاعدگی PSST توسط Steiner و همکاران در سال‌های 1999 تا 2001 در جنوب کانادا با هدف دستیابی به یک ابزار غربالگری ساده و بر اساس تبدیل معیارهای طبقه‌بندی DSM-4 به مقیاس درجه‌بندی انجام شده است که شدت بیماری و تأثیر علائم را در زندگی افراد نشان می‌دهد و از نظر زمان به صرفه‌تر است (28). این پرسشنامه شامل 19 سؤال است که دارای دو بخش می‌باشد. 14 سؤال اول علائم روانی و جسمی را ارزیابی می‌کند و پنج سؤال آخر تأثیر این علائم را بر عملکرد و زندگی افراد می‌سنجد. برای هر سؤال چهار معیار اصلاً، خفیف، متوسط و شدید ذکر شده است که بر اساس طیف لیکرت از صفر تا سه امتیاز می‌گیرد. روایی و پایایی نسخه برزیلی این ابزار در سال 2016 توسط Camara و همکاران مورد مطالعه قرار گرفت و روایی محتوا 61/0 و شاخص اعتبار محتوا 94/0 و پایایی درونی آن با ضریب آلفای کرونباخ 91/0 مورد تأیید قرار گرفت (29). ترجمه فارسی این پرسشنامه توسط مقدم بنائم و همکاران در سال 2011 تهیه شده است. بر اساس این مطالعه روایی محتوا، CVR و CVI، این ابزار به ترتیب 7/0 و 8/0 و پایایی آن با آزمون ثبات درونی با آلفای کرونباخ 9/0 تأیید شده است (30). در این مطالعه از ترجمه فارسی ابزار استفاده شد.
روش تجزیه و تحلیل آماری: پس از جمع‌آوری اطلاعات از نسخه 16 نرم‌افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. در تجزیه و تحلیل توصیفی متغیرهای کمی میانگین و انحراف معیار مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج آزمون کولموگروف-اسمیرنوف نشان داد که داده‌های مربوط به متغیرهای مورد بررسی از توزیع نرمال برخوردار بودند، بنابراین شرایط استفاده از آزمون‌های پارامتریک وجود داشت. برای محاسبه شاخص‌های آمار استنباطی از آزمون‌های تی مستقل، کای‌دو، آزمون اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بنفرونی استفاده شد. آزمون کرویت ماشلی به‌عنوان مفروضه اصلی اندازه‌گیری مکرر نشان داد که مفروضه کرویت برای متغیرهای وابسته رعایت نشده بود (05/0P˂). به‌منظور تفسیر فرض همگنی واریانس‌ها در این متغیرها از تصحیح درجه آزادی در جدول آنالیز واریانس درون آزمودنی‌ها بر مبنای آزمون گرین هاوس گیسر استفاده شد. سطح معنی‌داری در تمام آزمون‌ها کمتر از 01/0 در نظر گرفته شد.
نمودار 1. فلوچارت مطالعهیافتهها
میانگین (انحراف معیار) سن شرکت کنندگان گروه مداخله 27 (34/8) و گروه کنترل 56/30 (25/6) و شاخص توده بدنی گروه مداخله 79/22 (91/2) و گروه کنترل 33/24 (79/2) بود. میانگین متغیرهای دموگرافیک و باروری دو گروه مداخله و کنترل تفاوت معنی‌داری نداشت (جدول 2).
میانگین نمره علائم روانی و جسمی پیش از قاعدگی و فعالیت‌های روزمره زندگی بین دو گروه مداخله و کنترل در مرحله پیش‌آزمون، تفاوت معنی‌دار نداشت و دو گروه قبل از انجام مداخله در شدت علائم پیش از قاعدگی همگن بودند.
طبق نتایج آزمون اندازه‌گیری مکرر، تغییرات علائم روانی در داخل هر گروه معنی‌دار بود (001/0P<). اثر تعاملی گروه در زمان نیز معنی‌دار بود (001/0P<). بین دو گروه کنترل و مداخله، پس از تطبیق با متغیرهای پایه تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. علائم روانی در طی فازهای مختلف مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل دارای عکس‌العمل متفاوت بود.
تغییرات علائم جسمی در داخل هر گروه معنی‌دار نبود. اثر تعاملی گروه در زمان نیز معنی‌دار نبود. بین دو گروه کنترل و مداخله، پس از تطبیق با متغیرهای پایه، تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. علائم جسمی در طی فازهای مختلف مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل دارای عکس‌العمل مشابه بود.
تغییرات فعالیت‌های روزمره زندگی در داخل هر گروه معنی‌دار بود (001/0P<). اثر تعاملی گروه در زمان نیز معنی‌دار بود (001/0P<). بین دو گروه کنترل و مداخله، پس از تطبیق با متغیرهای پایه، تفاوت معنی‌دار بود (016/0P=). فعالیت‌های روزمره زندگی در طی فازهای مختلف مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل دارای عکس‌العمل متفاوت بود (جدول 3).
نتایج آزمون بنفرونی حاکی از تغییر معنی‌دار نمره علائم روانی و فعالیت‌های روزمره زندگی در گروه مداخله از مرحله پیش‌آزمون به پس‌آزمون و پیش‌آزمون به پیگیری بود (01/0>p). در حالیکه در گروه کنترل در نمرات متغیرهای مذکور تغییر معنی‌دار حاصل نشد. نمره علائم جسمی پیش از قاعدگی نیز در گروه مداخله و کنترل تغییر معنی‌دار نداشت.
بحث
نتایج این مطالعه نشان داد که مشاوره بر علائم روانی سندرم پیش از قاعدگی و فعالیت‌های روزمره زندگی در فازهای مختلف مطالعه مؤثر بود اما از نظر علائم جسمی سندرم پیش از قاعدگی تفاوت معنی‌دار بین دو گروه مداخله و کنترل در فازهای مختلف مطالعه وجود نداشت.
نتایج این مطالعه مبنی بر کاهش علائم روانی سندرم پیش از قاعدگی با نتایج مطالعه Weise و همکاران همخوانی داشت. نتایج مطالعه Weise و همکاران نشان داد مشاوره شناختی - رفتاری با رویکرد خودکارآمدی مبتنی بر برنامه‌های تقویت سبک زندگی متعادل مانند ورزش، رژیم غذایی متعادل و آرام‌سازی بر علائم سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است. این مداخله طی هشت هفته و تحت شبکه اینترنتی انجام شد. ابزار مورد استفاده پرسشنامه مبتنی بر DSM-5 بود (31). همچنین باستانی و هاشمی همسو با نتایج این مطالعه نشان دادند برنامه آموزشی مبتنی بر شبکه اینترنتی، متمرکز بر تغذیه سالم و ورزش با افزایش خودکارآمدی، موجب بهبود سلامت عمومی می‌شود. کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی بر مبنای یادداشت روزانه علائم سندرم پیش از قاعدگی نیز گزارش شد (10). وجه مشترک این مطالعات، استفاده از رویکردهای مشاوره‌ای همراه با اصلاح سبک زندگی برای بهبود علائم پیش از قاعدگی در بستر فضای مجازی است. طب ایرانی با تأکید بر پیشگیری از بیماری‌ها با آموزش روش زندگی سالم، فرد را در انتخاب سلامت یاری می‌دهد (14). تعادل و توازن اخلاط بدن با رعایت اصول حفظ‌الصحه موجب سلامتی است. توجه به این اصول موجب بهبود هضم و کاهش اخلاط زائد شده و از بروز انواع بیماری‌ها پیشگیری نموده و یا شدت بیماری را کم می‌کند (18). شاید رعایت اصول خوردن و آشامیدن، فعالیت مناسب بدنی و مدیریت خواب و بیداری طب ایرانی که در پژوهش حاضر نیز مورد توجه بود، با عملکرد مشابه بر بهبود علائم روانی پیش از قاعدگی اثربخش بوده است.
در این مطالعه کاهش علائم جسمی پیش از قاعدگی بعد از مداخله معنی‌دار نبود. هر چند که علائم جسمی پیش از قاعدگی گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل کاهش داشت، اما در بررسی با آزمون‌های دقیق آماری، پس از تطبیق با متغیرهای پایه، از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نداشت. مطالعه نوابی‌نژاد و همکاران همراستا با این مطالعه نشان داد مشاوره گروهی شناختی رفتاری در کاهش برخی از علائم جسمی پیش از قاعدگی مانند حساس شدن پستان‌ها و ورم اندام‌ها در مادران کودکان پیش دبستانی مبتلا به علائم سندرم پیش از قاعدگی تأثیر ندارد (32). مطالعه دادخواه و همکاران با مقایسه اثر ویتامین D و ویتامین E بر علائم سندرم پیش از قاعدگی نشان داد تفاوت معنی‌دار در علائم جسمی پیش از قاعدگی بین گروه‌ها پس از انجام مداخله وجود نداشت (33). عدم تأثیر مداخله بر علائم پیش از قاعدگی وجه مشترک دو مطالعه یاد شده با مطالعه حاضر است. نتایج مطالعه خوشه‌چین و همکاران ناهمسو با این مطالعه بیانگر اثربخشی مشاوره گروهی مدیریت استرس در بهبود علائم جسمی پیش از قاعدگی بود (34). همچنین مطالعه توزنده‌جانی و سپهری‌راد ناهمسو با این مطالعه اثربخشی آموزش شناختی رفتاری و تدابیر تغذیه‌ای مبتنی بر طب ایرانی بر علائم جسمانی سندرم پیش از قاعدگی را نشان داد (13). مطالعه یکه‌فلاح و همکاران نیز تأثیر اصلاح سبک زندگی بر علائم جسمی سندرم پیش از قاعدگی را نشان داد (35). در سه مطالعه یاد شده که نتایج متفاوت در تأثیر مداخله بر علائم جسمی پیش از قاعدگی را گزارش نموده‌اند، شاید استفاده از ابزار متفاوت برای سنجش علائم پیش از قاعدگی و تفاوت ابزارها در تفکیک علائم و متفاوت بودن جامعه آماری از لحاظ سن دلیلی بر عدم تشابه نتایج مطالعات یاد شده باشد. بنظر می‌رسد استفاده از ابزار غربالگری که علائم جسمی سندرم پیش از قاعدگی را با تعداد سؤالات بیشتری ارزیابی نماید، اطلاعات دقیق‌تر و جزئی‌تری برای مقایسه دو گروه فراهم می‌نمود.
در این مطالعه مشاوره مصاحبه انگیزشی مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه بر بهبود فعالیت‌های روزمره زندگی مؤثر بود. نتایج مطالعه حاضر همخوان با مطالعه خوشه‌چین و همکاران بود. خوشه‌چین و همکاران نشان دادند مشاوره گروهی مدیریت استرس به عنوان شیوه غیر دارویی موجب کاهش تأثیر علائم پیش از قاعدگی بر فعالیت‌های روزمره زندگی دانشجویان دختر می‌شود (34). همسو با نتایج این مطالعه کارآزمایی بالینی توزنده‌جانی و سپهری‌راد نشان داد مشاوره شناختی رفتاری و تدابیر تغذیه‌ای مبتنی بر طب ایرانی موجب کاهش معنی‌دار تأثیر علائم پیش از قاعدگی بر فعالیت‌های روزمره زندگی می‌شود. تلفیق مشاوره با تدابیر مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی می‌تواند بر کاهش علائم پیش از قاعدگی اثربخش باشد. نتایج حاصل از این مطالعه و بهبود فعالیت‌های روزمره زندگی شاید مطابق با نکات مطالعه سرداری و همکاران است که بیان می‌دارد رعایت اصول خوردن و آشامیدن با تأثیر مستقیم بر هضم غذا، رعایت فعالیت مناسب بدنی با کم کردن تجمع اخلاط زائد و مدیریت خواب و بیداری با تقویت قوای انسانی بر سلامت انسان مؤثر است (18).
سبک زندگی بر سلامت جسم و روان فرد مؤثر است و آموزش اصول مربوط به حفظ سلامت که طب ایرانی به خوبی راهکارهای عملی برای آن را تبیین نموده است، یک رفتار پیشگیرانه و نقطه شروع حفظ سلامتی است. رعایت این بایدها و نبایدها به اعتدال مزاج فرد کمک می‌کند. شاید استفاده از یک شیوه مناسب مشاوره که با فراخوانی انگیزه درونی و ایجاد خودکارآمدی به اصلاح سبک زندگی فرد کمک نماید و همراه با آن الگوی مناسبی مانند اصول حفظ‌الصحه را ارائه نماید از دلایل اثربخشی این مداخله باشد. البته استفاده از فضای مجازی که موجب تسهیل ارتباط بین مشاور و مراجع شده و منجر به تداوم ارتباط می‌گردد را نیز می‌توان از دیگر دلایل مؤثر بودن مداخله دانست. در کنار نتایج مثبت این پژوهش، از محدودیت‌های آن می‌توان به انجام پژوهش در زمان همه‌گیری کووید-19 و انجام مداخله در فضای مجازی اشاره کرد، پیشنهاد می‌گردد مطالعه دیگری به صورت حضوری نیز انجام شود و نتایج آن مورد مقایسه با نتایج این مطالعه قرار گیرد. همچنین انجام مداخله اصول حفظ‌الصحه در سه اصل بجای شش اصل کامل از دیگر محدودیت‌های پژوهش بود و پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی اصول حفظ‌الصحه به طور کامل مورد مطالعه قرار گیرد.
نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه حاضر بیانگر تأثیر مصاحبه انگیزشی مبتنی بر اصول حفظ‌الصحه طب ایرانی بر کاهش علائم روانی پیش از قاعدگی و تأثیر علائم بر زندگی روزمره است. در مواردی که نیاز به تغییر رفتار از طرف مراجع وجود دارد، مصاحبه انگیزشی می‌تواند جایگزین شیوه‌های سنتی توصیه‌ای و نصیحتی باشد. همچنین اصول حفظ‌الصحه می‌تواند با تبیین سبک زندگی سالم به کاهش و بهبود علائم پیش از قاعدگی کمک نماید.
سهم نویسندگان
مفهوم سازی و طراحی ایده: رقیه خرقانی و رباب ناصری، طراحی پروتکل مداخله: معصومه مرتقی قاسمی، سعیده موسوی و رباب ناصری، تهیه پیش‌نویس و جمع‌آوری داده‌ها: رباب ناصری، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تفسیر نتایج: رقیه خرقانی و رباب ناصری، ویرایش، تائید نهایی، کنترل و نظارت: رقیه خرقانی، معصومه مرتقی قاسمی و سعیده موسوی و مسئولیت پاسخگویی: رباب ناصری
تعارض منافع
هیچ‌گونه تعارض منافعی در مقاله حاضر وجود نداشته است.
تشکر و قدردانی
این مقاله قسمتی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد می‌باشد که توسط کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان به شماره شناسه IR.ZUMS.REC.1400.213 تائید و با کد IRCT202107040511787N1 در سایت مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران ثبت گردید. بدینوسیله از حمایت معاونت محترم و شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان و همکاری صمیمانه مسئولین واحدهای نمونه‌گیری و مراجعین شرکت کننده در مطالعه صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نماییم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
