آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 14، شماره 1 - ( 2-1403 )
جلد 14 شماره 1 صفحات 53-45 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Farzizadeh R, vahedi S, Rahati M. Investigating the Relationship between Somatotype and Temperament (Mizaj) in Non-athletic Male Students. cmja 2024; 14 (1) :45-53
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-957-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-957-fa.html
فرضی زاده رضا، واحدی سعید، راحتی میلاد. ارتباط‌سنجی مزاج و تیپ بدنی در دانشجویان مرد غیرورزش‌کار. فصلنامه طب مکمل. 1403; 14 (1) :45-53
رضا فرضی زاده*1 
، سعید واحدی2 ، میلاد راحتی3
، سعید واحدی2 ، میلاد راحتی3
1- دانشیار فیزیولوژی ورزشی، گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران & دانشیار فیزیولوژی ورزشی، گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران ، r_farzizadeh@uma.ac.ir
2- دانشجوی دکتری فیزیولوژی ورزشی، گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران و دانشجوی دکتری فیزیولوژی ورزشی، گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3- کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی، گروه علوم ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران و کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی، گروه علوم ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2- دانشجوی دکتری فیزیولوژی ورزشی، گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران و دانشجوی دکتری فیزیولوژی ورزشی، گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3- کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی، گروه علوم ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران و کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی، گروه علوم ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
متن کامل [PDF 735 kb]
(355 دریافت)
| چکیده (HTML) (769 مشاهده)
جدول 1: داده‌های مربوط به آمار توصیفی آزمودنی‌ها
شکل 1: پراکندگی تیپ‌های مزاجی در نمودار سوماتوچارت
متن کامل: (263 مشاهده)
ﻣﻘﺪﻣﻪ
ارزیابی شاخص‌های پیکری بخش مهمی از فرایند استعدادیابی‌اند (۱). مطالعات این حوزه بیان می‌کند که هر ورزش به ورزش‌کارانی با ابعاد و اندازه‌های بدنی خاصی نیاز دارد .با توجه بـه تنـوع ایـن شاخص‌ها، مطالعات متعددی درباره‌ی عامل تیپ بدنی متمرکز شده است و نتایج تحقیقات مختلف از ارتبـاط این شاخص با عملکرد ورزشی، تشابه نوع پیکری بازیکنان جوان و بزرگ‌سال یک رشته و ثبات تیـپ بـدنی در طول عمر حکایت دارد (۲). با توجه به اینکه شاخص‌های پیکری، به‌ویژه تیپ بدنی، تحت تأثیر عوامل ژنتیکی‌اند و از تمرین، تغذیه و به‌طور کلی از محیط تأثیر اندکی می‌پذیرند، این شاخص‌ها می‌توانند در شناسـایی افـراد مسـتعد سودمند باشند (۳). تیپ بدنی تعریفی از ریخت و شکل بدن انسان است که عبارت است از: ساختار یک فرد با توجه به عناصر تشکیل‌دهنده‌ی بدن که شامل آب، پروتئین، چربی، کربوهیدرات و مینرال‌ها است. هر رشته‌ی ورزشی تیپ بدنی ویژه‌ی خود را می‌طلبد و برای موفقیت و قهرمانی در آن رشته، ورزش‌کاران باید تیپ بدنی ویژه‌ی آن ورزش را داشته باشند. اجزای تیپ بدنی عبارتاند از: اندومورفی یا چاقی، مزومورفی یا عضلانی و اکتومورفی یا لاغری. تیپ بدنی و ویژگی‌های فیزیکی افراد یکی از عوامل مؤثر در پیش‌بینی موفقیت ورزش‌کاران در رشته‌های مختلف ورزشی به شمار می‌رود؛ زیرا فقط تمرینات ویژه مـی‌تواند تا 30 درصد در عملکرد شخص مؤثر باشد و سهم عمده‌ای از توانمندی ورزش‌کاران ناشی از ظرفیت ژنتیکی است که مـی‌توانـد در رسیدن به اوج عملکرد قهرمانی و ثبات بیشتر در نقطه‌ی اوج ورزش‌کاران تأثیرگذار باشد (۴). از تحقیقاتی که صورت گرفته است، می‌توان نتیجه گرفت که در هر رشته‌ی ورزشی از ورزش‌کارانی که ابعاد و اندازه‌های منحصر به آن رشته‌ی ورزشی را دارند، باید بهره برد و همین موضوع بیانگر ضرورت شکل بدنی در انتخاب افراد برای رشته‌های ورزشی است (۵). در این راستا، اعتقاد کارتر و هیث نیز چنین است که تیپ بدنی اطلاعات مهمی در ارتباط با تغییرات موفقیت در رشته‌ی ورزشی خاص فراهم می‌آورد. ایشان با مقایسه‌ی ورزش‌کاران المپیک نتیجه گرفتند که ورزش‌کاران رشته‌های مختلف ورزشی از نظر آنتروپومتری، ترکیب بدنی و نوع پیکری متفاوت هستند و قهرمانان هریک از رشته‌های ورزشی در سطح بالای اجرای مهارت، الگوی مشابهی از اندازه‌های بدن و نوع پیکری نشان می‌دهند (۶). ریچ و فولتون نیز عقیده داشتند که ساختار بدنی یکی از بهترین نشانه‌های تشخیص بیولوژیکی فرد است (۷). سینگر گزارش می‌کند که افراد با ویژگی‌های ذاتی خاصی به دنیا می‌آیند و با تعیین این ویژگی‌ها می‌توانند به فعالیت بپردازند (۸). بر اساس نظریات طب سنتی ایران، عاملی که می‌تواند ویژگی و ظرفیت‌های جسمانی را تحت تأثیر قرار دهد، بخش وراثتی وجود آدمی یعنی مزاج است. مزاج در لغت به معنای در هم آمیختن است و در طب سنتی ایران به معنی کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه‌ی آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آن‌ها در یک جسم مرکب به وجود می‌آید. مزاج کلی بدن عبارت است از: هر خصوصیت فیزیکی، فیزیولوژیکی و روانی انسان که او را منحصربه‌فرد می‌کند. به این ویژگی‌ها و خصوصیت‌های فردی مشترک مزاج می‌گویند (۹). اعمال بدنی و روانی هر فرد برای زندگی او تنظیم شده است و ساختمان و دستگاه نوروهورمورال که به‌طور ژنتیکی به او به ارث می‌رسد، واکنش او را در مقابل عوامل محیطی بیرونی و درونی تنظیم می‌کند و همواره تابع ویژگی‌های فیزیولوژیک، آنتروپومتریک و سایکولوژیک است (01). در طب سنتی ایرانی، 9 نوع مزاج وجود دارد که عبارتاند از: سرد، گرم، تر و خشک برای مزاج‌های مفرد؛ سرد و تر، سرد و خشک، گرم و تر و گرم و خشک برای مزاج‌های مرکب؛ معتدل (11-19). بر اساس نظریات طب سنتی ایرانی، مزاج ویژگی‌های روانی و فیزیکی و عملکرد فیزیولوژیک بدن را تحت تأثیر قرار میدهد .بر اساس این عقیده، هر فرد شخصیتی منحصربه‌فرد و مزاج مخصوص به خود را دارد که از طریق تظاهرات ریخت‌شناسی، فیزیولوژیک و روانی‌شناختی طبقه‌بندی می‌شود (۱0). محققان این زمینه معتقدند که شکل و اندازه‌ی بدن را طبیعت (مزاج) و تغذیه معین می‌کنند (14). از معدود پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام گرفته است، تحقیق Alam و همکاران در سال 2019 است که به بررسی ارتباط شاخص توده‌ی بدنی (Body Mass Index=BMI) با مزاج افراد در 100 نفر مرد و زن پرداختند و به این نتیجه رسیدند که افراد با مزاج گرم و تر به‌طور معناداری، شاخص توده‌ی بدنی بالاتری نسبت به افراد با مزاج سرد و خشک دارند (15). علاوه بر این، راحتی و همکاران در پژوهشی که در سال 2018 درباره‌ی فاکتورهای آمادگی جسمانی در ۴۰ نفر از افراد با مزاج‌های گوناگون انجام دادند، نشان دادند که افراد گرم‌مزاج به‌طور معناداری از قابلیت‌های آمادگی بی‌هوازی بهتری برخوردارند (16). همچنین، از پژوهش‌های مهم این حوزه می‌توان به تحقیق واحدی و همکاران در سال 2018 اشاره کرد که درباره‌ی 1۴0 نفر از مردان با مزاج‌های متفاوت انجام شد و نتایج حاکی از وجود تفاوت‌های معنادار در اکثر شاخص‌های فیزیولوژیک در مزاج‌های مختلف بود (17). با توجه به مطالعات یادشده و شواهد طب جدید مبنی بر ارتباط ژنتیک با انجام فعالیت بدنی و نقش مهم شرایط بدنی در آن (18) و تأکید حکیمان طب سنتی بر ارتباط بین مزاج و فعالیت فیزیکی (10، 12) و از طرفی، به‌دلیل اینکه محققان ساختار تیپ بدنی افراد را عامل پیش‌بینی‌کننده‌ی موفقیت در هریک از رشته‌های مختلف ورزشی دانسته‌اند (19)، پژوهش حاضر بر آن است تا ارتباط بین تیپ بدنی و مزاج را در مردان جوان بررسی کند.
روش ﮐﺎر
پژوهش حاضر از نوع مقطعی‌تحلیلی است و به روش میدانی با چهار گروه مزاجی گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر و سرد و خشک با طرح مقایسه‌ی بین‌گروهی اجرا شد. معیارهای ورود به تحقیق عبارت بودند از: مردان مجرد غیرورزش‌کار، نداشتن حداقل سه ماه تمرین منظم، دانشجو بودن در شهر مشهد، داشتن سن ۲۰ الی 2۴ سال و نداشتن اعتیاد به موادمخدر. معیارهای خروج از تحقیق عبارت بودند از: داشتن نقص‌های بدنی، داشتن بیماری‌های اثرگذار بر ویژگی‌های فیزیکی و فیزیولوژیکی، مصرف دارو‌های خاص، نداشتن رضایت به ادامه‌ی همکاری با طرح پژوهشی، و نداشتن تناسب تعداد نمونه‌ها در هر گروه. همچنین، به‌علت اینکه تمام دانشجویان فهرست غذایی یکسانی در دانشگاه داشتند، رژیم غذایی تأثیری بر وزن و سایر ویژگی‌های فیزیکی نداشت. نمونه‌گیری در این مطالعه به روش تصادفی ساده صورت گرفت و تعداد نمونه‌های پژوهش حاضر بعد از تعیین میزان آلفا (05/0)، سطح توان (95/0) و اندازه‌ی تأثیر (5/0) در نرم‌افزار G-power نسخه‌ی 12/3 به روش رگرسیونی تعیین شد. افراد حاضر در طرح پژوهشی380 نفر بودند که از طریق پرسش‌نامه‌ی استاندارد تعیین مزاج (20) و با راهنمایی یک متخصص طب سنتی ایرانی تعیین مزاج شدند. در نهایت، حجم نمونه‌ی 200 نفری به‌گونه‌ای تعیین شد که به چهار گروه 50 نفری گرم و تر مزاج، گرم و خشک مزاج، سرد و تر مزاج و سرد و خشک مزاج تقسیم شوند. به‌منظور کسب موافقت آگاهانه‌ی افراد برای شرکت در پژوهش، بعد از جلسه‌ی معارفه و دریافت اطلاعات فردی، سلامت عمومی و سابقه‌ی بیماری برای ورود به تحقیق ارزیابی شد. نمونه‌گیری طی دو هفته، هر روز و در نوبت عصر در فصل زمستان سال 1395 در خوابگاه دانشجویی مقطع کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفت.
تعیین تیپ بدنی
تمام ویژگی‌های پیکرسنجی بر اساس استانداردهای انجمن بین‌المللی پیپبرد پیکرسنجی ورزشی (ISAK) اندازه‌گیری شد (21). به‌منظور سنجش تیپ بدنی، قد ایستاده و نشسته‌ی شرکت‌کنندگان با قدسنج دیواری (مارک سکا با دقت ۱ میلی‌متر) و وزن آن‌ها با ترازو (مارک سکا با دقت 1/0 کیلوگرم) اندازه‌گیری شد. همچنین، دور اندام‌ها (بازو در حالت ریلکس، بازو در حالت خم‌شده، کمر، لگن و ساق) با متر نواری (مارک Lufkin با دقت 1 میلی‌متر)، ضخامت چربی زیرپوستی در شش نقطه (نقطه پشت بازو، تحت کتفی، فوق خاصره‌ای، شکمی، چهارسر و ساق پا) با کالیپر (مارک slime guide با دقت 5/0 سانتی‌متر)، پهناهای استخوانی بازو و ران با کولیس (مارک mitutoyo با دقت 1/0 میلی‌متر) اندازه‌گیری شد. با استفاده از معادله‌ی شش‌جزئی کارتر، اطلاعات مربوط به درصد چربی بدن محاسبه شد.
585/2 ) +مجموع ضخامت چین پوستی شش نقطه (1051/0 = درصد چربی مردان
به‌منظور اندازه‌گیری اجزای تیپ بدنی (اندومورفی، مزومورفی و اکتومورفی) و تعیین نوع پیکری، داده‌های اندازه‌گیری‌شده‌ی ذکرشده وارد نرم‌افزار سوماتوتایپ نسخه‌ی 1.25 شد که روایی و پایایی این نرم‌افزار را محمودخانی و براتی سنجیده و تأیید کرده‌اند (22).
تجزیه‌وتحلیل آماری
پس از جمع‌آوری و وارد کردن داده‌ها به محیط نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی ۲۱، برای محاسبه‌ی شاخص‌های گرایش مرکزی و پراکندگی و رسم نمودار‌های متغیرها از آمار توصیفی استفاده شد. پس از بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها با آزمون شاپیروویلک، هم‌بستگی و ارتباط داده‌ها با استفاده از روش ضریب هم‌بستگی اتا انجام شد و با روش آنالیز یک‌طرفه، معناداری نتایج بررسی شد. آزمون فرضیه‌ها با سطح معنی‌داری 05/0≥ P آزمایش شد.
یاﻓﺘﻪﻫﺎ
ارزیابی شاخص‌های پیکری بخش مهمی از فرایند استعدادیابی‌اند (۱). مطالعات این حوزه بیان می‌کند که هر ورزش به ورزش‌کارانی با ابعاد و اندازه‌های بدنی خاصی نیاز دارد .با توجه بـه تنـوع ایـن شاخص‌ها، مطالعات متعددی درباره‌ی عامل تیپ بدنی متمرکز شده است و نتایج تحقیقات مختلف از ارتبـاط این شاخص با عملکرد ورزشی، تشابه نوع پیکری بازیکنان جوان و بزرگ‌سال یک رشته و ثبات تیـپ بـدنی در طول عمر حکایت دارد (۲). با توجه به اینکه شاخص‌های پیکری، به‌ویژه تیپ بدنی، تحت تأثیر عوامل ژنتیکی‌اند و از تمرین، تغذیه و به‌طور کلی از محیط تأثیر اندکی می‌پذیرند، این شاخص‌ها می‌توانند در شناسـایی افـراد مسـتعد سودمند باشند (۳). تیپ بدنی تعریفی از ریخت و شکل بدن انسان است که عبارت است از: ساختار یک فرد با توجه به عناصر تشکیل‌دهنده‌ی بدن که شامل آب، پروتئین، چربی، کربوهیدرات و مینرال‌ها است. هر رشته‌ی ورزشی تیپ بدنی ویژه‌ی خود را می‌طلبد و برای موفقیت و قهرمانی در آن رشته، ورزش‌کاران باید تیپ بدنی ویژه‌ی آن ورزش را داشته باشند. اجزای تیپ بدنی عبارتاند از: اندومورفی یا چاقی، مزومورفی یا عضلانی و اکتومورفی یا لاغری. تیپ بدنی و ویژگی‌های فیزیکی افراد یکی از عوامل مؤثر در پیش‌بینی موفقیت ورزش‌کاران در رشته‌های مختلف ورزشی به شمار می‌رود؛ زیرا فقط تمرینات ویژه مـی‌تواند تا 30 درصد در عملکرد شخص مؤثر باشد و سهم عمده‌ای از توانمندی ورزش‌کاران ناشی از ظرفیت ژنتیکی است که مـی‌توانـد در رسیدن به اوج عملکرد قهرمانی و ثبات بیشتر در نقطه‌ی اوج ورزش‌کاران تأثیرگذار باشد (۴). از تحقیقاتی که صورت گرفته است، می‌توان نتیجه گرفت که در هر رشته‌ی ورزشی از ورزش‌کارانی که ابعاد و اندازه‌های منحصر به آن رشته‌ی ورزشی را دارند، باید بهره برد و همین موضوع بیانگر ضرورت شکل بدنی در انتخاب افراد برای رشته‌های ورزشی است (۵). در این راستا، اعتقاد کارتر و هیث نیز چنین است که تیپ بدنی اطلاعات مهمی در ارتباط با تغییرات موفقیت در رشته‌ی ورزشی خاص فراهم می‌آورد. ایشان با مقایسه‌ی ورزش‌کاران المپیک نتیجه گرفتند که ورزش‌کاران رشته‌های مختلف ورزشی از نظر آنتروپومتری، ترکیب بدنی و نوع پیکری متفاوت هستند و قهرمانان هریک از رشته‌های ورزشی در سطح بالای اجرای مهارت، الگوی مشابهی از اندازه‌های بدن و نوع پیکری نشان می‌دهند (۶). ریچ و فولتون نیز عقیده داشتند که ساختار بدنی یکی از بهترین نشانه‌های تشخیص بیولوژیکی فرد است (۷). سینگر گزارش می‌کند که افراد با ویژگی‌های ذاتی خاصی به دنیا می‌آیند و با تعیین این ویژگی‌ها می‌توانند به فعالیت بپردازند (۸). بر اساس نظریات طب سنتی ایران، عاملی که می‌تواند ویژگی و ظرفیت‌های جسمانی را تحت تأثیر قرار دهد، بخش وراثتی وجود آدمی یعنی مزاج است. مزاج در لغت به معنای در هم آمیختن است و در طب سنتی ایران به معنی کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه‌ی آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آن‌ها در یک جسم مرکب به وجود می‌آید. مزاج کلی بدن عبارت است از: هر خصوصیت فیزیکی، فیزیولوژیکی و روانی انسان که او را منحصربه‌فرد می‌کند. به این ویژگی‌ها و خصوصیت‌های فردی مشترک مزاج می‌گویند (۹). اعمال بدنی و روانی هر فرد برای زندگی او تنظیم شده است و ساختمان و دستگاه نوروهورمورال که به‌طور ژنتیکی به او به ارث می‌رسد، واکنش او را در مقابل عوامل محیطی بیرونی و درونی تنظیم می‌کند و همواره تابع ویژگی‌های فیزیولوژیک، آنتروپومتریک و سایکولوژیک است (01). در طب سنتی ایرانی، 9 نوع مزاج وجود دارد که عبارتاند از: سرد، گرم، تر و خشک برای مزاج‌های مفرد؛ سرد و تر، سرد و خشک، گرم و تر و گرم و خشک برای مزاج‌های مرکب؛ معتدل (11-19). بر اساس نظریات طب سنتی ایرانی، مزاج ویژگی‌های روانی و فیزیکی و عملکرد فیزیولوژیک بدن را تحت تأثیر قرار میدهد .بر اساس این عقیده، هر فرد شخصیتی منحصربه‌فرد و مزاج مخصوص به خود را دارد که از طریق تظاهرات ریخت‌شناسی، فیزیولوژیک و روانی‌شناختی طبقه‌بندی می‌شود (۱0). محققان این زمینه معتقدند که شکل و اندازه‌ی بدن را طبیعت (مزاج) و تغذیه معین می‌کنند (14). از معدود پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام گرفته است، تحقیق Alam و همکاران در سال 2019 است که به بررسی ارتباط شاخص توده‌ی بدنی (Body Mass Index=BMI) با مزاج افراد در 100 نفر مرد و زن پرداختند و به این نتیجه رسیدند که افراد با مزاج گرم و تر به‌طور معناداری، شاخص توده‌ی بدنی بالاتری نسبت به افراد با مزاج سرد و خشک دارند (15). علاوه بر این، راحتی و همکاران در پژوهشی که در سال 2018 درباره‌ی فاکتورهای آمادگی جسمانی در ۴۰ نفر از افراد با مزاج‌های گوناگون انجام دادند، نشان دادند که افراد گرم‌مزاج به‌طور معناداری از قابلیت‌های آمادگی بی‌هوازی بهتری برخوردارند (16). همچنین، از پژوهش‌های مهم این حوزه می‌توان به تحقیق واحدی و همکاران در سال 2018 اشاره کرد که درباره‌ی 1۴0 نفر از مردان با مزاج‌های متفاوت انجام شد و نتایج حاکی از وجود تفاوت‌های معنادار در اکثر شاخص‌های فیزیولوژیک در مزاج‌های مختلف بود (17). با توجه به مطالعات یادشده و شواهد طب جدید مبنی بر ارتباط ژنتیک با انجام فعالیت بدنی و نقش مهم شرایط بدنی در آن (18) و تأکید حکیمان طب سنتی بر ارتباط بین مزاج و فعالیت فیزیکی (10، 12) و از طرفی، به‌دلیل اینکه محققان ساختار تیپ بدنی افراد را عامل پیش‌بینی‌کننده‌ی موفقیت در هریک از رشته‌های مختلف ورزشی دانسته‌اند (19)، پژوهش حاضر بر آن است تا ارتباط بین تیپ بدنی و مزاج را در مردان جوان بررسی کند.
روش ﮐﺎر
پژوهش حاضر از نوع مقطعی‌تحلیلی است و به روش میدانی با چهار گروه مزاجی گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر و سرد و خشک با طرح مقایسه‌ی بین‌گروهی اجرا شد. معیارهای ورود به تحقیق عبارت بودند از: مردان مجرد غیرورزش‌کار، نداشتن حداقل سه ماه تمرین منظم، دانشجو بودن در شهر مشهد، داشتن سن ۲۰ الی 2۴ سال و نداشتن اعتیاد به موادمخدر. معیارهای خروج از تحقیق عبارت بودند از: داشتن نقص‌های بدنی، داشتن بیماری‌های اثرگذار بر ویژگی‌های فیزیکی و فیزیولوژیکی، مصرف دارو‌های خاص، نداشتن رضایت به ادامه‌ی همکاری با طرح پژوهشی، و نداشتن تناسب تعداد نمونه‌ها در هر گروه. همچنین، به‌علت اینکه تمام دانشجویان فهرست غذایی یکسانی در دانشگاه داشتند، رژیم غذایی تأثیری بر وزن و سایر ویژگی‌های فیزیکی نداشت. نمونه‌گیری در این مطالعه به روش تصادفی ساده صورت گرفت و تعداد نمونه‌های پژوهش حاضر بعد از تعیین میزان آلفا (05/0)، سطح توان (95/0) و اندازه‌ی تأثیر (5/0) در نرم‌افزار G-power نسخه‌ی 12/3 به روش رگرسیونی تعیین شد. افراد حاضر در طرح پژوهشی380 نفر بودند که از طریق پرسش‌نامه‌ی استاندارد تعیین مزاج (20) و با راهنمایی یک متخصص طب سنتی ایرانی تعیین مزاج شدند. در نهایت، حجم نمونه‌ی 200 نفری به‌گونه‌ای تعیین شد که به چهار گروه 50 نفری گرم و تر مزاج، گرم و خشک مزاج، سرد و تر مزاج و سرد و خشک مزاج تقسیم شوند. به‌منظور کسب موافقت آگاهانه‌ی افراد برای شرکت در پژوهش، بعد از جلسه‌ی معارفه و دریافت اطلاعات فردی، سلامت عمومی و سابقه‌ی بیماری برای ورود به تحقیق ارزیابی شد. نمونه‌گیری طی دو هفته، هر روز و در نوبت عصر در فصل زمستان سال 1395 در خوابگاه دانشجویی مقطع کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفت.
تعیین تیپ بدنی
تمام ویژگی‌های پیکرسنجی بر اساس استانداردهای انجمن بین‌المللی پیپبرد پیکرسنجی ورزشی (ISAK) اندازه‌گیری شد (21). به‌منظور سنجش تیپ بدنی، قد ایستاده و نشسته‌ی شرکت‌کنندگان با قدسنج دیواری (مارک سکا با دقت ۱ میلی‌متر) و وزن آن‌ها با ترازو (مارک سکا با دقت 1/0 کیلوگرم) اندازه‌گیری شد. همچنین، دور اندام‌ها (بازو در حالت ریلکس، بازو در حالت خم‌شده، کمر، لگن و ساق) با متر نواری (مارک Lufkin با دقت 1 میلی‌متر)، ضخامت چربی زیرپوستی در شش نقطه (نقطه پشت بازو، تحت کتفی، فوق خاصره‌ای، شکمی، چهارسر و ساق پا) با کالیپر (مارک slime guide با دقت 5/0 سانتی‌متر)، پهناهای استخوانی بازو و ران با کولیس (مارک mitutoyo با دقت 1/0 میلی‌متر) اندازه‌گیری شد. با استفاده از معادله‌ی شش‌جزئی کارتر، اطلاعات مربوط به درصد چربی بدن محاسبه شد.
585/2 ) +مجموع ضخامت چین پوستی شش نقطه (1051/0 = درصد چربی مردان
به‌منظور اندازه‌گیری اجزای تیپ بدنی (اندومورفی، مزومورفی و اکتومورفی) و تعیین نوع پیکری، داده‌های اندازه‌گیری‌شده‌ی ذکرشده وارد نرم‌افزار سوماتوتایپ نسخه‌ی 1.25 شد که روایی و پایایی این نرم‌افزار را محمودخانی و براتی سنجیده و تأیید کرده‌اند (22).
تجزیه‌وتحلیل آماری
پس از جمع‌آوری و وارد کردن داده‌ها به محیط نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی ۲۱، برای محاسبه‌ی شاخص‌های گرایش مرکزی و پراکندگی و رسم نمودار‌های متغیرها از آمار توصیفی استفاده شد. پس از بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها با آزمون شاپیروویلک، هم‌بستگی و ارتباط داده‌ها با استفاده از روش ضریب هم‌بستگی اتا انجام شد و با روش آنالیز یک‌طرفه، معناداری نتایج بررسی شد. آزمون فرضیه‌ها با سطح معنی‌داری 05/0≥ P آزمایش شد.
یاﻓﺘﻪﻫﺎ
اطلاعات مربوط به ویژگی‌های شخصیتی و تن‌سنجی شرکت‌کنندگان در جدول 1 ارائه شده است. نتایج آماری نشان داد که ضریب هم‌بستگی اتا بین تیپ اندومورف با مزاج برابر با 89/۰ است (001/0=P) که بالاترین میانگین نمره‌ی اندومورفی به‌طور معناداری، در مزاج سرد و تر (۵۸/۰ ± ۹۱/۴) مشاهده شد. از طرفی، ضریب هم‌بستگی اتا بین تیپ مزومورف با مزاج برابر با 924/۰ است (001/0=P) که بالاترین میانگین نمره‌ی اندومورفی به‌طور معناداری، در مزاج گرم و تر (۴۹/۰ ± ۱۲/۵) مشاهده شد. در نهایت، ضریب هم‌بستگی اتا بین تیپ اکتومورف با مزاج برابر با 94۶/۰ بود (001/0=P) که بالاترین میانگین نمره‌ی اکتومورفی در مزاج سرد و خشک (۴۵/۰ ± ۸۳/۴) مشاهده شد.
بررسی و تحلیل آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه نیز نشان داد که به‌طور معناداری، افراد گرم و تر دارای بیشترین تعداد تیپ مزومورفی، افراد سرد و تر دارای بیشترین تعداد تیپ اندومورفی و افراد سرد و خشک دارای بیشترین تعداد تیپ اکتومورفی بودند و این اختلاف در سطح 05/0 معنادار بود (0/0=P). نمودار سوماتوچارت نموداری مثلثی‌شکل است و سه رأس آن بیان‌کننده‌ی میزان امتیاز تیپ‌های سه‌گانه‌ی اکتومورف، اندومورف و مزومورف است. این نمودار به‌وسیله‌ی ورود داده‌های مزومورف، اکتومورف و اندومورف آزمودنی‌ها در نرم‌افزار سوماتوتایپ نسخه‌ی 2.1 رسم شد و میزان پراکندگی تیپ‌های بدنی را در مزاج‌های چهارگانه نشان داد. نتایج بیان‌کننده‌ی آن بود که بیشترین تراکم مزاج سرد و خشک در ناحیه‌ی اکتومورف، بیشترین تراکم مزاج گرم و خشک بین اکتومورف و مزومورف، بیشترین تراکم مزاج گرم و تر در ناحیه‌ی مزومورف و بیشترین تراکم مزاج سرد و تر در ناحیه‌ی اندومورفی است (شکل 1).
بررسی و تحلیل آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه نیز نشان داد که به‌طور معناداری، افراد گرم و تر دارای بیشترین تعداد تیپ مزومورفی، افراد سرد و تر دارای بیشترین تعداد تیپ اندومورفی و افراد سرد و خشک دارای بیشترین تعداد تیپ اکتومورفی بودند و این اختلاف در سطح 05/0 معنادار بود (0/0=P). نمودار سوماتوچارت نموداری مثلثی‌شکل است و سه رأس آن بیان‌کننده‌ی میزان امتیاز تیپ‌های سه‌گانه‌ی اکتومورف، اندومورف و مزومورف است. این نمودار به‌وسیله‌ی ورود داده‌های مزومورف، اکتومورف و اندومورف آزمودنی‌ها در نرم‌افزار سوماتوتایپ نسخه‌ی 2.1 رسم شد و میزان پراکندگی تیپ‌های بدنی را در مزاج‌های چهارگانه نشان داد. نتایج بیان‌کننده‌ی آن بود که بیشترین تراکم مزاج سرد و خشک در ناحیه‌ی اکتومورف، بیشترین تراکم مزاج گرم و خشک بین اکتومورف و مزومورف، بیشترین تراکم مزاج گرم و تر در ناحیه‌ی مزومورف و بیشترین تراکم مزاج سرد و تر در ناحیه‌ی اندومورفی است (شکل 1).
جدول 1: داده‌های مربوط به آمار توصیفی آزمودنی‌ها
| متغیرها | گروه‌ها | تعداد | میانگین ± انحراف معیار | درجه‌‌ی آزادی | F | P-value |
| سن (سال) | گرم و تر | ۵۰ | ۲۵/۱ ± ۰۵/۲۳ | 3 | 5/2 | 22/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۲۵/۱ ± ۰۵/۲۳ | ||||
| گرم و خشک | ۵۰ | ۲۳/۱ ± ۵۰/۲۳ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۵۳/۱ ± ۹۰/۲۲ | ||||
| قد (سانتی‌متر) | گرم و تر | ۵۰ | ۸/۳ ± ۶/۱۷۷ | 3 | 2/2 | 18/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۳/۴ ± ۱/۱۷۳ | ||||
| گرم وخشک | ۵۰ | ۶/۵ ± ۴/۱۷۸ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۳/۵ ± ۲/۱۷۸ | ||||
| وزن (کیلوگرم) | گرم و تر | ۵۰ | ۷۴/۸ ± ۶۷/۶۸ | 3 | 6/1 | 10/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۰۲/۷ ± ۳۸/۷۰ | ||||
| گرم و خشک | ۵۰ | ۲/۶ ± ۶۴ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۴/۷ ± ۴/۶۳ | ||||
| شاخص توده‌ی بدن (کیلوگرم بر مترمربع) |
گرم و تر | ۵۰ | ۵/۲ ± ۴۴/۲۰ | 3 | 9/1 | 15/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۱۹/۳ ± ۱۷/۲۲ | ||||
| گرم و خشک | ۵۰ | ۹/۱ ± ۳۳/۱۹ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۶۱/۱ ± ۰۳/۱۹ | ||||
| نمره‌ی اندومورفی (ضریب Eta 89/۰) |
گرم و تر | ۵۰ | ۵۱/۰±۹۱/۲ | 3 | 34/188 | 001/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۵۸/۰ ± ۹۱/۴ | ||||
| گرم و خشک | ۵۰ | ۵۱/۰ ± ۷۹/۱ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۵۳/۰ ± ۰۳/۲ | ||||
| نمره‌ی مزومورفی (ضریب Eta 924/۰) |
گرم و تر | ۵۰ | ۴۹/۰ ± ۱۲/۵ | 3 | 94/121 | 001/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۷۳/۰ ± ۲۵/۳ | ||||
| گرم و خشک | ۵۰ | ۴۳/۰ ± ۲۳/۲ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۴۷/۰ ± ۹۱/۳ | ||||
| نمره‌ی اکتومورفی (ضریب Eta 946/۰) | گرم و تر | ۵۰ | ۳۷/۰ ± ۹۳/۱ | 3 | 44/270 | 001/0 |
| سرد و تر | ۵۰ | ۳۵/۰ ± ۹۱/۱ | ||||
| گرم و خشک | ۵۰ | ۵۹/۰ ± ۰۳/۴ | ||||
| سرد و خشک | ۵۰ | ۴۵/۰ ± ۸۳/۴ |
شکل 1: پراکندگی تیپ‌های مزاجی در نمودار سوماتوچارت
بحث
هدف از تحقیق حاضر بررسی ارتباط میان مزاج و سه نوع تیپ بدنی مزومورف، اندومورف و اکتومورف بود. نتایج این تحقیق نشان داد که بین نمره‌ی اندومورفی و مزاج ضریب هم‌بستگی بالایی وجود دارد (89 درصد) و این در حالی بود که آزمودنی‌هایی که مزاج سرد و تر داشتند، به‌طور معناداری بیشترین میزان نمره‌ی اندومورفی را به خود اختصاص داده بودند. بنابر گفته‌های دانشمندان طب سنتی ایران، افراد سرد و تر مزاج دارای چربی احشایی بالایی هستند و همچنین، از لحاظ ساختار اسکلتی نسبت به سایر مزاج‌ها استخوان‌هایی متخلخل‌تر و با چگالی و تراکم کمتر دارند (10-12، 23-25). از طرفی، مهدی زاده و همکاران از لحاظ میل به فعالیت بدنی و ورزش، سرد و تر مزاج‌ها را دارای کمترین میل به فعالیت بدنی دانسته‌اند (26) و احتمالاً ویژگی فیزیکی آن‌هاست که این خصوصیت رفتاری را در آن‌ها تحت تأثیر قرار میدهد. همچنین، افراد سرد و تر که در مبانی طب کهن افرادی با بدنی پیه‌آلود (دارای چربی) معرفی شده‌اند، بیشترین نمره‌ی تیپ اندومورفی را به خود اختصاص دادند و این با نتایج واحدی و همکاران که بیان‌کننده‌ی بیشترین میزان چربی نسبی افراد سرد و تر مزاج نسبت به سایر مزاج‌ها بود، هم‌راستاست (10، 17). همچنین، ضریب هم‌بستگی بالایی بین مزاج و نمره‌ی مزومورفی (924 درصد) دیده شد و از بین گروه‌های مزاجی، مزاج گرم و تر به‌طور معناداری نسبت به سایر مزاج‌ها، بیشترین نمره‌ی مزومورفی را داشت. با توجه به اینکه تیپ مزومورفی تیپ عضلانی معرفی شده است (27) و حجم غالب عضله همواره از پروتئین و آب تشکیل شده است (28)، این موضوع به بیشتر بودن عضله‌ی نسبی و آب کل بدن افراد گرم و تر مزاج نسبت به سایر مزاج‌ها اشاره می‌کند. واحدی و همکاران در پژوهش‌های خود در این زمینه به بیشترین درصد حجم عضله و بالاتر بودن میزان پروتئین و آب کل بدن در افراد گرم و تر اشاره کرده‌اند (17) که دستاوردهای آنان با نتایج این مطالعه در یک راستا قرار دارد.
ضریب هم‌بستگی مزاج با نمره‌ی اکتومورفی (۹۴۶ درصد) نیز حاکی از ارتباط قوی این فاکتورها بود و بیشترین نمره‌ی اکتومورفی به‌طور معناداری، به سرد و خشک مزاج‌ها متعلق بود. افراد سرد و خشک در طب سنتی ایران دارای بدنی لاغر و کشیده معرفی شده‌اند (10- 13). محققان در این زمینه به بررسی میزان توده‌ی استخوانی (مواد معدنی) و حجم پروتئین عضلانی پرداخته بودند که افراد سرد و خشک مزاج کمترین میزان را داشتند (17) و به نظر می‌رسد که این فاکتورهای فیزیولوژیک با شکل و ساختار بدن ارتباط مستقیم دارند. هیئت اعضا (ابعاد بدن) و وضعیت چاقی و لاغری (سحنه) یکی از فاکتورهای تشخیص مزاج در منابع طب سنتی ایرانی است و یکی از شاخص‌های سوماتوتایپ لحاظ می‌شود. از نظر ابن سینا، مصداق هیئت اعضا اندازه‌ی اندام‌ها، مفاصل و قفسه‌ی سینه است. درشتی این اندام‌ها نشان‌دهنده‌ی گرمی و ریزی آن‌ها نشان‌دهنده‌ی سردی مزاج است. مزاج گرم سبب بزرگی قفسه‌ی سینه و اندام‌ها، پهنا و برجستگی وریدهای سطحی، بزرگی عضلات و نزدیکی آن‌ها به مفاصل می‌شود و برعکس، در مزاج‌های سرد تمامی شاخص‌های فوق در میزان کمتر از متوسط جامعه قرار دارند (10). جرجانی سینه‌ی پهن و رگ‌های بزرگ را نشان‌دهنده‌ی گرمی و عکس این شاخص‌ها را نشان‌دهنده‌ی سردی مزاج ذکر کرده است (11). اهوازی قوی بودن اعضا را جزو نشانه‌های مزاج گرم و بزرگی قفسه‌ی سینه را خصوصاً وقتی سر بزرگ نیست، نشان‌دهنده‌ی گرمی قلب و نشانه‌های ضد آن را علامت سردی مزاج قلب ذکر کرده است (23). رازی این شاخص را جزو شاخص‌های اصلی تعیین مزاج ذکر کرده و به بزرگی سوراخ‌های بینی و مجاری اعضا در مزاج گرم و تنگی و باریکی آن‌ها در مزاج سرد اشاره کرده است. او در علائم مربوط به بدن مرطوب، عدم برجستگی مفصل و در علائم فرد خشک مزاج، نمایان بودن مفاصل و در علائم مزاج گرم و خشک، نمایان بودن تاندون‌ها، استخوان‌ها و مفاصل را ذکر کرده است. وی حنجره‌ی برجسته، گردن طویل و بینی کشیده را نشان‌دهنده‌ی خشکی و بزرگی و برجستگی چشم، پهن بودن بینی، زیادی گوشت گونه‌ها، کمی موی چهره، نرم و نازکی ناخن‌ها را نشان‌دهنده‌ی رطوبت مزاج می‌داند. همچنین، کوتاهی و ضخامت انگشتان را به‌ترتیب نشان‌دهنده‌ی سردی و تری مزاج می‌داند (24). در طب سنتی ایران، سحنه به وضعیت چاقی و لاغری، سستی و سختی بافت‌های چربی و عضله اطلاق می‌شود و بر این اساس، افراد به سه گروه چاق (سمین)، لاغر (هزال) و معتدل تقسیم می‌شوند (25). افزایش بافت چربی یا عضله‌ی فرد نسبت به متوسط افراد آن جامعه نشان‌دهنده‌ی تری است و کمی آن‌ها یا لاغری نسبت به افراد متوسط همان جامعه نشان‌دهنده‌ی خشکی مزاج است. بدن چاق با غلبه‌ی چربی (شحیم) نشان‌دهنده‌ی سردی و تری است که در سوماتوتایپ همان اندومورف است. بدن عضلانی (لحیم) نشان‌دهنده‌ی گرمی و تری است که همان تیپ مزومورفی است. لاغری هم معمولاً نشان‌دهنده‌ی خشکی است و به‌تنهایی دلالتی بر گرمی یا سردی ندارد. البته افراد سرد و خشک عمدتاً لاغرتر از افراد گرم و خشک‌اند؛ زیرا افراد گرم و خشک با اینکه لاغرند، بافت عضلانی مناسبی دارند، ولی افراد سرد و خشک بافت عضلانی چندانی ندارند که در تیپ اکتومورفی جای می‌گیرند (29، 30). سه مزاج گرم و تر، سرد و تر و سرد و خشک در سوماتوتایپ به‌ترتیب با نمره‌ی مزومورف، اندومورف و اکتومورف هم‌بستگی بالایی داشتند و همچنین، مزاج گرم و خشک در نمره‌ی اکتومورفی به گروه مزاج سرد و خشک و در نمره‌ی مزومورفی به گروه مزاج گرم و تر نزدیک‌تر بود که بر این اساس می‌توان آن را بین این تیپ‌های بدنی در نظر گرفت.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد که میان مزاج افراد و تیپ بدنی مردان جوان ارتباط معناداری وجود دارد. ازآنجایی‌که ساختار تیپ بدنی افراد می‌تواند عامل پیش‌بینی‌کننده‌ی موفقیت در هریک از رشته‌های مختلف ورزشی باشد، می‌توان از مزاج به‌عنوان فاکتوری در تعیین استعداد ورزشی افراد استفاده کرد.
پیشنهاد می‌شود که تفاوت‌های مزاجی در سایر شاخص‌های استعدادیابی ورزشی که در دو مؤلفه‌ی فیزیولوژیکی و روانی قرار دارد نیز بررسی شود.
ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ
هدف از تحقیق حاضر بررسی ارتباط میان مزاج و سه نوع تیپ بدنی مزومورف، اندومورف و اکتومورف بود. نتایج این تحقیق نشان داد که بین نمره‌ی اندومورفی و مزاج ضریب هم‌بستگی بالایی وجود دارد (89 درصد) و این در حالی بود که آزمودنی‌هایی که مزاج سرد و تر داشتند، به‌طور معناداری بیشترین میزان نمره‌ی اندومورفی را به خود اختصاص داده بودند. بنابر گفته‌های دانشمندان طب سنتی ایران، افراد سرد و تر مزاج دارای چربی احشایی بالایی هستند و همچنین، از لحاظ ساختار اسکلتی نسبت به سایر مزاج‌ها استخوان‌هایی متخلخل‌تر و با چگالی و تراکم کمتر دارند (10-12، 23-25). از طرفی، مهدی زاده و همکاران از لحاظ میل به فعالیت بدنی و ورزش، سرد و تر مزاج‌ها را دارای کمترین میل به فعالیت بدنی دانسته‌اند (26) و احتمالاً ویژگی فیزیکی آن‌هاست که این خصوصیت رفتاری را در آن‌ها تحت تأثیر قرار میدهد. همچنین، افراد سرد و تر که در مبانی طب کهن افرادی با بدنی پیه‌آلود (دارای چربی) معرفی شده‌اند، بیشترین نمره‌ی تیپ اندومورفی را به خود اختصاص دادند و این با نتایج واحدی و همکاران که بیان‌کننده‌ی بیشترین میزان چربی نسبی افراد سرد و تر مزاج نسبت به سایر مزاج‌ها بود، هم‌راستاست (10، 17). همچنین، ضریب هم‌بستگی بالایی بین مزاج و نمره‌ی مزومورفی (924 درصد) دیده شد و از بین گروه‌های مزاجی، مزاج گرم و تر به‌طور معناداری نسبت به سایر مزاج‌ها، بیشترین نمره‌ی مزومورفی را داشت. با توجه به اینکه تیپ مزومورفی تیپ عضلانی معرفی شده است (27) و حجم غالب عضله همواره از پروتئین و آب تشکیل شده است (28)، این موضوع به بیشتر بودن عضله‌ی نسبی و آب کل بدن افراد گرم و تر مزاج نسبت به سایر مزاج‌ها اشاره می‌کند. واحدی و همکاران در پژوهش‌های خود در این زمینه به بیشترین درصد حجم عضله و بالاتر بودن میزان پروتئین و آب کل بدن در افراد گرم و تر اشاره کرده‌اند (17) که دستاوردهای آنان با نتایج این مطالعه در یک راستا قرار دارد.
ضریب هم‌بستگی مزاج با نمره‌ی اکتومورفی (۹۴۶ درصد) نیز حاکی از ارتباط قوی این فاکتورها بود و بیشترین نمره‌ی اکتومورفی به‌طور معناداری، به سرد و خشک مزاج‌ها متعلق بود. افراد سرد و خشک در طب سنتی ایران دارای بدنی لاغر و کشیده معرفی شده‌اند (10- 13). محققان در این زمینه به بررسی میزان توده‌ی استخوانی (مواد معدنی) و حجم پروتئین عضلانی پرداخته بودند که افراد سرد و خشک مزاج کمترین میزان را داشتند (17) و به نظر می‌رسد که این فاکتورهای فیزیولوژیک با شکل و ساختار بدن ارتباط مستقیم دارند. هیئت اعضا (ابعاد بدن) و وضعیت چاقی و لاغری (سحنه) یکی از فاکتورهای تشخیص مزاج در منابع طب سنتی ایرانی است و یکی از شاخص‌های سوماتوتایپ لحاظ می‌شود. از نظر ابن سینا، مصداق هیئت اعضا اندازه‌ی اندام‌ها، مفاصل و قفسه‌ی سینه است. درشتی این اندام‌ها نشان‌دهنده‌ی گرمی و ریزی آن‌ها نشان‌دهنده‌ی سردی مزاج است. مزاج گرم سبب بزرگی قفسه‌ی سینه و اندام‌ها، پهنا و برجستگی وریدهای سطحی، بزرگی عضلات و نزدیکی آن‌ها به مفاصل می‌شود و برعکس، در مزاج‌های سرد تمامی شاخص‌های فوق در میزان کمتر از متوسط جامعه قرار دارند (10). جرجانی سینه‌ی پهن و رگ‌های بزرگ را نشان‌دهنده‌ی گرمی و عکس این شاخص‌ها را نشان‌دهنده‌ی سردی مزاج ذکر کرده است (11). اهوازی قوی بودن اعضا را جزو نشانه‌های مزاج گرم و بزرگی قفسه‌ی سینه را خصوصاً وقتی سر بزرگ نیست، نشان‌دهنده‌ی گرمی قلب و نشانه‌های ضد آن را علامت سردی مزاج قلب ذکر کرده است (23). رازی این شاخص را جزو شاخص‌های اصلی تعیین مزاج ذکر کرده و به بزرگی سوراخ‌های بینی و مجاری اعضا در مزاج گرم و تنگی و باریکی آن‌ها در مزاج سرد اشاره کرده است. او در علائم مربوط به بدن مرطوب، عدم برجستگی مفصل و در علائم فرد خشک مزاج، نمایان بودن مفاصل و در علائم مزاج گرم و خشک، نمایان بودن تاندون‌ها، استخوان‌ها و مفاصل را ذکر کرده است. وی حنجره‌ی برجسته، گردن طویل و بینی کشیده را نشان‌دهنده‌ی خشکی و بزرگی و برجستگی چشم، پهن بودن بینی، زیادی گوشت گونه‌ها، کمی موی چهره، نرم و نازکی ناخن‌ها را نشان‌دهنده‌ی رطوبت مزاج می‌داند. همچنین، کوتاهی و ضخامت انگشتان را به‌ترتیب نشان‌دهنده‌ی سردی و تری مزاج می‌داند (24). در طب سنتی ایران، سحنه به وضعیت چاقی و لاغری، سستی و سختی بافت‌های چربی و عضله اطلاق می‌شود و بر این اساس، افراد به سه گروه چاق (سمین)، لاغر (هزال) و معتدل تقسیم می‌شوند (25). افزایش بافت چربی یا عضله‌ی فرد نسبت به متوسط افراد آن جامعه نشان‌دهنده‌ی تری است و کمی آن‌ها یا لاغری نسبت به افراد متوسط همان جامعه نشان‌دهنده‌ی خشکی مزاج است. بدن چاق با غلبه‌ی چربی (شحیم) نشان‌دهنده‌ی سردی و تری است که در سوماتوتایپ همان اندومورف است. بدن عضلانی (لحیم) نشان‌دهنده‌ی گرمی و تری است که همان تیپ مزومورفی است. لاغری هم معمولاً نشان‌دهنده‌ی خشکی است و به‌تنهایی دلالتی بر گرمی یا سردی ندارد. البته افراد سرد و خشک عمدتاً لاغرتر از افراد گرم و خشک‌اند؛ زیرا افراد گرم و خشک با اینکه لاغرند، بافت عضلانی مناسبی دارند، ولی افراد سرد و خشک بافت عضلانی چندانی ندارند که در تیپ اکتومورفی جای می‌گیرند (29، 30). سه مزاج گرم و تر، سرد و تر و سرد و خشک در سوماتوتایپ به‌ترتیب با نمره‌ی مزومورف، اندومورف و اکتومورف هم‌بستگی بالایی داشتند و همچنین، مزاج گرم و خشک در نمره‌ی اکتومورفی به گروه مزاج سرد و خشک و در نمره‌ی مزومورفی به گروه مزاج گرم و تر نزدیک‌تر بود که بر این اساس می‌توان آن را بین این تیپ‌های بدنی در نظر گرفت.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد که میان مزاج افراد و تیپ بدنی مردان جوان ارتباط معناداری وجود دارد. ازآنجایی‌که ساختار تیپ بدنی افراد می‌تواند عامل پیش‌بینی‌کننده‌ی موفقیت در هریک از رشته‌های مختلف ورزشی باشد، می‌توان از مزاج به‌عنوان فاکتوری در تعیین استعداد ورزشی افراد استفاده کرد.
پیشنهاد می‌شود که تفاوت‌های مزاجی در سایر شاخص‌های استعدادیابی ورزشی که در دو مؤلفه‌ی فیزیولوژیکی و روانی قرار دارد نیز بررسی شود.
ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ
از تمامی دست‌اندرکاران شرکت‌کننده در این کار پژوهشی کمال تقدیر و تشکر را داریم.
تضاد منافع
هیچ‌گونه تضاد منافعی بین نویسندگان مقاله وجود ندارد.
ملاحظات اخلاقی
مقاله‌ی حاضر مستخرج از طرح پژوهشی مصوب در دانشگاه محقق اردبیلی با کد اخلاق IR.UMA.REC.1402.035 است..
تضاد منافع
هیچ‌گونه تضاد منافعی بین نویسندگان مقاله وجود ندارد.
ملاحظات اخلاقی
مقاله‌ی حاضر مستخرج از طرح پژوهشی مصوب در دانشگاه محقق اردبیلی با کد اخلاق IR.UMA.REC.1402.035 است..
فهرست منابع
1. Boulygina EA, Borisov OV, Valeeva EV, Semenova EA, Kostryukova ES, Kulemin NA, et al. Whole genome sequencing of elite athletes. Biol Sport. 2020;37(3):295-304. [doi:10.5114/biolsport.2020.96272] [pmid:32879552]
2. Sadegh Ghomi M, Kashef M, Salehpour M. The Effect of Eight Weeks Resistance and Endurance training on Some Angiogenesis factors of Hippocampus Tissue in male Wistar rats. Journal of Sport and Exercise Physiology. 2021;14(2):45-54. [doi:10.52547/joeppa.14.2.45]
3. Nicholson B, Dinsdale A, Jones B, Till K. The Training of Short Distance Sprint Performance in Football Code Athletes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Sports Med. 2021;51(6):1179-1207. [doi:10.1007/s40279-020-01372-y] [PMID:33245512]
4. Silva AM. Structural and functional body components in athletic health and performance phenotypes. Eur J Clin Nutr. 2019;73(2):215-224. [doi:10.1038/s41430-018-0321-9] [pmid:30287933]
5. Mahmood Khani MR, Dadashpoor A, Hosseini SM. Which Geographical Areas Are More Potential for Wrestling Based on the Somatotypic Profile of Iranian Boys?. Journal of Sport Biosciences. 2015;7(1):45-56. [doi:10.22059/jsb.2015.54274]
6. Ukic M, Radaš J, Furjan Mandic G. Model values of motor abilities of junior rhythmic gymnasts in the Republic of Croatia. Kinesiology. 2019;51(2):219-226. [doi:10.26582/k.51.2.11]
7. Fatahi A, Panjehzadeh B, Koreli Z. Comparison of Parametric Indices of Anthropometric and Biomechanical Characteristics of Female Basketball Players, Volleyball Players and Handball Players. J Sport Biomech. 2021;7(1):14-29. [doi:10.32598/biomechanics.7.1.1]
8. Purnama D, Djulia E, Simatupang H, Sipayung M, Pratiwi N, Rezeqi S, Brata WW, et al. Evaluasi Pembelajaran Biologi. 2020.
9. Naseri M, Rezaizade H, Chupani R, Anoshiravani M. Iranian traditional medicine. Tehran: NashreShahr Association. 2008.
10. Avicenna. Al-Qanun fi al-Tibb (The Canon of Medicine). Translated by: A Sharafkandi Tehran. Soroush Publishing House. 1386.
11. Shahabi S, Zuhair MH, Mahdavi M, Dezfouli M, Torabi Rahvar M, Naseri M, et al. Evaluation of the neuroendocrine system and the cytokine pattern in warm and cold nature persons. Physiology and Pharmacology. 2007;11(1):51-9.
12. Jorjani SI. Zakhireye Kharazmshahi. Publication of Academy of Medical Sciences. 2005:107-10.
13. Aghili Alavi shirazi MH. Makhzan-ol-Adviyeh. Habal al-Matin Publications. 1380:37-28.
14. Setooni M, Razeghi M, Jaladat AM, Soleimani A. The comparison of genetic factors influences on physical activity and health between classical medicine and Iranian traditional medicine. Iran J Med Sci. 2016;41(3):S61. [pmid:27840527]
15. Sarware Alam, Sabiha Ali, Yusuf Jamal, Nazim Saifi. A correlation of body mass index with different Mizaj. Int J Physiol Nutr Phys Educ. 2019;4(1):1064-1066.
16. Rahati M, Vahedi S, Attarzadeh Hosseini S, Fathi M. Comparison of some of the performance indicators of physical fitness in warm and cold mizaj men. jiitm. 2018;9(2):143-150.
17. Vahedi S, Rahati M, Attarzadeh Hoseini S R, Fathei M. Study of physiological indices in non-athletic men with different mizajs. Jiitm. 2018;9(3):263-276.
18. Maia JA, Thomis M, Beunen G. Genetic factors in physical activity levels: a twin study. Am J Prev Med. 2002;23(2):87-91. [doi:10.1016/S0749-3797(02)00478-6] [pmid:12133742]
19. Nabilpour M, Aghababa A, Soltani L. The Relationship Emotional Intelligent, Sport Success and somatotype and comparison in elite players with Iranian kabaddi players youth national team. Sports Psychology. 2016;8(2):127-135.
20. Mojahedi M, Naseri M, Majdzadeh R, Keshavarz M, Ebadiani M, Nazem E, et al. Isfeedvajani, "Reliability and validity assessment of Mizaj questionnaire: a novel self-report scale in Iranian traditional medicine," Iran Red Crescent Med J. 2014;16(3):e15924. [doi:10.5812/ircmj.15924] [pmid:24829785]
21. Gomes AC, Landers GJ, Binnie MJ, Goods PSR, Fulton SK, Ackland TR. Body composition assessment in athletes: Comparison of a novel ultrasound technique to traditional skinfold measures and criterion DXA measure. J Sci Med Sport. 2020;23(11):1006-1010. [doi:10.1016/j.jsams.2020.03.014] [pmid:32576495]
22. Mahmoudkhani M, Barati AH. Design and manufacture of body measurement software. Journal of Sports Medicine Studies. 2012;4(12):1-126.
23. Ahvazi AEA. Kamil al-Sinaā al Tibbiya. Qom-Iran: Jallaleddin. 2008.
24. Rhazes MZ. Al-Mansuri Fi At-tebb. In: Al-Siddiky HA-B, editor. Kuwait: Institue of Arab manuscripts. 1987:79-92.
25. Aghili Khorasani shirazi MH. Kholassat Al-Hekmah (The Principals of Traditional Iranian Medicine). Nazem E. Qom: Esmaeilian. 2006:482-7,895-902.
26. Mehdizadeh R, Saffari Sh, Kabiri Samani D. Relationship between mizaj and physical activity level in non-athlete university students. Jiitm. 2013;4(1):35-40.
27. Carter JL, Heath BH. Somatotyping: development and applications. Cambridge University Press. 1990.
28. Vuori I, Andersen LB, Cavill N, Marti B, Sellier P. Physical activity and cardiovascular disease prention in the European :union:. Ed. Williams C. European Heart Network. 1999.
29. Mojahedi M, Naseri M, Majdzadeh R, Keshavarz M, Ebadiani M, Nazem E, et al. A Review on Identification Mizaj (Mizaj) Indices in Iranian Traditional Medicine (ITM). Quart J Med His. 2012; 4(12):37-76.
30. Mirtaheri E, Namazi N, Sargheini N, Heshmati J, Hadi V. Different types of Mizaj (mizaj) in relation with body composition Sin overweight and obese women: Avicennaâ s opinion. Indian Journal of Traditional Knowledge. 2015;14(2):240-243
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
