آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 4 - ( 11-1402 )
جلد 13 شماره 4 صفحات 83-74 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Zarshenas F, Najibi S M, Dehghan A, Amiri S, Hashempur M H. Traditional and Complementary Medicine Use in HIV/AIDS Patients in Fasa City: A Cross-Sectional Study. cmja 2024; 13 (4) :74-83
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-967-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-967-fa.html
زرشناس فاطمه، نجیبی سیده مریم، دهقان عزیزاله، امیری صادق، هاشم پور محمدهاشم. بررسی میزان استفاده از طب سنتی و مکمل در بیماران HIV/AIDS در شهر فسا: یک مطالعه مقطعی. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (4) :74-83
فاطمه زرشناس1 
، سیده مریم نجیبی2 ، عزیزاله دهقان1 ، صادق امیری3 ، محمدهاشم هاشم پور*4
، سیده مریم نجیبی2 ، عزیزاله دهقان1 ، صادق امیری3 ، محمدهاشم هاشم پور*4
1- مرکز تحقیقات بیماریهای غیرواگیر، دانشگاه علوم پزشکی فسا، فسا، ایران
2- مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ پزشکی، بخش طب ایرانی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
3- کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
4- مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ پزشکی، بخش طب ایرانی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران ،hashempur@gmail.com
2- مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ پزشکی، بخش طب ایرانی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
3- کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
4- مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ پزشکی، بخش طب ایرانی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران ،
متن کامل [PDF 492 kb]
(493 دریافت)
| چکیده (HTML) (893 مشاهده)
جدول 1. توزیع فراوانی اطلاعات دموگرافیک افراد مبتلا به HIV/AIDS شرکت کننده در مطالعه و رابطه آنها با استفاده از طب سنتی
سابقه‌ای منفی از طب سنتی مانند تشدید بیماری نداشتند. همچنین غالباً (86%) معتقد بودند که گیاهان دارویی اصلاً عارضه ندارند. 9/73% آنها هزینه استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی را متوسط و نسبتاً مناسب می‌دانستند. همچنین درصد قابل توجهی (9/71%) از کل بیماران و (72%) از استفاده کنندگان طب سنتی وضعیت سلامتی خود را متوسط و خوب ارزیابی کردند.
گیاهان مورد استفاده
شرح فراوانی استفاده از گیاهان در جدول 4 آورده شده است. بابونه (5/46%) و آویشن (5/45%)، پرمخاطب‌ترین گیاهان مورد استفاده بودند که بنا بر اظهار بیماران، بیشترین علت استفاده از بابونه جهت آرامش و تسکین روانی (6/69%) بوده و غالباً آویشن را جهت افزایش سلامت عمومی بدن و سایر علل (6/75%) مصرف می‌کردند (جدول 3).
جدول 2. شرح بالینی و مدیریت افراد مبتلا به HIV/AIDS شرکت کننده در مطالعه
متن کامل: (1114 مشاهده)
مقدمه
بدون تردید ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (HIV/AIDS) مهم‌ترین بیماری عفونی نوپدید در اواخر قرن بیستم است که تا حدود سه دهه پیش حتی یک مورد از آن وجود نداشت اما در مدت کمتر از 20 سال این بیماری بیش از هفتاد میلیون نفر را مبتلا کرده است (1). در سراسر جهان ایدز به عنوان علت اصلی مرگ و میر ناشی از بیماریهای عفونی و نیز چهارمین علت اصلی مرگ در سطح بین المللی شناخته شده است (2). مطابق گزارش برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) درصد افرادی که با HIV زندگی می‌کنند با توجه به مرگ و میر ناشی از بیماری از سال 2000 ثابت مانده و در جمع تعداد افرادی که با این ویروس زندگی می‌کنند دائماً افزایش یافته، اما درمان‌های نوین طول عمر این افراد را افزایش داده است (3). با توجه به جدیدترین تخمین‌های برنامه سازمان ملل متحد UNAIDS در مورد HIV/AIDS، در مجموع 46 هزار نفر در (تمامی سنین) ایران تا سال 2022 با HIV زندگی می‌کنند که در میان آنها زنان 15 ساله و بالاتر، مردان 15 ساله و بالاتر و کودکان صفر تا 14 ساله به ترتیب حدود 15 هزار، 30 هزار و هزار نفر تخمین زده شدند. همچنین، مرگ و میر ناشی از ایدز در تمام سنین در ایران در سال 2022، 2300 نفر بوده است که از این تعداد 1700 مرگ برای مردان که بالای 15 سال سن دارند ثبت شده است (4).
با توجه به ماهیت مزمن بیماری، پیچیدگی روش‌های درمان و مشکل در پیروی از رژیم‌های درمانی و همچنین عوارض جانبی داروها نظر سنجی‌ها نشان داده که درصد قابل توجهی از مبتلایان به ایدز به منظور کنترل این عوارض و ارتقاء سطح کیفیت زندگی فردی و اجتماعی خود از رهنمودهای طب سنتی و مکمل استفاده می‌کنند (5). طب سنتی و مکمل شامل طیف وسیعی از درمان‌ها، مداخلات، داروها و فراورده‌های درمانی است که در حال حاضر به عنوان بخشی از پزشکی متداول (conventional) محسوب نمی‌شوند (6). هرچند تعاریف مختلف از طب سنتی، ابزار جمع آوری داده‌ها و رویکردهای تجزیه و تحلیل مختلف در مطالعات وجود دارد، با این وجود مطالعات شیوع استفاده از طب سنتی را در یک طیف گسترده گزارش می‌کنند. در این راستا یک مرور سیستماتیک که مطالعات ملی منتشر شده در طول سالهای 2010 تا 2019 را در جمعیت عمومی بررسی می‌کرد شیوع استفاده از طب سنتی را 24 تا 3/71 درصد در کشورهای مختلف گزارش کرد که حداقل یک پنجم جمعیت عمومی تخمین زده است (7). همچنین در یک مطالعه در 32 کشور جهان، بیشترین شیوع استفاده از طب سنتی در کشورهای شرق آسیا (چین، فیلیپین، جمهوری کره) با بیش از 50 درصد شیوع نشان داده شده است. رضایت از درمان طب سنتی نیز در اروپا در دانمارک، اسلوونی، اسپانیا و سوییس، در آسیا در تایوان، چین و ایالات متحده آمریکا بیش از 70 درصد گزارش شده است (8).
بر اساس شواهد، عوامل تعیین کننده شناخته شده برای استفاده از مداخلات طب سنتی و مکمل برای مدیریت بیماری توسط بیماران مواردی از قبیل: تجربه قبلی استفاده از طب سنتی و مکمل، درک اثربخشی، مقرون به صرفه بودن، اعتقادات رایج مبنی بر تشکیل محصولات/فرآورده‌های طب سنتی و مکمل از مواد طبیعی و ایمن و جامع و بدون خطر بودن اقدامات آن ذکر شده‌اند (9-11).
مداخلات طب سنتی و مکمل برای اهداف پیشگیرانه و درمانی مختلفی در سراسر دنیا استفاده شده است. بطوریکه مرور متون بیانگر تنوع مطالعات در زمینه بررسی شیوع استفاده از طب سنتی و داروهای گیاهی در بیماری‌هایی همچون دیابت (12, 13)، سرطان (14, 15)، استئوپرز (16)، فشارخون (17) و اخیراً در کووید- 19 (18) همراه با فاکتورهای پیش بینی کننده استفاده می‌باشد.
همچنین مطالعات استفاده از طب سنتی و داروهای گیاهی برای بیماران ایدز را نشان می‌دهند بطوری که در آفریقای جنوبی درمانگران طب سنتی، مراقبت‌های سلامت را برای بخش قابل توجهی از بیمارانی که با HIV زندگی می‌کنند ارائه می‌کنند (19, 20). در این راستا هولمز (2017) اشاره می‌کند که مراقبت‌های طب سنتی می‌تواند از رفاه عمومی بیمارانی که با HIV زندگی می‌کنند پشتیبانی کند و در نتیجه نتایج درمان ضد رتروویروسی (ARV) را افزایش دهد (21). در همین زمینه نتایج حاصل از یک مطالعه مروری سیستماتیک که بر روی 40 مطالعه مربوط به استفاده طب مکمل و جایگزین در بیماران HIV انجام گردید، نشان داد به صورت میانگین 60 درصد افراد مبتلا به HIV/AIDS از طب مکمل و جایگزین استفاده می‌کنند (18). از شایع‌ترین دلایل استفاده از طب مکمل و جایگزین در مبتلایان به HIV/AIDS می‌توان به جلوگیری یا تسکین علائم مربوط به HIV، کاهش عوارض جانبی مربوط به درمان‌های رایج بیماری HIV و بهبود کیفیت زندگی آنها اشاره کرد (22). همچنین، در دسترس بودن و اطمینان از مؤثر بودن گیاهان دارویی و آشنا بودن با گیاهان دارویی، تسکین درد، تقویت سیستم ایمنی و تسکین استرس ناشی از بیماری از عوامل مؤثر در استفاده از داروهای گیاهی در بیماران مبتلا به HIV/AIDS می‌باشد (23, 24).
با توجه به افزایش روز افزون بیماری HIV/AIDS در دنیا و کشور، عوارض دارویی، هزینه‌های درمان و افزایش اقبال عمومی به استفاده از طب مکمل در جمعیت عمومی و در بیماریهای مزمن شایسته است تا متولیان امر سلامت سیاست‌های نوینی در راستای ترویج طب سنتی و مکمل و شیوه‌های درمان این بیماران اتخاذ کنند. اتخاذ سیاست مناسب در مورد طب مکمل منوط به اطلاع از میزان استفاده مردم کشور از این روش درمانی، نوع استفاده آنها، ویژگی‌های افراد استفاده کننده و غیره می‌باشد که تاکنون مطالعات اندکی در میان بیماران مبتلا به HIV/AIDS کشورمان گزارش شده است. بنابراین هدف این مطالعه بررسی میزان استفاده از طب سنتی و مکمل در افراد مبتلا به HIV/AIDS و تعیین فراوانی و ویژگی‌های دموگرافیک آنها در شهرستان فسا می‌باشد.
روش کار
طراحی مطالعه
این پژوهش یک مطالعه مقطعی است که بر روی 96 بیمار مبتلا به HIV/AIDS در مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا از تیر ماه تا اسفند سال 1397 انجام شده است. پایگاه داده‌ای برای بیماران مبتلا به ایدز وجود نداشت، بنابراین مطالعه با پایش نمونه‌ای 96 نفری که مطابق با استانداردهای پژوهشی از بیماران مبتلا به ایدز فراهم شده بود به انجام رسید.
ملاحظات اخلاقی
پروتکل مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی فسا بررسی شد و با کد 94181 مورد تأیید قرار گرفت. پرسشنامه طرح توسط خود بیماران تکمیل گردید و به بیماران (به صورت کتبی) اطمینان داده شد که اطلاعاتشان به صورت فردی فاش نخواهد شد و رضایت آنها برای شرکت در مطالعه کسب گردید.
ابزار جمع آوری اطلاعات
برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه استفاده شد که شامل یک پرسشنامه محقق ساخته برای بررسی میزان و نحوه مواجهه و استفاده بیمار از طب سنتی و مکمل و دیگری پرسشنامه بررسی کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت ویژه افراد مبتلا به ایدز بود. پرسشنامه‌ی میزان استفاده از طب سنتی، شامل 30 سؤال بود که به طور کلی در سه دسته طبقه بندی شده بودند. دسته اول شامل 6 سؤال در مورد اطلاعات دموگرافیک مانند سن، جنس، تحصیلات و...، دسته دوم شامل 7 سؤال در مورد داروی مورد استفاده بیمار، تعداد دفعات مراجعه به مراکز مشاوره بیماریهای رفتاری در طول یک سال گذشته، تعداد دفعات مراجعه به پزشک عفونی طی یک سال گذشته، عوارض بیماری، کیفیت پیگیری وضعیت سلامت خود، حضور بیمار در برنامه‌های آموزشی ایدز و نتایج آخرین آزمایشات بیمار بود و در نهایت دسته سوم شامل 17 سؤال در مورد استفاده از گیاهان دارویی قبل از ابتلاء به بیماری، استفاده از طب سنتی طی یک سال گذشته، بیان علت عدم استفاده در صورت عدم استفاده از طب سنتی طی یک سال گذشته، بیان علل استفاده از طب سنتی در صورت استفاده، مطلع کردن کادر درمان و باز خورد آنان، موارد استفاده بیماران از تدابیر طب سنتی، نحوه آشنایی با طب سنتی، تغییراتی که پس از استفاده از طب سنتی در نحوه استفاده از داروهای متداول بیمار ایجاد شده، تجربیات بیمار راجع به طب سنتی، تجربیات بیمار حول تأثیر داروهای متداول بر روند بیماری، عوارض حادث از مصرف داروهای متداول، عوارض استفاده از تدابیر طب سنتی، نظر بیمار راجع به مصرف همزمان داروهای متداول و گیاهان دارویی، هزینه استفاده از طب سنتی و در نهایت ارزیابی وضعیت سلامت کلی بیمار بود. برای تأیید روایی، پرسشنامه توسط 9 نفر از متخصصین طب سنتی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای تعیین پایایی پرسشنامه توسط 20 بیمار بصورت پایلوت تکمیل گردید و آلفای کرونباخ 86/0 بدست آمد. برای بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ایدز از پرسشنامه استاندارد بررسی کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت (25) استفاده شد که این پرسشنامه شامل 6 حیطه و 29 گویه: جسمی (4 گویه)، روانی (5 گویه)، سطح استقلال (4 گویه)، روابط اجتماعی (4 گویه)، محیطی (8 گویه) و باورهای شخصی (4 گویه) می‌باشد. هر یک از آیتم‌ها در مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای رتبه بندی شدند که 1 نشان دهنده برداشت بسیار ضعیف و منفی و 5 نشان دهنده برداشت بسیار خوب و مثبت است.
جمعیت مورد مطالعه
این پژوهش بر روی 96 بیمار مبتلا به HIV/AIDS انجام شد. حجم نمونه به صورت سرشماری از همه مراجعین مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا در سال 1397 تعیین شد. ابتلای نمونه مورد پرسش به ایدز بر اساس آزمایش تشخیصی صورت گرفته و در مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا ثبت شده است.
معیارهای ورود بیماران به مطالعه عبارتند از: 1- تشخیص قطعی HIV/AIDS برای فرد 2- رضایت به شرکت در مطالعه و معیار خروج از مطالعه برای این بیماران داشتن اختلال شعوری (cognitive) و کلامی واضح بوده است.
روش‌های آماری
داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و نسبت)، رگرسیون لجستیک، مجذور کای و تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقادیر P-values کمتر از 05/0 از نظر آماری معنی دار در نظر گرفته شد. برای تحلیل‌های آماری از نرم افزار بسته آماری علوم اجتماعی نسخه 15 (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) استفاده شد.
یافته‌ها
داده‌های دموگرافیک
همان گونه که در جدول 1 نشان داده شده است، تعداد 96 بیمار مبتلا به HIV/AIDS در این مطالعه حضور داشتند که از این تعداد، 75 نفر (12/78 %) از طب سنتی استفاده می‌کردند. شاخصه‌های دموگرافیک بیماران در جدول 1 ذکر شده است. براساس نتایج این مطالعه، وضعیت تأهل رابطه معنی داری با استفاده از طب سنتی داشت اما در متغیرهای جنسیت، تحصیلات، مرحله بیماری، بعد خانوار و سن رابطه معنی داری با استفاده از طب سنتی مشاهده نشد.
با توجه به ماهیت مزمن بیماری، پیچیدگی روش‌های درمان و مشکل در پیروی از رژیم‌های درمانی و همچنین عوارض جانبی داروها نظر سنجی‌ها نشان داده که درصد قابل توجهی از مبتلایان به ایدز به منظور کنترل این عوارض و ارتقاء سطح کیفیت زندگی فردی و اجتماعی خود از رهنمودهای طب سنتی و مکمل استفاده می‌کنند (5). طب سنتی و مکمل شامل طیف وسیعی از درمان‌ها، مداخلات، داروها و فراورده‌های درمانی است که در حال حاضر به عنوان بخشی از پزشکی متداول (conventional) محسوب نمی‌شوند (6). هرچند تعاریف مختلف از طب سنتی، ابزار جمع آوری داده‌ها و رویکردهای تجزیه و تحلیل مختلف در مطالعات وجود دارد، با این وجود مطالعات شیوع استفاده از طب سنتی را در یک طیف گسترده گزارش می‌کنند. در این راستا یک مرور سیستماتیک که مطالعات ملی منتشر شده در طول سالهای 2010 تا 2019 را در جمعیت عمومی بررسی می‌کرد شیوع استفاده از طب سنتی را 24 تا 3/71 درصد در کشورهای مختلف گزارش کرد که حداقل یک پنجم جمعیت عمومی تخمین زده است (7). همچنین در یک مطالعه در 32 کشور جهان، بیشترین شیوع استفاده از طب سنتی در کشورهای شرق آسیا (چین، فیلیپین، جمهوری کره) با بیش از 50 درصد شیوع نشان داده شده است. رضایت از درمان طب سنتی نیز در اروپا در دانمارک، اسلوونی، اسپانیا و سوییس، در آسیا در تایوان، چین و ایالات متحده آمریکا بیش از 70 درصد گزارش شده است (8).
بر اساس شواهد، عوامل تعیین کننده شناخته شده برای استفاده از مداخلات طب سنتی و مکمل برای مدیریت بیماری توسط بیماران مواردی از قبیل: تجربه قبلی استفاده از طب سنتی و مکمل، درک اثربخشی، مقرون به صرفه بودن، اعتقادات رایج مبنی بر تشکیل محصولات/فرآورده‌های طب سنتی و مکمل از مواد طبیعی و ایمن و جامع و بدون خطر بودن اقدامات آن ذکر شده‌اند (9-11).
مداخلات طب سنتی و مکمل برای اهداف پیشگیرانه و درمانی مختلفی در سراسر دنیا استفاده شده است. بطوریکه مرور متون بیانگر تنوع مطالعات در زمینه بررسی شیوع استفاده از طب سنتی و داروهای گیاهی در بیماری‌هایی همچون دیابت (12, 13)، سرطان (14, 15)، استئوپرز (16)، فشارخون (17) و اخیراً در کووید- 19 (18) همراه با فاکتورهای پیش بینی کننده استفاده می‌باشد.
همچنین مطالعات استفاده از طب سنتی و داروهای گیاهی برای بیماران ایدز را نشان می‌دهند بطوری که در آفریقای جنوبی درمانگران طب سنتی، مراقبت‌های سلامت را برای بخش قابل توجهی از بیمارانی که با HIV زندگی می‌کنند ارائه می‌کنند (19, 20). در این راستا هولمز (2017) اشاره می‌کند که مراقبت‌های طب سنتی می‌تواند از رفاه عمومی بیمارانی که با HIV زندگی می‌کنند پشتیبانی کند و در نتیجه نتایج درمان ضد رتروویروسی (ARV) را افزایش دهد (21). در همین زمینه نتایج حاصل از یک مطالعه مروری سیستماتیک که بر روی 40 مطالعه مربوط به استفاده طب مکمل و جایگزین در بیماران HIV انجام گردید، نشان داد به صورت میانگین 60 درصد افراد مبتلا به HIV/AIDS از طب مکمل و جایگزین استفاده می‌کنند (18). از شایع‌ترین دلایل استفاده از طب مکمل و جایگزین در مبتلایان به HIV/AIDS می‌توان به جلوگیری یا تسکین علائم مربوط به HIV، کاهش عوارض جانبی مربوط به درمان‌های رایج بیماری HIV و بهبود کیفیت زندگی آنها اشاره کرد (22). همچنین، در دسترس بودن و اطمینان از مؤثر بودن گیاهان دارویی و آشنا بودن با گیاهان دارویی، تسکین درد، تقویت سیستم ایمنی و تسکین استرس ناشی از بیماری از عوامل مؤثر در استفاده از داروهای گیاهی در بیماران مبتلا به HIV/AIDS می‌باشد (23, 24).
با توجه به افزایش روز افزون بیماری HIV/AIDS در دنیا و کشور، عوارض دارویی، هزینه‌های درمان و افزایش اقبال عمومی به استفاده از طب مکمل در جمعیت عمومی و در بیماریهای مزمن شایسته است تا متولیان امر سلامت سیاست‌های نوینی در راستای ترویج طب سنتی و مکمل و شیوه‌های درمان این بیماران اتخاذ کنند. اتخاذ سیاست مناسب در مورد طب مکمل منوط به اطلاع از میزان استفاده مردم کشور از این روش درمانی، نوع استفاده آنها، ویژگی‌های افراد استفاده کننده و غیره می‌باشد که تاکنون مطالعات اندکی در میان بیماران مبتلا به HIV/AIDS کشورمان گزارش شده است. بنابراین هدف این مطالعه بررسی میزان استفاده از طب سنتی و مکمل در افراد مبتلا به HIV/AIDS و تعیین فراوانی و ویژگی‌های دموگرافیک آنها در شهرستان فسا می‌باشد.
روش کار
طراحی مطالعه
این پژوهش یک مطالعه مقطعی است که بر روی 96 بیمار مبتلا به HIV/AIDS در مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا از تیر ماه تا اسفند سال 1397 انجام شده است. پایگاه داده‌ای برای بیماران مبتلا به ایدز وجود نداشت، بنابراین مطالعه با پایش نمونه‌ای 96 نفری که مطابق با استانداردهای پژوهشی از بیماران مبتلا به ایدز فراهم شده بود به انجام رسید.
ملاحظات اخلاقی
پروتکل مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی فسا بررسی شد و با کد 94181 مورد تأیید قرار گرفت. پرسشنامه طرح توسط خود بیماران تکمیل گردید و به بیماران (به صورت کتبی) اطمینان داده شد که اطلاعاتشان به صورت فردی فاش نخواهد شد و رضایت آنها برای شرکت در مطالعه کسب گردید.
ابزار جمع آوری اطلاعات
برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه استفاده شد که شامل یک پرسشنامه محقق ساخته برای بررسی میزان و نحوه مواجهه و استفاده بیمار از طب سنتی و مکمل و دیگری پرسشنامه بررسی کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت ویژه افراد مبتلا به ایدز بود. پرسشنامه‌ی میزان استفاده از طب سنتی، شامل 30 سؤال بود که به طور کلی در سه دسته طبقه بندی شده بودند. دسته اول شامل 6 سؤال در مورد اطلاعات دموگرافیک مانند سن، جنس، تحصیلات و...، دسته دوم شامل 7 سؤال در مورد داروی مورد استفاده بیمار، تعداد دفعات مراجعه به مراکز مشاوره بیماریهای رفتاری در طول یک سال گذشته، تعداد دفعات مراجعه به پزشک عفونی طی یک سال گذشته، عوارض بیماری، کیفیت پیگیری وضعیت سلامت خود، حضور بیمار در برنامه‌های آموزشی ایدز و نتایج آخرین آزمایشات بیمار بود و در نهایت دسته سوم شامل 17 سؤال در مورد استفاده از گیاهان دارویی قبل از ابتلاء به بیماری، استفاده از طب سنتی طی یک سال گذشته، بیان علت عدم استفاده در صورت عدم استفاده از طب سنتی طی یک سال گذشته، بیان علل استفاده از طب سنتی در صورت استفاده، مطلع کردن کادر درمان و باز خورد آنان، موارد استفاده بیماران از تدابیر طب سنتی، نحوه آشنایی با طب سنتی، تغییراتی که پس از استفاده از طب سنتی در نحوه استفاده از داروهای متداول بیمار ایجاد شده، تجربیات بیمار راجع به طب سنتی، تجربیات بیمار حول تأثیر داروهای متداول بر روند بیماری، عوارض حادث از مصرف داروهای متداول، عوارض استفاده از تدابیر طب سنتی، نظر بیمار راجع به مصرف همزمان داروهای متداول و گیاهان دارویی، هزینه استفاده از طب سنتی و در نهایت ارزیابی وضعیت سلامت کلی بیمار بود. برای تأیید روایی، پرسشنامه توسط 9 نفر از متخصصین طب سنتی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای تعیین پایایی پرسشنامه توسط 20 بیمار بصورت پایلوت تکمیل گردید و آلفای کرونباخ 86/0 بدست آمد. برای بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ایدز از پرسشنامه استاندارد بررسی کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت (25) استفاده شد که این پرسشنامه شامل 6 حیطه و 29 گویه: جسمی (4 گویه)، روانی (5 گویه)، سطح استقلال (4 گویه)، روابط اجتماعی (4 گویه)، محیطی (8 گویه) و باورهای شخصی (4 گویه) می‌باشد. هر یک از آیتم‌ها در مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای رتبه بندی شدند که 1 نشان دهنده برداشت بسیار ضعیف و منفی و 5 نشان دهنده برداشت بسیار خوب و مثبت است.
جمعیت مورد مطالعه
این پژوهش بر روی 96 بیمار مبتلا به HIV/AIDS انجام شد. حجم نمونه به صورت سرشماری از همه مراجعین مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا در سال 1397 تعیین شد. ابتلای نمونه مورد پرسش به ایدز بر اساس آزمایش تشخیصی صورت گرفته و در مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا ثبت شده است.
معیارهای ورود بیماران به مطالعه عبارتند از: 1- تشخیص قطعی HIV/AIDS برای فرد 2- رضایت به شرکت در مطالعه و معیار خروج از مطالعه برای این بیماران داشتن اختلال شعوری (cognitive) و کلامی واضح بوده است.
روش‌های آماری
داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و نسبت)، رگرسیون لجستیک، مجذور کای و تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقادیر P-values کمتر از 05/0 از نظر آماری معنی دار در نظر گرفته شد. برای تحلیل‌های آماری از نرم افزار بسته آماری علوم اجتماعی نسخه 15 (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) استفاده شد.
یافته‌ها
داده‌های دموگرافیک
همان گونه که در جدول 1 نشان داده شده است، تعداد 96 بیمار مبتلا به HIV/AIDS در این مطالعه حضور داشتند که از این تعداد، 75 نفر (12/78 %) از طب سنتی استفاده می‌کردند. شاخصه‌های دموگرافیک بیماران در جدول 1 ذکر شده است. براساس نتایج این مطالعه، وضعیت تأهل رابطه معنی داری با استفاده از طب سنتی داشت اما در متغیرهای جنسیت، تحصیلات، مرحله بیماری، بعد خانوار و سن رابطه معنی داری با استفاده از طب سنتی مشاهده نشد.
جدول 1. توزیع فراوانی اطلاعات دموگرافیک افراد مبتلا به HIV/AIDS شرکت کننده در مطالعه و رابطه آنها با استفاده از طب سنتی
| متغیر / طبقه | استفاده N=75/ % | عدم استفاده N=21/% | P-value | OR | 95% CI for OR | P-value (logistic regression) |
| جنسیت | 189/0 | 73/2 | 94/12- 58/0 | 204/0 | ||
| زن | 17(6/22) | 2(6/9) | ||||
| مرد | 58(4/77) | 19(5/90) | ||||
| تحصیلات | 760/0 | 17/1 | 28/3 – 41/0 | 760/0 | ||
| با سواد | 53(6/70) | 14(6/66) | ||||
| بی سواد | 22(4/29) | 7(3/33) | ||||
| مرحله | 756/0 | 22/1 | 34/4 – 34/0 | 756/0 | ||
| ایدز | 65(6/86) | 15(4/71) | ||||
| HIV | 10(4/13) | 6(5/28) | ||||
| تأهل | 053/0 | 56/1 | 67/4- 52/0 | 420/0 | ||
| متأهل | 39(52/0) | 7(3/33) | ||||
| مجرد | 33(44/0) | 9(8/42) | ||||
| سایر | 3(04/0) | 5(8/23) | ||||
| سن | ||||||
| - | 3/40 | 9/40 | 321/0 | - | - | - |
| بعد خانوار | 49/1± 8/3 | 46/1± 15/4 | 720/0 | - | - | - |
داده‌های مربوط به ایدز
بر اساس نتایج مطالعه اکثر بیماران دچار سندرم نقص ایمنی اکتسابی بودند 76 نفر مبتلا به ایدز و 20 نفر HIV داشتند). همچنین اکثر بیماران (64%) به طور منظم برای چک کردن CD4 به مراکز مشاوره‌ای مراجعه می‌کردند و کمی بیش از نیمی از شرکت کنندگان در پژوهش (6/58%) در برنامه‌های آموزشی بیماران مبتلا به ایدز شرکت می‌کردند. هیچ کدام از این داده‌ها نیز با استفاده و یا عدم استفاده از طب سنتی ارتباط معنی داری نداشت (جدول 2).
نوع طب مکمل مورد استفاده در بیماران
نتایج حاکی از آن بود که فراوان‌ترین نوع طب مکمل مورد استفاده در بیماران با اختلاف فراوانی اندک، حجامت (52%) و استفاده از گیاهان دارویی (40%) بوده است (نمودار 1).
فاکتورهای وابسته در استفاده از طب سنتی
بر اساس نتایج مطالعه، بیشتر شرکت کنندگان نیز در یک سال قبل، کمتر از 5 بار به پزشک متخصص عفونی مراجعه داشته‌اند. از میان استفاده کنندگان 3/80% افراد از طریق خانواده و دوستان با طب سنتی آشنا شده بودند، 2/90% آنها هیچ تغییری در استفاده از داروهای خود با استفاده از طب سنتی نداده بودند، غالباً (5/90%) سابقه مثبتی از استفاده از طب سنتی را داشتند به این معنی که شاهد درمان خود یا نزدیکان توسط طب سنتی بوده‌اند و همچنین اکثرشان (5/94%)
بر اساس نتایج مطالعه اکثر بیماران دچار سندرم نقص ایمنی اکتسابی بودند 76 نفر مبتلا به ایدز و 20 نفر HIV داشتند). همچنین اکثر بیماران (64%) به طور منظم برای چک کردن CD4 به مراکز مشاوره‌ای مراجعه می‌کردند و کمی بیش از نیمی از شرکت کنندگان در پژوهش (6/58%) در برنامه‌های آموزشی بیماران مبتلا به ایدز شرکت می‌کردند. هیچ کدام از این داده‌ها نیز با استفاده و یا عدم استفاده از طب سنتی ارتباط معنی داری نداشت (جدول 2).
نوع طب مکمل مورد استفاده در بیماران
نتایج حاکی از آن بود که فراوان‌ترین نوع طب مکمل مورد استفاده در بیماران با اختلاف فراوانی اندک، حجامت (52%) و استفاده از گیاهان دارویی (40%) بوده است (نمودار 1).
فاکتورهای وابسته در استفاده از طب سنتی
بر اساس نتایج مطالعه، بیشتر شرکت کنندگان نیز در یک سال قبل، کمتر از 5 بار به پزشک متخصص عفونی مراجعه داشته‌اند. از میان استفاده کنندگان 3/80% افراد از طریق خانواده و دوستان با طب سنتی آشنا شده بودند، 2/90% آنها هیچ تغییری در استفاده از داروهای خود با استفاده از طب سنتی نداده بودند، غالباً (5/90%) سابقه مثبتی از استفاده از طب سنتی را داشتند به این معنی که شاهد درمان خود یا نزدیکان توسط طب سنتی بوده‌اند و همچنین اکثرشان (5/94%)
سابقه‌ای منفی از طب سنتی مانند تشدید بیماری نداشتند. همچنین غالباً (86%) معتقد بودند که گیاهان دارویی اصلاً عارضه ندارند. 9/73% آنها هزینه استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی را متوسط و نسبتاً مناسب می‌دانستند. همچنین درصد قابل توجهی (9/71%) از کل بیماران و (72%) از استفاده کنندگان طب سنتی وضعیت سلامتی خود را متوسط و خوب ارزیابی کردند.
گیاهان مورد استفاده
شرح فراوانی استفاده از گیاهان در جدول 4 آورده شده است. بابونه (5/46%) و آویشن (5/45%)، پرمخاطب‌ترین گیاهان مورد استفاده بودند که بنا بر اظهار بیماران، بیشترین علت استفاده از بابونه جهت آرامش و تسکین روانی (6/69%) بوده و غالباً آویشن را جهت افزایش سلامت عمومی بدن و سایر علل (6/75%) مصرف می‌کردند (جدول 3).
جدول 2. شرح بالینی و مدیریت افراد مبتلا به HIV/AIDS شرکت کننده در مطالعه
| متغیر / پاسخ | استفاده N=75/ % | عدم استفاده N=21/% | P-value | OR | 95% CI for OR | P- value (logistic regression) |
| انجام مرتب آزمایش CD4 | 36/1 | 75/3- 49/0 | 552/0 | |||
| بلی | 48(64) | 12(1/57) | 552/0 | |||
| خیر | 27(36) | 9(8/42) | 34/0 | |||
| شرکت در برنامه‌های آموزشی بیماران مبتلا به ایدز | 12/1 | 03/3- 41/0 | 818/0 | |||
| بلی | 44(6/58) | 18(7/85) | ||||
| خیر | 31(3/41) | 3(2/14) | 816/0 | |||
| استفاده از طب سنتی قبل از بیماری | 02/1 | 58/17- 75/11 | 001/0 | |||
| بلی | 70(3/93) | 5(8/23) | 001/0 | |||
| خیر | 5(6/6) | 16(1/76) | ||||
| WBC | 48/1± 88/4 | 15/2± 34/5 | 34/0 | 17/1 | 64/1-84/0 | 341/0 |
| Hb | 27/2± 92/12 | 65/1± 07/13 | 819/0 | 03/1 | 35/1-78/0 | 816/0 |
| PLT | 28/87± 7/173 | 8/52± 6/190 | 506/0 | 002/1 | 01/1-99/0 | 501/0 |
| TLC | 92/1± 16/2 | 52/0± 22/1 | 589/0 | 806/0 | 72/1-37/0 | 58/0 |
| CD4 | 5/249± 3/394 | 9/202± 4/313 | 264/0 | 99/0 | 001/1-98/0 | 246/0 |
پرسشنامه کیفیت زندگی بیماران مبتلا به HIV/AIDS
نتایج نشان داد هیچ یک از شاخصه‌های پرسشنامه بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به HIV/AIDS من جمله شاخصه‌های جسمانی، روانی، اجتماعی، محیطی، سطح استقلال و باورهای شخصی با استفاده افراد از طب سنتی رابطه معنی داری نداشت (جدول 4).
بحث
این پژوهش از معدود مطالعاتی است که به بررسی میزان استفاده از طب مکمل در بیماران مبتلا به HIV/AIDS در ایران پرداخته است. مطالعه حاضر نشان داد استفاده از طب مکمل در بیماران مبتلا به HIV/AIDS مراجعه کننده به مرکز بیماریهای رفتاری دانشگاه علوم پزشکی فسا از میزان نسبتاً بالایی (78%) برخوردار است. شایع‌ترین نوع طب سنتی و مکمل مورد استفاده در این بیماران به ترتیب حجامت و گیاهان دارویی و بیشترین گیاهان دارویی مورد استفاده به ترتیب بابونه و آویشن بوده است. در این زمینه با توجه به اینکه حجامت شایع‌ترین نوع طب سنتی مورد استفاده در این بیماران بوده است لازم است که محل دریافت این خدمت و رعایت نکات بهداشتی در خصوص انتقال این بیماری مورد توجه مسئولین مربوطه قرار گیرد.
بر اساس نتایج مطالعه میان استفاده از طب سنتی و مکمل و شاخصه‌های دموگرافیک و فاکتورهای مرتبط با بیماری بجز تأهل ارتباط معنی داری وجود نداشت. شیوع استفاده از طب سنتی در گروه‌های مختلف از افراد سالم تا بیماران مختلف از جمله دیابتی‌ها و MS انجام شده است (26, 27). و استفاده از انواع طب سنتی و مکمل از جمله گیاهان دارویی، حجامت، زالو درمانی و هومیوپاتی مورد ازیابی قرار گرفته است (28, 29). در این مطالعه استفاده از طب سنتی در بیماران مبتلا به ایدز 78 درصد بوده است.
نتایج نشان داد هیچ یک از شاخصه‌های پرسشنامه بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به HIV/AIDS من جمله شاخصه‌های جسمانی، روانی، اجتماعی، محیطی، سطح استقلال و باورهای شخصی با استفاده افراد از طب سنتی رابطه معنی داری نداشت (جدول 4).
بحث
این پژوهش از معدود مطالعاتی است که به بررسی میزان استفاده از طب مکمل در بیماران مبتلا به HIV/AIDS در ایران پرداخته است. مطالعه حاضر نشان داد استفاده از طب مکمل در بیماران مبتلا به HIV/AIDS مراجعه کننده به مرکز بیماریهای رفتاری دانشگاه علوم پزشکی فسا از میزان نسبتاً بالایی (78%) برخوردار است. شایع‌ترین نوع طب سنتی و مکمل مورد استفاده در این بیماران به ترتیب حجامت و گیاهان دارویی و بیشترین گیاهان دارویی مورد استفاده به ترتیب بابونه و آویشن بوده است. در این زمینه با توجه به اینکه حجامت شایع‌ترین نوع طب سنتی مورد استفاده در این بیماران بوده است لازم است که محل دریافت این خدمت و رعایت نکات بهداشتی در خصوص انتقال این بیماری مورد توجه مسئولین مربوطه قرار گیرد.
بر اساس نتایج مطالعه میان استفاده از طب سنتی و مکمل و شاخصه‌های دموگرافیک و فاکتورهای مرتبط با بیماری بجز تأهل ارتباط معنی داری وجود نداشت. شیوع استفاده از طب سنتی در گروه‌های مختلف از افراد سالم تا بیماران مختلف از جمله دیابتی‌ها و MS انجام شده است (26, 27). و استفاده از انواع طب سنتی و مکمل از جمله گیاهان دارویی، حجامت، زالو درمانی و هومیوپاتی مورد ازیابی قرار گرفته است (28, 29). در این مطالعه استفاده از طب سنتی در بیماران مبتلا به ایدز 78 درصد بوده است.
جدول 3. توزیع فراوانی استفاده کنندگان از داروهای گیاهی و علل استفاده
| گیاه | تعداد استفاده کنندگان | درصد استفاده کنندگان | علل استفاده | ||||
| افزایش سیستم ایمنی | آرامش و بهبود کیفیت زندگی | کاهش بیماری | از بین بردن عوارض دارویی | سلامت عمومی و سایر دلایل | |||
| بابونه | 46 | 5/46 | 2/2 | 6/69 | 3/28 | ||
| گل گاو زبان | 31 | 3/31 | 2/3 | 3/32 | 7/9 | 8/54 | |
| نسترن | 9 | 1/9 | 1/11 | 9/88 | |||
| بید مشک | 10 | 1/10 | 1/11 | 9/88 | |||
| طارونه | 15 | 2/15 | 7/6 | 7/6 | 7/86 | ||
| آویشن | 45 | 5/45 | 4/4 | 7/6 | 1/11 | 2/2 | 6/75 |
| خاکشیر | 6 | 1/6 | 7/16 | 7/16 | 7/66 | ||
| عرق نعنا | 6 | 1/6 | 0/100 | ||||
| کاسنی | 16 | 2/16 | 7/6 | 0/20 | 3/73 | ||
| گلاب | 4 | 0/4 | 0/100 | ||||
| زنجبیل | 8 | 1/8 | 5/12 | 0/25 | 5/62 | ||
| تخم شربتی | 8 | 1/8 | 5/12 | 5/87 | |||
| شاه‌تره | 11 | 1/11 | 0/100 | ||||
| زنیان | 4 | 0/4 | 0/25 | 0/25 | 0/50 | ||
| چای سبز | 3 | 0/3 | 0/100 | ||||
| خارشتر | 3 | 0/3 | 0/100 | ||||
| دارچین | 4 | 0/4 | 0/25 | 0/75 | |||
| نعناع | 3 | 0/3 | 3/33 | 3/33 | 3/33 | ||
| سایر | 41 | 41 | 3/85 | 5/87 | 3/85 | 50 | 33/93 |
| ابعاد | استفاده N=75/ % | عدم استفاده N=21/% | P-value | OR | 95% CI for OR | P-value (logistic regression) |
| جسمانی | 62/1± 54/10 | 11/2± 45/10 | 837/0 | 97/0 | 29/1- 72/0 | 834/0 |
| روانی | 84/1± 75/11 | 99/1± 12/12 | 506/0 | 08/1 | 35/1- 86/0 | 502/0 |
| استقلال | 04/2± 32/11 | 34/2± 70/11 | 484/0 | 09/1 | 38/1 – 85/0 | 480/0 |
| روابط اجتماعی | 70/2± 31/12 | 27/2± 47/12 | 804/0 | 02/1 | 24/1 – 84/0 | 801/0 |
| محیطی | 87/1± 99/11 | 44/1± 34/12 | 455/0 | 11/1 | 48/1- 83/0 | 450/0 |
| باورهای شخصی | 25/3± 84/7 | 16/4± 42/7 | 679/0 | 96/0 | 11/1- 84/0 | 630/0 |
این در حالی است که این میزان در بیماران مبتلا به HIV/AIDS در دنیا بین 30% تا 90% با میانگین 60% گزارش شده است (24, 29). براساس نتایج مطالعه بحال و همکاران در سال 2015 در تباگو، 9/32 % بیماران HIV مثبت از انواع طب سنتی استفاده نموده و گیاهان دارویی بیشترین نوع طب سنتی مورد استفاده در این بیماران بوده است (30). همچنین مطالعه براون و همکاران در سالهای 2011 تا 2012 در استرالیا حاکی از آن است 53% بیماران HIV مثبت از انواع طب سنتی و مکمل استفاده نموده‌اند و مکمل‌های تغدیه ای فراوان‌ترین طب سنتی مورد استفاده در این بیماران بوده است (31). در مطالعه حاضر فراوانی استفاده از طب سنتی و مکمل نسبت به میانگین مطالعات مشابه در دنیا بالاتر است. هر چند این میزان با یافته‌های برخی مطالعات از جمله مطالعه حسان در مالزی همخوانی دارد (32). علت تفاوت ممکن است به اختلاف در جمعیت هدف بازگردد. در مطالعه حاضر اکثر بیماران (7/69 %) در فاز AIDS بوده‌اند و طبیعتاً مدت زمان ابتلا به ویروس HIV و درگیری با بیماری در این افراد بیشتر بوده است. چرا که طول مدت ابتلا به بیمای می‌تواند بر میزان استفاده از طب سنتی و مکمل تاثیرگذار باشد (29).
در مطالعه حاضر فراوانی استفاده از طب سنتی و مکمل در مردان بیشتر از زنان بوده است. این یافته با نتایج برخی مطالعات همخوانی و با برخی مطالعات همخوانی ندارد. بر اساس نتایج مطالعات کلسو چیچتو در فلوریدای امریکا (33) و براون در استرالیا (31) مردان مبتلا به HIV/AIDS بیشتر از زنان از انواع طب سنتی و مکمل استفاده نموده‌اند. هر چند این نتیجه با یافته‌های برخی مطالعات از جمله مطالعه پلتزر در افریقای جنوبی (8) و بحال در تباگو (30) همخوانی ندارد. شیوع بالای HIV/AIDS در زنان در قاره افریقا شاید از دلایل این ناهمخوانی باشد.
براساس نتایج مطالعه حاضر بیماران باسواد بیشتر از افراد بی سواد از طب سنتی و مکمل استفاده نمودند. این یافته با نتایج مطالعات دیگر در این زمینه در تباگو (30) و افریقای جنوبی (8) همخوانی دارد.
استفاده از طب سنتی و مکمل در مطالعه حاضر با وضعیت تأهل بیماران رابطه معناداری داشت. براساس نتایج برخی مطالعات میزان استفاده از طب سنتی و مکمل در غیر متأهلین و هموسکچوال ها بیشتر از سایرین بوده است (30, 31).
در مطالعه حاضر اکثر بیماران از طریق خانواده و دوستان با طب سنتی و مکمل آشنا شده بودند. این یافته با نتایج مطالعات دیگر نسبتاً ناهمخوان است. براساس نتایج مطالعه براون بیشتر بیماران مبتلا به HIV/AIDS اطلاعات خود را در خصوص طب سنتی و مکمل از طریق پزشکان (MD)، اینترنت و دوستان دریافت می‌نمایند (31). در مطالعه دیگری بیماران بیشتر از طریق مدیا با طب سنتی و مکمل آشنا شده بودند (30). علت این تفاوت می‌تواند بدلیل تفاوت فرهنگی و اجتماعی کشورها و سیستم شبکه مراقبت‌های بهداشتی اولیه (PHC) باشد. چرا که در کشورهای آسیایی از جمله ایران روابط خانوادگی محکم‌تر و بیشتر است.
در مطالعه حاضر شاخصه‌های پرسشنامه بررسی کیفیت زندگی با استفاده افراد از طب سنتی رابطه معنی داری نداشت. این یافته با نتایج برخی مطالعات همخوانی ندارد. چرا که براساس نتایج مطالعه سوگیموتو در تایلند، استفاده از گیاهان دارویی به طور معناداری موجب بهبود شاخص سلامت روان در بیماران مبتلا به HIV/AIDS شده است (34).
محدویت ها: از محدودیت‌های مطالعه حاضر این است که مطالعه بر روی یک حجم نمونه وسیع صورت نگرفته است. این موضوع ناظر به چند دلیل است از جمله: سنجش استفاده از طب سنتی در بیماران مبتلا به ایدز در یک شهر صورت گرفته و حجم نمونه متناسب با آن شهرستان مشخص شده است. بعلاوه در ایران بطور کلی تعداد بیماران مبتلا به ایدز نسبت به برخی بیماری‌ها مانند دیابت تعداد کمتری را شامل می‌شوند، از طرفی دسترسی محدود به این بیماران در تعداد حجم نمونه اثر گذار است. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای دستیابی به شیوع در سطح کشور، مطالعات ملی در این زمینه طراحی و اجرا شود.
نتیجه گیری
به طور خلاصه می‌توان گفت استفاده از طب مکمل در بیماران مبتلا به HIV/AIDS میزان نسبتاً بالایی دارد و فراوان‌ترین نوع طب سنتی و مکمل مورد استفاده در این بیماران حجامت و گیاهان دارویی بوده است. همچنین بیشترین مشوق این بیماران برای استفاده از طب سنتی و مکمل خانواده و دوستان بوده‌اند. بنابراین با توجه به شیوع بالای استفاده از طب سنتی و مکمل، سیاست‌ها و پاسخهای عملی مناسب به افزایش استفاده، لازم است تا خدمات طب سنتی بصورت ایمن، به موقع و با کیفیت کافی در دسترس مردم قرار گیرد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله تیم پژوهش از مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا و دانشگاه علوم پزشکی فسا برای همکاری در این مطالعه قدردانی می‌نماید.
در مطالعه حاضر فراوانی استفاده از طب سنتی و مکمل در مردان بیشتر از زنان بوده است. این یافته با نتایج برخی مطالعات همخوانی و با برخی مطالعات همخوانی ندارد. بر اساس نتایج مطالعات کلسو چیچتو در فلوریدای امریکا (33) و براون در استرالیا (31) مردان مبتلا به HIV/AIDS بیشتر از زنان از انواع طب سنتی و مکمل استفاده نموده‌اند. هر چند این نتیجه با یافته‌های برخی مطالعات از جمله مطالعه پلتزر در افریقای جنوبی (8) و بحال در تباگو (30) همخوانی ندارد. شیوع بالای HIV/AIDS در زنان در قاره افریقا شاید از دلایل این ناهمخوانی باشد.
براساس نتایج مطالعه حاضر بیماران باسواد بیشتر از افراد بی سواد از طب سنتی و مکمل استفاده نمودند. این یافته با نتایج مطالعات دیگر در این زمینه در تباگو (30) و افریقای جنوبی (8) همخوانی دارد.
استفاده از طب سنتی و مکمل در مطالعه حاضر با وضعیت تأهل بیماران رابطه معناداری داشت. براساس نتایج برخی مطالعات میزان استفاده از طب سنتی و مکمل در غیر متأهلین و هموسکچوال ها بیشتر از سایرین بوده است (30, 31).
در مطالعه حاضر اکثر بیماران از طریق خانواده و دوستان با طب سنتی و مکمل آشنا شده بودند. این یافته با نتایج مطالعات دیگر نسبتاً ناهمخوان است. براساس نتایج مطالعه براون بیشتر بیماران مبتلا به HIV/AIDS اطلاعات خود را در خصوص طب سنتی و مکمل از طریق پزشکان (MD)، اینترنت و دوستان دریافت می‌نمایند (31). در مطالعه دیگری بیماران بیشتر از طریق مدیا با طب سنتی و مکمل آشنا شده بودند (30). علت این تفاوت می‌تواند بدلیل تفاوت فرهنگی و اجتماعی کشورها و سیستم شبکه مراقبت‌های بهداشتی اولیه (PHC) باشد. چرا که در کشورهای آسیایی از جمله ایران روابط خانوادگی محکم‌تر و بیشتر است.
در مطالعه حاضر شاخصه‌های پرسشنامه بررسی کیفیت زندگی با استفاده افراد از طب سنتی رابطه معنی داری نداشت. این یافته با نتایج برخی مطالعات همخوانی ندارد. چرا که براساس نتایج مطالعه سوگیموتو در تایلند، استفاده از گیاهان دارویی به طور معناداری موجب بهبود شاخص سلامت روان در بیماران مبتلا به HIV/AIDS شده است (34).
محدویت ها: از محدودیت‌های مطالعه حاضر این است که مطالعه بر روی یک حجم نمونه وسیع صورت نگرفته است. این موضوع ناظر به چند دلیل است از جمله: سنجش استفاده از طب سنتی در بیماران مبتلا به ایدز در یک شهر صورت گرفته و حجم نمونه متناسب با آن شهرستان مشخص شده است. بعلاوه در ایران بطور کلی تعداد بیماران مبتلا به ایدز نسبت به برخی بیماری‌ها مانند دیابت تعداد کمتری را شامل می‌شوند، از طرفی دسترسی محدود به این بیماران در تعداد حجم نمونه اثر گذار است. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای دستیابی به شیوع در سطح کشور، مطالعات ملی در این زمینه طراحی و اجرا شود.
نتیجه گیری
به طور خلاصه می‌توان گفت استفاده از طب مکمل در بیماران مبتلا به HIV/AIDS میزان نسبتاً بالایی دارد و فراوان‌ترین نوع طب سنتی و مکمل مورد استفاده در این بیماران حجامت و گیاهان دارویی بوده است. همچنین بیشترین مشوق این بیماران برای استفاده از طب سنتی و مکمل خانواده و دوستان بوده‌اند. بنابراین با توجه به شیوع بالای استفاده از طب سنتی و مکمل، سیاست‌ها و پاسخهای عملی مناسب به افزایش استفاده، لازم است تا خدمات طب سنتی بصورت ایمن، به موقع و با کیفیت کافی در دسترس مردم قرار گیرد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله تیم پژوهش از مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری شهرستان فسا و دانشگاه علوم پزشکی فسا برای همکاری در این مطالعه قدردانی می‌نماید.
فهرست منابع
1. Parastesh S, Kooshanfar Z, Darvishpour A. The Knowledge Related to HIV/AIDS Among the People Visiting Rasht Health's Week Fair. J Guilan Univ Med Sci. 2015;23(92).
2. Kazerooni PA, Heidari A, Lari MA. Knowledge and attitude of nurses and health care workers about aids in shiraz-south of Iran. Avicenna J Nurs Midwife Care. 2010;18(2):28-38.
3. Mohammadkhani S, Soleimani H, Seyed A. The role of emotional schemas in resilience of people living with HIV.2014.
4. UNAIDS data. 20223 [Available from: https://www.unaids.org/en/resources/documents/2023/2023_unaids_data.
5. Liu JP, Manheimer E, Yang M. Herbal medicines for treating HIV infection and AIDS. Cochrane Database System Rev. 2005;3. [DOI:10.1002/14651858.CD005467]
6. Saydah SH, Eberhardt MS. Use of complementary and alternative medicine among adults with chronic diseases: United States 2002. Journal of alternative and complementary medicine. 2006;12(8):805-12. [DOI:10.1089/acm.2006.12.805] [PMID]
7. Lee EL, Richards N, Harrison J, Barnes J. Prevalence of Use of Traditional, Complementary and Alternative Medicine by the General Population: A Systematic Review of National Studies Published from 2010 to 2019. Drug safety. 2022;45(7):713-35. [DOI:10.1007/s40264-022-01189-w] [PMID] []
8. Peltzer K, Pengpid S. Prevalence and Determinants of Traditional, Complementary and Alternative Medicine Provider Use among Adults from 32 Countries. Chinese journal of integrative medicine. 2018;24(8):584-90. [DOI:10.1007/s11655-016-2748-y] [PMID]
9. Chowdhuri PD, Kundu K. Factors determining choice of complementary and alternative medicine in acute and chronic diseases. Journal of complementary & integrative medicine. 2020;17(3). [DOI:10.1515/jcim-2019-0105] [PMID]
10. Kretchy IA, Boadu JA, Kretchy JP, Agyabeng K, Passah AA, Koduah A, et al. Utilization of complementary and alternative medicine for the prevention of COVID-19 infection in Ghana: A national cross-sectional online survey. Preventive medicine reports. 2021;24:101633. [DOI:10.1016/j.pmedr.2021.101633] [PMID] []
11. Welz AN, Emberger-Klein A, Menrad K. Why people use herbal medicine: insights from a focus-group study in Germany. BMC complementary and alternative medicine. 2018;18(1):92. [DOI:10.1186/s12906-018-2160-6] [PMID] []
12. Latt TS, Aye TT, Sandar E, Win YY, Wint KT, Khin ET. Traditional medicine and diabetes care in Myanmar. J Soc Health Diabet. 2019;7(1):16-21. [DOI:10.1055/s-0039-1692507]
13. Rayate AS, Nagoba BS, Mumbre SS, Mavani HB, Gavkare AM, Deshpande AS. Current scenario of traditional medicines in management of diabetic foot ulcers: A review. World journal of diabetes. 2023;14(1):1-16. [DOI:10.4239/wjd.v14.i1.1] [PMID] []
14. Xiang Y, Guo Z, Zhu P, Chen J, Huang Y. Traditional Chinese medicine as a cancer treatment: Modern perspectives of ancient but advanced science. Cancer medicine. 2019;8(5):1958-75. [DOI:10.1002/cam4.2108] [PMID] []
15. Perera PK. Traditional medicine-based therapies for cancer management. System Rev Pharmac. 2019;10(1):90-2.
16. Mak JC, Faux S. Complementary and alternative medicine use by osteoporotic patients in Australia (CAMEO-A): a prospective study. Journal of alternative and complementary medicine. 2010;16(5):579-84. [DOI:10.1089/acm.2009.0425] [PMID]
17. Balogun FO, Ashafa AOT. A Review of Plants Used in South African Traditional Medicine for the Management and Treatment of Hypertension. Planta medica. 2019;85(4):312-34. [DOI:10.1055/a-0801-8771] [PMID]
18. Kim TH, Kang JW, Jeon SR, Ang L, Lee HW, Lee MS. Use of Traditional, Complementary and Integrative Medicine During the COVID-19 Pandemic: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in medicine. 2022;9:884573. [DOI:10.3389/fmed.2022.884573] [PMID] []
19. Wanyama JN, Tsui S, Kwok C, Wanyenze RK, Denison JA, Koole O, et al. Persons living with HIV infection on antiretroviral therapy also consulting traditional healers: a study in three African countries. International journal of STD & AIDS. 2017;28(10):1018-27. [DOI:10.1177/0956462416685890] [PMID]
20. Kisangau DP, Herrmann TM, Lyaruu HV, Hosea KM, Joseph CC, Mbwambo ZH. Traditional knowledge, use practices and conservation of medicinal plants for HIV/AIDS care in rural Tanzania.2011. [DOI:10.17348/era.9.0.43-57]
21. Holmes T. Shifts in African Traditional Herbal medicine (THM): Relevance for HIV/AIDS, as Foremost Among New Diseases, and Impacts of Stigma and Culture Change: A Review. Proceedings of the 39th African Studies Association of Australasia and the Pacific (AFSAAP) Annual Conference;2017.
22. Littlewood RA, Vanable PA. Complementary and alternative medicine use among HIV-positive people: research synthesis and implications for HIV care. AIDS care. 2008;20(8):1002-18. [DOI:10.1080/09540120701767216] [PMID] []
23. Langlois-Klassen D, Kipp W, Rubaale T. Who's talking? Communication between health providers and HIV-infected adults related to herbal medicine for AIDS treatment in western Uganda. Social science & medicine. 2008;67(1):165-76. [DOI:10.1016/j.socscimed.2008.02.027] [PMID]
24. Langlois-Klassen D, Kipp W, Jhangri GS, Rubaale T. Use of traditional herbal medicine by AIDS patients in Kabarole District, western Uganda. The American journal of tropical medicine and hygiene. 2007;77(4):757-63. [DOI:10.4269/ajtmh.2007.77.757] [PMID]
25. Salehi M, Niroumand S, Erfanian MR, Sajjadi RB, Dadgarmoghaddam M. Validation of Persian version of WHOQOL-HIV BREF questionnaire in Islamic Republic of Iran. Eastern Mediterranean health journal = La revue de sante de la Mediterranee orientale = al-Majallah al-sihhiyah li-sharq al-mutawassit. 2016;22(9):647-53. [DOI:10.26719/2016.22.9.647] [PMID]
26. Hashempur MH, Heydari M, Mosavat SH, Heydari ST, Shams M. Complementary and alternative medicine use in Iranian patients with diabetes mellitus. Journal of integrative medicine. 2015;13(5):319-25. [DOI:10.1016/S2095-4964(15)60196-0] [PMID]
27. Harirchian MH, Sahraian MA, Hosseinkhani A, Amirzargar N. Level of attitude toward complementary and alternative medicine among Iranian patients with multiple sclerosis. Iran J Neurol. 2014;13(1):13.
28. Lotfi MS, Adib-Hajbaghery M, Shahsavarloo ZR, Gandomani HS. The prevalence of traditional and complementary medicine in the general population in Kashan, Iran, 2014. Europe J Integrat Med. 2016;8(5):661-9. [DOI:10.1016/j.eujim.2016.06.006]
29. Sheikhrabori A, Dehghan M, Ghaedi F, Khademi GR. Complementary and Alternative Medicine Usage and Its Determinant Factors Among Diabetic Patients: An Iranian Case. Journal of evidence-based complementary & alternative medicine. 2017;22(3):449-54. [DOI:10.1177/2156587216675079] [PMID] []
30. Bahall M. Prevalence, patterns, and perceived value of complementary and alternative medicine among HIV patients: a descriptive study. BMC complementary and alternative medicine. 2017;17(1):422.
https://doi.org/10.1186/s12906-017-1928-4 [DOI:10.1186/s12906-017-1853-6] [PMID] []
31. Braun LA, Forrester CA, Rawlins MD, Levy RW, Penm J, Graham MM, et al. Complementary medicine use by people living with HIV in Australia - a national survey. International journal of STD & AIDS. 2016;27(1):33-8. [DOI:10.1177/0956462415573122] [PMID]
32. Hasan SS, See CK, Choong CL, Ahmed SI, Ahmadi K, Anwar M. Reasons, perceived efficacy, and factors associated with complementary and alternative medicine use among Malaysian patients with HIV/AIDS. Journal of alternative and complementary medicine. 2010;16(11):1171-6. [DOI:10.1089/acm.2009.0657] [PMID]
33. Kelso-Chichetto NE, Okafor CN, Harman JS, Canidate SS, Cook CL, Cook RL. Complementary and Alternative Medicine Use for HIV Management in the State of Florida: Medical Monitoring Project. Journal of alternative and complementary medicine. 2016;22(11):880-6. [DOI:10.1089/acm.2016.0190] [PMID] []
34. Sugimoto N, Ichikawa M, Siriliang B, Nakahara S, Jimba M, Wakai S. Herbal medicine use and quality of life among people living with HIV/AIDS in northeastern Thailand. AIDS care. 2005;17(2):252-62. [DOI:10.1080/09540120512331325716] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
