آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 14، شماره 2 - ( 6-1403 )
جلد 14 شماره 2 صفحات 30-22 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mahdavian M, Kolahdoozian A, Samadi Kazemi M, Ghabel M, Aslani A. Effect of Plant Extracts (Fennel and Chamomile) on Menstrual Cycles and Endometrial Thickness: A Clinical Trial. cmja 2024; 14 (2) :22-30
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-969-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-969-fa.html
مهدویان میترا، کلاهدوزیان افروز، صمدی کاظمی ملیحه، قابل محبوبه، اصلانی اکرم. تأثیر داروی ترکیبی گیاهی بر قاعدگی: تأثیر عصاره گیاهی (رازیانه و بابونه) بر سیکل‌های قاعدگی و ضخامت آندومتر: یک کارآزمایی بالینی. فصلنامه طب مکمل. 1403; 14 (2) :22-30
میترا مهدویان*1 
، افروز کلاهدوزیان2 ، ملیحه صمدی کاظمی3 ، محبوبه قابل4 ، اکرم اصلانی4
، افروز کلاهدوزیان2 ، ملیحه صمدی کاظمی3 ، محبوبه قابل4 ، اکرم اصلانی4
1- دکترای تخصّصی بهداشت باروری، گروه مامایی، دانشکده پرستاری مامایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران. ، mitramahdavian1971@gmail.com
2- پزشک متخصّص و جراح زنان و مامایی، گروه زنان مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
3- دکترای تخصّصی شیمی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران.
4- کارشناس‌ارشد مامایی، گروه مامایی، دانشکده پرستاری مامایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران.
2- پزشک متخصّص و جراح زنان و مامایی، گروه زنان مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
3- دکترای تخصّصی شیمی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران.
4- کارشناس‌ارشد مامایی، گروه مامایی، دانشکده پرستاری مامایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران.
متن کامل [PDF 1000 kb]
(463 دریافت)
| چکیده (HTML) (918 مشاهده)
جدول 1: مقایسه دو گروه قبل و بعداز مداخله (تفاوت بین‌گروهی)
متن کامل: (1358 مشاهده)
ﻣﻘﺪﻣﻪ
به‌طورکلی در یک زوج ناباروری به‌عنوان عدم توانایی برای بارداری بعداز یک سال مقاربت صحیح ازنظر زمانی، تکنیکی و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری شناخته می‌شود که 10 تا 15% زوج‌ها را گرفتار می‌کند. براساس تحلیل داده‌های ملّی بررسی سلامت و جمعیت در سال،2000 چهار درصد از زنان ده سال پس از ازدواج بدون فرزند باقی می‌مانند؛ این میزان در سال 2011 به 5/6 درصد افزایش یافته است (4-1).
میانگین کلی ناباروری در ایران 2/13% گزارش شد. فراوانی کلی ناباروری اوّلیه در ایران 2/5% و ناباروری ثانویه 2/3% است (1، 3، 4). میزان آن در جهان از سال 1995 تاکنون 50% افزایش یافته است (6، 5). نتایج بررسی‌های اپیدمیولوژیک در آمریکا نشان می‌دهد که شیوع ناباروری از 5/8 %در سال 1982 به 4/7 %در سال 2002 به‌دلیل استفاده از فنّاوری‌های کمک‌باروری کاهش یافته است (7). طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، شیوع ناباروری در کل دنیا12 تا 15 درصد گزارش شده است به‌دلیل تعاریف مختلف از ناباروری، آمارهایی که درمورد برآورد ناباروری ارائه و منتشر می‌شود نیز متفاوت است. کشور ما نیز از این امر مستثنا نیست و دامنه آن در مطالعات مختلف از 2 درصد (اسدی و همکاران، 2019) تا 20 درصد (آخوندی و همکاران )گزارش شده است.
بروز ناباروری ناشی از عوامل مختلفی است که ازآن‌جمله هورمون‌ها و تأثیر آن‌ها در عملکرد دستگاه تناسلی زنان از اهمیت خاصی برخوردار است. استروژن یکی از دو هورمون جنسی استروئیدی در زنان است که به‌وسیله تخمدان ترشح می‌شود. اکثر تنظیم‌های هیپوفیزی تخمدان با تأثیر دو هورمون استروژن و پروژسترون صورت می‌گیرد. استروژن در نگهداری بارداری نقش مهمی ایفا می‌کند. علاوه‌براین، استروژن رشد و تمایز سلول‌های آندومتر را نیز تنظیم می‌کند (8). به‌طورکلی، جنبه‌های مختلف باروری، شکل‌گیری فولیکول‌ها و بلوغ تخمک‌ها تحت‌تأثیر استروژن و گنادوتروپین‌های هیپوفیزی شامل LH، صورت می‌گیرد. پاسخ تخمدان به تحریک Luteinizing Hormone(LH) و (FSH) Follicle Stimulating Hormone صورت گرفته و همچنین تخمک‌گذاری در سیکل‌های لقاح خارج‌رحمی IVF) In vitro fertilaiation ( با میزان هورمون استروژن کاملاً مرتبط است (5).
ازطرف‌دیگر، اندومتررحم انسان، بافتی منحصربه‌فرد، پُرکشش، دینامیک وحساس به هورمون‌های تخمدانی است که در طی سیکل قاعدگی دچار تغییرات دوره‌ای شامل تکثیر، تمایز، تخریب و رشد مجدّد می‌شود. گفته می‌شود که ضخامت کمِ آندومتر قدرت پذیرش آن را کاهش می‌دهد (8).
قابلیت پذیرش آندومتر برای لانه‌گزینی موفق، هم در سیکل‌های حاملگی طبیعی وهم در سیکل‌های باروری آزمایشگاهی ضروری است (9).ضخامت آندومتر ازجمله پارامترهایی است که می‌تواند به‌عنوان شاخصی غیرمستقیم از قابلیت پذیرش آن مورداستفاده قرار گیرد (10). بنابراین، مطالعات بسیاری قابلیت پذیرش اندومتر را ازطریق سنجش ضخامت آن بررسی کرده‌اند. برخی از این مطالعات نظیر بررسی‌های اوسمنکا و همکاران (2012)، یوکو و همکاران (2011) و چن و همکاران (2010) نشان داده‌اند که بین ضخامت آندومتر و لانه‌گزینی بلاستوسیست و نرخ حاملگی موفق رابطه مثبت وجوددارد (6، 12-10). در برخی از مطالعات با استفاده از استروژن جهت افزایش ضخامت آندومتر نتایج مثبت باروری گزارش شده است (14، 13).
مطالعات مختلف، حداقل ضخامت ضروری را بین 6 تا 11 میلی‌متر گزارش کرده‌اند. بنابراین، به نظرمی‌رسد که توسعه کافی آندومتر و ضخامت مناسب آن نقش مهمی در وقوع حاملگی و موفقیت آن دارد(15). یکی از مشکلات ناباروری ناشی از آندومتر می‌تواند مربوط به کاهش ترشحات استروژن باشد (16). در مطالعه‌ای که جهت بررسی ضخامت آندومتر در سال 2012 انجام گرفت، به یک گروه از خانم‌ها فقط کلومیفن و به گروه دیگر کلومیفن به اضافه استروژن واژینال داده شد؛ در گروهی که به‌طور هم‌زمان از کلومیفن و استروژن واژینال استفاده کرده بودند، ضخامت آندومتر بیشتر بود (17).
همچنین استروژن و پروژسترون به‌عنوان هورمون‌های تنظیم‌کننده سیکل قاعدگی به‌حساب می‌آیند و ترشح نامناسب آن‌ها در طول یک سیکل می‌تواند به آشفتگی‌هایی در سیکل‌های قاعدگی در دوران باروری منجر شود (5). ولی آنچه مسلّم است، اینکه با مصرف هورمون‌های استروژن اگزوژن، احتمال بروز بسیاری عوارض جانبی برای خانم‌ها وجود دارد. با استفاده از این هورمون‌ها ریسک ابتلا و بروز سکته‌های قلبی و سرطان سینه و رحم افزایش می‌یابد. درنتیجه باید با کمترین مقدار ممکن تجویز شوند و چنان‌که در تجربیات سال‌های اخیر به‌وفور مشاهده شده، حتّی استفاده از هورمون‌درمانی هم به‌دلیل داشتن عوارض فراوان تقریباً منسوخ وکنار گذاشته شده است و نه بیمار و نه پزشک به استفاده از آن، به‌خصوص در طولانی‌مدت، تمایلی ندارند (18). با توجه به عوارض داروهایی شیمیایی موردمصرف در ناباروری و تمایل بیشتر خانم‌ها به استفاده از داروهای گیاهی، در این مطالعه به بررسی دو گیاه رازیانه و بابونه پرداخته شده است.
رازیانه از گروه گیاهان چتریان معطّر است که ترکیب‌های شاخص این گیاه ترانس آنتول، لیمونن و فنچون هستند با نام علمی Foeniculum vulgar و سرشار از فیتواستروژن‌ها ازجمله لیگنان است. قسمت‌های مور استفاده رازیانه، ریشه، برگ و میوه این گیاه است. بسیاری از پژوهشگران اثرات رازیانه را روی دستگاه تناسلی جنس ماده و غدد پستانی، به خواص استروژنی آنتول موجود در اسانس نسبت می‌دهند و معتقد هستند که پلیمرهای آنتول مانند دی‌آنتول و فتوآنتول به‌عنوان فیتواستروژن عمل می‌کنند. این گیاه در درمان دردهای دیسمنوره و دردهای گوارشی، اثر بر رشد بیضه‌ها، افزایش وزن غدد پستانی، پوکی استخوان و درمان پُرمویی به کار می‌رود و گیاهی است که به‌عنوان عامل استروژنی استفاده می‌شود (19). در مطالعه مروری باقری‌نیا (2022) تأثیر مثبت رازیانه به‌عنوان یک فیتواستروژن در اشکال مختلف روی سلامت جنسی زنان یائسه گزارش شد (20). بابونه داروی گیاهی قدیمی بوده و با نام علمی Matricaria chamomilla در سراسر جهان شناخته شده است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که عصاره بابونه به سبب داشتن ترکیبات فیتواستروژنی گاهی به‌عنوان آگونیست ضعیف استروژن و پروژسترون عمل می‌کند (19). در مطالعه کسمتی و همکاران (2009) مشخص شد ترکیب‌های فیتواستروژنیک عصاره بابونه در ایجاد اثر تسکینی بابونه در برخی علائم قطع مصرف مورفین سهیم هستند (21).
قابل‌ذکر است که در تحقیقی که با استفاده از عصاره ترکیبی سه گیاه زعفران، رازیانه و بابونه جهت رفع علائم یائسگی در دوران یائسگی و تنظیم سیکل‌های قاعدگی در دوران قبل یائسگی انجام گرفته است، میزان استروژن گروه‌ها در هفته اوّل اختلاف آماری معنی‌دار نداشتند، ولی 12 هفته پس از مصرف دارو با هم اختلاف آماری معنی‌دار داشتند (22).
با توجه به اینکه یکی از بزرگ‌ترین معضلات ایجادشده درزمینه مشکلات زنان و مامایی درحال‌حاضر نازایی است و سالانه هزینه بسیار بالایی صرف انجام درمان‌های تخصّصی ناباروری می‌شود که ممکن است در مواردی بی‌نتیجه باشد و صرف هزینه‌های کلان را به‌دنبال داشته باشد و از طرف‌دیگر حتّی باوجود موفقیت درمان، عوارض جانبی حاصل از درمان‌ها وجود دارد و ممکن است سلامت زنان را کاهش دهد، با توجه به گیاهی بودن عصاره بالا، علاوه‌بر میزان موفقیت بالا، عوارض جانبی در این مطالعه دیده نشد. تحقیق حاضر با توجه به خواص رازیانه و بابونه و فیتواستروژن بودن آن‌ها و با هدف تعیین تأثیر داروی ترکیبی گیاهی (رازیانه و بابونه) بر ضخامت آندومتر و سیکل‌های قاعدگی انجام شد.
روش ﮐﺎر
تحقیق حاضر یک مطالعه نیمه‌تجربی از نوع طراحی گروه‌های موازی است که نمونه‌گیری مبتنی‌بر هدف و واحدهای پژوهش از میان خانم‌های مراجعه‌کننده به مراکز درمانی عمومی و مطب‌های تخصّصی شهرستان بجنورد در فاصله سال‌های 1400 و 1401 و با رضایت کتبی آگاهانه، جهت مشکلات نازایی انتخاب شدند. از تعداد 66 نفر خانم که دارای معیارهای ورود ازجمله نازایی (عدم بارداری پیشتر از 1 سال بعداز نزدیکی جنسی بدون محافظت)، سن 20-45 سال و تشخیص پزشکی مبنی‌بر اختلال سیکل‌های قاعدگی و شرایط نامناسب آندومتر به‌دلیل اختلال در ترشح هورمون‌ها، به‌خصوص استروژن بودند، به‌صورت تخصیص تصادفی در دوگروه قرار گرفتند. به این شکل که در اختیار نمونه‌ها به ترتیبِ ورودشان به مطالعه، دو پاکت قرار می‌گرفت و یکی از پاکت‌ها توسط نمونه‌ها انتخاب می‌شد. برنامه‌ریزی به‌صورت انتخاب تصادفی و براساس استفاده از توالی تخصیص تصادفی با باز کردن پاکت‌ها بود. سپس، هریک از نمونه‌ها با باز کردن پاکت‌های دربسته، چنانچه داخل پاکت حرف A بود، وارد گروه A و چنانچه داخل پاکت حرف B بود، وارد گروه B می‌شدند. نسبت ورود هریک از گروه‌ها مساوی (1: 1) بوده و در نحوه چگونگی قرار گرفتن در یکی از دو گروه هم انتخاب ازقبل‌تعیین‌شده‌ای وجود نداشت. به هر نفر گروه A ، یک شیشه دارو با برچسب A و به هر نفر در گروه B یک شیشه دارو با برچسب B که در مرکز رشد زده شده بود، داده شد. ازآنجایی‌که مطالعه سه‌سویه‌کور بود، فقط آزمایشگاه ساخت دارو از محتویات بطری‌ها مطلع بود و واحدهای پژوهش، پژوهشگر وتحلیلگر آماری تا بعداز پایان آنالیزهای آماری از محتویات آن‌ها آگاهی نداشتند. گروه اوّل (A) داروی گیاهی به‌صورت قطره خوراکی و گروه دوم دارونما (B) (حاوی آب‌مقطّر و رنگ خوراکی قهوه‌ای) را به مدت 12 هفته روزانه ۲ میلی لیتر باید مصرف می‌کردند. میزان دُز مصرفی عصاره ترکیبی رازیانه و بابونه براساس کارآزمایی بالینی قبلی 120 میلی‌گرم رازیانه و 1000 میلی‌گرم بابونه در روز بود (22). گیاه در مرکـز رشـد دانشگاه آزاد اسـلامی واحـد بجنورد
عصاره‌گیری و پس از تبدیل کردن به عصاره خشک به‌صورت قطره خوراکی ساخته شد. مراحل ساخت دارو به ترتیب شامل ورود گیاه، شناسایی گیاه، عصاره‌گیری، فرمولاسیون، پاستوریزاسیون، تست‌های طی فرایند، بسته‌بندی، تست‌های نهایی میکروبیولوژیک و تأیید نهایی بود. سپس پرسش‌نامه اطلاعات دموگرافیک و پرسش‌نامه بررسی سیکل‌های قاعدگی که شامل پرسش از طول مدت قاعدگی، میزان خون‌ریزی و تعداد دفعات قاعدگی در ماه براساس گفته بیمار (نرمال، بیشتر از حد نرمال و کمتر از حد نرمال) بود، تکمیل و با استفاده از سونوگرافی ضخامت آندومتر تعیین شد. پس از پایان 12 هفته، مجدّداً تاحدّامکان سونوگرافی توسط همان سونوگرافیست و همان دستگاه جهت تعیین ضخامت آندومتر و تکمیل پرسش‌نامه قاعدگی جهت بررسی سیکل‌های قاعدگی انجام گرفت.
با انجام مطالعه مقدّماتی که در مطالعه قبلی و استفاده از فرمول
تعداد نمونه براساس پرسش‌نامه سنجش علائم یائسگی حدود 26 نفر بود که در اینجا
20 s1=و 20 s2=
31 = 1µ، 10 = 2µ
58/2 Z1-α= با ضریب اطمینان 99%، 64/1 Z1-B=با توان 90%
تعیین شد (22).در این مطالعه با احتساب 10% ریزش نمونه‌ها، تعداد نمونه در هر گروه حدود 30 نفر تعیین شد.در این مطالعه 34 نفر در هر گروه وارد مطالعه شدند که در گروه درمان ریزشی نداشتیم، ولی در گروه دارونما 2 نفر ریزش به‌دلیل عدم تغییر در سیکل‌های قاعدگی وجود داشت. هیچ‌یک از نمونه‌های پژوهش عارضه جانبی ذکر نکردند.
در این پژوهش جهت برآورد اعتبار درونی مطالعه، محقّق در هنگام طراحی مطالعه متغیّرهای موردبررسی و روش اندازه‌گیری آن‌ها را به‌طور دقیق تعریف کرد. همچنین، محقّق از روش نمونه‌گیری به‌صورت تخصیص تصادفی افراد در گروه‌ها استفاده کرد.
مطالعه از طول مدت متناسب برخوردار بود و به‌درازا نکشید. احتمال خطر ریزش نمونه در این مطالعه تا حد همان ۱۰% که گفته شده، بود و افزایش نیافت که خود متضمّن روایی داخلی مطالعه است. در مطالعه حاضر به‌دلیل سه‌سو ناآگاه بودن هیچ‌یک از نمونه‌ها، پژوهشگر و تحلیلگر آماری از محتویات شیشه‌ها اطلاعی نداشتند و فقط داروساز اطلاع داشت. بنابراین خطر انتشار و تقلید و رقابت جبرانی توسط پاسخ‌دهندگانی که مداخلات مطلوب کمتری دریافت کرده‌اند نیز بدین‌ترتیب به حداقل رسید که این موارد خود نشان‌دهنده روایی داخلی مطالعه است.
به‌طورکلی در یک زوج ناباروری به‌عنوان عدم توانایی برای بارداری بعداز یک سال مقاربت صحیح ازنظر زمانی، تکنیکی و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری شناخته می‌شود که 10 تا 15% زوج‌ها را گرفتار می‌کند. براساس تحلیل داده‌های ملّی بررسی سلامت و جمعیت در سال،2000 چهار درصد از زنان ده سال پس از ازدواج بدون فرزند باقی می‌مانند؛ این میزان در سال 2011 به 5/6 درصد افزایش یافته است (4-1).
میانگین کلی ناباروری در ایران 2/13% گزارش شد. فراوانی کلی ناباروری اوّلیه در ایران 2/5% و ناباروری ثانویه 2/3% است (1، 3، 4). میزان آن در جهان از سال 1995 تاکنون 50% افزایش یافته است (6، 5). نتایج بررسی‌های اپیدمیولوژیک در آمریکا نشان می‌دهد که شیوع ناباروری از 5/8 %در سال 1982 به 4/7 %در سال 2002 به‌دلیل استفاده از فنّاوری‌های کمک‌باروری کاهش یافته است (7). طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، شیوع ناباروری در کل دنیا12 تا 15 درصد گزارش شده است به‌دلیل تعاریف مختلف از ناباروری، آمارهایی که درمورد برآورد ناباروری ارائه و منتشر می‌شود نیز متفاوت است. کشور ما نیز از این امر مستثنا نیست و دامنه آن در مطالعات مختلف از 2 درصد (اسدی و همکاران، 2019) تا 20 درصد (آخوندی و همکاران )گزارش شده است.
بروز ناباروری ناشی از عوامل مختلفی است که ازآن‌جمله هورمون‌ها و تأثیر آن‌ها در عملکرد دستگاه تناسلی زنان از اهمیت خاصی برخوردار است. استروژن یکی از دو هورمون جنسی استروئیدی در زنان است که به‌وسیله تخمدان ترشح می‌شود. اکثر تنظیم‌های هیپوفیزی تخمدان با تأثیر دو هورمون استروژن و پروژسترون صورت می‌گیرد. استروژن در نگهداری بارداری نقش مهمی ایفا می‌کند. علاوه‌براین، استروژن رشد و تمایز سلول‌های آندومتر را نیز تنظیم می‌کند (8). به‌طورکلی، جنبه‌های مختلف باروری، شکل‌گیری فولیکول‌ها و بلوغ تخمک‌ها تحت‌تأثیر استروژن و گنادوتروپین‌های هیپوفیزی شامل LH، صورت می‌گیرد. پاسخ تخمدان به تحریک Luteinizing Hormone(LH) و (FSH) Follicle Stimulating Hormone صورت گرفته و همچنین تخمک‌گذاری در سیکل‌های لقاح خارج‌رحمی IVF) In vitro fertilaiation ( با میزان هورمون استروژن کاملاً مرتبط است (5).
ازطرف‌دیگر، اندومتررحم انسان، بافتی منحصربه‌فرد، پُرکشش، دینامیک وحساس به هورمون‌های تخمدانی است که در طی سیکل قاعدگی دچار تغییرات دوره‌ای شامل تکثیر، تمایز، تخریب و رشد مجدّد می‌شود. گفته می‌شود که ضخامت کمِ آندومتر قدرت پذیرش آن را کاهش می‌دهد (8).
قابلیت پذیرش آندومتر برای لانه‌گزینی موفق، هم در سیکل‌های حاملگی طبیعی وهم در سیکل‌های باروری آزمایشگاهی ضروری است (9).ضخامت آندومتر ازجمله پارامترهایی است که می‌تواند به‌عنوان شاخصی غیرمستقیم از قابلیت پذیرش آن مورداستفاده قرار گیرد (10). بنابراین، مطالعات بسیاری قابلیت پذیرش اندومتر را ازطریق سنجش ضخامت آن بررسی کرده‌اند. برخی از این مطالعات نظیر بررسی‌های اوسمنکا و همکاران (2012)، یوکو و همکاران (2011) و چن و همکاران (2010) نشان داده‌اند که بین ضخامت آندومتر و لانه‌گزینی بلاستوسیست و نرخ حاملگی موفق رابطه مثبت وجوددارد (6، 12-10). در برخی از مطالعات با استفاده از استروژن جهت افزایش ضخامت آندومتر نتایج مثبت باروری گزارش شده است (14، 13).
مطالعات مختلف، حداقل ضخامت ضروری را بین 6 تا 11 میلی‌متر گزارش کرده‌اند. بنابراین، به نظرمی‌رسد که توسعه کافی آندومتر و ضخامت مناسب آن نقش مهمی در وقوع حاملگی و موفقیت آن دارد(15). یکی از مشکلات ناباروری ناشی از آندومتر می‌تواند مربوط به کاهش ترشحات استروژن باشد (16). در مطالعه‌ای که جهت بررسی ضخامت آندومتر در سال 2012 انجام گرفت، به یک گروه از خانم‌ها فقط کلومیفن و به گروه دیگر کلومیفن به اضافه استروژن واژینال داده شد؛ در گروهی که به‌طور هم‌زمان از کلومیفن و استروژن واژینال استفاده کرده بودند، ضخامت آندومتر بیشتر بود (17).
همچنین استروژن و پروژسترون به‌عنوان هورمون‌های تنظیم‌کننده سیکل قاعدگی به‌حساب می‌آیند و ترشح نامناسب آن‌ها در طول یک سیکل می‌تواند به آشفتگی‌هایی در سیکل‌های قاعدگی در دوران باروری منجر شود (5). ولی آنچه مسلّم است، اینکه با مصرف هورمون‌های استروژن اگزوژن، احتمال بروز بسیاری عوارض جانبی برای خانم‌ها وجود دارد. با استفاده از این هورمون‌ها ریسک ابتلا و بروز سکته‌های قلبی و سرطان سینه و رحم افزایش می‌یابد. درنتیجه باید با کمترین مقدار ممکن تجویز شوند و چنان‌که در تجربیات سال‌های اخیر به‌وفور مشاهده شده، حتّی استفاده از هورمون‌درمانی هم به‌دلیل داشتن عوارض فراوان تقریباً منسوخ وکنار گذاشته شده است و نه بیمار و نه پزشک به استفاده از آن، به‌خصوص در طولانی‌مدت، تمایلی ندارند (18). با توجه به عوارض داروهایی شیمیایی موردمصرف در ناباروری و تمایل بیشتر خانم‌ها به استفاده از داروهای گیاهی، در این مطالعه به بررسی دو گیاه رازیانه و بابونه پرداخته شده است.
رازیانه از گروه گیاهان چتریان معطّر است که ترکیب‌های شاخص این گیاه ترانس آنتول، لیمونن و فنچون هستند با نام علمی Foeniculum vulgar و سرشار از فیتواستروژن‌ها ازجمله لیگنان است. قسمت‌های مور استفاده رازیانه، ریشه، برگ و میوه این گیاه است. بسیاری از پژوهشگران اثرات رازیانه را روی دستگاه تناسلی جنس ماده و غدد پستانی، به خواص استروژنی آنتول موجود در اسانس نسبت می‌دهند و معتقد هستند که پلیمرهای آنتول مانند دی‌آنتول و فتوآنتول به‌عنوان فیتواستروژن عمل می‌کنند. این گیاه در درمان دردهای دیسمنوره و دردهای گوارشی، اثر بر رشد بیضه‌ها، افزایش وزن غدد پستانی، پوکی استخوان و درمان پُرمویی به کار می‌رود و گیاهی است که به‌عنوان عامل استروژنی استفاده می‌شود (19). در مطالعه مروری باقری‌نیا (2022) تأثیر مثبت رازیانه به‌عنوان یک فیتواستروژن در اشکال مختلف روی سلامت جنسی زنان یائسه گزارش شد (20). بابونه داروی گیاهی قدیمی بوده و با نام علمی Matricaria chamomilla در سراسر جهان شناخته شده است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که عصاره بابونه به سبب داشتن ترکیبات فیتواستروژنی گاهی به‌عنوان آگونیست ضعیف استروژن و پروژسترون عمل می‌کند (19). در مطالعه کسمتی و همکاران (2009) مشخص شد ترکیب‌های فیتواستروژنیک عصاره بابونه در ایجاد اثر تسکینی بابونه در برخی علائم قطع مصرف مورفین سهیم هستند (21).
قابل‌ذکر است که در تحقیقی که با استفاده از عصاره ترکیبی سه گیاه زعفران، رازیانه و بابونه جهت رفع علائم یائسگی در دوران یائسگی و تنظیم سیکل‌های قاعدگی در دوران قبل یائسگی انجام گرفته است، میزان استروژن گروه‌ها در هفته اوّل اختلاف آماری معنی‌دار نداشتند، ولی 12 هفته پس از مصرف دارو با هم اختلاف آماری معنی‌دار داشتند (22).
با توجه به اینکه یکی از بزرگ‌ترین معضلات ایجادشده درزمینه مشکلات زنان و مامایی درحال‌حاضر نازایی است و سالانه هزینه بسیار بالایی صرف انجام درمان‌های تخصّصی ناباروری می‌شود که ممکن است در مواردی بی‌نتیجه باشد و صرف هزینه‌های کلان را به‌دنبال داشته باشد و از طرف‌دیگر حتّی باوجود موفقیت درمان، عوارض جانبی حاصل از درمان‌ها وجود دارد و ممکن است سلامت زنان را کاهش دهد، با توجه به گیاهی بودن عصاره بالا، علاوه‌بر میزان موفقیت بالا، عوارض جانبی در این مطالعه دیده نشد. تحقیق حاضر با توجه به خواص رازیانه و بابونه و فیتواستروژن بودن آن‌ها و با هدف تعیین تأثیر داروی ترکیبی گیاهی (رازیانه و بابونه) بر ضخامت آندومتر و سیکل‌های قاعدگی انجام شد.
روش ﮐﺎر
تحقیق حاضر یک مطالعه نیمه‌تجربی از نوع طراحی گروه‌های موازی است که نمونه‌گیری مبتنی‌بر هدف و واحدهای پژوهش از میان خانم‌های مراجعه‌کننده به مراکز درمانی عمومی و مطب‌های تخصّصی شهرستان بجنورد در فاصله سال‌های 1400 و 1401 و با رضایت کتبی آگاهانه، جهت مشکلات نازایی انتخاب شدند. از تعداد 66 نفر خانم که دارای معیارهای ورود ازجمله نازایی (عدم بارداری پیشتر از 1 سال بعداز نزدیکی جنسی بدون محافظت)، سن 20-45 سال و تشخیص پزشکی مبنی‌بر اختلال سیکل‌های قاعدگی و شرایط نامناسب آندومتر به‌دلیل اختلال در ترشح هورمون‌ها، به‌خصوص استروژن بودند، به‌صورت تخصیص تصادفی در دوگروه قرار گرفتند. به این شکل که در اختیار نمونه‌ها به ترتیبِ ورودشان به مطالعه، دو پاکت قرار می‌گرفت و یکی از پاکت‌ها توسط نمونه‌ها انتخاب می‌شد. برنامه‌ریزی به‌صورت انتخاب تصادفی و براساس استفاده از توالی تخصیص تصادفی با باز کردن پاکت‌ها بود. سپس، هریک از نمونه‌ها با باز کردن پاکت‌های دربسته، چنانچه داخل پاکت حرف A بود، وارد گروه A و چنانچه داخل پاکت حرف B بود، وارد گروه B می‌شدند. نسبت ورود هریک از گروه‌ها مساوی (1: 1) بوده و در نحوه چگونگی قرار گرفتن در یکی از دو گروه هم انتخاب ازقبل‌تعیین‌شده‌ای وجود نداشت. به هر نفر گروه A ، یک شیشه دارو با برچسب A و به هر نفر در گروه B یک شیشه دارو با برچسب B که در مرکز رشد زده شده بود، داده شد. ازآنجایی‌که مطالعه سه‌سویه‌کور بود، فقط آزمایشگاه ساخت دارو از محتویات بطری‌ها مطلع بود و واحدهای پژوهش، پژوهشگر وتحلیلگر آماری تا بعداز پایان آنالیزهای آماری از محتویات آن‌ها آگاهی نداشتند. گروه اوّل (A) داروی گیاهی به‌صورت قطره خوراکی و گروه دوم دارونما (B) (حاوی آب‌مقطّر و رنگ خوراکی قهوه‌ای) را به مدت 12 هفته روزانه ۲ میلی لیتر باید مصرف می‌کردند. میزان دُز مصرفی عصاره ترکیبی رازیانه و بابونه براساس کارآزمایی بالینی قبلی 120 میلی‌گرم رازیانه و 1000 میلی‌گرم بابونه در روز بود (22). گیاه در مرکـز رشـد دانشگاه آزاد اسـلامی واحـد بجنورد
عصاره‌گیری و پس از تبدیل کردن به عصاره خشک به‌صورت قطره خوراکی ساخته شد. مراحل ساخت دارو به ترتیب شامل ورود گیاه، شناسایی گیاه، عصاره‌گیری، فرمولاسیون، پاستوریزاسیون، تست‌های طی فرایند، بسته‌بندی، تست‌های نهایی میکروبیولوژیک و تأیید نهایی بود. سپس پرسش‌نامه اطلاعات دموگرافیک و پرسش‌نامه بررسی سیکل‌های قاعدگی که شامل پرسش از طول مدت قاعدگی، میزان خون‌ریزی و تعداد دفعات قاعدگی در ماه براساس گفته بیمار (نرمال، بیشتر از حد نرمال و کمتر از حد نرمال) بود، تکمیل و با استفاده از سونوگرافی ضخامت آندومتر تعیین شد. پس از پایان 12 هفته، مجدّداً تاحدّامکان سونوگرافی توسط همان سونوگرافیست و همان دستگاه جهت تعیین ضخامت آندومتر و تکمیل پرسش‌نامه قاعدگی جهت بررسی سیکل‌های قاعدگی انجام گرفت.
با انجام مطالعه مقدّماتی که در مطالعه قبلی و استفاده از فرمول
تعداد نمونه براساس پرسش‌نامه سنجش علائم یائسگی حدود 26 نفر بود که در اینجا
20 s1=و 20 s2=
31 = 1µ، 10 = 2µ
58/2 Z1-α= با ضریب اطمینان 99%، 64/1 Z1-B=با توان 90%
تعیین شد (22).در این مطالعه با احتساب 10% ریزش نمونه‌ها، تعداد نمونه در هر گروه حدود 30 نفر تعیین شد.در این مطالعه 34 نفر در هر گروه وارد مطالعه شدند که در گروه درمان ریزشی نداشتیم، ولی در گروه دارونما 2 نفر ریزش به‌دلیل عدم تغییر در سیکل‌های قاعدگی وجود داشت. هیچ‌یک از نمونه‌های پژوهش عارضه جانبی ذکر نکردند.
در این پژوهش جهت برآورد اعتبار درونی مطالعه، محقّق در هنگام طراحی مطالعه متغیّرهای موردبررسی و روش اندازه‌گیری آن‌ها را به‌طور دقیق تعریف کرد. همچنین، محقّق از روش نمونه‌گیری به‌صورت تخصیص تصادفی افراد در گروه‌ها استفاده کرد.
مطالعه از طول مدت متناسب برخوردار بود و به‌درازا نکشید. احتمال خطر ریزش نمونه در این مطالعه تا حد همان ۱۰% که گفته شده، بود و افزایش نیافت که خود متضمّن روایی داخلی مطالعه است. در مطالعه حاضر به‌دلیل سه‌سو ناآگاه بودن هیچ‌یک از نمونه‌ها، پژوهشگر و تحلیلگر آماری از محتویات شیشه‌ها اطلاعی نداشتند و فقط داروساز اطلاع داشت. بنابراین خطر انتشار و تقلید و رقابت جبرانی توسط پاسخ‌دهندگانی که مداخلات مطلوب کمتری دریافت کرده‌اند نیز بدین‌ترتیب به حداقل رسید که این موارد خود نشان‌دهنده روایی داخلی مطالعه است.
برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار 26 SPSS استفاده شد. در توزیع متغیّرهای کمّی نرمال از آزمون‌های پارامتری و در غیرنرمال و رتبه‌ای از آزمون‌های ناپارامتری استفاده شد. جهت مقایسه متغیّرهای کمّی نرمال (ضخامت آندومتر) در گروه‌ها از آزمون تی مستقل و متغیّرهای رتبه‌ای (طول، دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی) از آزمون رتبه‌ای من‌ویتنی و جهت مقایسه قبل و بعد در متغیّرهای رتبه‌ای از آزمون ویل کاکسون و در متغیّرهای نرمال از آزمون تی زوجی استفاده گردید. سطح معنی‌داری در همه آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد.
- یﺎﻓﺘﻪﻫﺎ
در پژوهش حاضر ازنظر سنّی بین دو گروه مداخله و دارونما اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشت، به‌طوری‌که در گروه مداخله میانگین سنّی 4.342±26.147 و در گروه دارونما میانگین سنّی
4.196±26.250 بود (926/0P=).
با استفاده از آزمون من‌ویتنی و تی مستقل در بررسی تفاوت‌های بین‌گروهی، در دو گروه قبل‌از مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی و ضخامت آندومتر اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشت. ولی بعداز مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی و ضخامت آندومتر، اختلاف آماری معنی‌داری وجود داشت (جدول1).
با استفاده از آزمون ویل کاکسون و تی زوجی در بررسی تفاوت‌های درون‌گروهی، در گروه مداخله در قبل و بعداز مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی و ضخامت آندومتر تفاوت آماری قابل‌ملاحظه‌ای وجود داشت (جدول2).
با استفاده از آزمون ویل کاکسون و تی زوجی در بررسی تفاوت‌های درون‌گروهی، در گروه دارونما در قبل و بعداز مداخله، به‌غیر از طول مدت خون‌ریزی ازنظرِ تعداد، دفعات قاعدگی و ضخامت آندومتر تفاوت آماری قابل‌ملاحظه‌ای وجود نداشت (جدول 3).
4.196±26.250 بود (926/0P=).
با استفاده از آزمون من‌ویتنی و تی مستقل در بررسی تفاوت‌های بین‌گروهی، در دو گروه قبل‌از مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی و ضخامت آندومتر اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشت. ولی بعداز مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی و ضخامت آندومتر، اختلاف آماری معنی‌داری وجود داشت (جدول1).
با استفاده از آزمون ویل کاکسون و تی زوجی در بررسی تفاوت‌های درون‌گروهی، در گروه مداخله در قبل و بعداز مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی و ضخامت آندومتر تفاوت آماری قابل‌ملاحظه‌ای وجود داشت (جدول2).
با استفاده از آزمون ویل کاکسون و تی زوجی در بررسی تفاوت‌های درون‌گروهی، در گروه دارونما در قبل و بعداز مداخله، به‌غیر از طول مدت خون‌ریزی ازنظرِ تعداد، دفعات قاعدگی و ضخامت آندومتر تفاوت آماری قابل‌ملاحظه‌ای وجود نداشت (جدول 3).
جدول 1: مقایسه دو گروه قبل و بعداز مداخله (تفاوت بین‌گروهی)
| موارد/گروه | میانگین رتبه طول مدت قاعدگی |
میانگین رتبه تعداد دفعات قاعدگی |
میانگین رتبه میزان خون‌ریزی قاعدگی |
میانگین و انحرافمعیار ضخامت آندومتر |
||||
| قبل‌از مداخله | بعداز مداخله | قبل‌از مداخله | بعداز مداخله | قبل‌از مداخله | بعداز مداخله | قبل‌از مداخله | بعداز مداخله | |
| مداخله | 59/33 | 97/19 | 32/33 | 59/44 | 35/33 | 65/39 | 086/1 ±97/4 | .986/0 ±760/8 |
| دارونما | 41/33 | 88/47 | 69/33 | 72/21 | 66/33 | 67/29 | 077/1 ±750/4 | .977/0 ±680/4 |
| P-Value | P=938/0 | *P=003/0 | P=908/0 | *P=003/0 | P=936/0 | 0001/0= P* | P=854/0 | 0001/0= P* |
آزمون من‌ویتنی، آزمون تی مستقل، * نشانه ارتباط معنی‌دار 05 /0 ˂P
جدول 2: مقایسه قبل و بعد مداخله در گروه مداخله (تفاوت درون گروهی)
جدول 2: مقایسه قبل و بعد مداخله در گروه مداخله (تفاوت درون گروهی)
| میانگین و انحرافمعیار ضخامت آندومتر |
میانگین رتبه میزان خون‌ریزی قاعدگی |
میانگین رتبه تعداد دفعات قاعدگی |
میانگین رتبه طول مدت قاعدگی |
موارد | ||||
| بعداز مداخله | قبل‌از مداخله | رتبه منفی | رتبه مثبت | رتبه منفی | رتبه مثبت | رتبه منفی | رتبه مثبت | |
| 985/0 ±764/9 | 086/1 ±4.970 | 17 | 17 | 50/15 | 0 | 0 | 50/17 | |
| 0001/0 P=* | 0001/0 P=* | 0001/0 P=* | 0001/0 P=* | P-Value | ||||
آزمون ویلککسون و تی زوجی، * نشانه ارتباط معنی‌دار 05 /0 ˂P
جدول 3: مقایسه قبل و بعداز مداخله در گروه دارونما (تفاوت درون‌گروهی)
جدول 3: مقایسه قبل و بعداز مداخله در گروه دارونما (تفاوت درون‌گروهی)
| میانگین و انحرافمعیار ضخامت آندومتر |
میانگین رتبه میزان خون‌ریزی قاعدگی |
میانگین رتبه تعداد دفعات قاعدگی |
میانگین رتبه طول مدت قاعدگی |
موارد | ||||
| بعد مداخله | قبل مداخله | رتبه منفی | رتبه مثبت | رتبه منفی | رتبه مثبت | رتبه منفی | رتبه مثبت | |
| 977/0 ±687/4 | 077/1 ±7500/4 | 50/2 | 17 | 50/15 | 2 | 2 | 50/16 | |
| 488/0 P= | 276/0P= | 564/0 P= | 0001/0 P=* | P-Value | ||||
آزمون ویل کاکسون و تی زوجی، * نشانه ارتباط معنی‌دار 05 /0 ˂P
بحث
با توجه به اینکه خانم‌های زیادی در طول دوران باروری خود دچار مشکلات به‌هم‌ریختگی سیکل‌های قاعدگی، اعمّ از کم و زیاد شدن طول مدت، کاهش یا افزایش تعداد دفعات و کاهش یا افزایش شدید خون‌ریزی قاعدگی می‌شوند که بالطبع باعث تأثیر منفی روی زندگی روزمرّه، افزایش تنش و احتمال ایجاد ناباروری می‌شود، این مطالعه با هدف بررسی تأثیر داروی ترکیبی گیاهی (رازیانه و بابونه) بر ضخامت آندومتر و سیکل‌های قاعدگی انجام شد.
قاعدگی در زنان همراه با تغییر در میزان هورمون‌های استروژن و پروژسترون رخ می‌دهد(5). تعادل ترشّح هورمون‌ها باعث تنظیم سیکل‌های قاعدگی می‌شود. در این مطالعه بین دو گروه قبل‌از مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشت. ولی پس از 12 هفته مصرف دارو و دارونما دو گروه از نظر طول مدت، دفعات ومیزان خون‌ریزی سیکل‌های قاعدگی دارای اختلاف معنی‌دار شدند. هورمون‌هایی که در یک سیکل طبیعی جنسی بر روی تغییرات رحم تأثیر دارند، پروژسترون و استروژن‌اند که از تخمدان‌ها ترشح می‌شوند. ترشح درست و تعادل هورمون‌ها، به‌خصوص استروژن و پروژسترون، نقش اساسی در تنطیم سیکل‌های قاعدگی دارند (6). در این مطالعه داروی گیاهی ترکیبی احتمالاً باعث افزایش میزان استروژن و تنظیم سیکل‌ها می‌شود. این نتایج احتمالاً به‌دلیل خاصیت فیتواستروژنی این گیاهان است؛ چراکه فیتواستروژن‌ها می‌توانند به‌عنوان آگونیست ضعیف استروژن عمل کنند و با افزایش سطح استروژن، ضخامت آندومتر را افزایش دهند و سیکل‌های قاعدگی را تنظیم کنند. همچنین، این داروی گیاهی عوارض جانبی کمتری نسبت به تجویز داروهای استروژنی دارد.
مطالعات بسیاری اثر ضخامت آندومتر را بر میزان موفقیت بارداری در زنان نازایی که تحت درمان با روش‌های کمک‌باروری قرار می‌گیرند، بررسی کرده و بر آن تأکید داشته‌اند. در مطالعه حاضر با مصرف 12 هفته داروی ترکیبی حاوی بابونه و رازیانه ضخامت آندومتر نسبت به گروهی که از دارونما استفاده کردند، افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشت. در مطالعۀ داور و همکاران (2019) تحت‌عنوان «مقایسه مصرف واژینال یا خوراکی استروژن جهت افزایش ضخامت آندومتر و جلوگیری از سقط‌های زودرس» محقّقان به این نتیجه رسیدند که استروژن باعث افزایش ضخامت آندومتر می‌شود (23). در مطالعه بیرت و همکاران (2012) هم بیشترین درصد بارداری در ضخامت 2/9 تا 7/11 میلی‌متر گزارش شده است (24). نجات و همکاران (2020) هم در مطالعه‌ای که انجام دادند، گزارش افزایش موفقیت در IVF به‌دلیل افزایش ضخامت آندومتر با تکنیک تحریک نوروماسکولار را داده‌اند (25).
همچنین در مطالعه حاضر تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای در طول مدت، دفعات ومیزان خون‌ریزی سیکل‌های قاعدگی در گروه درمان قبل و بعداز مداخله وجود داشت، درصورتی‌که در گروه دارونما چنین اختلافی قبل و بعداز درمان دیده نشد. همچنین، ضخامت اندومتردر گروه درمان بعداز مداخله افزایش قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به قبل درمان داشت. دلیل افزایش ضخامت آندومتر می‌تواند وجود فیتواستروژن های بابونه و رازیانه باشد که مانند استرادیول عمل می‌کنند و باعث این افزایشز می‌شوند. در مطالعه داور (2015) «ارتباط ضخامت آندومتر با سطح سرمی استرادیول» تنها در گروه سنّی زیر 20 سال مشاهده شد (15).
هم‌راستا با داده‌های این مطالعه، در مطالعه مهدویان و همکاران (2019) هم استفاده از فیتواستروژن رازیانه و بابونه به مدت 12 هفته باعث افزایش سطح استروژن خون و منظم شدن سیکل‌های قاعدگی در خانم‌های پره‌منوپوز شد (22). همچنین در بسیاری از مطالعات سطح بالاتر استرادیول با ضخامت بیشتر آندومتر و نرخ بالاترحاملگی رابطه داشت (27، 26).
همچنین مطالعه‌ای تحت‌عنوان «اضافه کردن استروژن واژینال به کلومیفن سیترات جهت ضخامت آندومتر» در سال 2012 انجام شد. در این تحقیق به یک گروه از خانم‌ها فقط کلومیفن از روز 5 تا 9 و به گروه دیگر کلومیفن به‌اضافه استروژن واژینال داده شد. در پایان پس از اندازه‌گیری ضخامت اندومتر، در گروهی که به‌طور هم‌زمان از کلومیفن و استروژن واژینال استفاده کرده بودند، ضخامت آندومتر بیشتر بود (17).
برخلاف مطالعه ما، در یک مطالعه سیستماتیک، رویو در سال 2019 به بررسی تأثیر فیتواستروژن بر ضخامت آندومتر و دانسیته پستان در دوران قبل و بعداز منوپوز پرداخته و به این نتیجه رسیده بود که فیتواستروژن‌ها تأثیری بر ضخامت آندومتر و دانسیته پستان در این دوران ندارند (28). این اختلاف شاید به‌دلیل زمان منوپوز و یا قبل منوپوز بودن نمونه‌ها باشد.
محدودیت‌های پژوهش
از محدودیت‌های مطالعه زمانِ کم و درنتیجه استفاده از تعداد محدودتر نمونه‌هاست. اگر این تحقیق با تعداد بیشتری و مدت‌زمان طولانی‌تر طراحی شود، می‌توان به نتایج قابل‌توجه‌تری دست یافت که قابل‌تعمیم به جمعیت بیشتری هم باشد.
نتیجه‌گیری
براساس این مطالعه، می‌توان استفاده از عصاره ترکیبی رازیانه و بابونه به‌عنوان یک عصاره گیاهی بدون عوارض جانبی جهت افزایش شانس باروری در خانم‌هایی که دچار نازایی به‌دلیل مشکلات اندومتری و یا سیکل‌های نامنظم قاعدگی هستند، پیشنهاد کرد. با توجه به تعداد کمِ نمونه، بهتر است در پژوهش‌های بیشتر و بزرگ‌تر، نتایج این مطالعه تکرار و تأیید شود.
با توجه به اینکه خانم‌های زیادی در طول دوران باروری خود دچار مشکلات به‌هم‌ریختگی سیکل‌های قاعدگی، اعمّ از کم و زیاد شدن طول مدت، کاهش یا افزایش تعداد دفعات و کاهش یا افزایش شدید خون‌ریزی قاعدگی می‌شوند که بالطبع باعث تأثیر منفی روی زندگی روزمرّه، افزایش تنش و احتمال ایجاد ناباروری می‌شود، این مطالعه با هدف بررسی تأثیر داروی ترکیبی گیاهی (رازیانه و بابونه) بر ضخامت آندومتر و سیکل‌های قاعدگی انجام شد.
قاعدگی در زنان همراه با تغییر در میزان هورمون‌های استروژن و پروژسترون رخ می‌دهد(5). تعادل ترشّح هورمون‌ها باعث تنظیم سیکل‌های قاعدگی می‌شود. در این مطالعه بین دو گروه قبل‌از مداخله ازنظر طول مدت، تعداد دفعات و میزان خون‌ریزی قاعدگی اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشت. ولی پس از 12 هفته مصرف دارو و دارونما دو گروه از نظر طول مدت، دفعات ومیزان خون‌ریزی سیکل‌های قاعدگی دارای اختلاف معنی‌دار شدند. هورمون‌هایی که در یک سیکل طبیعی جنسی بر روی تغییرات رحم تأثیر دارند، پروژسترون و استروژن‌اند که از تخمدان‌ها ترشح می‌شوند. ترشح درست و تعادل هورمون‌ها، به‌خصوص استروژن و پروژسترون، نقش اساسی در تنطیم سیکل‌های قاعدگی دارند (6). در این مطالعه داروی گیاهی ترکیبی احتمالاً باعث افزایش میزان استروژن و تنظیم سیکل‌ها می‌شود. این نتایج احتمالاً به‌دلیل خاصیت فیتواستروژنی این گیاهان است؛ چراکه فیتواستروژن‌ها می‌توانند به‌عنوان آگونیست ضعیف استروژن عمل کنند و با افزایش سطح استروژن، ضخامت آندومتر را افزایش دهند و سیکل‌های قاعدگی را تنظیم کنند. همچنین، این داروی گیاهی عوارض جانبی کمتری نسبت به تجویز داروهای استروژنی دارد.
مطالعات بسیاری اثر ضخامت آندومتر را بر میزان موفقیت بارداری در زنان نازایی که تحت درمان با روش‌های کمک‌باروری قرار می‌گیرند، بررسی کرده و بر آن تأکید داشته‌اند. در مطالعه حاضر با مصرف 12 هفته داروی ترکیبی حاوی بابونه و رازیانه ضخامت آندومتر نسبت به گروهی که از دارونما استفاده کردند، افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشت. در مطالعۀ داور و همکاران (2019) تحت‌عنوان «مقایسه مصرف واژینال یا خوراکی استروژن جهت افزایش ضخامت آندومتر و جلوگیری از سقط‌های زودرس» محقّقان به این نتیجه رسیدند که استروژن باعث افزایش ضخامت آندومتر می‌شود (23). در مطالعه بیرت و همکاران (2012) هم بیشترین درصد بارداری در ضخامت 2/9 تا 7/11 میلی‌متر گزارش شده است (24). نجات و همکاران (2020) هم در مطالعه‌ای که انجام دادند، گزارش افزایش موفقیت در IVF به‌دلیل افزایش ضخامت آندومتر با تکنیک تحریک نوروماسکولار را داده‌اند (25).
همچنین در مطالعه حاضر تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای در طول مدت، دفعات ومیزان خون‌ریزی سیکل‌های قاعدگی در گروه درمان قبل و بعداز مداخله وجود داشت، درصورتی‌که در گروه دارونما چنین اختلافی قبل و بعداز درمان دیده نشد. همچنین، ضخامت اندومتردر گروه درمان بعداز مداخله افزایش قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به قبل درمان داشت. دلیل افزایش ضخامت آندومتر می‌تواند وجود فیتواستروژن های بابونه و رازیانه باشد که مانند استرادیول عمل می‌کنند و باعث این افزایشز می‌شوند. در مطالعه داور (2015) «ارتباط ضخامت آندومتر با سطح سرمی استرادیول» تنها در گروه سنّی زیر 20 سال مشاهده شد (15).
هم‌راستا با داده‌های این مطالعه، در مطالعه مهدویان و همکاران (2019) هم استفاده از فیتواستروژن رازیانه و بابونه به مدت 12 هفته باعث افزایش سطح استروژن خون و منظم شدن سیکل‌های قاعدگی در خانم‌های پره‌منوپوز شد (22). همچنین در بسیاری از مطالعات سطح بالاتر استرادیول با ضخامت بیشتر آندومتر و نرخ بالاترحاملگی رابطه داشت (27، 26).
همچنین مطالعه‌ای تحت‌عنوان «اضافه کردن استروژن واژینال به کلومیفن سیترات جهت ضخامت آندومتر» در سال 2012 انجام شد. در این تحقیق به یک گروه از خانم‌ها فقط کلومیفن از روز 5 تا 9 و به گروه دیگر کلومیفن به‌اضافه استروژن واژینال داده شد. در پایان پس از اندازه‌گیری ضخامت اندومتر، در گروهی که به‌طور هم‌زمان از کلومیفن و استروژن واژینال استفاده کرده بودند، ضخامت آندومتر بیشتر بود (17).
برخلاف مطالعه ما، در یک مطالعه سیستماتیک، رویو در سال 2019 به بررسی تأثیر فیتواستروژن بر ضخامت آندومتر و دانسیته پستان در دوران قبل و بعداز منوپوز پرداخته و به این نتیجه رسیده بود که فیتواستروژن‌ها تأثیری بر ضخامت آندومتر و دانسیته پستان در این دوران ندارند (28). این اختلاف شاید به‌دلیل زمان منوپوز و یا قبل منوپوز بودن نمونه‌ها باشد.
محدودیت‌های پژوهش
از محدودیت‌های مطالعه زمانِ کم و درنتیجه استفاده از تعداد محدودتر نمونه‌هاست. اگر این تحقیق با تعداد بیشتری و مدت‌زمان طولانی‌تر طراحی شود، می‌توان به نتایج قابل‌توجه‌تری دست یافت که قابل‌تعمیم به جمعیت بیشتری هم باشد.
نتیجه‌گیری
براساس این مطالعه، می‌توان استفاده از عصاره ترکیبی رازیانه و بابونه به‌عنوان یک عصاره گیاهی بدون عوارض جانبی جهت افزایش شانس باروری در خانم‌هایی که دچار نازایی به‌دلیل مشکلات اندومتری و یا سیکل‌های نامنظم قاعدگی هستند، پیشنهاد کرد. با توجه به تعداد کمِ نمونه، بهتر است در پژوهش‌های بیشتر و بزرگ‌تر، نتایج این مطالعه تکرار و تأیید شود.
- ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ
بدین‌وسیله از مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد جهت کمک به عصاره‌گیری داروها تقدیر و تشکّر می‌شود.
- حامی مالی
در این مطالعه تعارض منافع وجود نداشت.
- سهم نویسندگان
- دراین مطالعه 70 درصد سهم نویسنده مسئول و سایر نویسندگان به یک نسبت سهم داشتند
- تضاد منافع
در این مطالعه هیچ تضاد منافعی وجود نداشت.
- References
- Asadi F, Mirshekarlou SJ, Rahimi F. A Comparative Study of the National Infertility Registry System and the Proposed Model for Iran. Crescent Journal of Medical & Biological Sciences. 2019;6(3).
- Akhondi MM, Ranjbar F, Shirzad M, Behjati Ardakani Z, Kamali K, Mohammad K. Practical Difficulties in Estimating The Prevalence of Primary Infertility in Iran. Int J Fertil Steril. 2019;13(2):113-17. doi: 10.22074/ijfs.
2019.5583 pmid: 31037921 - Razeghi-Nasrabad HB, Abbasi-Shavazi MJ, Moeinifar M. Are we facing a dramatic increase in voluntary and involuntary childlessness in Iran that leads to lower fertility?. Crescent Journal of Medical & Biological Sciences. 2020;7(2).
- Direkvand Moghadam A, Delpisheh A, Sayehmiri K. The prevalence of infertility in Iran, a systematic review. IJOGI. 2013;16(81):1-7. doi: 10.22038/ijogi.2014.2231
- JS. B. Novak's Gynecology. Edition t, editor. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.2020:32.
- Peairavi T ,Yeganeh Vand H,Ebrahimi M.The Effect of GnRH Agonist (Buserelin) Administration on the Uterus Endometrial and Steroidal Hormones of Prepubertal Female Rat. J North Khorasan Univ Med Sci .9(3):299-304. doi: 10.29252/NKJMS-09031
- Stephen EH, Chandra A. Declining estimates of infertility in the United States: 1982–2002. Fertility and sterility. 2006;86(3):516-23. doi: 10.1016/j.fertnstert.2006.02.129
- Revel A. Defective endometrial receptivity. Fertility and sterility. 2012;97(5):1028-32. doi: 10.1016/j.fertnstert.2012.03.039
- Paulson RJ. Hormonal induction of endometrial receptivity. Fertility and sterility. 2011;96(3):530-5. doi: 10.1016/j.fertnstert.2011.07.1097
- Osemwenkha A, Osaikhuwuomwan J. Correlation between endometrial thickness and IVF outcome in an African population. Gynecol Obstet. 2012;2(2):119.
- Wiweko B. Not only embryo quality but also Endometrial Thickness Contributes to IVF outcome: a retrospective study of all IVF cycles in Yasmin Clinic, Jakarta, Indonesia. Indonesian Journal of Obstetrics and Gynecology. 201;1(34).
- Chen S-L, Wu F-R, Luo C, Chen X, Shi X-Y, Zheng H-Y, et al. Combined analysis of endometrial thickness and pattern in predicting outcome of in vitro fertilization and embryo transfer: a retrospective cohort study. Reprod Biol Endocrinol. 2010;8:1-7. doi: 10.1186/1477-7827-8-30
- Hasanpur A, Afshari F, Issabeagloo E. The assesment of morphological changes of ovary and fallopian tube after aplication of Antiprogesterone and Esterogen in the hyperstimulated mice. Cell and Tissue Journal. 2022;13(1):45-55. doi: 10.52547/JCT.13.1.45
- Mashayekh S, Jalali H, Azernia M. Physalis alkaengi extract on the ovaries and uterus of adult mice Balb/C. Cell and Tissue Journal. 2020;11(2):113-26. doi: 10.52547/JCT.11.2.113
- Davar R, Dehghani Firouzabadi R, Chaman-Ara K. Relation between endometrial thickness with serum estradiol and progesterone levels in patients visited at Ob&Gyn clinic of Shahid Sadoughi hospital. Iran South Med J .2015;17(6):1213-22.
- Zulli K, Bianco B, Mafra FA, Teles JS, Christofolini DM, Barbosa CP. Polymorphism of the estrogen receptor β gene is related to infertility and infertility-associated endometriosis. Arq Bras Endocrinol Metab. 2010;54(6):567-71. doi: 10.1590/S0004-27302010000600010
- Çetinkaya K, Kadanalı S. The effect of administering vaginal estrogen to clomiphene citrate stimulated cycles on endometrial thickness and pregnancy rates in unexplained infertility. J Turk Ger Gynecol Assoc. 2012;13(3):157. doi: 10.5152/jtgga.2012.20 pmid: 24592030
- Shou C, Li J, Liu Z. Complementary and alternative medicine in the treatment of menopausal symptoms. Chin J Integr Med. 2011;17:883-8. doi: 10.1007/s11655-011-0932-7
- Zargar.Ali. Herbal medicines. Tehran: University of tehran. 2014:25.
- Nia B, Ezgoli, Getty D, Shahri MK, Asgharian, Daichin, et al. Effectiveness of fennel on sexual health of postmenopausal women: a systematic review. Iranian Journal of Women, Obstetrics and Infertility. 2022;25(3):86-95. doi: 10.22038/ijogi.2022.20430
- Kasmety, Moghadam Z, smartness, Ashraf, Abbasi.
Comparison of the effects of aqueous and hydroalcoholic extracts of chamomile flowers (Matricaria recutita L.) on withdrawal symptoms of morphine in the presence and absence of tamoxifen. Research of medicinal and aromatic plants of Iran. 2009;25(2):170-81. - Mahdavian M, Najmabadi KM, Hosseinzadeh H, Mirzaeian S, Aval SB, Esmaeeli H. Effect of the mixed herbal medicines extract (fennel, chamomile, and saffron) on menopause syndrome: a randomized controlled clinical trial. J Caring Sci. 2019;8(3):181-89. doi: 10.15171/jcs.2019.026 pmid: 31598511
- Davar R, Hoseini M, Saeed L. Vaginal compared oral administration of estradiol in women with thin endometrium: A cross-sectional study. IJRM. 2020:591–96. doi: 10.18502/
ijrm.v13i8.7500 - Basirat Z, Esmailzadeh S, Jorsaraei G, Firoozpour M, Abdolhashempour S. Determining the best appropriate level of endometrial thickness in the outcome of intra-cytoplasmic sperm injection. J Babol Univ Med Sci. 2012;14(4):15-21.
- Nejat M, Akbarian F, Hematboland E. The effectiveness of biofeedback and neuromuscular stimulation on increasing the endometrial thickness of patients with thin endometrial thickness during frozen embryo transfer. SJMR. 2020;5(1):27-33. doi: 10.52547/sjrm.5.1.27
- McWilliams GD, Frattarelli JL. Changes in measured endometrial thickness predict in vitro fertilization success. Fertility and sterility. 2007;88(1):74-81. doi: 10.1016/j.fertnstert.2006.11.089
- Amir W, Micha B, Ariel H, Liat L-G, Jehoshua D, Adrian S. Predicting factors for endometrial thickness during treatment with assisted reproductive technology. Fertility and sterility. 2007;87(4):799-804. doi:10.1016/j.fertnstert.2006.11.002
- Mareti E, Abatzi C, Vavilis D, Lambrinoudaki I, Goulis DG. Effect of oral phytoestrogens on endometrial thickness and breast density of perimenopausal and postmenopausal women: A systematic review and meta-analysis. Maturitas. 2019;124:81-8. doi: 10.1016/j.maturitas.2019.03.023
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
گیاهان دارویی
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
