مقدمه: بیماری مولتیپل اسکلروزیس یک بیماری پیچیده، چندچهره و بدون درمان قطعی است که اغلب با تنوعی از نشانه­های جسمی بروز پیدا می­کند . پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رفلکسولوژی بر شدت خستگی و درد زنان مبتلا به ام.اس انجام شد.

  مواد و روش­ها : این پژوهش یک مطالعۀ کارآزمایی بالینی تصادفی یک­سو کور بود که بر روی50 نفر بیمار مبتلا به ام.اس مراجعه­کننده به کلینیک ام.اس بیمارستان آیت­الله کاشانی اصفهان انجام شد. واحدهای مورد پژوهش به صورت تخصیص تصادفی در دو گروه آزمون و کنترل قرار گرفتند. در گروه آزمون، رفلکسولوژی طی 4 هفته، دو بار در هفته و به مدت 40 دقیقه برای هر بیمار انجام شد و گروه کنترل فقط تحت درمان­های دارویی طبق دستور پزشک معالج قرار گرفتند. اطلاعات، با استفاده از مقیاس سنجش شدت خستگی و مقیاس عددی درد، قبل از انجام مداخله، بلافاصله و دو ماه بعد از آن در دو گروه جمع­آوری گردید. تجزیه و تحلیل داده­ها به وسیلۀ نرم­افزار spss نسخۀ 18و آمار توصیفی و استنباطی انجام شد.

  یافته­ها: آزمون آنالیز واریانس با مشاهدات تکراری، تفاوت آماری معنی­داری از نظر میانگین نمرۀ شدت خستگی و درد در زمان­های مختلف در گروه آزمون نشان داد (05/0> p ). در حالی که این تفاوت در گروه کنترل معنی­دار نبود . نتایج آزمون تی­ مستقل تفاوت آماری معنی­داری را بین دو گروه از نظر میانگین نمرۀ شدت خستگی و درد قبل از مداخله نشان نداد اما بلافاصله و همچنین دو ماه پس از مداخله بین دو گروه این تفاوت معنی­دار بود (05/0> p ).

  بحث و نتیجه­گیری : به نظر می­رسد اجرای تکنیک رفلکسولوژی در تسکین شدت درد و خستگی مبتلایان به ام.اس مؤثر است. بنابراین انجام این تکنیک به عنوان یک روش مؤثر پیشنهاد می­شود.