آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 2 - ( 5-1402 )
جلد 13 شماره 2 صفحات 32-22 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Saidi R, heidari H, sedehi M, safdarian B. Evaluating the effect of Melissa Officinalis tea and Matricaria Chamomilla tea on anxiety of patients after lower limb orthopedic surgery. cmja 2023; 13 (2) :22-32
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-901-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-901-fa.html
سعیدی رضا، حیدری هایده، سدهی مرتضی، صفدریان بهروز. بررسی تاثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (2) :22-32
رضا سعیدی1 
، هایده حیدری 2، مرتضی سدهی3 ، بهروز صفدریان4
، هایده حیدری 2، مرتضی سدهی3 ، بهروز صفدریان4
1- کارشناسی ارشد پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران
2- گروه آموزشی پرستاری اطفال، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران ، haydehheidari@gmail.com
3- گروه آموزشی اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران
4- متخصص ارتوپدی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران
2- گروه آموزشی پرستاری اطفال، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران ، haydehheidari@gmail.com
3- گروه آموزشی اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران
4- متخصص ارتوپدی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران
متن کامل [PDF 664 kb]
(415 دریافت)
| چکیده (HTML) (521 مشاهده)
جدول 1. میانگین سن شرکت کنندگان سه گروه
جدول 2. مقایسه متغیرهای دموگرافیک بین سه گروه مورد مطالعه
*Fisher’s exact tet **Chi square test
جدول 3. مقایسه میانگین نمره و میانگین تغییرات نمره اضطراب بین سه گروه مورد مطالعه
*آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (One way ANOVA) ** آزمون توکی (Tokey’s post hoc test)
شکل 1. میانگین نمره اضطراب شرکت کنندگان طی مراحل مختلف مداخله در سه گروه مورد مطالعه
متن کامل: (712 مشاهده)
مقدمه
آسیب‌های ارتوپدی یکی از علل شایع مراجعه به مراکز درمانی است و بسیاری از این جراحت‌ها جهت جااندازی و تثبیت نیاز به جراحی دارد. جراحی‌های ارتوپدی یکی از دردناک‌ترین پروسیجرهای درمانی بخصوص طی 48 ساعت اول بعد از جراحی هستند (1). انجام هر نوع عمل جراحی باعث ترشح کاتکول آمین‌ها شده و این امر منجر به بروز واکنش‌های فیزیولوژیک و روانی در بیماران می‌گردد (2). جراحی‌های ارتوپدی اندام تحتانی نیز معمولاً با درد شدید و عوارض عدیده‌ای در دوره پس از جراحی همراه هستند یکی از مهم‌ترین این مشکلات و عوارض پس از جراحی، اضطراب است (3). دلایل مختلفی نظیر درد ناحیه عمل، خستگی، نگرانی درمورد بهبودی مناسب و احتمال ادامه دار شدن درد با وجود درمان، باعث ایجاد اضطراب در بیماران تحت جراحی ارتوپدی می‌شود (2).
اضطراب باعث کاهش مقاومت بدن در مقابل عوامل عفونت زا، تمایل بیشتر به استفاده از داروهای مسکن و ضد درد، به تأخیر افتادن روند بهبودی زخم، اتلاف انرژی جسمانی و روانی و در نهایت افزایش مدت اقامت بیمار در بیمارستان می‌گردد. اضطراب حاصل از عمل جراحی همچنین می‌تواند باعث افزایش ترشح هورمون‌ها، بروز آریتمی های قلبی، سوءتغذیه، عدم تعادل آب و الکترولیت و افزایش فشارخون شده و در نهایت کیفیت زندگی بیماران را تحت تأثیر قرار دهد (4). بنابراین با توجه به اثرات زیان باری که اضطراب در پیش آگهی اعمال جراحی دارد، پیشگیری، تشخیص و درمان آن می‌تواند نقش مهمی در بهبود کلی نتایج اعمال جراحی داشته باشد (2).
برای کنترل اضطراب معمولاً از مداخلات دارویی نظیر تجویز بنزودیازپین ها استفاده می‌شود. این داروها اثرات تسکین دهنده، خواب آور و شل کنندگی عضلات دارند. اما استفاده مکرر از این داروها بخصوص در طولانی مدت می‌تواند منجر به ایجاد عوارضی نظیر افت فشار خون، تهوع و استفراغ، تضعیف تنفس، خواب آلودگی، احتمال سقوط بیمار، عدم تعادل و سبکی سر و وابستگی به دارو شود. بنابراین، در سال‌های اخیر پژوهش‌های متعددی با هدف بررسی شیوه‌های جایگزین کنترل درد و اضطراب پس از جراحی با استفاده از روش‌های طب مکمل و جایگزین انجام شده است (1, 5).
یکی از استراتژی‌های غیردارویی کاهش درد و اضطراب بیماران پس از جراحی، استفاده از روش‌های طب مکمل و جایگزین می‌باشد که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب نموده است. سازمان جهانی بهداشت طب مکمل و جایگزین را به عنوان روش‌های تشخیصی، درمانی و پیشگیری کننده از بیماری که به واسطه کل نگر بودن، برطرف کننده‌ی نیازهای پاسخ داده نشده‌ی بیماران در سیستم پزشکی رایج است و تکمیل کننده درمان‌های طب رایج می‌باشد، تعریف نموده است (6).
در دوران مدرن امروز، عوارض جانبی بسیاری از داروهای شیمیایی باعث شده است که افراد جامعه به سوی طبیعیت و استفاده مجدد از داروهایی که منشأ طبیعی و گیاهی دارند روی آورند. به طوری که بازار جهانی گیاهان دارویی به رقمی بالغ بر 30 میلیار دلار می‌رسد و می‌تواند 20 درصد بازار دارویی دنیا را تشکیل دهد. به علاوه تنوع داروهای گیاهی در ایران و عوارض جانبی ناچیز آنها، باعث افزایش گرایش به سمت استفاده از آنها شده است (7). در این مطالعه تأثیر چای بابونه و بادرنجبویه در بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی بررسی شده است که در ادامه به خواص این دو گیاه می‌پردازیم:
گیاه بابونه که با نام علمی Matricaria chamomilla.l شناخته می‌شود، یکی از گیاهان دارویی است که به طور رایج برای بیماری‌های مختلفی نظیر اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرد (8). برای گیاه بابونه خواص درمانی مختلفی از جمله اثرات ضدالتهاب، ضد تهوع، ضدباکتریایی و ضد اسپاسم ذکر شده است. از دیگر خواص این گیاه می‌توان به تسریع فرآیند بهبودی زخم‌ها، مقوی معده، ضد استفراغ و اسهال، ضد درد، ضد تشنج و آرام بخشی اشاره کرد (9). آپی ژنین موجود در عصاره این گیاه لیگاند (متصل شونده) گیرنده بنزودیازپین در مغز بوده و می‌تواند خاصیت ضداضطراب و آرام بخشی ایجاد نماید (10). از نظر ایمنی تجویز این گیاه، سازمان غذا و داروی آمریکا بابونه را در دسته داروهای به طور کلی ایمن شناخته شده یا GRAS) طبقه‌بندی نموده است (11). در کتاب «بابونه، جنبه‌های پزشکی، بیوشیمیایی و کشاورزی» نیز گزارش شده است که کومارین موجود در بابونه با وارفاین تداخل فارماکودینامیکی دارد، و گیاه بابونه با سیکلوسپورین‌ها تداخل فارماکوکینتیکی ایجاد می‌کند (12).
بادرنجبویه که با نام علمی Melissa Officinalis شناخته می‌شود، گیاهی چندساله از خانواده‌ی lamiaceae می‌باشد. برای این گیاه خواصی نظیر ضدتشنج، ضداضطراب، ضد درد، خواب آور، ضد ویروس و ضد میکروب، آنتی اکسیدان، ضدالتهاب، تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر ذکر شده است (13). نتایج آنالیزهای شیمیایی نشان می‌دهد که ترکیب اصلی موجود در بادرنجبویه، اسید رزمارینیک است، و بیشتر خواص درمانی بادرنجبویه به دلیل وجود این ماده می‌باشد. اسید رزمارینیک موجود در بادرنجبویه فعالیت آنزیم GABA-transaminase را محدود نموده و باعث افزایش سطح GABA می‌شود. بنابراین بادرنجبویه می‌تواند باعث کاهش اضطراب گردد (14). شاکری و همکاران در مطالعه‌ی مروری خود گزارش کرده است که تجویز خوراکی بادرنجبویه به مدت حداکثر هشت هفته نسبتاً به خوبی تحمل می‌شود و استفاده از عصاره‌ی حاوی بادرنجبویه در انسان ایمن است (15). Posadzki و همکاران در سال 2012 در مطالعه‌ی خود تحت عنوان «تداخل گیاهان با داروها: بررسی کلی مرورهای سیستماتیک»، گزارش کرده‌اند که بادرنجبویه با باربیتورات‌ها، داروهای آرام بخش و بازدارنده‌های بازجذب سروتونین تداخل دارد و اثر باربیتورات ها و داروهای آرام بخش را افزایش و اثر داروهای بازندارنده بازجذب سروتونین را کاهش می‌دهد. بنابراین گیاه بادرنجبویه در بیمارانی که این داروها را مصرف می‌نمایند، باید با احتیاط تجویز شود (16).
پرستاری یکی از اولین حرفه‌هایی است که بستر استفاده از طب مکمل را تسهیل نمود، زیرا پرستاران به بیماران نگاه کل نگر دارند و طب مکمل و جایگزین پاسخگوی این فلسفه می‌باشد. به همین دلیل در طبقه بندی مداخلات پرستاری، از طب مکمل و جایگزین نیز نام برده شده است و پرستاران این صلاحیت را دارند که جهت بهبود نشانه‌های بیماری از درمان‌های طب مکمل استفاده نمایند (6). به علاوه از آنجایی که مداخلات طب مکمل مؤثر، ارزان، کم‌خطر، غیر تهاجمی و ارزان هستند، بیماران به استفاده از این روش‌ها تمایل زیادی نشان می‌دهند و امروزه درمان با طب مکمل و جایگزین مقبولیت زیادی بین افراد جامعه پیدا کرده است (17).
با توجه به عوارض و مشکلاتی که اضطراب می‌تواند برای بیماران پس از جراحی ایجاد نماید و همچنین عوارض جانبی داروهای ضداضطراب و چالش‌برانگیز بودن کنترل اضطراب این بیماران به طور مناسب، ضرورت مطالعه‌ای جهت کنترل هرچه بهتر اضطراب بیماران پس از جراحی ارتوپدی حس گردید. با استفاده از گیاهان دارویی مناسب، می‌توان نیاز به تجویز داروهای شیمیایی و درنتیجه عوارض جانبی آنها را کاهش داد و حتی اضطراب بیماران را به طور موثرتری کنترل نمود. از سوی دیگر، همان طور که مطالب فوق نشان می‌دهد، مصرف بابونه و بادرنجبویه می‌تواند به کنترل اضطراب افراد مختلف کمک نماید و به‌طور کلی ایمن و کم خطر است و عوارض جانبی قابل توجهی به همراه ندارد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی بررسی تأثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکرد انجام شد.
روش کار
مطالعه حاضر از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی بود که از تاریخ 20/8/96 تا تاریخ 31/2/97 در بخش‌های ارتوپدی مرکز آموزشی درمانی آیت ا... کاشانی شهرکرد انجام شد. لازم به ذکر است که این مطالعه در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد با کد IR.SKUMS.Rec.156 و همچنین در مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران با کد IRCT20170122032101N2 تأیید شده است.
معیارهای ورود به مطالعه شامل بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی، بستری ماندن در بخش حداقل سه روز بعد از عمل جراحی (با توجه به نوع جراحی و وضعیت بالینی بیمار و نظر پزشک معالج قابل تشخیص می‌باشد)، طبیعی بودن رفلکس بلع پس از جراحی، مایل بودن به شرکت در مطالعه، سن بالای 15 سال، آگاه بودن بیمار به شخص، زمان و مکان، عدم دریافت داروهای ضد اضطراب در 24 ساعت گذشته، عدم وجود بیماری‌های زمینه‌ای که باعث درد یا اضطراب می‌شود، عدم وجود بیماری روانی فعال و عقب افتادگی ذهنی، عدم وجود سابقه‌ی حساسیت به بابونه و بادرنجبویه، عدم دریافت وارفارین (با مراجعه به پرونده و کاردکس بیمار بررسی گردید)، عدم دریافت داروهای ضدصرع، بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و خواب‌آورها مثل زولپیدم، عدم دریافت داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و داروهای بازدارنده بازجذب سروتونین (SSRI)، عدم مصرف داروهای هایپر و هایپوتیروئیدی (به دلیل احتمال تداخل با بادرنجبویه یا بابونه)، عدم ابتلا به آسم و طبیعی بودن عملکرد کلیه و کبد بیمار (طبق اظهار بیمار مبنی بر نداشتن سابقه بیماری کبدی و کلیوی و بررسی آزمایشات موجود در پرونده) بود. معیارهای خروج نیز شامل عدم تمایل به ادامه شرکت در مطالعه و ایجاد حساسیت نسبت به بابونه یا بادرنجبویه بود.
حجم نمونه بر اساس فرمول زیر 32 نفر در هر گروه محاسبه گردید:
N= (Z1-α/2+Z1-β)2 (s12+s22)/d2
d=α
Z1-α/2=1.96
Z1-β= 0.84
d= 0.5
n=32
شرکت کنندگان از بین بیماران پس از جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکرد که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، به روش در دسترس انتخاب و به طور تصادفی به سه گروه بابونه، بادرنجبویه و کنترل تقسیم شدند. تصادفی سازی به روش بلوک بندی انجام گردید. تصافی سازی به روش بلوک بندی و بر اساس متغیرهای گروه سنی، جنسیت و اعتیاد انجام شد. از آنجا که اعتیاد می‌تواند به عنوان یک متغیر مخدوش گر عمل کند و عاملی تعیین کننده در میزان اثرگذاری مداخلات باشد، یکی از متغیرهای مهم درنظر گرفته شده جهت تصادفی سازی و تعیین تعداد بلوک‌ها، متغیر اعتیاد بود. با انجام این کار، نمونه گیری و تصادفی سازی به گونه‌ای طراحی شد که نیمی از شرکت کنندگان اعتیاد داشته باشند و نیمی از شرکت کنندگان فاقد اعتیاد باشند تا از تأثیر این متغیر بر نتایج و مخدوش شدن نتایج پیشگیری شود. تعداد بلوک‌ها از ضرب حالات هر متغیر در یکدیگر به دست آمد. گروه سنی چهار حالت (15 تا 25 سال، 25 تا 35 سال، 35 تا 45 سال، بیشتر از 45 سال)، جنسیت دو حالت و اعتیاد دو حالت داشت و در مجموع تعداد 16 بلوک تعیین گردید. بر این اساس، هشت بلوک با ظرفیت کلی 48 نفر به بیماران مذکر و هشت بلوک با ظرفیت کلی 48 نفر به بیماران مؤنث تخصیص یافت. ظرفیت هر بلوک از تقسیم حجم نمونه کلی بر تعداد بلوک‌ها به دست آمد که ظرفیت هر بلوک شش نفر تعیین شد. از آنجا که این مطالعه شامل سه گروه بود، هر بلوک شش نفره به دو بلوک سه نفره تقسیم گردید. جهت تخصیص بیماران هر بلوک به گروه بابونه، بادرنجبویه و کنترل، ابتدا پژوهشگر براساس اطلاعات بیماران مشخص می‌نمود که هر بیمار به کدام بلوک تعلق می‌گیرد، سپس از بیماران درخواست می‌نمود از بین کارت‌هایی که روی آنها حروف A,B,C نوشته شده بود یکی را انتخاب نماید، در صورتی‌که بیمار حرف A را انتخاب می‌نمود به گروه بابونه، در صورتی‌که حرف B را انتخاب می‌نمود به گروه کنترل و در صورتی‌که حرف C را انتخاب می‌نمود به گروه بادرنجبویه تخصیص می‌یافت. بیمار بعدی که وارد هر بلوک می‌شد، بر اساس این‌که بیمار قبلی هر بلوک به چه گروهی تخصیص یافته است حق انتخاب داشت، به عنوان مثال در صورتی‌که اولین بیمار در بلوک اول کارت A را برمی‌داشت، بیمار دومی که وارد این بلوک می‌شد باید از بین حروف B و C انتخاب می‌نمود، و در صورتی‌که بیمار دوم حرف B را انتخاب می‌نمود، بیمار سوم که وارد بلوک می‌شد ناچاراً باید به گروه C اختصاص می‌یافت. حین نمونه گیری مشخص گردید که امکان تأمین 48 نفر نمونه از بیماران مؤنث که 24 تای آنها هم معتاد باشند، وجود ندارد و بلوک‌های بیماران مؤنث نیز به بیماران مذکر تخصیص یافت و پژوهش تنها روی بیماران مذکر انجام گردید.
ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه اضطراب حالت اشپیل‌برگر بود. پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک حاوی سوالاتی درباره سن، جنسیت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، اعتیاد به مواد مخدر و اطلاعاتی از این قبیل بود که قبل از انجام مداخلات توسط شرکت کنندگان تکمیل شد.
اضطراب بیماران با استفاده از پرسشنامه اضطراب اشپیل‌برگر سنجیده شد. پرسشنامه اضطراب در ابتدا توسط کتل (1961) و سپس اشپیل‌برگر (1970) به طور تکامل یافته‌تری ارائه گردید. اشپیل‌برگر یکی از معروف‌ترین ابزارهای سنجش اضطراب است. این پرسشنامه حاوی دو قسمت با تعداد 20 سؤال است، که یک قسمت اضطراب آشکار (اضطرابی که فرد در همان لحظه بررسی تجربه می‌کند) و قسمت دیگر اضطراب پنهان (اضطرابی که به دلیل ابعاد شخصیتی فرد ایجاد می‌شود) را بررسی می‌نماید. در پژوهش حاضر، از آنجا که اضطراب بیماران 30 دقیقه پس از تجویز هر دوز سنجیده می‌شد تنها اضطراب آشکار بیماران مورد ارزیابی قرار گرفته است، چرا که تغییر در اضطراب پنهان نیازمند گذر زمان (یک ماه و بیشتر) می‌باشد. پرسشنامه اضطراب آشکار حاوی 20 گویه بر اساس مقیاس لیکرت چهارجوابی با گزینه‌های خیلی کم، کم، زیاد و خیلی زیاد است و به هر گزینه امتیاز 1 تا 4 داده می‌شود که توسط فرد تکمیل می‌گردد. نمرات حاصل بین 80-20 است که امتیاز 39-20 در گروه اضطراب خفیف، امتیاز 59-40 در گروه اضطراب متوسط، امتیاز 79-60 در گروه اضطراب شدید و امتیاز 80 در گروه اضطراب خیلی شدید قرار می‌گیرند. روایی و پایایی این پرسشنامه برای اندازه گیری اضطراب در مطالعات مختلف در خارج از کشور بررسی و پایایی آن 92/0 تا 96/0 گزارش شده است که نشان دهنده پایایی بالای این ابزار است (18). ضریب آلفای کرونباخ برای نسخه فارسی پرسشنامه اضطراب آشکار اشپیل‌برگر 91/0 گزارش شده است (19).
جهت انجام پژوهش، ابتدا روش مطالعه و اهداف آن برای بیماران شرح داده شد، و درصورت تمایل آنان به شرکت در این پژوهش، از آنان رضایت نامه کتبی گرفته شد. سپس قبل از اجرای مداخلات، سطح اضطراب بیماران با استفاده از پرسشنامه اضطراب آشکار اشپیل برگر سنجیده شد. سپس برای هر گروه، بادرنجبویه، بابونه یا چای سیاه با دوز و روشی که در زیر آورده شده است تجویز شد.
گروه بادرنجبویه: برای این گروه چای کیسه‌ای بادرنجبویه تولید شده توسط شرکت گلنوش دربند تهران تجویز شد که هر کیسه (Tea bag) از آن حاوی یک گرم بادرنجبویه است. چای بادرنجبویه طبق مطالعه مجاب و همکاران (20) روزانه سه بار و در ساعات شش صبح، دو بعداز ظهر و 10 شب تجویز شد. به این صورت که هربار یک کیسه چای (tea bag) حاوی بادرنجبویه در 150 میلی‌لیتر آب جوش به مدت پنج دقیقه قرار داده و سپس به مصرف بیمار رسید.
گروه بابونه: برای گروه بابونه چای کیسه‌ای بابونه تولید شده توسط شرکت گلنوش دربند تهران تجویز شد که هرکیسه حاوی یک گرم گیاه بابونه است. از آنجا که مدت زمان انجام مداخلات در هر سه گروه باید یکسان باشد، بنابراین چای بابونه نیز سه بار در روز و طبق روش و ساعات ذکر شده در گروه بادرنجبویه تجویز شد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که پژوهشگر هیچ‌گونه گرنتی از شرکت گلنوش دربند تهران دریافت ننموده است.
گروه کنترل: گروه کنترل: برای گروه کنترل نیز، طبق مطالعه‌ی چهرودی و همکاران که تأثیر چای بادرنجبویه بر استرس، اضطراب، افسردگی و بی خوابی بیماران دچار سوختگی سنجیده است و برای گروه کنترل چای سیاه تجویزه شده (21)، چای سیاه کیسه‌ای در ساعات ذکر شده تجویز شد.
اضطراب شرکت کنندگان یک مرتبه قبل از مداخلات و نه بار پس از اجرای مداخلات (روزانه سه بار و نیم ساعت پس از هربار تجویز چای به مدت سه روز) اندازه‌گیری شد. پس از اتمام مداخلات، میانگین نمره اضطراب قبل و بعد از هریک از مراحل مداخله بین سه گروه مورد مطالعه مقایسه شد. جهت آنالیز داده‌ها از آمار توصیفی (شامل فراوانی و درصد و میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (شامل آزمون آنالیز واریانس یک طرفه جهت مقایسه میانگین متغیرها بین سه گروه، توکی جهت مقایسه میانگین متغیرها بین دو گروه، فیشر و کای اسکوئر جهت مقایسه متغیرهای کیفی بین دو سه گروه مورد مطالعه) استفاده گردید. سطح معناداری کمتر از 05/0 درنظر گرفته شد. آنالیزها توسط نرم افزار SPSS انجام شد.
از آنجا که گیاهان دارویی مورد استفاده در این مطالعه به شکل چای برای بیماران تجویز می‌شد، پژوهشگر و شرکت کنندگان در مطالعه قادر بودند نوع چای را از رنگ، بو و طعم آن تشخیص دهند و نسبت به مداخله‌ای که برای هر فرد انجام می‌شد آگاه می‌شدند. بنابراین، در مطالعه حاضر امکان کورسازی فرد انجام دهنده مداخلات و بیماران شرکت کننده در مطالعه وجود نداشت. با اینحال فرد مسئول تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده، نسبت به تخصیص هر شرکت کننده به گروه‌های مطالعه بی‌اطلاع بود.
یافته‌ها
مطالعه حاضر با هدف مقایسه تأثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکردانجام شد و در مجموع 96 بیمار در این مطالعه شرکت داشتند. لازم به ذکر است که حین انجام مداخلات یک نفر به دلیل ابتلا به تب پس از جراحی و چهار نفر به دلیل عدم تمایل به شرکت در ادامه مطالعه، از مطالعه خارج شدند، اما از آنجا که روش نمونه‌گیری به صورت بلوک بندی بود، نمونه گیری تا تکمیل 96 نفر حجم نمونه ادامه یافت.
میانگین سن شرکت کنندگان در گروه بادرنجبویه 22/13±09/36، در گروه بابونه 93/12±28/36 و در گروه کنترل 07/13±34/36 بود. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که سه گروه مورد مطالعه از نظر میانگین سن تفاوت آماری معناداری با یکدگیر نداشتند (997/0=P). سه گروه مورد مطالعه از نظر سایر متغیرهای دموگرافیک نظیر وضعیت تأهل، تشخیص بیماری، وضعیت تحصیلات، و اعتیاد به مواد مخدر نیز تفاوت آماری معناداری نداشتند. متغیرهای دموگرافیک شرکت کنندگان سه گروه در جداول 1 و 2 با یکدیگر مقایسه شده است.
قبل از اجرای مداخلات، میانگین نمره اضطراب در گروه بادرنجبویه 35/1±68/53، در گروه بابونه 06/1±93/52 و در گروه کنترل 08/1±81/52 بود. طبق نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه، سه گروه مورد مطالعه از نظر میانگین نمره اضطراب قبل از مداخله تفاوت آماری معناداری با یکدیگر نداشتند (85/0=p). جهت بررسی تأثیر گذار بودن مداخلات انجام شده، ابتدا میانگین تغییرات نمره اضطراب پس از هریک از مراحل مداخله نسبت به پیش آزمون سنجیده شد و سپس میانگین تغییرات نسبت به پیش آزمون بین سه گروه و دو به دو بین گروه‌ها مقایسه شد. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که میانگین تغییرات نمره اضطراب پس از مرحله دوم مداخله تا پایان مداخلات (پس از مرحله نهم) به‌طور معناداری بین سه گروه مورد مطالعه متفاوت بود (05/0>p). همچنین نتایج آزمون توکی نشان داد که در مراحل دوم تا نهم مداخله، میانگین تغییرات نمره اضطراب در گروه بادرنجبویه و گروه بابونه به‌طور معناداری نسبت به گروه کنترل بیشتر بود. نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همچنین نشان داد که دو گروه بادرنجبویه و گروه بابونه از نظر میانگین تغییرات نمره اضطراب در هیچ یک از مراحل مطالعه تفاوت آماری معناداری با یکدیگر نداشتند. نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون توکی در جدول 3 نمایش داده شده است.
بحث
پژوهش حاضر با هدف مقایسه تأثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت ا... کاشانی شهرکرد انجام شد. در این پژوهش 96 نفر از بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در سه گروه بابونه، بادرنجبویه و کنترل شرکت داشتند. در ادامه نتایج حاصل از پژوهش مورد بحث قرار می‌گیرد.
اضطراب باعث کاهش مقاومت بدن در مقابل عوامل عفونت زا، تمایل بیشتر به استفاده از داروهای مسکن و ضد درد، به تأخیر افتادن روند بهبودی زخم، اتلاف انرژی جسمانی و روانی و در نهایت افزایش مدت اقامت بیمار در بیمارستان می‌گردد. اضطراب حاصل از عمل جراحی همچنین می‌تواند باعث افزایش ترشح هورمون‌ها، بروز آریتمی های قلبی، سوءتغذیه، عدم تعادل آب و الکترولیت و افزایش فشارخون شده و در نهایت کیفیت زندگی بیماران را تحت تأثیر قرار دهد (4). بنابراین با توجه به اثرات زیان باری که اضطراب در پیش آگهی اعمال جراحی دارد، پیشگیری، تشخیص و درمان آن می‌تواند نقش مهمی در بهبود کلی نتایج اعمال جراحی داشته باشد (2).
برای کنترل اضطراب معمولاً از مداخلات دارویی نظیر تجویز بنزودیازپین ها استفاده می‌شود. این داروها اثرات تسکین دهنده، خواب آور و شل کنندگی عضلات دارند. اما استفاده مکرر از این داروها بخصوص در طولانی مدت می‌تواند منجر به ایجاد عوارضی نظیر افت فشار خون، تهوع و استفراغ، تضعیف تنفس، خواب آلودگی، احتمال سقوط بیمار، عدم تعادل و سبکی سر و وابستگی به دارو شود. بنابراین، در سال‌های اخیر پژوهش‌های متعددی با هدف بررسی شیوه‌های جایگزین کنترل درد و اضطراب پس از جراحی با استفاده از روش‌های طب مکمل و جایگزین انجام شده است (1, 5).
یکی از استراتژی‌های غیردارویی کاهش درد و اضطراب بیماران پس از جراحی، استفاده از روش‌های طب مکمل و جایگزین می‌باشد که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب نموده است. سازمان جهانی بهداشت طب مکمل و جایگزین را به عنوان روش‌های تشخیصی، درمانی و پیشگیری کننده از بیماری که به واسطه کل نگر بودن، برطرف کننده‌ی نیازهای پاسخ داده نشده‌ی بیماران در سیستم پزشکی رایج است و تکمیل کننده درمان‌های طب رایج می‌باشد، تعریف نموده است (6).
در دوران مدرن امروز، عوارض جانبی بسیاری از داروهای شیمیایی باعث شده است که افراد جامعه به سوی طبیعیت و استفاده مجدد از داروهایی که منشأ طبیعی و گیاهی دارند روی آورند. به طوری که بازار جهانی گیاهان دارویی به رقمی بالغ بر 30 میلیار دلار می‌رسد و می‌تواند 20 درصد بازار دارویی دنیا را تشکیل دهد. به علاوه تنوع داروهای گیاهی در ایران و عوارض جانبی ناچیز آنها، باعث افزایش گرایش به سمت استفاده از آنها شده است (7). در این مطالعه تأثیر چای بابونه و بادرنجبویه در بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی بررسی شده است که در ادامه به خواص این دو گیاه می‌پردازیم:
گیاه بابونه که با نام علمی Matricaria chamomilla.l شناخته می‌شود، یکی از گیاهان دارویی است که به طور رایج برای بیماری‌های مختلفی نظیر اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرد (8). برای گیاه بابونه خواص درمانی مختلفی از جمله اثرات ضدالتهاب، ضد تهوع، ضدباکتریایی و ضد اسپاسم ذکر شده است. از دیگر خواص این گیاه می‌توان به تسریع فرآیند بهبودی زخم‌ها، مقوی معده، ضد استفراغ و اسهال، ضد درد، ضد تشنج و آرام بخشی اشاره کرد (9). آپی ژنین موجود در عصاره این گیاه لیگاند (متصل شونده) گیرنده بنزودیازپین در مغز بوده و می‌تواند خاصیت ضداضطراب و آرام بخشی ایجاد نماید (10). از نظر ایمنی تجویز این گیاه، سازمان غذا و داروی آمریکا بابونه را در دسته داروهای به طور کلی ایمن شناخته شده یا GRAS) طبقه‌بندی نموده است (11). در کتاب «بابونه، جنبه‌های پزشکی، بیوشیمیایی و کشاورزی» نیز گزارش شده است که کومارین موجود در بابونه با وارفاین تداخل فارماکودینامیکی دارد، و گیاه بابونه با سیکلوسپورین‌ها تداخل فارماکوکینتیکی ایجاد می‌کند (12).
بادرنجبویه که با نام علمی Melissa Officinalis شناخته می‌شود، گیاهی چندساله از خانواده‌ی lamiaceae می‌باشد. برای این گیاه خواصی نظیر ضدتشنج، ضداضطراب، ضد درد، خواب آور، ضد ویروس و ضد میکروب، آنتی اکسیدان، ضدالتهاب، تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر ذکر شده است (13). نتایج آنالیزهای شیمیایی نشان می‌دهد که ترکیب اصلی موجود در بادرنجبویه، اسید رزمارینیک است، و بیشتر خواص درمانی بادرنجبویه به دلیل وجود این ماده می‌باشد. اسید رزمارینیک موجود در بادرنجبویه فعالیت آنزیم GABA-transaminase را محدود نموده و باعث افزایش سطح GABA می‌شود. بنابراین بادرنجبویه می‌تواند باعث کاهش اضطراب گردد (14). شاکری و همکاران در مطالعه‌ی مروری خود گزارش کرده است که تجویز خوراکی بادرنجبویه به مدت حداکثر هشت هفته نسبتاً به خوبی تحمل می‌شود و استفاده از عصاره‌ی حاوی بادرنجبویه در انسان ایمن است (15). Posadzki و همکاران در سال 2012 در مطالعه‌ی خود تحت عنوان «تداخل گیاهان با داروها: بررسی کلی مرورهای سیستماتیک»، گزارش کرده‌اند که بادرنجبویه با باربیتورات‌ها، داروهای آرام بخش و بازدارنده‌های بازجذب سروتونین تداخل دارد و اثر باربیتورات ها و داروهای آرام بخش را افزایش و اثر داروهای بازندارنده بازجذب سروتونین را کاهش می‌دهد. بنابراین گیاه بادرنجبویه در بیمارانی که این داروها را مصرف می‌نمایند، باید با احتیاط تجویز شود (16).
پرستاری یکی از اولین حرفه‌هایی است که بستر استفاده از طب مکمل را تسهیل نمود، زیرا پرستاران به بیماران نگاه کل نگر دارند و طب مکمل و جایگزین پاسخگوی این فلسفه می‌باشد. به همین دلیل در طبقه بندی مداخلات پرستاری، از طب مکمل و جایگزین نیز نام برده شده است و پرستاران این صلاحیت را دارند که جهت بهبود نشانه‌های بیماری از درمان‌های طب مکمل استفاده نمایند (6). به علاوه از آنجایی که مداخلات طب مکمل مؤثر، ارزان، کم‌خطر، غیر تهاجمی و ارزان هستند، بیماران به استفاده از این روش‌ها تمایل زیادی نشان می‌دهند و امروزه درمان با طب مکمل و جایگزین مقبولیت زیادی بین افراد جامعه پیدا کرده است (17).
با توجه به عوارض و مشکلاتی که اضطراب می‌تواند برای بیماران پس از جراحی ایجاد نماید و همچنین عوارض جانبی داروهای ضداضطراب و چالش‌برانگیز بودن کنترل اضطراب این بیماران به طور مناسب، ضرورت مطالعه‌ای جهت کنترل هرچه بهتر اضطراب بیماران پس از جراحی ارتوپدی حس گردید. با استفاده از گیاهان دارویی مناسب، می‌توان نیاز به تجویز داروهای شیمیایی و درنتیجه عوارض جانبی آنها را کاهش داد و حتی اضطراب بیماران را به طور موثرتری کنترل نمود. از سوی دیگر، همان طور که مطالب فوق نشان می‌دهد، مصرف بابونه و بادرنجبویه می‌تواند به کنترل اضطراب افراد مختلف کمک نماید و به‌طور کلی ایمن و کم خطر است و عوارض جانبی قابل توجهی به همراه ندارد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی بررسی تأثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکرد انجام شد.
روش کار
مطالعه حاضر از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی بود که از تاریخ 20/8/96 تا تاریخ 31/2/97 در بخش‌های ارتوپدی مرکز آموزشی درمانی آیت ا... کاشانی شهرکرد انجام شد. لازم به ذکر است که این مطالعه در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد با کد IR.SKUMS.Rec.156 و همچنین در مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران با کد IRCT20170122032101N2 تأیید شده است.
معیارهای ورود به مطالعه شامل بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی، بستری ماندن در بخش حداقل سه روز بعد از عمل جراحی (با توجه به نوع جراحی و وضعیت بالینی بیمار و نظر پزشک معالج قابل تشخیص می‌باشد)، طبیعی بودن رفلکس بلع پس از جراحی، مایل بودن به شرکت در مطالعه، سن بالای 15 سال، آگاه بودن بیمار به شخص، زمان و مکان، عدم دریافت داروهای ضد اضطراب در 24 ساعت گذشته، عدم وجود بیماری‌های زمینه‌ای که باعث درد یا اضطراب می‌شود، عدم وجود بیماری روانی فعال و عقب افتادگی ذهنی، عدم وجود سابقه‌ی حساسیت به بابونه و بادرنجبویه، عدم دریافت وارفارین (با مراجعه به پرونده و کاردکس بیمار بررسی گردید)، عدم دریافت داروهای ضدصرع، بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و خواب‌آورها مثل زولپیدم، عدم دریافت داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و داروهای بازدارنده بازجذب سروتونین (SSRI)، عدم مصرف داروهای هایپر و هایپوتیروئیدی (به دلیل احتمال تداخل با بادرنجبویه یا بابونه)، عدم ابتلا به آسم و طبیعی بودن عملکرد کلیه و کبد بیمار (طبق اظهار بیمار مبنی بر نداشتن سابقه بیماری کبدی و کلیوی و بررسی آزمایشات موجود در پرونده) بود. معیارهای خروج نیز شامل عدم تمایل به ادامه شرکت در مطالعه و ایجاد حساسیت نسبت به بابونه یا بادرنجبویه بود.
حجم نمونه بر اساس فرمول زیر 32 نفر در هر گروه محاسبه گردید:
N= (Z1-α/2+Z1-β)2 (s12+s22)/d2
d=
Z1-α/2=1.96
Z1-β= 0.84
d= 0.5
n=32
شرکت کنندگان از بین بیماران پس از جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکرد که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، به روش در دسترس انتخاب و به طور تصادفی به سه گروه بابونه، بادرنجبویه و کنترل تقسیم شدند. تصادفی سازی به روش بلوک بندی انجام گردید. تصافی سازی به روش بلوک بندی و بر اساس متغیرهای گروه سنی، جنسیت و اعتیاد انجام شد. از آنجا که اعتیاد می‌تواند به عنوان یک متغیر مخدوش گر عمل کند و عاملی تعیین کننده در میزان اثرگذاری مداخلات باشد، یکی از متغیرهای مهم درنظر گرفته شده جهت تصادفی سازی و تعیین تعداد بلوک‌ها، متغیر اعتیاد بود. با انجام این کار، نمونه گیری و تصادفی سازی به گونه‌ای طراحی شد که نیمی از شرکت کنندگان اعتیاد داشته باشند و نیمی از شرکت کنندگان فاقد اعتیاد باشند تا از تأثیر این متغیر بر نتایج و مخدوش شدن نتایج پیشگیری شود. تعداد بلوک‌ها از ضرب حالات هر متغیر در یکدیگر به دست آمد. گروه سنی چهار حالت (15 تا 25 سال، 25 تا 35 سال، 35 تا 45 سال، بیشتر از 45 سال)، جنسیت دو حالت و اعتیاد دو حالت داشت و در مجموع تعداد 16 بلوک تعیین گردید. بر این اساس، هشت بلوک با ظرفیت کلی 48 نفر به بیماران مذکر و هشت بلوک با ظرفیت کلی 48 نفر به بیماران مؤنث تخصیص یافت. ظرفیت هر بلوک از تقسیم حجم نمونه کلی بر تعداد بلوک‌ها به دست آمد که ظرفیت هر بلوک شش نفر تعیین شد. از آنجا که این مطالعه شامل سه گروه بود، هر بلوک شش نفره به دو بلوک سه نفره تقسیم گردید. جهت تخصیص بیماران هر بلوک به گروه بابونه، بادرنجبویه و کنترل، ابتدا پژوهشگر براساس اطلاعات بیماران مشخص می‌نمود که هر بیمار به کدام بلوک تعلق می‌گیرد، سپس از بیماران درخواست می‌نمود از بین کارت‌هایی که روی آنها حروف A,B,C نوشته شده بود یکی را انتخاب نماید، در صورتی‌که بیمار حرف A را انتخاب می‌نمود به گروه بابونه، در صورتی‌که حرف B را انتخاب می‌نمود به گروه کنترل و در صورتی‌که حرف C را انتخاب می‌نمود به گروه بادرنجبویه تخصیص می‌یافت. بیمار بعدی که وارد هر بلوک می‌شد، بر اساس این‌که بیمار قبلی هر بلوک به چه گروهی تخصیص یافته است حق انتخاب داشت، به عنوان مثال در صورتی‌که اولین بیمار در بلوک اول کارت A را برمی‌داشت، بیمار دومی که وارد این بلوک می‌شد باید از بین حروف B و C انتخاب می‌نمود، و در صورتی‌که بیمار دوم حرف B را انتخاب می‌نمود، بیمار سوم که وارد بلوک می‌شد ناچاراً باید به گروه C اختصاص می‌یافت. حین نمونه گیری مشخص گردید که امکان تأمین 48 نفر نمونه از بیماران مؤنث که 24 تای آنها هم معتاد باشند، وجود ندارد و بلوک‌های بیماران مؤنث نیز به بیماران مذکر تخصیص یافت و پژوهش تنها روی بیماران مذکر انجام گردید.
ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه اضطراب حالت اشپیل‌برگر بود. پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک حاوی سوالاتی درباره سن، جنسیت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، اعتیاد به مواد مخدر و اطلاعاتی از این قبیل بود که قبل از انجام مداخلات توسط شرکت کنندگان تکمیل شد.
اضطراب بیماران با استفاده از پرسشنامه اضطراب اشپیل‌برگر سنجیده شد. پرسشنامه اضطراب در ابتدا توسط کتل (1961) و سپس اشپیل‌برگر (1970) به طور تکامل یافته‌تری ارائه گردید. اشپیل‌برگر یکی از معروف‌ترین ابزارهای سنجش اضطراب است. این پرسشنامه حاوی دو قسمت با تعداد 20 سؤال است، که یک قسمت اضطراب آشکار (اضطرابی که فرد در همان لحظه بررسی تجربه می‌کند) و قسمت دیگر اضطراب پنهان (اضطرابی که به دلیل ابعاد شخصیتی فرد ایجاد می‌شود) را بررسی می‌نماید. در پژوهش حاضر، از آنجا که اضطراب بیماران 30 دقیقه پس از تجویز هر دوز سنجیده می‌شد تنها اضطراب آشکار بیماران مورد ارزیابی قرار گرفته است، چرا که تغییر در اضطراب پنهان نیازمند گذر زمان (یک ماه و بیشتر) می‌باشد. پرسشنامه اضطراب آشکار حاوی 20 گویه بر اساس مقیاس لیکرت چهارجوابی با گزینه‌های خیلی کم، کم، زیاد و خیلی زیاد است و به هر گزینه امتیاز 1 تا 4 داده می‌شود که توسط فرد تکمیل می‌گردد. نمرات حاصل بین 80-20 است که امتیاز 39-20 در گروه اضطراب خفیف، امتیاز 59-40 در گروه اضطراب متوسط، امتیاز 79-60 در گروه اضطراب شدید و امتیاز 80 در گروه اضطراب خیلی شدید قرار می‌گیرند. روایی و پایایی این پرسشنامه برای اندازه گیری اضطراب در مطالعات مختلف در خارج از کشور بررسی و پایایی آن 92/0 تا 96/0 گزارش شده است که نشان دهنده پایایی بالای این ابزار است (18). ضریب آلفای کرونباخ برای نسخه فارسی پرسشنامه اضطراب آشکار اشپیل‌برگر 91/0 گزارش شده است (19).
جهت انجام پژوهش، ابتدا روش مطالعه و اهداف آن برای بیماران شرح داده شد، و درصورت تمایل آنان به شرکت در این پژوهش، از آنان رضایت نامه کتبی گرفته شد. سپس قبل از اجرای مداخلات، سطح اضطراب بیماران با استفاده از پرسشنامه اضطراب آشکار اشپیل برگر سنجیده شد. سپس برای هر گروه، بادرنجبویه، بابونه یا چای سیاه با دوز و روشی که در زیر آورده شده است تجویز شد.
گروه بادرنجبویه: برای این گروه چای کیسه‌ای بادرنجبویه تولید شده توسط شرکت گلنوش دربند تهران تجویز شد که هر کیسه (Tea bag) از آن حاوی یک گرم بادرنجبویه است. چای بادرنجبویه طبق مطالعه مجاب و همکاران (20) روزانه سه بار و در ساعات شش صبح، دو بعداز ظهر و 10 شب تجویز شد. به این صورت که هربار یک کیسه چای (tea bag) حاوی بادرنجبویه در 150 میلی‌لیتر آب جوش به مدت پنج دقیقه قرار داده و سپس به مصرف بیمار رسید.
گروه بابونه: برای گروه بابونه چای کیسه‌ای بابونه تولید شده توسط شرکت گلنوش دربند تهران تجویز شد که هرکیسه حاوی یک گرم گیاه بابونه است. از آنجا که مدت زمان انجام مداخلات در هر سه گروه باید یکسان باشد، بنابراین چای بابونه نیز سه بار در روز و طبق روش و ساعات ذکر شده در گروه بادرنجبویه تجویز شد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که پژوهشگر هیچ‌گونه گرنتی از شرکت گلنوش دربند تهران دریافت ننموده است.
گروه کنترل: گروه کنترل: برای گروه کنترل نیز، طبق مطالعه‌ی چهرودی و همکاران که تأثیر چای بادرنجبویه بر استرس، اضطراب، افسردگی و بی خوابی بیماران دچار سوختگی سنجیده است و برای گروه کنترل چای سیاه تجویزه شده (21)، چای سیاه کیسه‌ای در ساعات ذکر شده تجویز شد.
اضطراب شرکت کنندگان یک مرتبه قبل از مداخلات و نه بار پس از اجرای مداخلات (روزانه سه بار و نیم ساعت پس از هربار تجویز چای به مدت سه روز) اندازه‌گیری شد. پس از اتمام مداخلات، میانگین نمره اضطراب قبل و بعد از هریک از مراحل مداخله بین سه گروه مورد مطالعه مقایسه شد. جهت آنالیز داده‌ها از آمار توصیفی (شامل فراوانی و درصد و میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (شامل آزمون آنالیز واریانس یک طرفه جهت مقایسه میانگین متغیرها بین سه گروه، توکی جهت مقایسه میانگین متغیرها بین دو گروه، فیشر و کای اسکوئر جهت مقایسه متغیرهای کیفی بین دو سه گروه مورد مطالعه) استفاده گردید. سطح معناداری کمتر از 05/0 درنظر گرفته شد. آنالیزها توسط نرم افزار SPSS انجام شد.
از آنجا که گیاهان دارویی مورد استفاده در این مطالعه به شکل چای برای بیماران تجویز می‌شد، پژوهشگر و شرکت کنندگان در مطالعه قادر بودند نوع چای را از رنگ، بو و طعم آن تشخیص دهند و نسبت به مداخله‌ای که برای هر فرد انجام می‌شد آگاه می‌شدند. بنابراین، در مطالعه حاضر امکان کورسازی فرد انجام دهنده مداخلات و بیماران شرکت کننده در مطالعه وجود نداشت. با اینحال فرد مسئول تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده، نسبت به تخصیص هر شرکت کننده به گروه‌های مطالعه بی‌اطلاع بود.
یافته‌ها
مطالعه حاضر با هدف مقایسه تأثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت الله کاشانی شهرکردانجام شد و در مجموع 96 بیمار در این مطالعه شرکت داشتند. لازم به ذکر است که حین انجام مداخلات یک نفر به دلیل ابتلا به تب پس از جراحی و چهار نفر به دلیل عدم تمایل به شرکت در ادامه مطالعه، از مطالعه خارج شدند، اما از آنجا که روش نمونه‌گیری به صورت بلوک بندی بود، نمونه گیری تا تکمیل 96 نفر حجم نمونه ادامه یافت.
میانگین سن شرکت کنندگان در گروه بادرنجبویه 22/13±09/36، در گروه بابونه 93/12±28/36 و در گروه کنترل 07/13±34/36 بود. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که سه گروه مورد مطالعه از نظر میانگین سن تفاوت آماری معناداری با یکدگیر نداشتند (997/0=P). سه گروه مورد مطالعه از نظر سایر متغیرهای دموگرافیک نظیر وضعیت تأهل، تشخیص بیماری، وضعیت تحصیلات، و اعتیاد به مواد مخدر نیز تفاوت آماری معناداری نداشتند. متغیرهای دموگرافیک شرکت کنندگان سه گروه در جداول 1 و 2 با یکدیگر مقایسه شده است.
قبل از اجرای مداخلات، میانگین نمره اضطراب در گروه بادرنجبویه 35/1±68/53، در گروه بابونه 06/1±93/52 و در گروه کنترل 08/1±81/52 بود. طبق نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه، سه گروه مورد مطالعه از نظر میانگین نمره اضطراب قبل از مداخله تفاوت آماری معناداری با یکدیگر نداشتند (85/0=p). جهت بررسی تأثیر گذار بودن مداخلات انجام شده، ابتدا میانگین تغییرات نمره اضطراب پس از هریک از مراحل مداخله نسبت به پیش آزمون سنجیده شد و سپس میانگین تغییرات نسبت به پیش آزمون بین سه گروه و دو به دو بین گروه‌ها مقایسه شد. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که میانگین تغییرات نمره اضطراب پس از مرحله دوم مداخله تا پایان مداخلات (پس از مرحله نهم) به‌طور معناداری بین سه گروه مورد مطالعه متفاوت بود (05/0>p). همچنین نتایج آزمون توکی نشان داد که در مراحل دوم تا نهم مداخله، میانگین تغییرات نمره اضطراب در گروه بادرنجبویه و گروه بابونه به‌طور معناداری نسبت به گروه کنترل بیشتر بود. نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همچنین نشان داد که دو گروه بادرنجبویه و گروه بابونه از نظر میانگین تغییرات نمره اضطراب در هیچ یک از مراحل مطالعه تفاوت آماری معناداری با یکدیگر نداشتند. نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون توکی در جدول 3 نمایش داده شده است.
بحث
پژوهش حاضر با هدف مقایسه تأثیر چای بادرنجبویه و چای بابونه بر اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در مرکز آموزشی درمانی آیت ا... کاشانی شهرکرد انجام شد. در این پژوهش 96 نفر از بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی در سه گروه بابونه، بادرنجبویه و کنترل شرکت داشتند. در ادامه نتایج حاصل از پژوهش مورد بحث قرار می‌گیرد.
جدول 1. میانگین سن شرکت کنندگان سه گروه
| نتایج آزمون تحلیل واریانس یکطرفه | انحراف معیار± میانگین | حداکثر | حداقل | تعداد | متغیر / گروه |
| 003/0F=،997/0P= | سن | ||||
| 22/13±09/36 | 60 | 15 | 32 | بادرنجبویه | |
| 93/12±28/36 | 60 | 15 | 32 | بابونه | |
| 07/13±34/36 | 60 | 15 | 32 | کنترل |
| P- value | کل | کنترل | بابونه | بادرنجبویه | گروه‌ها | ||||
| درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | ||
| 708/0 | وضعیت تأهل* | ||||||||
| 2/31 | 30 | 6/40 | 13 | 2/31 | 10 | 9/21 | 7 | مجرد | |
| 4/60 | 58 | 1/53 | 17 | 2/56 | 18 | 9/71 | 23 | متأهل | |
| 1/3 | 4 | 1/3 | 1 | 2/6 | 2 | 1/3 | 1 | مطلقه | |
| 1/3 | 4 | 1/3 | 1 | 2/6 | 2 | 1/3 | 1 | همسر فوت شده | |
| 100 | 96 | 100 | 32 | 100 | 32 | 100 | 32 | کل | |
| 242/0 | تشخیص بیماری* | ||||||||
| 4/10 | 10 | 1/3 | 1 | 4/9 | 3 | 8/18 | 6 | عمل لگن | |
| 4/35 | 34 | 4/34 | 11 | 6/40 | 13 | 2/31 | 10 | عمل ران | |
| 4/10 | 10 | 2/6 | 2 | 6/15 | 5 | 4/9 | 3 | عمل زانو | |
| 4/34 | 33 | 50 | 16 | 1/28 | 9 | 25 | 8 | عمل ساق | |
| 4/9 | 9 | 2/6 | 2 | 2/6 | 2 | 6/15 | 5 | عمل کف‌پا | |
| 100 | 96 | 100 | 32 | 100 | 32 | 100 | 32 | کل | |
| 816/0 | وضعیت تحصیلات** | ||||||||
| 2/54 | 52 | 1/53 | 17 | 9/46 | 15 | 5/62 | 20 | زیردیپلم | |
| 1/27 | 26 | 1/28 | 9 | 2/31 | 10 | 9/21 | 7 | دیپلم | |
| 8/18 | 18 | 8/18 | 6 | 9/21 | 7 | 6/15 | 5 | دانشگاهی | |
| 100 | 96 | 100 | 32 | 100 | 32 | 100 | 32 | کل | |
| 1 | اعتیاد** | ||||||||
| 50 | 48 | 50 | 16 | 50 | 16 | 50 | 16 | بله | |
| 50 | 48 | 50 | 16 | 50 | 16 | 50 | 16 | خیر | |
| 100 | 96 | 100 | 32 | 100 | 32 | 100 | 32 | کل | |
جدول 3. مقایسه میانگین نمره و میانگین تغییرات نمره اضطراب بین سه گروه مورد مطالعه
| متغیر | گروه بادرنجبویه | گروه بابونه | گروه کنترل | مقایسه بین سه گروه * | مقایسه گروه بادرنجبویه با گروه کنترل ** | مقایسه گروه بابونه با گروه کنترل ** | مقایسه گروه بادرنجبویه با گروه بابونه ** |
| میانگین نمره اضطراب قبل از اجرای مداخلات | 35/1±68/53 | 06/1±93/52 | 08/1±81/52 | 162/0= F 85/0=P | 858/0=P | 997/0=P | 89/0=P |
| میانگین تغییرات نمره اضطراب نسبت به پیش‌آزمون | |||||||
| مرحله اول | 29/0±53/0- | 45/0±56/0- | 20/0±34/0 | 30/2= F 10/0=P | 16/0=P | 146/0=P | 99/0=P |
| مرحله دوم | 32/0±46/1- | 73/0±84/1- | 21/0±25/0 | 40/5= F 006/0=P | 035/0=P | 008/0=P | 84/0=P |
| مرحله سوم | 39/0±56/3- | 63/0±06/5- | 28/0±0 | 75/31= F 001/0>P | 001/0P< | 001/0P< | 06/0=P |
| مرحله چهارم | 75/0±84/12- | 81/0±62/13- | 329/71±09/8- | 86/17= F 001/0>P | 001/0P< | 001/0P< | 71/0=P |
| مرحله پنجم | 73/0±46/14- | 86/0±15- | 50/0±75/8- | 29/23= F 001/0>P | 001/0P< | 001/0P< | 86/0=P |
| مرحله ششم | 89/0±31/16- | 91/0±75/16- | 55/0±37/10- | 34/19= F 001/0>P | 001/0P< | 001/0P< | 92/0=P |
| مرحله هفتم | 14/1±56/24- | 94/0±34/24- | 69/0±53/18- | 03/10= F 001/0>P | 001/0P< | 001/0P< | 98/0=P |
| مرحله هشتم | 25/1±84/25- | 91/0±62/25- | 72/0±09/20- | 86/10= F 001/0>P | 001/0P< | 001/0P< | 98/0=P |
| مرحله نهم | 26/1±53/26- | 97/0±28/26- | 82/0±75/21- | 69/6= F 002/0=P | 005/0=P | 008/0=P | 98/0=P |
شکل 1. میانگین نمره اضطراب شرکت کنندگان طی مراحل مختلف مداخله در سه گروه مورد مطالعه
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین تغییرات نمره اضطراب در گروه بادرنجبویه در تمامی مراحل نسبت به گروه کنترل بیشتر بود و این تفاوت پس از مرحله دوم تا نهم مداخله از نظر آماری معنادار بود (05/0>P). این امر نشان دهنده تأثیرات مناسب بادرنجبویه در کاهش اضطراب بیماران تحت جراحی ارتوپدی اندام تحتانی می‌باشد. در این راستا چهرودی و همکاران تأثیر بادرنجبویه را بر اضطراب بیماران دچار سوختگی سنجیدند و گزارش کردند که اضطراب گروه دریافت کننده بادرنجبویه به طور معناداری نسبت به گروه کنترل کاهش یافت (21). این نتایج همسو با نتایج مطالعه حاضر می‌باشد. در این مطالعه بادرنجبویه به صورت چای تجویز شده و برای گروه کنترل چای سیاه تجویز شده است که مشابه مطالعه حاضر می‌باشد. اما این مطالعه چای بادرنجبویه را به مدت 20 روز، دو بار در روز تجویز نموده که از این نظر با مطالعه حاضر متفاوت می‌باشد. همچنین cases و همکاران (2011) تأثیر بادرنجبویه را بر اضطراب خفیف تا متوسط سنجیدند و گزارش کردند که در افراد مورد مطالعه، علایم اضطراب به میزان 18 درصد کاهش یافت (01/0>P) و 95 درصد از شرکت کنندگان به این درمان پاسخ دادند که از این میان اضطراب 70 درصد از شرکت کنندگان کاملاً برطرف شد (22). یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که گیاه بادرنجبویه بر اضطراب مؤثر است که همسو با یافته‌های مطالعه حاضر می‌باشد. اما در این مطالعه بادرنجبویه به صورت قرص‌های 300 میلی گرمی، دوبار در روز و به مدت 15 روز تجویز شده است که از این نظر با مطالعه حاضر تفاوت دارد. همچنین این مطالعه گروه کنترل نداشته و نتایج آن با گروه کنترل مقایسه نشده که از این نظر نیز با مطالعه حاضر تفاوت دارد. حیبر و همکاران (23) نیز تأثیر مکمل بادرنجبویه را بر اضطراب، استرس و افسردگی بیماران مبتلا به آنژین پایدار مزمن بررسی و گزارش نمودند که گیاه بادرنجبویه در کاهش اضطراب، استرس و افسردگی مؤثر است. در این مطالعه گیاه بادرنجبویه به میزان 3 گرم در روز تجویز شده است که از این نظر با مطالعه حاضر مشابه می‌باشد، اما این مطالعه بادرنجبویه را به مدت هشت هفته برای بیماران تجویز نموده است که از این نظر با مطالعه حاضر متفاوت می‌باشد. سعیدی و همکاران تأثیر قطره خوراکی بادرنجبویه را بر اضطراب کارکنان شرکت نفت بررسی نموده و گزارش کردند که مصرف قطره خوراکی بادرنجبویه به مدت پنج روز و روزانه دو مرتبه در کاهش اضطراب شرکت کنندگان مؤثر بود (24). نتایج این مطالعه از نظر تأثیر گیاه بادرنجبویه در کاهش اضطراب، با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همسو می‌باشد. در مطالعه مروری Gutiérrez و همکاران (25) نیز، از بادرنجبویه به عنوان گیاهی دارای خاصیت ضداضطرابی یاد شده است.
مطالب فوق نشان می‌دهد که در اکثر مطالعاتی که تاثیرات ضداضطرابی بادرنجبویه را بررسی کرده‌اند، تجویز این گیاه در اشکال مختلف از جمله قرص، کپسول، دمنوش و قطره خوراکی در کاهش میزان اضطراب بیماران مختلف هم در کوتاه مدت و هم در طولانی مدت مؤثر واقع شده است. درمورد مکانیسم اثر بادرنجبویه در کاهش اضطراب، تا کنون مطالعات مختلفی با هدف بررسی این موضوع انجام شده است. به‌طور کلی نتایج مطالعات نشان داده است که بادرنجبویه حاوی ترکیباتی نظیر رزمارینیک اسید، اورسولیک اسید و اولئانیک اسید است. این ترکیبات می‌توانند فعالیت آنزیم GABA-transaminase را محدود نموده و باعث افزایش سطح ماده GABA در مغز شوند. به این دلیل بادرنجبویه می‌تواند باعث کاهش اضطراب شود (14).
نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر نشان داد که میانگین تغییرات نمره اضطراب در گروه بابونه در تمامی مراحل مداخله نسبت به گروه کنترل بیشتر بود و این تفاوت در مرحله دوم تا نهم مداخله از نظر آماری معنادار بود (05/0>P). این نتایج نشان دهنده کاهش بیشتر در سطح اضطراب بیماران دریافت کننده بابونه و بیانگر تأثیرات مناسب تجویز چای بابونه در کاهش اضطراب بیماران پس از جراحی ارتوپدی اندام تحتانی می‌باشد. در این راستا، رحیمی و همکاران (26) در یک مطالعه مطالعه کارآزمایی بالینی تأثیر چای بابونه بر تنگی نفس و اضطراب مبتلایان به نارسایی مزمن قلبی را بررسی نمودند. نتایج این مطالعه نشان داد که مصرف چای بابونه به مدت چهار هفته و سه بار در روز، باعث کاهش معنادار اضطراب در شرکت کنندگان گروه آزمون نسبت به گروه کنترل شد. نتایج این مطالعه از نظر تأثیر چای بابونه در کاهش اضطراب، با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همسو می‌باشد، اما از نظر جمعیت مورد مطالعه و مدت زمان اجرای مداخلات با مطالعه حاضر تفاوت دارد. همچنین، در مطالعه رهنوردی و همکاران (27)، استنشاق اسانس بابونه در کاهش اضطراب در زنان نخست زا مؤثر بود که با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر مبنی بر تأثیر بابونه در کاهش اضطراب همسو می‌باشد. در مطالعه غلامی و همکاران (28) نیز، استنشاق اسانس بابونه به مدت بیست دقیقه در کاهش اضطراب بیماران کاندید آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی مؤثر بود که با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر مبنی بر تأثیر بابونه در کاهش اضطراب همسو می‌باشد. به علاوه، keefe و همکاران (29) و همچنین Amesterdam و همکاران (30) تأثیر بابونه را بر اختلال اضطراب فراگیر سنجیدند و گزارش کردند که درمان با بابونه تأثیرات ضداضطرابی در این بیماران دارد. این نتایج موید نتایج ضداضطرابی بابونه است که با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همخوانی دارد. تاثیرات ضد اضطرابی گیاه بابونه در مطالعات مروری نیز به تأیید رسیده است. به‌عنوان مثال، Sarris و همکاران در مطالعه مروری خود با عنوان «داروهای گیاهی برای درمان اضطراب» از بابونه به عنوان یک داروی ضد اضطراب یاد کرده و بیان نموده است که فلاوونوئید آپی ژنین موجود در گیاه بابونه یک لیگاند (متصل شونده) به گیرنده‌ی بنزودیازپین است و خاصیت ضداضطرابی این گیاه به دلیل این اتصال به گیرنده‌های بنزودیازپینی در مغز می‌باشد (14). Fedotava و همکاران (31) و Gray و همکاران (32) نیز در مطالعه مروری خود بابونه را یک گیاه دارای خاصیت ضداضطرابی معرفی نموده‌اند. به طور کلی، می‌توان از مطالب فوق استنباط نمود که مصرف گیاه بابونه در اشکال مختلف نظیر دمنوش، قطره استنشاقی و قرص‌های خوراکی می‌تواند خواص ضداضطرابی مناسبی داشته باشد.
از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به استفاده از داروهای گیاهی رایج و در دسترس، با عوارض جانبی اندک و مقبولیت وسیع بین افراد جامعه، جهت کاهش اضطراب بیماران اشاره نمود. گیاهان دارویی استفاده شده در این مطالعه، در جامعه به وفور موجود است و استفاده از آنها توسط پژوهشگران و بیماران بسیار آسان است. از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به عدم امکان کورسازی اشاره نمود. از آنجا که گیاهان دارویی مورد استفاده در این مطالعه به شکل چای برای بیماران تجویز می‌شد، پژوهشگر و شرکت کنندگان در مطالعه قادر بودند نوع چای را از رنگ، بو و طعم آن تشخیص دهند و نسبت به مداخله‌ای که برای هر فرد انجام می‌شد آگاه می‌شدند.
نتیجه گیری
به طور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تجویز گیاه بادرنجبویه و بابونه به صورت چای و به میزان سه بار در روز و به مدت سه روز می‌تواند در کاهش اضطراب بیماران پس از جراحی ارتوپدی اندام تحتانی مؤثر باشند. از آنجا که این دو گیاه جزو رایج‌ترین گیاهان دارویی مورد استفاده در جهان و ایران هستند و به طور کلی ایمن بوده و عوارض جانبی خطرناکی ایجاد نمی‌کنند، پرستاران و اعضای تیم بهداشت و درمان می‌توانند جهت مدیریت بهتر درد و اضطراب بیماران پس از جراحی، البته با درنظر گرفتن داروهای تجویز شده و شرایط بیمار از این دو گیاه استفاده نمایند. در نهایت از آنجا که تعداد مطالعات انجام شده در زمینه تاثیرات ضداضطرابی گیاهان بادرنجبویه و بابونه اندک است و نیاز به بررسی بیشتر خواص ضد اضطرابی این دوگیاه احساس می‌شود، پیشنهاد می‌گردد در آینده مطالعاتی در زمینه بررسی تاثیرات ضداضطرابی گیاه بادرنجبویه و بابونه در بیماران مختلف (نظیر سایر بیماران تحت جراحی، بیماران دارای اختلالات خلقی و ...) انجام شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از پایان نامه کارشناسی ارشد پرستاری است که توسط معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد با کد اخلاق IR.SKUMS.Rec.156 تأیید و حمایت مالی شده است. بدین‌وسیله از شرکت کنندگان در این مطالعه و همچنین از تمامی اساتید و عزیزانی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند تشکر و قدردانی می‌شود.
مطالب فوق نشان می‌دهد که در اکثر مطالعاتی که تاثیرات ضداضطرابی بادرنجبویه را بررسی کرده‌اند، تجویز این گیاه در اشکال مختلف از جمله قرص، کپسول، دمنوش و قطره خوراکی در کاهش میزان اضطراب بیماران مختلف هم در کوتاه مدت و هم در طولانی مدت مؤثر واقع شده است. درمورد مکانیسم اثر بادرنجبویه در کاهش اضطراب، تا کنون مطالعات مختلفی با هدف بررسی این موضوع انجام شده است. به‌طور کلی نتایج مطالعات نشان داده است که بادرنجبویه حاوی ترکیباتی نظیر رزمارینیک اسید، اورسولیک اسید و اولئانیک اسید است. این ترکیبات می‌توانند فعالیت آنزیم GABA-transaminase را محدود نموده و باعث افزایش سطح ماده GABA در مغز شوند. به این دلیل بادرنجبویه می‌تواند باعث کاهش اضطراب شود (14).
نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر نشان داد که میانگین تغییرات نمره اضطراب در گروه بابونه در تمامی مراحل مداخله نسبت به گروه کنترل بیشتر بود و این تفاوت در مرحله دوم تا نهم مداخله از نظر آماری معنادار بود (05/0>P). این نتایج نشان دهنده کاهش بیشتر در سطح اضطراب بیماران دریافت کننده بابونه و بیانگر تأثیرات مناسب تجویز چای بابونه در کاهش اضطراب بیماران پس از جراحی ارتوپدی اندام تحتانی می‌باشد. در این راستا، رحیمی و همکاران (26) در یک مطالعه مطالعه کارآزمایی بالینی تأثیر چای بابونه بر تنگی نفس و اضطراب مبتلایان به نارسایی مزمن قلبی را بررسی نمودند. نتایج این مطالعه نشان داد که مصرف چای بابونه به مدت چهار هفته و سه بار در روز، باعث کاهش معنادار اضطراب در شرکت کنندگان گروه آزمون نسبت به گروه کنترل شد. نتایج این مطالعه از نظر تأثیر چای بابونه در کاهش اضطراب، با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همسو می‌باشد، اما از نظر جمعیت مورد مطالعه و مدت زمان اجرای مداخلات با مطالعه حاضر تفاوت دارد. همچنین، در مطالعه رهنوردی و همکاران (27)، استنشاق اسانس بابونه در کاهش اضطراب در زنان نخست زا مؤثر بود که با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر مبنی بر تأثیر بابونه در کاهش اضطراب همسو می‌باشد. در مطالعه غلامی و همکاران (28) نیز، استنشاق اسانس بابونه به مدت بیست دقیقه در کاهش اضطراب بیماران کاندید آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی مؤثر بود که با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر مبنی بر تأثیر بابونه در کاهش اضطراب همسو می‌باشد. به علاوه، keefe و همکاران (29) و همچنین Amesterdam و همکاران (30) تأثیر بابونه را بر اختلال اضطراب فراگیر سنجیدند و گزارش کردند که درمان با بابونه تأثیرات ضداضطرابی در این بیماران دارد. این نتایج موید نتایج ضداضطرابی بابونه است که با نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر همخوانی دارد. تاثیرات ضد اضطرابی گیاه بابونه در مطالعات مروری نیز به تأیید رسیده است. به‌عنوان مثال، Sarris و همکاران در مطالعه مروری خود با عنوان «داروهای گیاهی برای درمان اضطراب» از بابونه به عنوان یک داروی ضد اضطراب یاد کرده و بیان نموده است که فلاوونوئید آپی ژنین موجود در گیاه بابونه یک لیگاند (متصل شونده) به گیرنده‌ی بنزودیازپین است و خاصیت ضداضطرابی این گیاه به دلیل این اتصال به گیرنده‌های بنزودیازپینی در مغز می‌باشد (14). Fedotava و همکاران (31) و Gray و همکاران (32) نیز در مطالعه مروری خود بابونه را یک گیاه دارای خاصیت ضداضطرابی معرفی نموده‌اند. به طور کلی، می‌توان از مطالب فوق استنباط نمود که مصرف گیاه بابونه در اشکال مختلف نظیر دمنوش، قطره استنشاقی و قرص‌های خوراکی می‌تواند خواص ضداضطرابی مناسبی داشته باشد.
از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به استفاده از داروهای گیاهی رایج و در دسترس، با عوارض جانبی اندک و مقبولیت وسیع بین افراد جامعه، جهت کاهش اضطراب بیماران اشاره نمود. گیاهان دارویی استفاده شده در این مطالعه، در جامعه به وفور موجود است و استفاده از آنها توسط پژوهشگران و بیماران بسیار آسان است. از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به عدم امکان کورسازی اشاره نمود. از آنجا که گیاهان دارویی مورد استفاده در این مطالعه به شکل چای برای بیماران تجویز می‌شد، پژوهشگر و شرکت کنندگان در مطالعه قادر بودند نوع چای را از رنگ، بو و طعم آن تشخیص دهند و نسبت به مداخله‌ای که برای هر فرد انجام می‌شد آگاه می‌شدند.
نتیجه گیری
به طور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تجویز گیاه بادرنجبویه و بابونه به صورت چای و به میزان سه بار در روز و به مدت سه روز می‌تواند در کاهش اضطراب بیماران پس از جراحی ارتوپدی اندام تحتانی مؤثر باشند. از آنجا که این دو گیاه جزو رایج‌ترین گیاهان دارویی مورد استفاده در جهان و ایران هستند و به طور کلی ایمن بوده و عوارض جانبی خطرناکی ایجاد نمی‌کنند، پرستاران و اعضای تیم بهداشت و درمان می‌توانند جهت مدیریت بهتر درد و اضطراب بیماران پس از جراحی، البته با درنظر گرفتن داروهای تجویز شده و شرایط بیمار از این دو گیاه استفاده نمایند. در نهایت از آنجا که تعداد مطالعات انجام شده در زمینه تاثیرات ضداضطرابی گیاهان بادرنجبویه و بابونه اندک است و نیاز به بررسی بیشتر خواص ضد اضطرابی این دوگیاه احساس می‌شود، پیشنهاد می‌گردد در آینده مطالعاتی در زمینه بررسی تاثیرات ضداضطرابی گیاه بادرنجبویه و بابونه در بیماران مختلف (نظیر سایر بیماران تحت جراحی، بیماران دارای اختلالات خلقی و ...) انجام شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از پایان نامه کارشناسی ارشد پرستاری است که توسط معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد با کد اخلاق IR.SKUMS.Rec.156 تأیید و حمایت مالی شده است. بدین‌وسیله از شرکت کنندگان در این مطالعه و همچنین از تمامی اساتید و عزیزانی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند تشکر و قدردانی می‌شود.
References
1. Imani F, Nasiri E, Akbari H, Safdari M. The effect of foot reflexology massage on overt anxiety and physiological parameters of patients undergoing tibia plaque surgery. Hayat. 2022;28(2):148-160.
2. Kamrani F, Nazari M, Sahebalzamani M, Amin G, Farajzadeh M. Effect of Aromatherapy With Lemon Essential Oil on Anxiety after Orthopedic Surgery. Iran J Rehabilit Res Nurs. 2016;2(4):26-31. doi: 10.21859/ijrn-02044
3. Imani F, Rahimzadeh P, Faiz SHR, Sayarifard A, Alebouyeh MR, Entezary SR. Comparison between the effect of 0.2% and 0.3% Bupivacaine in fascia iliac block on postoperative pain in patients with femoral or hip fracture. Anesthesiol Pain. 2015;5(4):59-68.
4. Tol A, Pardel Shahri M, Esmaelee Shahmirzadi S, Mohebbi B, Javadinia S. Effect of blended education program on anxiety among orthopedic patients surgery. J Nurs Educat. 2013;2(3):1-8.
5. Lee YL, Wu Y, Tsang HW, Leung AY, Cheung WM. A systematic review on the anxiolytic effects of aromatherapy in people with anxiety symptoms. J Altern Complement Med. 2011;17(2):101-108. doi: 10.1089/acm.2009.0277 pmid: 21309711
6. Zargarzadeh M, Memarian R. Assesing barriers for using of complementary medicine in relieving pain in patients by nurses. Quarter J Ners Manage. 2013;1(4):45-53.
7. Rashidi S, Farajee H, Jahanbin D, Mirfardi A. Evaluation of Knowledge, Belief and Operation of Yasouj People Towards Pharmaceutical Plants. J Med Plant. 2012;1(41):177-184.
8. Amsterdam JD, Shults J, Soeller I, Mao JJ, Rockwel lK, Newberg AB. Chamomile (matricaria recutita) may have antidepressant activity in anxious depressed humans-an exploratory study. Alternative Therapi Health Med. 2012;18(5):44.
9. Khalili H, Gholami A, Rad M, Ghorat F. The effect of inhalation of Matricaria chamomile essential oil on nausea following esophagogastroduodenoscopy. J Islam Iran Trad Med. 2022;13(3):195-202.
10. Abbasinia H, Alizadeh Z, Vakilian K, Jafari Z, Matoury poor P, Ranjbaran M. Effect of Chamomile extract on sleep disorder in menopausal women. Iran J Obstetric Gynecol Infertilit. 2016;19(20):1-7.
11. Srivastava JK, Shankar E, Gupta S. Chamomile: A herbal medicine of the past with bright future. Mol Med Rep. 2010;3(6):895-901. doi: 10.3892/mmr.2010.377 pmid: 21132119
12. Das M. Chamomile: medicinal, biochemical, and agricultural aspects: CRC Press2014. 138 p.
13. Emami M, Naseri M, Alijaniha F, Heidari MR. Anxiolytic effects of lemon balm in clinical studies: A systematic review. J Islam Iran Trad Med. 2019;10(1):37-46.
14. Sarris J, McIntyre E, Camfield DA. Plant-based medicines for anxiety disorders, part 2: a review of clinical studies with supporting preclinical evidence. CNS Drugs. 2013;27(4):301-319. doi: 10.1007/s40263-013-0059-9 pmid: 23653088
15. Shakeri A, Sahebkar A, Javadi B. Melissa officinalis L. - A review of its traditional uses, phytochemistry and pharmacology. J Ethnopharmacol. 2016;188:204-228. doi: 10.1016/j.jep.2016.05.010 pmid: 27167460
16. Posadzki P, Watson L, Ernst E. Herb-drug interactions: an overview of systematic reviews. Br J Clin Pharmacol. 2013;75(3):603-618. doi: 10.1111/j.1365-2125.2012.04350.x pmid: 22670731
17. Zamanzadeh V, Seyyedrasooli A, Parvan K, Aghakeshizadeh M. The effect of music on anxiety and pain in patients undergoing cholecystectomy. Med Surgic Nurs J. 2015;3(4):213-209.
18. Barnes LL, Harp D, Jung WS. Reliability generalization of scores on the Spielberger state-trait anxiety inventory. Educat Psychol Measure. 2002;62(4):603-618. doi: 10.1177/0013164402062004005
19. Teymouri F, Rajai N, Farsi Z, Pourmirzai M. The Effects of Inhaling Lavender Fragrance on Stress and Anxiety during Sheath Take out in Patients after Coronary Angiography. J Med Plant. 2019;18(72):78-89. doi: 10.29252/jmp.4.72.S12.78
20. Mojab F. The effect of Melissa officinalis extract on the severity of primary dysmenorrhea. Iran J Pharmaceut Res. 2017;16:171-177.
21. Chehroudi S, Fatemi, M. J., Saberi M, Salehi SH, Akbari H, Samimi R. Effects of Melissa officinalis L. on Reducing Stress, Alleviating Anxiety Disorders, Depression, and Insomnia, and Increasing Total Antioxidants in Burn Patients. Trauma Month.2016(Inpress). doi: 10.5812/traumamon.33630
22. Cases J, Ibarra A, Feuillere N, Roller M, Sukkar SG. Pilot trial of Melissa officinalis L. leaf extract in the treatment of volunteers suffering from mild-to-moderate anxiety disorders and sleep disturbances. Med J Nutrition Metab. 2011;4(3):211-218. doi: 10.1007/s12349-010-0045-4 pmid: 22207903
23. Haybar H, Javid AZ, Haghighizadeh MH, Valizadeh E, Mohaghegh SM, Mohammadzadeh A. The effects of Melissa officinalis supplementation on depression, anxiety, stress, and sleep disorder in patients with chronic stable angina. Clin Nutr ESPEN. 2018;26:47-52. doi: 10.1016/j.clnesp.2018.04.015 pmid: 29908682
24. Saeidi J, Khansari Z, Tozandejani H. The effectiveness of Melissa officinalis and Lavandula angustifolia in Anxiety of Oil Company Employees. J Sabzevar Univ Med Sci. 2020;26(6):687-694.
25. Guzmán Gutiérrez SL, Reyes Chilpa R, Bonilla Jaime H. Medicinal plants for the treatment of "nervios", anxiety, and depression in Mexican Traditional Medicine. Revista Brasileira de Farmacognosia. 2014;24(5):591-608. doi: 10.1016/j.bjp.2014.10.007
26. Rahimi M, Sanagoo A, Fatah ZAS, Bahnampour N, Jouybari L. Effect of Chamomile tea on the severity of dyspnea and anxiety in patients with chronic heart failure: a clinical trial study. J Gorgan Univ Med Sci. 2018;20(1):9-15.
27. Rahnavardi M, Heydarifard S, Mohammadi M. The Effect of Chamomile Odor on Anxiety and Some Consequences of Delivery in Primiparous Women. J Health Care. 2018;20(3):235-243. doi: 10.29252/jhc.20.3.235
28. Gholami A, Tabaraei Y, Ghorat F, Khalili H. The effect of inhalation of Matricaria chamomile essential oil on patients' anxiety before esophagogastroduodenoscopy. Govaresh. 2018;22(4):232-238.
29. Keefe JR, Mao JJ, Soeller I, Li QS, Amsterdam JD. Short-term open-label chamomile (Matricaria chamomilla L.) therapy of moderate to severe generalized anxiety disorder. Phytomedicine. 2016;23(14):1699-1705. doi: 10.1016/j.phymed.2016.10.013 pmid: 27912871
30. Amsterdam JD, Li Y, Soeller I, Rockwell K, Mao JJ, Shults J. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of oral Matricaria recutita (chamomile) extract therapy for generalized anxiety disorder. J Clin Psychopharmacol. 2009;29(4):378-382. doi: 10.1097/JCP.0b013e3181ac935c pmid: 19593179
31. Fedotova J, Kubatka P, Busselberg D, Shleikin AG, Caprnda M, Dragasek J, et al. Therapeutical strategies for anxiety and anxiety-like disorders using plant-derived natural compounds and plant extracts. Biomed Pharmacother. 2017;95:437-446. doi: 10.1016/j.biopha.2017.08.107 pmid: 28863384
32. Asher GN, Gerkin J, Gaynes BN. Complementary Therapies for Mental Health Disorders. Med Clin North Am. 2017;101(5):847-864. doi: 10.1016/j.mcna.2017.04.004 pmid: 28802467
2. Kamrani F, Nazari M, Sahebalzamani M, Amin G, Farajzadeh M. Effect of Aromatherapy With Lemon Essential Oil on Anxiety after Orthopedic Surgery. Iran J Rehabilit Res Nurs. 2016;2(4):26-31. doi: 10.21859/ijrn-02044
3. Imani F, Rahimzadeh P, Faiz SHR, Sayarifard A, Alebouyeh MR, Entezary SR. Comparison between the effect of 0.2% and 0.3% Bupivacaine in fascia iliac block on postoperative pain in patients with femoral or hip fracture. Anesthesiol Pain. 2015;5(4):59-68.
4. Tol A, Pardel Shahri M, Esmaelee Shahmirzadi S, Mohebbi B, Javadinia S. Effect of blended education program on anxiety among orthopedic patients surgery. J Nurs Educat. 2013;2(3):1-8.
5. Lee YL, Wu Y, Tsang HW, Leung AY, Cheung WM. A systematic review on the anxiolytic effects of aromatherapy in people with anxiety symptoms. J Altern Complement Med. 2011;17(2):101-108. doi: 10.1089/acm.2009.0277 pmid: 21309711
6. Zargarzadeh M, Memarian R. Assesing barriers for using of complementary medicine in relieving pain in patients by nurses. Quarter J Ners Manage. 2013;1(4):45-53.
7. Rashidi S, Farajee H, Jahanbin D, Mirfardi A. Evaluation of Knowledge, Belief and Operation of Yasouj People Towards Pharmaceutical Plants. J Med Plant. 2012;1(41):177-184.
8. Amsterdam JD, Shults J, Soeller I, Mao JJ, Rockwel lK, Newberg AB. Chamomile (matricaria recutita) may have antidepressant activity in anxious depressed humans-an exploratory study. Alternative Therapi Health Med. 2012;18(5):44.
9. Khalili H, Gholami A, Rad M, Ghorat F. The effect of inhalation of Matricaria chamomile essential oil on nausea following esophagogastroduodenoscopy. J Islam Iran Trad Med. 2022;13(3):195-202.
10. Abbasinia H, Alizadeh Z, Vakilian K, Jafari Z, Matoury poor P, Ranjbaran M. Effect of Chamomile extract on sleep disorder in menopausal women. Iran J Obstetric Gynecol Infertilit. 2016;19(20):1-7.
11. Srivastava JK, Shankar E, Gupta S. Chamomile: A herbal medicine of the past with bright future. Mol Med Rep. 2010;3(6):895-901. doi: 10.3892/mmr.2010.377 pmid: 21132119
12. Das M. Chamomile: medicinal, biochemical, and agricultural aspects: CRC Press2014. 138 p.
13. Emami M, Naseri M, Alijaniha F, Heidari MR. Anxiolytic effects of lemon balm in clinical studies: A systematic review. J Islam Iran Trad Med. 2019;10(1):37-46.
14. Sarris J, McIntyre E, Camfield DA. Plant-based medicines for anxiety disorders, part 2: a review of clinical studies with supporting preclinical evidence. CNS Drugs. 2013;27(4):301-319. doi: 10.1007/s40263-013-0059-9 pmid: 23653088
15. Shakeri A, Sahebkar A, Javadi B. Melissa officinalis L. - A review of its traditional uses, phytochemistry and pharmacology. J Ethnopharmacol. 2016;188:204-228. doi: 10.1016/j.jep.2016.05.010 pmid: 27167460
16. Posadzki P, Watson L, Ernst E. Herb-drug interactions: an overview of systematic reviews. Br J Clin Pharmacol. 2013;75(3):603-618. doi: 10.1111/j.1365-2125.2012.04350.x pmid: 22670731
17. Zamanzadeh V, Seyyedrasooli A, Parvan K, Aghakeshizadeh M. The effect of music on anxiety and pain in patients undergoing cholecystectomy. Med Surgic Nurs J. 2015;3(4):213-209.
18. Barnes LL, Harp D, Jung WS. Reliability generalization of scores on the Spielberger state-trait anxiety inventory. Educat Psychol Measure. 2002;62(4):603-618. doi: 10.1177/0013164402062004005
19. Teymouri F, Rajai N, Farsi Z, Pourmirzai M. The Effects of Inhaling Lavender Fragrance on Stress and Anxiety during Sheath Take out in Patients after Coronary Angiography. J Med Plant. 2019;18(72):78-89. doi: 10.29252/jmp.4.72.S12.78
20. Mojab F. The effect of Melissa officinalis extract on the severity of primary dysmenorrhea. Iran J Pharmaceut Res. 2017;16:171-177.
21. Chehroudi S, Fatemi, M. J., Saberi M, Salehi SH, Akbari H, Samimi R. Effects of Melissa officinalis L. on Reducing Stress, Alleviating Anxiety Disorders, Depression, and Insomnia, and Increasing Total Antioxidants in Burn Patients. Trauma Month.2016(Inpress). doi: 10.5812/traumamon.33630
22. Cases J, Ibarra A, Feuillere N, Roller M, Sukkar SG. Pilot trial of Melissa officinalis L. leaf extract in the treatment of volunteers suffering from mild-to-moderate anxiety disorders and sleep disturbances. Med J Nutrition Metab. 2011;4(3):211-218. doi: 10.1007/s12349-010-0045-4 pmid: 22207903
23. Haybar H, Javid AZ, Haghighizadeh MH, Valizadeh E, Mohaghegh SM, Mohammadzadeh A. The effects of Melissa officinalis supplementation on depression, anxiety, stress, and sleep disorder in patients with chronic stable angina. Clin Nutr ESPEN. 2018;26:47-52. doi: 10.1016/j.clnesp.2018.04.015 pmid: 29908682
24. Saeidi J, Khansari Z, Tozandejani H. The effectiveness of Melissa officinalis and Lavandula angustifolia in Anxiety of Oil Company Employees. J Sabzevar Univ Med Sci. 2020;26(6):687-694.
25. Guzmán Gutiérrez SL, Reyes Chilpa R, Bonilla Jaime H. Medicinal plants for the treatment of "nervios", anxiety, and depression in Mexican Traditional Medicine. Revista Brasileira de Farmacognosia. 2014;24(5):591-608. doi: 10.1016/j.bjp.2014.10.007
26. Rahimi M, Sanagoo A, Fatah ZAS, Bahnampour N, Jouybari L. Effect of Chamomile tea on the severity of dyspnea and anxiety in patients with chronic heart failure: a clinical trial study. J Gorgan Univ Med Sci. 2018;20(1):9-15.
27. Rahnavardi M, Heydarifard S, Mohammadi M. The Effect of Chamomile Odor on Anxiety and Some Consequences of Delivery in Primiparous Women. J Health Care. 2018;20(3):235-243. doi: 10.29252/jhc.20.3.235
28. Gholami A, Tabaraei Y, Ghorat F, Khalili H. The effect of inhalation of Matricaria chamomile essential oil on patients' anxiety before esophagogastroduodenoscopy. Govaresh. 2018;22(4):232-238.
29. Keefe JR, Mao JJ, Soeller I, Li QS, Amsterdam JD. Short-term open-label chamomile (Matricaria chamomilla L.) therapy of moderate to severe generalized anxiety disorder. Phytomedicine. 2016;23(14):1699-1705. doi: 10.1016/j.phymed.2016.10.013 pmid: 27912871
30. Amsterdam JD, Li Y, Soeller I, Rockwell K, Mao JJ, Shults J. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of oral Matricaria recutita (chamomile) extract therapy for generalized anxiety disorder. J Clin Psychopharmacol. 2009;29(4):378-382. doi: 10.1097/JCP.0b013e3181ac935c pmid: 19593179
31. Fedotova J, Kubatka P, Busselberg D, Shleikin AG, Caprnda M, Dragasek J, et al. Therapeutical strategies for anxiety and anxiety-like disorders using plant-derived natural compounds and plant extracts. Biomed Pharmacother. 2017;95:437-446. doi: 10.1016/j.biopha.2017.08.107 pmid: 28863384
32. Asher GN, Gerkin J, Gaynes BN. Complementary Therapies for Mental Health Disorders. Med Clin North Am. 2017;101(5):847-864. doi: 10.1016/j.mcna.2017.04.004 pmid: 28802467
نوع مطالعه: كاربردي |
موضوع مقاله:
گیاهان دارویی
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
