آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 2 - ( 5-1402 )
جلد 13 شماره 2 صفحات 82-73 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Emaniyan A, jouzi M, Goli S. Comparison of the Effectiveness of Muscle Relaxation Training in both Face-to-Face and Distance Methods on Sleep Quality in Pregnant Women with Hypothyroidism. cmja 2023; 13 (2) :73-82
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-923-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-923-fa.html
ایمانیان افسانه، جوزی مینا، گلی شادی. مقایسه اثربخشی آموزش آرامسازی عضلانی به دو شیوه حضوری و از راه دور بر کیفیت خواب زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (2) :73-82
افسانه ایمانیان1 
، مینا جوزی*2 ، شادی گلی3
، مینا جوزی*2 ، شادی گلی3
1- کارشناس ارشد پرستاری دانشگاه آزاد اسلامی - - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
2- استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز تحقیقات توسعه علوم پرستاری و مامایی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران ،minajouzi@pnu.iaun.ac.ir
3- استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز تحقیقات توسعه علوم پرستاری و مامایی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2- استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز تحقیقات توسعه علوم پرستاری و مامایی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران ،
3- استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز تحقیقات توسعه علوم پرستاری و مامایی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
متن کامل [PDF 467 kb]
(504 دریافت)
| چکیده (HTML) (1030 مشاهده)
جدول 1. مقایسه میانگین سن و سن حاملگی و توزیع فراوانی شغل و سطح تحصیلات بین دو گروه
جدول 2. مقایسه میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن بین قبل و بعد از آموزش در هر یک از دو گروه
جدول 3. مقایسه میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن قبل و بعد از آموزش بین دو گروه
متن کامل: (348 مشاهده)
مقدمه
کم‌کاری تیروئید یکی از شایعترین بیماری‌های غدد درون‌ریز به شمار می‌رود که غده تیروئید قادر نیست به اندازه نیاز بدن هورمونهای تیروئیدی تولید نماید.
یکی از دوران‌های زندگی زنان که در آن هورمون‌ها دچار تغییر می‌شوند، بارداری است (1). در دوران بارداری، بطور معمول نیاز به هورمونهای تیروئید 40 تا 100% افزایش می‌یابد تا بتواند نیازهای مادر و جنین در حال رشد را تأمین نماید (2). مطالعات انجام شده، نشان دهنده رشد روبه فزون کم کاری تیروئید در دوران بارداری در سطح دنیا می‌باشد. علت این مساله را افزایش سن و نمایه توده بدنی مادران عنوان کرده‌اند. شیوع کلی اختلالات تیروئید در دوران بارداری، در سال 2018 حدود 8/10 درصد بوده که در این بین شیوع کم کاری تیروئید 2/9 درصد برآورد شده و (3). در سال 2023 در هند 9/33 درصد برآورد شده که 6/31 درصد آن به صورت کم کاری تیروئید بوده است (4). همچنین میزان شیوع کم کاری تیروئید در سال 2019 در ترکیه 2/13 درصد (5) برآورد شده است. در ایران در مطالعه‌ای که در سال 2020 انجام شد مشخص گردید میزان شیوع کلی اختلالات تیروئید در بارداری 10/18 درصد و شیوع کم کاری تیروئید 01/13 درصد می‌باشد (6).
در مادران باردار، کم‌کاری تیروئید با خطر افزایش چندین عارضه مادری مانند پره‌اکلامپسی و پرفشاری خون بارداری، جدا شدن زودرس جفت، خونریزی بعد از زایمان و عوارض جنینی مانند وزن کم هنگام تولد، مرگ ومیر هنگام تولد، زایمان زودرس، اختلال‌شناختی و نوروسایکولوژی همراه است (7). کم کاری تیروئید علاوه بر عوارض جسمی، عوارض روانی بسیاری نیز دارد. شایعترین عوارض روانی در مادران باردار شامل پرخاشگری، اضطراب، افسردگی، حساسیت در روابط متقابل، وسواس، ترس مرضی، اختلالات خواب و روان پریشی است. تعادل در میزان تولید هورمونهای تیروئید یکی از فاکتورهای اساسی در پیشگیری از بروز اختلالات بیوشیمیایی مغز محسوب می‌شود بطوریکه در صورت وجود هرگونه اختلال در تعادل هورمونهای تیروئید، تا زمانی که درمان صورت نگیرد، امکان بروز اثرات جدی بر هیجانات و رفتارهای بیماران وجود دارد (8).
زنان مبتلا به کم کاری تیروئید با توجه به شرایط جسمی و ماهیت بیماری، عوارض جسمی و روحی بسیاری را تجربه می‌کنند. یکی از مشکلات نسبتأ شایع در این بیماران اختلال در کیفیت خواب می‌باشد. زنانی که در طی بارداری اختلال خواب دارند، دو برابر بیشتر احتمال دارد که به فشارخون بالا، پره‌اکلامپسی و کاهش رشد داخل رحمی جنین مبتلا شوند (9). پژوهش‌های انجام شده جهت بررسی الگوی خواب در دوران بارداری، نشان می‌دهد بین 66 تا 94% زنان باردار در الگوی خواب خود تغییراتی داشته‌اند (10) که ناشی از افزایش تدریجی غلظت استروژن و پروژسترون که هورمونهای مرتبط با هوموستاز خواب هستند، می‌باشد (11). تغییرات هورمونی نه تنها به طور مستقیم سیکل خواب-بیداری و ساختار خواب را متأثر می‌سازند، بلکه موجب ایجاد تغییرات جسمی و روحی می‌گردند، که می‌توانند منجر به اختلال خواب گردند (12). اکثر زنان کیفیت خواب خود را در دوره بارداری پایین گزارش می‌کنند (13). اختلال خواب طی بارداری بر لیبر و فرایند زایمان تأثیر منفی دارد و زنان مبتلا با احتمال بیشتری تحت سزارین قرار می‌گیرند (12).
در تحقیقات انجام شده روی زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید، مشخص نشده چگونه سطوح بالاتر TSH ممکن است منجر به اختلال در خواب نامناسب شود، اما فرضیه‌ای که مطرح است این است که بدلیل ارتباط بین هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و غده تیروئید، محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - تیروئید (HPT) است. وقتی فرد به خواب می‌رود، محور HPT فعال‌تر می‌شود که این باعث افزایش ترشح TSH می‌شود که غده تیروئید را تحریک می‌کند. تحت شرایط فیزیولوژیکی خاص، این تحریک تیروئید ممکن است باعث مشکلات خواب شود (14).
با توجه به اینکه اختلال خواب در دوران بارداری باعث بروز مشکلاتی در مادر و جنین می‌شود، بکارگیری تکنیک‌های گوناگون مقابله با آن اهمیت بسیاری دارد. از طرف دیگر مداخلات دارویی برای افزایش کیفیت خواب، با عوارض متعددی مانند کاهش وزن نوزاد، کاهش نمره آپگار در هنگام تولد همراه است (15). از این رو امروزه استفاده از روش‌های غیردارویی مانند ماساژ و روش‌های روانشناختی مانند آرامسازی و هیپنوتیزم برای درمان اختلالات روانشناختی به شدت رو به افزایش است (16). از مهمترین مزایای استفاده از روش‌های غیردارویی می‌توان به عدم تأثیر بر سیر زایمان و همین طور فقدان عوارض جانبی بر مادر و جنین اشاره کرد. در میان روش‌های غیردارویی، آرامسازی تکنیکی بسیار ساده، آسان و دردسترس است که می‌تواند در هر زمان و هر مکانی به سادگی قابل اجرا باشد (17). یکی از روش‌های آرامسازی، آرامسازی پیشرونده عضلانی است که اولین بار توسط Jacobson (1929) مطرح شد. آرامسازی عضلانی شامل تمریناتی است که طی آن، فرد، گروه‌های عضلانی انتخابی را تا زمان دستیابی به وضعیت آرامسازی عمیق، منقبض و سپس شل می‌کند. این فرآیند سبب افزایش جریان خون و بهبود عملکرد خون رسانی اعضاء شده و رفع تنش و کشش عضلانی را در پی دارد (18). آرامسازی عضلانی در بسیاری از موقعیت‌ها مانند درد، تولد نوزاد، اضطراب و بی‌خوابی در بارداری مؤثر شناخته شده است (19).
همچنین در مطالعات مشخص شده که آرامسازی، استرس را کاهش می‌دهد و حس بهبودی را ارتقا می‌بخشد. آرام سازی پیشرونده عضلانی، باعث کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب در بیماران مبتلا به سوختگی می‌شود، کیفیت خواب بیماران مبتلا به رزکسیون ریه را بهبود می‌بخشد و باعث کاهش تنش و اضطراب در بیماران دندانپزشکی می‌شود (20). از سوی دیگر مطالعات نشان داده‌اند که کاهش استرس روانی و احساسات منفی به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند (21). بنابراین استفاده از تکنیک‌های رفع تنش و اضطراب مانند آرامسازی می‌تواند به بهبود کیفیت خواب منجر شود.
با توجه به اینکه یادگیری و انجام این تکنیک بسیار آسان و راحت بوده، هزینه‌ای ندارد، تجهیزات ویژه‌ای نمی‌خواهد و دارای اثرات مثبتی بر روی وضعیت متعادل بدن است، به عنوان درمان مکمل توسط بیماران مدنظر بوده است (22)، که می‌توان آن را به دو روش حضوری و از راه دور آموزش داد. در آموزش حضوری، افراد مقید به حضور طبق یک برنامه زمان‌بندی شده دارند، در کنار هم قرار گرفته و ارتباطات رو در رو می‌باشد. امکان تبادل اطلاعات، استفاده از تجارب و نظرات و یادگیری مطالب در جمع فراهم می‌گردد. ولیکن علیرغم مزایای این روش، هزینه‌هایی که باید برای این منظور صرف شوند مانند رفت و آمد و گاهی تداخل بین وظایف روزانه از معایب روش حضوری است. روش‌های آموزش از راه دور، مختصر و مفید، انعطاف‌پذیر، دردسترس، بدون محدودیت زمان و مکان و مناسب برای افراد پرمشغله است. اما از معایب آن می‌توان به تکیه بیش از حد به تکنولوژی، عدم ارتباط چهره به چهره، توانایی تنظیم سرعت یادگیری و بازخورد ناکافی اشاره نمود (23).
با توجه به اهمیت موضوع و از آنجا که زنان باردار خصوصاً زنان دچار مشکلات تیروئید، تغییرات روانی زیادی را تحمل می‌کنند و تأثیرپذیری آنان نسبت به استرس‌های متفاوت زندگی در این دوره افزایش می‌یابد؛ همچنین با توجه به اهمیت بهداشت خواب و عوارض آن، هدف از انجام این مطالعه مقایسه اثربخشی آموزش آرامسازی عضلانی به دو شیوه حضوری و از راه دور بر کیفیت خواب زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید می‌باشد.
روش کار
این مطالعه از نوع نیمه تجربی با طرح پیش‌آزمون-پس آزمون بود که در سال 1399 پس از اخذ مجوز پژوهش‌های زیست پزشکی دانشگاه آزاد نجف‌آباد (IR.IAU.NAJAFABAD.REC.1399.125) در مراکز خدمات جامع سلامت شهر نجف آباد در استان اصفهان انجام گرفت.
جامعه پژوهش کلیه زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید بود که بیماری آنها توسط نتایج آزمایشات و/یا پزشک معالج به تأیید رسیده بود و پس از باردارشدن مبتلا به کم‌کاری تیروئید شده بودند. نمونه پژوهش از زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید در سه ماهه اول بارداری مراجعه کننده به مراکز جامع خدمات سلامت شهر نجف آباد که معیارهای ورود به مطالعه را دارا بودند و به روش در دسترس انتخاب گردید. سپس به روش تخصیص تصادفی نمونه‌ها (با استفاده از برنامه اکسل و شماره پرونده بیماران) به دو گروه تقسیم شدند.
تعداد نمونه در این مطالعه 33 نفر در هر گروه (با توجه به احتمال ریزش) بود که بر اساس فرمول زیر تعیین شد و با این تعداد نمونه 80/0 احتمال دارد، تفاوتی حداقل به اندازه 5/2 نمره بین میانگین نمره روش‌ها در سطح 05/0 = α معنی دار گردد. لازم به ذکر است که 2 نفر از نمونه‌های گروه آموزش حضوری با توجه به شیوع بیماری کووید 19 و ترس از ابتلا به این بیماری و با توجه به غیبت بیشتر از یک جلسه در کلاس‌ها و یک نفر به دلیل سقط جنین از مطالعه حذف شدند. همچنین در گروه آموزش از راه دور یک نفر به دلیل سقط جنین، یک نفر به دلیل زایمان زودرس و یک نفر به دلیل مشغله‌های کاری و عدم همکاری به انجام مداخله علیرغم پیگیری‌های لازم از مطالعه حذف شدند و نهایتاً مطالعه با حضور 30 نفر در هر گروه انجام شد.
n = ( z 1 - a 2 + z 1- β ) 2 ( σ 1 2 + σ 2 2 ) d 2 
α =0.05 سطح معنی دار
= 1.96 Z 1- a 2 
1 -β 
=0.80 توان آزمون 
Z 1- β 
=0.84
σ 1 = σ 1 
≈ 3.5 d =2.5
معیارهای ورود به مطالعه شامل: تشخیص قطعی کم‌کاری تیروئید که توسط پزشک متخصص ثبت شده باشد، ابتلا به کم‌کاری تیروئید پس از باردارشدن، عدم ابتلا به اختلالات و بیماری‌های روانی، عدم استفاده از سایر روش‌های دارویی و غیردارویی درمان اختلال خواب و عدم وجود بحران‌های تاثیرگذار در 6 ماه گذشته (از دست دادن والدین، طلاق)، جهت گروه آموزش حضوری: توانایی حضور از نظر شرایط جسمی و خانوادگی در کلاس‌ها، جهت گروه آموزش از راه دور: داشتن موبایل هوشمند و توانایی کار با شبکه‌های مجازی و معیارهای خروج از مطالعه شامل: غیبت بیش از یک جلسه در کلاس‌های حضوری، بارداری با روش‌های کمک باروری که استفاده از موبایل و تششعات در آن ممنوع است، سابقه تولد نوزاد ناهنجار، ایجاد شرایط حاملگی پرخطر مانند پره اکلامپسی، دیابت یا سقط جنین در حین مطالعه، عدم رضایت و یا عدم تمایل به ادامه مطالعه بود.
ابزار مورداستفاده پژوهش، پرسشنامه کیفیت خواب پیترزبورگ بود.
پرسشنامه پیترزبورگ یک وسیله برای سنجش کیفیت و الگوی خواب افراد است. این پرسشنامه خواب مناسب را از نامناسب با ارزیابی هفت ویژگی خواب افراد در طول ماه گذشته مشخص می‌سازد که این موارد عبارتند از کیفیت خواب از نظر خود فرد، مدت زمانی که طول می‌کشد تا فرد به خواب برود، طول مدت خواب، کارایی خواب، مشکلات زمان خواب، استفاده از داروهای خواب‌آور و اختلال عملکرد روزانه. امتیازدهی به پاسخ‌ها براساس مقیاس صفر تا سه صورت می‌گیرد که امتیاز سه مشخص کننده حداکثر منفی در طیف لیکرت می‌باشد، مجموع امتیاز پنج یا بیشتر نشان دهنده کیفیت خواب نامطلوب می‌باشد.
پرسشنامه پیترزبورگ دارای قابلیت اعتماد (ضریب آلفای کرونباخ) 83/0 بود. میزان قابلیت اعتماد پرسشنامه مذکور در مطالعه قریشی و آقاجانی (1387) نیز برابر با 83/0 به دست آمد و در مطالعات متعددی که از آن استفاده شده است قابلیت اعتماد و اعتبار بالایی را نشان داده است (24).
این پژوهش در بازه زمانی شهریور ماه تا بهمن ماه در سال 1399 انجام گرفت. پژوهشگر پس از دریافت کداخلاق و مجوزهای لازم از معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد به مراکز خدمات جامع سلامت نجف آباد، مراجعه نموده و پس از کسب موافقت مسئولین مراکزخدمات جامع سلامت اقدام به نمونه گیری کرد. ابتدا اهداف پژوهش برای افراد شرح داده شد. سپس از آنها رضایت نامه کتبی اخذ گردید. سپس به صورت تصادفی نمونه‌ها به دو گروه 33 نفره تقسیم شدند. به این صورت که اسامی براساس حرف الفبا مرتب و شماره گذاری شد و به صورت یک در میان در گروه کنترل و مداخله تقسیم شدند. به یک گروه آموزش حضوری و به گروه دیگر آموزش از راه دور ارائه شد. قبل از شروع مطالعه، پژوهشگر اول، پرسشنامه کیفیت خواب را در اختیار هر دو گروه قرار داده و پس از اجرای مداخله نیز مجدداً پرسشنامه توسط دو گروه تکمیل شد. در انتها نتایج بدست آمده از پرسشنامه دو گروه با یکدیگر مقایسه گردید.
در این مطالعه از روش عضلانی جاکوبسون که از معروف‌ترین شیوه‌های آرامبخشی می‌باشد، استفاده شد. از زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید درخواست شد که 4 هفته و هر هفته دو جلسه آرامسازی عضلانی را انجام دهند. این روش به حالت نشسته با چشمان بسته و دوبار در هفته انجام شد. در این روش، در مکانی آرام و خلوت، بصورت نشسته و چشم بسته با موزیک ملایم، عضلات تقریباً به مدت ۵ ثانیه منقبض و سپس به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه به‌آرامی رها (منبسط) کنند. عضلات به ترتیب شامل: دست، شانه‌ها، گردن، سر و اجزای صورت، سینه و تنفس، کمر، شکم و پا بودند. به هنگام انقباض و انبساط عضلات نکات زیر را باید رعایت می‌شد:
۱. تنفس به هنگام انقباض و انبساط عضلات به صورت معمولی انجام می‌گیرد و نفس به هیچ‌وجه نگاه داشته نشود.
۲. در حین انقباض و انبساط عضلات سعی شود که تفاوت این دو عمل به خوبی حس گردد.
۳. در زمان انبساط عضلانی، بایستی حواس بر روی عضلات متمرکز گردد، بدن تحت تاثیرگذاشته شده و عضلات به تدریج بیشتر رها گردد.
در گروه آموزش حضوری: از زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید خواسته شد که در هفته دو بار مراجعه نموده و بصورت حضوری و با حضور پژوهشگر به اجرای حرکات بپردازند. تمرین برای هر گروه عضلانی دو تا سه بار به مدت ۲۰ دقیقه تکرار شد. تمرین با گوش دادن به یک موسیقی آرامش‌بخش همراه بود. اشکالات نمونه‌ها در انجام تمرینات با کمک پژوهشگر اول برطرف می‌شد.
درگروه آموزش از راه دور: از زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید خواسته شد که محتوای آموزشی را که پژوهشگر از قبل برای آنها آماده نموده و در گروهی در یک پیام رسان ارسال نموده است را با دقت مشاهده کرده و در منزل اجرا نمایند. این گروه نیز در هفته دو بار حرکات را اجرا نموده و قسمتی از حرکات خود را بصورت فیلم برای پژوهشگر ارسال نمودند. تمرین برای هر گروه عضلانی دو تا سه بار به مدت ۲۰ دقیقه تکرار شد. تمرین با گوش دادن به یک موسیقی آرامش‌بخش همراه بود. پیگیری انجام تمرینات توسط پژوهشگر بصورت هفتگی از طریق تماس تلفنی و پیام در واتس آپ انجام شد و اشکالات در انجام تمرینات برطرف می‌شد.
مکانی جهت آموزش حضوری نمونه‌ها در نظر گرفته شد که با توجه به شیوع بیماری کووید 19 تمامی پروتکل‌های بهداشتی در این مرکز رعایت می‌شد و قبل از شروع هر کلاس گندزدایی طبق دستور وزارت بهداشت انجام می‌گرفت. به افراد قبل از حضور در کلاس ماسک و دستکش داده می‌شد و محلول ضدعفونی کننده در اختیار این عزیزان قرار می‌گرفت. حین انجام آرامسازی فاصله گذاری اجتماعی رعایت می‌شد. با توضیح موارد فوق به زنان باردار و اطمینان از بهداشت مکان مورد نظر از آنان دعوت به همکاری شد. همچنین بدلیل شرایط کرونا و لزوم فاصله گذاری اجتماعی، نمونه‌ها در گروه‌های کوچک 5 تا 10 نفره تقسیم بندی شده و هر دسته در ساعت مجزایی در جلسه حضور داشتند.
تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. از آزمون‌های t مستقل، آزمون دقیق فیشر، آزمون من-ویتنی و آزمون t زوجی استفاده شد. تحلیل‌های آماری در نرم افزار آماری SPSS نسخه 21 و در سطح معناداری کمتر از 05/0 انجام شد.
یافته‌ها
براساس یافته‌های پژوهش نتایج آزمون t مستقل نشان داد که میانگین سن و سن حاملگی خانم‌ها بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (05/0 P >). آزمون دقیق فیشر نشان داد که توزیع فراوانی شغل بین دو گروه تفاوت معنادار نداشت (05/0 P >). همچنین آزمون من-ویتنی نشان داد که سطح تحصیلات بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (05/0 P >). (جدول 1)
یکی از دوران‌های زندگی زنان که در آن هورمون‌ها دچار تغییر می‌شوند، بارداری است (1). در دوران بارداری، بطور معمول نیاز به هورمونهای تیروئید 40 تا 100% افزایش می‌یابد تا بتواند نیازهای مادر و جنین در حال رشد را تأمین نماید (2). مطالعات انجام شده، نشان دهنده رشد روبه فزون کم کاری تیروئید در دوران بارداری در سطح دنیا می‌باشد. علت این مساله را افزایش سن و نمایه توده بدنی مادران عنوان کرده‌اند. شیوع کلی اختلالات تیروئید در دوران بارداری، در سال 2018 حدود 8/10 درصد بوده که در این بین شیوع کم کاری تیروئید 2/9 درصد برآورد شده و (3). در سال 2023 در هند 9/33 درصد برآورد شده که 6/31 درصد آن به صورت کم کاری تیروئید بوده است (4). همچنین میزان شیوع کم کاری تیروئید در سال 2019 در ترکیه 2/13 درصد (5) برآورد شده است. در ایران در مطالعه‌ای که در سال 2020 انجام شد مشخص گردید میزان شیوع کلی اختلالات تیروئید در بارداری 10/18 درصد و شیوع کم کاری تیروئید 01/13 درصد می‌باشد (6).
در مادران باردار، کم‌کاری تیروئید با خطر افزایش چندین عارضه مادری مانند پره‌اکلامپسی و پرفشاری خون بارداری، جدا شدن زودرس جفت، خونریزی بعد از زایمان و عوارض جنینی مانند وزن کم هنگام تولد، مرگ ومیر هنگام تولد، زایمان زودرس، اختلال‌شناختی و نوروسایکولوژی همراه است (7). کم کاری تیروئید علاوه بر عوارض جسمی، عوارض روانی بسیاری نیز دارد. شایعترین عوارض روانی در مادران باردار شامل پرخاشگری، اضطراب، افسردگی، حساسیت در روابط متقابل، وسواس، ترس مرضی، اختلالات خواب و روان پریشی است. تعادل در میزان تولید هورمونهای تیروئید یکی از فاکتورهای اساسی در پیشگیری از بروز اختلالات بیوشیمیایی مغز محسوب می‌شود بطوریکه در صورت وجود هرگونه اختلال در تعادل هورمونهای تیروئید، تا زمانی که درمان صورت نگیرد، امکان بروز اثرات جدی بر هیجانات و رفتارهای بیماران وجود دارد (8).
زنان مبتلا به کم کاری تیروئید با توجه به شرایط جسمی و ماهیت بیماری، عوارض جسمی و روحی بسیاری را تجربه می‌کنند. یکی از مشکلات نسبتأ شایع در این بیماران اختلال در کیفیت خواب می‌باشد. زنانی که در طی بارداری اختلال خواب دارند، دو برابر بیشتر احتمال دارد که به فشارخون بالا، پره‌اکلامپسی و کاهش رشد داخل رحمی جنین مبتلا شوند (9). پژوهش‌های انجام شده جهت بررسی الگوی خواب در دوران بارداری، نشان می‌دهد بین 66 تا 94% زنان باردار در الگوی خواب خود تغییراتی داشته‌اند (10) که ناشی از افزایش تدریجی غلظت استروژن و پروژسترون که هورمونهای مرتبط با هوموستاز خواب هستند، می‌باشد (11). تغییرات هورمونی نه تنها به طور مستقیم سیکل خواب-بیداری و ساختار خواب را متأثر می‌سازند، بلکه موجب ایجاد تغییرات جسمی و روحی می‌گردند، که می‌توانند منجر به اختلال خواب گردند (12). اکثر زنان کیفیت خواب خود را در دوره بارداری پایین گزارش می‌کنند (13). اختلال خواب طی بارداری بر لیبر و فرایند زایمان تأثیر منفی دارد و زنان مبتلا با احتمال بیشتری تحت سزارین قرار می‌گیرند (12).
در تحقیقات انجام شده روی زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید، مشخص نشده چگونه سطوح بالاتر TSH ممکن است منجر به اختلال در خواب نامناسب شود، اما فرضیه‌ای که مطرح است این است که بدلیل ارتباط بین هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و غده تیروئید، محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - تیروئید (HPT) است. وقتی فرد به خواب می‌رود، محور HPT فعال‌تر می‌شود که این باعث افزایش ترشح TSH می‌شود که غده تیروئید را تحریک می‌کند. تحت شرایط فیزیولوژیکی خاص، این تحریک تیروئید ممکن است باعث مشکلات خواب شود (14).
با توجه به اینکه اختلال خواب در دوران بارداری باعث بروز مشکلاتی در مادر و جنین می‌شود، بکارگیری تکنیک‌های گوناگون مقابله با آن اهمیت بسیاری دارد. از طرف دیگر مداخلات دارویی برای افزایش کیفیت خواب، با عوارض متعددی مانند کاهش وزن نوزاد، کاهش نمره آپگار در هنگام تولد همراه است (15). از این رو امروزه استفاده از روش‌های غیردارویی مانند ماساژ و روش‌های روانشناختی مانند آرامسازی و هیپنوتیزم برای درمان اختلالات روانشناختی به شدت رو به افزایش است (16). از مهمترین مزایای استفاده از روش‌های غیردارویی می‌توان به عدم تأثیر بر سیر زایمان و همین طور فقدان عوارض جانبی بر مادر و جنین اشاره کرد. در میان روش‌های غیردارویی، آرامسازی تکنیکی بسیار ساده، آسان و دردسترس است که می‌تواند در هر زمان و هر مکانی به سادگی قابل اجرا باشد (17). یکی از روش‌های آرامسازی، آرامسازی پیشرونده عضلانی است که اولین بار توسط Jacobson (1929) مطرح شد. آرامسازی عضلانی شامل تمریناتی است که طی آن، فرد، گروه‌های عضلانی انتخابی را تا زمان دستیابی به وضعیت آرامسازی عمیق، منقبض و سپس شل می‌کند. این فرآیند سبب افزایش جریان خون و بهبود عملکرد خون رسانی اعضاء شده و رفع تنش و کشش عضلانی را در پی دارد (18). آرامسازی عضلانی در بسیاری از موقعیت‌ها مانند درد، تولد نوزاد، اضطراب و بی‌خوابی در بارداری مؤثر شناخته شده است (19).
همچنین در مطالعات مشخص شده که آرامسازی، استرس را کاهش می‌دهد و حس بهبودی را ارتقا می‌بخشد. آرام سازی پیشرونده عضلانی، باعث کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب در بیماران مبتلا به سوختگی می‌شود، کیفیت خواب بیماران مبتلا به رزکسیون ریه را بهبود می‌بخشد و باعث کاهش تنش و اضطراب در بیماران دندانپزشکی می‌شود (20). از سوی دیگر مطالعات نشان داده‌اند که کاهش استرس روانی و احساسات منفی به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند (21). بنابراین استفاده از تکنیک‌های رفع تنش و اضطراب مانند آرامسازی می‌تواند به بهبود کیفیت خواب منجر شود.
با توجه به اینکه یادگیری و انجام این تکنیک بسیار آسان و راحت بوده، هزینه‌ای ندارد، تجهیزات ویژه‌ای نمی‌خواهد و دارای اثرات مثبتی بر روی وضعیت متعادل بدن است، به عنوان درمان مکمل توسط بیماران مدنظر بوده است (22)، که می‌توان آن را به دو روش حضوری و از راه دور آموزش داد. در آموزش حضوری، افراد مقید به حضور طبق یک برنامه زمان‌بندی شده دارند، در کنار هم قرار گرفته و ارتباطات رو در رو می‌باشد. امکان تبادل اطلاعات، استفاده از تجارب و نظرات و یادگیری مطالب در جمع فراهم می‌گردد. ولیکن علیرغم مزایای این روش، هزینه‌هایی که باید برای این منظور صرف شوند مانند رفت و آمد و گاهی تداخل بین وظایف روزانه از معایب روش حضوری است. روش‌های آموزش از راه دور، مختصر و مفید، انعطاف‌پذیر، دردسترس، بدون محدودیت زمان و مکان و مناسب برای افراد پرمشغله است. اما از معایب آن می‌توان به تکیه بیش از حد به تکنولوژی، عدم ارتباط چهره به چهره، توانایی تنظیم سرعت یادگیری و بازخورد ناکافی اشاره نمود (23).
با توجه به اهمیت موضوع و از آنجا که زنان باردار خصوصاً زنان دچار مشکلات تیروئید، تغییرات روانی زیادی را تحمل می‌کنند و تأثیرپذیری آنان نسبت به استرس‌های متفاوت زندگی در این دوره افزایش می‌یابد؛ همچنین با توجه به اهمیت بهداشت خواب و عوارض آن، هدف از انجام این مطالعه مقایسه اثربخشی آموزش آرامسازی عضلانی به دو شیوه حضوری و از راه دور بر کیفیت خواب زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید می‌باشد.
روش کار
این مطالعه از نوع نیمه تجربی با طرح پیش‌آزمون-پس آزمون بود که در سال 1399 پس از اخذ مجوز پژوهش‌های زیست پزشکی دانشگاه آزاد نجف‌آباد (IR.IAU.NAJAFABAD.REC.1399.125) در مراکز خدمات جامع سلامت شهر نجف آباد در استان اصفهان انجام گرفت.
جامعه پژوهش کلیه زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید بود که بیماری آنها توسط نتایج آزمایشات و/یا پزشک معالج به تأیید رسیده بود و پس از باردارشدن مبتلا به کم‌کاری تیروئید شده بودند. نمونه پژوهش از زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید در سه ماهه اول بارداری مراجعه کننده به مراکز جامع خدمات سلامت شهر نجف آباد که معیارهای ورود به مطالعه را دارا بودند و به روش در دسترس انتخاب گردید. سپس به روش تخصیص تصادفی نمونه‌ها (با استفاده از برنامه اکسل و شماره پرونده بیماران) به دو گروه تقسیم شدند.
تعداد نمونه در این مطالعه 33 نفر در هر گروه (با توجه به احتمال ریزش) بود که بر اساس فرمول زیر تعیین شد و با این تعداد نمونه 80/0 احتمال دارد، تفاوتی حداقل به اندازه 5/2 نمره بین میانگین نمره روش‌ها در سطح 05/0 = α معنی دار گردد. لازم به ذکر است که 2 نفر از نمونه‌های گروه آموزش حضوری با توجه به شیوع بیماری کووید 19 و ترس از ابتلا به این بیماری و با توجه به غیبت بیشتر از یک جلسه در کلاس‌ها و یک نفر به دلیل سقط جنین از مطالعه حذف شدند. همچنین در گروه آموزش از راه دور یک نفر به دلیل سقط جنین، یک نفر به دلیل زایمان زودرس و یک نفر به دلیل مشغله‌های کاری و عدم همکاری به انجام مداخله علیرغم پیگیری‌های لازم از مطالعه حذف شدند و نهایتاً مطالعه با حضور 30 نفر در هر گروه انجام شد.
α =0.05 سطح معنی دار
= 1.96 1 -
=0.80 توان آزمون =0.84 ≈ 3.5 d =2.5معیارهای ورود به مطالعه شامل: تشخیص قطعی کم‌کاری تیروئید که توسط پزشک متخصص ثبت شده باشد، ابتلا به کم‌کاری تیروئید پس از باردارشدن، عدم ابتلا به اختلالات و بیماری‌های روانی، عدم استفاده از سایر روش‌های دارویی و غیردارویی درمان اختلال خواب و عدم وجود بحران‌های تاثیرگذار در 6 ماه گذشته (از دست دادن والدین، طلاق)، جهت گروه آموزش حضوری: توانایی حضور از نظر شرایط جسمی و خانوادگی در کلاس‌ها، جهت گروه آموزش از راه دور: داشتن موبایل هوشمند و توانایی کار با شبکه‌های مجازی و معیارهای خروج از مطالعه شامل: غیبت بیش از یک جلسه در کلاس‌های حضوری، بارداری با روش‌های کمک باروری که استفاده از موبایل و تششعات در آن ممنوع است، سابقه تولد نوزاد ناهنجار، ایجاد شرایط حاملگی پرخطر مانند پره اکلامپسی، دیابت یا سقط جنین در حین مطالعه، عدم رضایت و یا عدم تمایل به ادامه مطالعه بود.
ابزار مورداستفاده پژوهش، پرسشنامه کیفیت خواب پیترزبورگ بود.
پرسشنامه پیترزبورگ یک وسیله برای سنجش کیفیت و الگوی خواب افراد است. این پرسشنامه خواب مناسب را از نامناسب با ارزیابی هفت ویژگی خواب افراد در طول ماه گذشته مشخص می‌سازد که این موارد عبارتند از کیفیت خواب از نظر خود فرد، مدت زمانی که طول می‌کشد تا فرد به خواب برود، طول مدت خواب، کارایی خواب، مشکلات زمان خواب، استفاده از داروهای خواب‌آور و اختلال عملکرد روزانه. امتیازدهی به پاسخ‌ها براساس مقیاس صفر تا سه صورت می‌گیرد که امتیاز سه مشخص کننده حداکثر منفی در طیف لیکرت می‌باشد، مجموع امتیاز پنج یا بیشتر نشان دهنده کیفیت خواب نامطلوب می‌باشد.
پرسشنامه پیترزبورگ دارای قابلیت اعتماد (ضریب آلفای کرونباخ) 83/0 بود. میزان قابلیت اعتماد پرسشنامه مذکور در مطالعه قریشی و آقاجانی (1387) نیز برابر با 83/0 به دست آمد و در مطالعات متعددی که از آن استفاده شده است قابلیت اعتماد و اعتبار بالایی را نشان داده است (24).
این پژوهش در بازه زمانی شهریور ماه تا بهمن ماه در سال 1399 انجام گرفت. پژوهشگر پس از دریافت کداخلاق و مجوزهای لازم از معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد به مراکز خدمات جامع سلامت نجف آباد، مراجعه نموده و پس از کسب موافقت مسئولین مراکزخدمات جامع سلامت اقدام به نمونه گیری کرد. ابتدا اهداف پژوهش برای افراد شرح داده شد. سپس از آنها رضایت نامه کتبی اخذ گردید. سپس به صورت تصادفی نمونه‌ها به دو گروه 33 نفره تقسیم شدند. به این صورت که اسامی براساس حرف الفبا مرتب و شماره گذاری شد و به صورت یک در میان در گروه کنترل و مداخله تقسیم شدند. به یک گروه آموزش حضوری و به گروه دیگر آموزش از راه دور ارائه شد. قبل از شروع مطالعه، پژوهشگر اول، پرسشنامه کیفیت خواب را در اختیار هر دو گروه قرار داده و پس از اجرای مداخله نیز مجدداً پرسشنامه توسط دو گروه تکمیل شد. در انتها نتایج بدست آمده از پرسشنامه دو گروه با یکدیگر مقایسه گردید.
در این مطالعه از روش عضلانی جاکوبسون که از معروف‌ترین شیوه‌های آرامبخشی می‌باشد، استفاده شد. از زنان باردار مبتلا به کم کاری تیروئید درخواست شد که 4 هفته و هر هفته دو جلسه آرامسازی عضلانی را انجام دهند. این روش به حالت نشسته با چشمان بسته و دوبار در هفته انجام شد. در این روش، در مکانی آرام و خلوت، بصورت نشسته و چشم بسته با موزیک ملایم، عضلات تقریباً به مدت ۵ ثانیه منقبض و سپس به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه به‌آرامی رها (منبسط) کنند. عضلات به ترتیب شامل: دست، شانه‌ها، گردن، سر و اجزای صورت، سینه و تنفس، کمر، شکم و پا بودند. به هنگام انقباض و انبساط عضلات نکات زیر را باید رعایت می‌شد:
۱. تنفس به هنگام انقباض و انبساط عضلات به صورت معمولی انجام می‌گیرد و نفس به هیچ‌وجه نگاه داشته نشود.
۲. در حین انقباض و انبساط عضلات سعی شود که تفاوت این دو عمل به خوبی حس گردد.
۳. در زمان انبساط عضلانی، بایستی حواس بر روی عضلات متمرکز گردد، بدن تحت تاثیرگذاشته شده و عضلات به تدریج بیشتر رها گردد.
در گروه آموزش حضوری: از زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید خواسته شد که در هفته دو بار مراجعه نموده و بصورت حضوری و با حضور پژوهشگر به اجرای حرکات بپردازند. تمرین برای هر گروه عضلانی دو تا سه بار به مدت ۲۰ دقیقه تکرار شد. تمرین با گوش دادن به یک موسیقی آرامش‌بخش همراه بود. اشکالات نمونه‌ها در انجام تمرینات با کمک پژوهشگر اول برطرف می‌شد.
درگروه آموزش از راه دور: از زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید خواسته شد که محتوای آموزشی را که پژوهشگر از قبل برای آنها آماده نموده و در گروهی در یک پیام رسان ارسال نموده است را با دقت مشاهده کرده و در منزل اجرا نمایند. این گروه نیز در هفته دو بار حرکات را اجرا نموده و قسمتی از حرکات خود را بصورت فیلم برای پژوهشگر ارسال نمودند. تمرین برای هر گروه عضلانی دو تا سه بار به مدت ۲۰ دقیقه تکرار شد. تمرین با گوش دادن به یک موسیقی آرامش‌بخش همراه بود. پیگیری انجام تمرینات توسط پژوهشگر بصورت هفتگی از طریق تماس تلفنی و پیام در واتس آپ انجام شد و اشکالات در انجام تمرینات برطرف می‌شد.
مکانی جهت آموزش حضوری نمونه‌ها در نظر گرفته شد که با توجه به شیوع بیماری کووید 19 تمامی پروتکل‌های بهداشتی در این مرکز رعایت می‌شد و قبل از شروع هر کلاس گندزدایی طبق دستور وزارت بهداشت انجام می‌گرفت. به افراد قبل از حضور در کلاس ماسک و دستکش داده می‌شد و محلول ضدعفونی کننده در اختیار این عزیزان قرار می‌گرفت. حین انجام آرامسازی فاصله گذاری اجتماعی رعایت می‌شد. با توضیح موارد فوق به زنان باردار و اطمینان از بهداشت مکان مورد نظر از آنان دعوت به همکاری شد. همچنین بدلیل شرایط کرونا و لزوم فاصله گذاری اجتماعی، نمونه‌ها در گروه‌های کوچک 5 تا 10 نفره تقسیم بندی شده و هر دسته در ساعت مجزایی در جلسه حضور داشتند.
تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. از آزمون‌های t مستقل، آزمون دقیق فیشر، آزمون من-ویتنی و آزمون t زوجی استفاده شد. تحلیل‌های آماری در نرم افزار آماری SPSS نسخه 21 و در سطح معناداری کمتر از 05/0 انجام شد.
یافته‌ها
براساس یافته‌های پژوهش نتایج آزمون t مستقل نشان داد که میانگین سن و سن حاملگی خانم‌ها بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (05/0 P >). آزمون دقیق فیشر نشان داد که توزیع فراوانی شغل بین دو گروه تفاوت معنادار نداشت (05/0 P >). همچنین آزمون من-ویتنی نشان داد که سطح تحصیلات بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (05/0 P >). (جدول 1)
جدول 1. مقایسه میانگین سن و سن حاملگی و توزیع فراوانی شغل و سطح تحصیلات بین دو گروه
| متغیر | آموزش از راه دور | آموزش حضوری | آزمون t مستقل | ||||
| انحراف معیار ± میانگین | انحراف معیار ± میانگین | t | P | ||||
| سن (سال) | 30/6 ± 93/29 | 59/5 ± 90/28 | 67/0 | 50/0 | |||
| سن حاملگی (هفته) | 22/6±27/23 | 71/5±47/24 | 78/0 | 44/0 | |||
| متغیر | آموزش از راه دور | آموزش حضوری | آزمون دقیق فیشر | ||||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | P | |||
| شغل | 35/0 | ||||||
| خانه دار | 27 | 90 | 25 | 3/83 | |||
| شاغل | 3 | 10 | 5 | 7/16 | |||
| آزمون من-ویتنی | |||||||
| Z | P | ||||||
| سطح تحصیلات | 71/0 | 47/0 | |||||
| ابتدایی | 0 | 0 | 1 | 3/3 | |||
| سیکل | 8 | 7/26 | 10 | 3/33 | |||
| دیپلم | 10 | 3/33 | 8 | 7/26 | |||
| فوق دیپلم | 3 | 10 | 2 | 7/6 | |||
| لیسانس | 7 | 3/23 | 9 | 30 | |||
| فوق لیسانس | 2 | 7/6 | 0 | 0 | |||
نتایج آزمون t زوجی نشان داد که در گروه آموزش از راه دور میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن به طور معناداری کمتر از قبل از آموزش بود (05/0 P <) اما میانگین نمره کیفیت ذهنی خواب بین قبل و بعد از آموزش تفاوت معنادار نداشت (05/0 P >). در گروه آموزش حضوری میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن به طور معناداری کمتر از قبل از آموزش بود (05/0 P <) اما میانگین نمره بازدهی خواب بین قبل و بعد از آموزش تفاوت معنادار نداشت (05/0 P >). (جدول 2)
همچنین آزمون t مستقل نشان داد که قبل از آموزش میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (05/0 P >). بعد از آموزش میانگین نمره اختلال در کیفیت خواب در ابعاد تأخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، بازدهی خواب و اختلال در عملکرد روزانه بین دو گروه تفاوت معنادار نداشت (05/0 P >) اما میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد کیفیت ذهنی خواب و اختلالات خواب در گروه آموزش حضوری به طور معناداری کمتر از گروه آموزش از راه دور بود (05/0 P <). (جدول 3)
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در گروه آموزش از راه دور، میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن، به جز کیفیت ذهنی خواب، بعد از آموزش به طور معناداری کمتر از قبل از آموزش بود. اما میانگین نمره کیفیت ذهنی خواب بین قبل و بعد از آموزش تفاوت معنادار نداشت. لذا می‌توان گفت آموزش آرامسازی، حتی از راه دور، در بهبود کیفیت خواب تأثیر مثبتی دارد.
در گروه آموزش حضوری، میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن، به جز بازدهی خواب، بعد از آموزش به طور معناداری کمتر از قبل از آموزش بود. اما میانگین نمره بازدهی خواب، بین قبل و بعد از آموزش تفاوت معنادار نداشت.
همچنین نتایج نشان داد که قبل از آموزش، میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت. بعد از آموزش، میانگین نمره اختلال در کیفیت خواب در ابعاد تأخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، بازدهی خواب و اختلال در عملکرد روزانه، بین دو گروه، تفاوت معنادار نداشت. اما میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد کیفیت ذهنی خواب و اختلالات خواب در گروه آموزش حضوری به طور معناداری کمتر از گروه آموزش از راه دور بود. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که هرچند آموزش از راه دور نیز توانسته باعث بهبود کیفیت خواب در برخی ابعاد شود؛ اما به طور کلی آموزش حضوری تأثیر بیشتری در بهبود کیفیت خواب نسبت به آموزش از راه دور دارد.
همچنین آزمون t مستقل نشان داد که قبل از آموزش میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (05/0 P >). بعد از آموزش میانگین نمره اختلال در کیفیت خواب در ابعاد تأخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، بازدهی خواب و اختلال در عملکرد روزانه بین دو گروه تفاوت معنادار نداشت (05/0 P >) اما میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد کیفیت ذهنی خواب و اختلالات خواب در گروه آموزش حضوری به طور معناداری کمتر از گروه آموزش از راه دور بود (05/0 P <). (جدول 3)
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در گروه آموزش از راه دور، میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن، به جز کیفیت ذهنی خواب، بعد از آموزش به طور معناداری کمتر از قبل از آموزش بود. اما میانگین نمره کیفیت ذهنی خواب بین قبل و بعد از آموزش تفاوت معنادار نداشت. لذا می‌توان گفت آموزش آرامسازی، حتی از راه دور، در بهبود کیفیت خواب تأثیر مثبتی دارد.
در گروه آموزش حضوری، میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن، به جز بازدهی خواب، بعد از آموزش به طور معناداری کمتر از قبل از آموزش بود. اما میانگین نمره بازدهی خواب، بین قبل و بعد از آموزش تفاوت معنادار نداشت.
همچنین نتایج نشان داد که قبل از آموزش، میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت. بعد از آموزش، میانگین نمره اختلال در کیفیت خواب در ابعاد تأخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، بازدهی خواب و اختلال در عملکرد روزانه، بین دو گروه، تفاوت معنادار نداشت. اما میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد کیفیت ذهنی خواب و اختلالات خواب در گروه آموزش حضوری به طور معناداری کمتر از گروه آموزش از راه دور بود. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که هرچند آموزش از راه دور نیز توانسته باعث بهبود کیفیت خواب در برخی ابعاد شود؛ اما به طور کلی آموزش حضوری تأثیر بیشتری در بهبود کیفیت خواب نسبت به آموزش از راه دور دارد.
جدول 2. مقایسه میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن بین قبل و بعد از آموزش در هر یک از دو گروه
| گروه/ابعاد اختلال در کیفیت خواب | قبل از آموزش | بعد از آموزش | آزمون t زوجی | |
| انحراف معیار ± میانگین | انحراف معیار ± میانگین | t | P | |
| آموزش از راه دور | ||||
| کیفیت ذهنی خواب | 09/0±13/1 | 14/0±27/1 | 89/0 | 38/0 |
| تأخیر در به خواب رفتن | 19/0±67/1 | 15/0±20/1 | 07/4 | 001/0> |
| مدت زمان خواب | 18/0±87/0 | 16/0±47/0 | 40/4 | 001/0> |
| بازدهی خواب | 18/0±87/0 | 15/0±60/0 | 11/2 | 04/0 |
| اختلالات خواب | 10/0±60/1 | 12/0±40/1 | 69/2 | 01/0 |
| اختلال در عملکرد روزانه | 17/0±1 | 16/0±73/0 | 11/2 | 04/0 |
| نمره کل | 56/0±13/7 | 60/0±67/5 | 03/4 | 001/0> |
| آموزش حضوری | ||||
| کیفیت ذهنی خواب | 13/0±93/0 | 08/0±27/0 | 62/7 | 001/0> |
| تأخیر در به خواب رفتن | 16/0±53/1 | 09/0±87/0 | 62/7 | 001/0> |
| مدت زمان خواب | 15/0±53/0 | 10/0±20/0 | 81/3 | 001/0> |
| بازدهی خواب | 14/0±73/0 | 11/0±47/0 | 55/1 | 13/0 |
| اختلالات خواب | 13/0±40/1 | 0±1 | 03/3 | 005/0 |
| اختلال در عملکرد روزانه | 16/0±73/0 | 11/0±47/0 | 25/3 | 003/0 |
| نمره کل | 53/0±87/5 | 25/0±27/3 | 69/6 | 001/0> |
جدول 3. مقایسه میانگین نمره کل اختلال در کیفیت خواب و ابعاد آن قبل و بعد از آموزش بین دو گروه
| زمان/ابعاد اختلال در کیفیت خواب | آموزش از راه دور | آموزش حضوری | آزمون t مستقل | |
| انحراف معیار ± میانگین | انحراف معیار ± میانگین | t | P | |
| قبل از آموزش | ||||
| کیفیت ذهنی خواب | 09/0±13/1 | 13/0±93/0 | 28/1 | 21/0 |
| تأخیر در به خواب رفتن | 19/0±67/1 | 16/0±53/1 | 53/0 | 59/0 |
| مدت زمان خواب | 18/0±87/0 | 15/0±53/0 | 43/1 | 16/0 |
| بازدهی خواب | 18/0±87/0 | 14/0±73/0 | 58/0 | 56/0 |
| اختلالات خواب | 10/0±60/1 | 13/0±40/1 | 19/1 | 24/0 |
| اختلال در عملکرد روزانه | 17/0±1 | 16/0±73/0 | 16/1 | 25/0 |
| نمره کل | 56/0±13/7 | 53/0±87/5 | 64/1 | 11/0 |
| بعد از آموزش | ||||
| کیفیت ذهنی خواب | 14/0±27/1 | 08/0±27/0 | 05/6 | 001/0> |
| تأخیر در به خواب رفتن | 15/0±20/1 | 09/0±87/0 | 85/1 | 07/0 |
| مدت زمان خواب | 16/0±47/0 | 10/0±20/0 | 38/1 | 17/0 |
| بازدهی خواب | 15/0±60/0 | 11/0±47/0 | 71/0 | 48/0 |
| اختلالات خواب | 12/0±40/1 | 0±1 | 25/3 | 003/0 |
| اختلال در عملکرد روزانه | 16/0±73/0 | 11/0±47/0 | 36/1 | 18/0 |
| نمره کل | 60/0±67/5 | 25/0±27/3 | 71/3 | 001/0 |
ازکان (2018) در مطالعه‌ای روی زنان باردار نتیجه گرفت که انجام تمرینات آرامسازی به مدت 4 هفته می‌تواند باعث بهبود برخی زیرمقیاس‌های کیفیت خواب از جمله کیفیت خواب ذهنی، تأخیر خواب، طول مدت خواب و کارایی خواب معمولی، اختلالات خواب، اختلال در عملکرد روزانه و کیفیت خواب جهانی در 3 ماهه اول بارداری شود (25) که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد. گل مکانی (2015) نیز در پژوهش خود نشان داد که انجام هر دو مداخله تصویر هدایت‌شده و آرامسازی پیشرونده عضلانی، دو بار در روز به مدت 4 هفته، در خانه، بر کیفیت خواب زنان نخست‌زا تأثیر مثبت دارد، اگرچه تأثیر تصویرسازی هدایت‌شده معنی‌دارتر بود (26). لازم به ذکر است با وجود این که مداخله آرامسازی ما فقط هفته‌ای دو بار انجام شده، اما توانسته مشابه مطالعه گلمکانی، تأثیر مثبتی بر کیفیت خواب مادران داشته باشد. همچنین از مقایسه دو مطالعه، می‌توان این برداشت را نمود که در هر دو پژوهش، حتی در خانه و بدون حضور پژوهشگر، نمونه‌ها توانسته‌اند از اثرات مثبت آرامسازی در بهبود کیفیت خوابشان بهره مند شوند. بنابراین آرامسازی به عنوان تکنیکی ساده و آسان اگر به صورت صحیح آموزش و اجرا شود می‌تواند حتی از راه دور و با حداقل دفعات، اثرات مثبت خود را روی کیفیت خواب مادران باردار داشته باشد. احمدی و همکاران (1393) در مطالعه‌ای نشان دادند که بعد از آرامسازی پیشرونده عضلانی، میزان افسردگی، اضطراب و استرس زنان باردار به طور معناداری در گروه مداخله کمتر از گروه کنترل بود (27) و از آنجا که برخی اختلالات خواب می‌تواند به دلیل استرس، اضطراب یا افسردگی تشدید شود؛ استفاده از تکنیک‌های تن آرامی مانند آرامسازی پیشرونده عضلانی می‌تواند در بهبود کیفیت خواب به طور غیرمستقیم مؤثر باشد.
رحیمی و همکاران (1396) نیز در مطالعه‌ای نشان دادند که آموزش تن آرامی پیشرونده عضلانی به زنان باردار گروه پرخطر موجب ارتقاء و بهبود سلامتی نوزادان می‌شود. از این رو می‌توان آموزش تن آرامی پیشرونده عضلانی به زنان باردار را یک روش بی خطر و مفید، در جهت بهبود و ارتقاء سلامت نوزادان آنها پیشنهاد کرد (28). شورگشتی و همکاران (1398) نیز نشان دادند که آرام سازی پیشرونده عضلانی با کاهش استرس، اضطراب و افسردگی می‌تواند منجر به کاهش شدت تهوع، استفراغ و عق زدن در زنان باردار شود. با توجه به راحتی و بی عارضه بودن آن، این روش به عنوان راهکار برای کاهش تهوع و استفراغ بارداری توصیه شد (29). روزبهانی (1395) در مطالعه‌ای روی دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی که با سطح بالای استرس روبرو هستند؛ نتیجه گرفت که آرام سازی پیش رونده عضلانی باعث افزایش کیفیت خواب دانش آموزان پیش دانشگاهی می‌گردد (30). جلال منش (1394) از همین شیوه برای بیماران مبتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس استفاده نمود و یافته‌های پژوهش او نشان داد مداخله آرام سازی عضلانی می‌تواند به نحو موثری کیفیت خواب را افزایش دهد (31). زرگرانی (1396) نیز مطالعه‌ای مشابه جلال منش را انجام داد و نتایج حاکی از آن بود که مداخله آرامسازی عضلانی می‌تواند به نحو مؤثری کیفیت خواب را در بیماران ام‌اس افزایش دهد (32).
به طور کلی انجام تمرینات آرامسازی عضلانی در مطالعات مختلف و روی نمونه‌های مورد بررسی که هر کدام در شرایط استرس‌زا قرار داشتند، توانسته تاثیرات مثبتی را بر روی کیفیت خواب و بهبود آن به همراه داشته باشد. همچین در ارتباط با سایر مشکلات زنان باردار مانند: کاهش استرس، اضطراب و افسردگی، کاهش شدت تهوع، استفراغ و عق زدن نیز مؤثر بوده است. این روش فی نفسه دارای فراگیری آسان و کم هزینه است که نیاز به مدت زمان زیادی برای فراگیری نیز ندارد. بنابراین به بهترین وجه ممکن می‌تواند سبب بهبود کیفیت خواب زنان باردار گردد. لازم به ذکر است مقاله در مورد تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر روی کم کاری تیروئید در زنان باردار یافت نشد.
نتیجه گیری
در مجموع یافته‌های پژوهش حاضر ضمن تأیید و حمایت از فرضیه تحقیق نشان داد که آموزش آرامسازی عضلانی به عنوان مداخله‌ای بی خطر و مؤثر درکاهش اختلالات خواب در زنان باردار مطرح می‌باشد که می‌تواند با بهبود وضعیت خواب و همچنین آرامش روحی و روانی مادران از بسیاری از آسیب‌های جسمی- روحی در جنین جلوگیری نماید. طب مکمل و جایگزین یکی از دروس سرفصل ارشد پرستاری در ایران می‌باشد و آرامسازی عضلانی یکی از مباحث تدریس شده در این درس است؛ اما در دروس دوره کارشناسی چنین مباحثی مغفول مانده است. با توجه به مؤثر، ارزان و قابل دسترس بودن این تکنیک پیشنهاد می‌شود، سیاستگزاران و برنامه ریزان، طراحان و مجریان آموزش علوم پزشکی، آموزش و کاربرد چنین تکنیک‌هایی را نیز در سرفصل دوره‌های دانشگاهی بگنجانند و این روش به صورت گسترده در مراکز بهداشتی درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
از جمله محدودیت‌های پژوهش این است که با توجه به اینکه فاکتورهای فردی و زندگی شخصی و اجتماعی افراد می‌تواند روی میزان تأثیرپذیری آنها از تکنیک‌های آرامبخشی مثل آرامسازی عضلانی تأثیر بگذارد، این عوامل قابل کنترل نبود. همچنین با توجه به شیوع بیماری کووید 19 و ناشناخته بودن تأثیر آن بر روی مادر و جنین در ابتدای امر، نگرانی جهت ابتلای زنان باردار به این بیماری وجود داشت که با در نظر گرفتن محیط مناسب و مجهز به دیوارهای قابل شستشو و گندزدایی صندلی‌ها و سطوح با رعایت ملاحظات ایمنی، قبل از حضور نمونه‌ها در سالن و تقسیم نمونه‌ها در گروه‌های کوچک 5 تا 10 نفره، استرس نمونه‌ها از ابتلا به این بیماری را به حداقل رساندیم.
سپاسگزاری
مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد پرستاری، گرایش داخلی جراحی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد (IRCT20220427054683N1) می‌باشد. از مسئولین محترم دانشگاه و کلیه کسانی که در این پژوهش همکاری کردند و همچنین زنان باردار مشارکت‌کننده در پژوهش، قدردانی می‌شود.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله، هیچ تعارض منافعی باهم ندارند.
رحیمی و همکاران (1396) نیز در مطالعه‌ای نشان دادند که آموزش تن آرامی پیشرونده عضلانی به زنان باردار گروه پرخطر موجب ارتقاء و بهبود سلامتی نوزادان می‌شود. از این رو می‌توان آموزش تن آرامی پیشرونده عضلانی به زنان باردار را یک روش بی خطر و مفید، در جهت بهبود و ارتقاء سلامت نوزادان آنها پیشنهاد کرد (28). شورگشتی و همکاران (1398) نیز نشان دادند که آرام سازی پیشرونده عضلانی با کاهش استرس، اضطراب و افسردگی می‌تواند منجر به کاهش شدت تهوع، استفراغ و عق زدن در زنان باردار شود. با توجه به راحتی و بی عارضه بودن آن، این روش به عنوان راهکار برای کاهش تهوع و استفراغ بارداری توصیه شد (29). روزبهانی (1395) در مطالعه‌ای روی دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی که با سطح بالای استرس روبرو هستند؛ نتیجه گرفت که آرام سازی پیش رونده عضلانی باعث افزایش کیفیت خواب دانش آموزان پیش دانشگاهی می‌گردد (30). جلال منش (1394) از همین شیوه برای بیماران مبتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس استفاده نمود و یافته‌های پژوهش او نشان داد مداخله آرام سازی عضلانی می‌تواند به نحو موثری کیفیت خواب را افزایش دهد (31). زرگرانی (1396) نیز مطالعه‌ای مشابه جلال منش را انجام داد و نتایج حاکی از آن بود که مداخله آرامسازی عضلانی می‌تواند به نحو مؤثری کیفیت خواب را در بیماران ام‌اس افزایش دهد (32).
به طور کلی انجام تمرینات آرامسازی عضلانی در مطالعات مختلف و روی نمونه‌های مورد بررسی که هر کدام در شرایط استرس‌زا قرار داشتند، توانسته تاثیرات مثبتی را بر روی کیفیت خواب و بهبود آن به همراه داشته باشد. همچین در ارتباط با سایر مشکلات زنان باردار مانند: کاهش استرس، اضطراب و افسردگی، کاهش شدت تهوع، استفراغ و عق زدن نیز مؤثر بوده است. این روش فی نفسه دارای فراگیری آسان و کم هزینه است که نیاز به مدت زمان زیادی برای فراگیری نیز ندارد. بنابراین به بهترین وجه ممکن می‌تواند سبب بهبود کیفیت خواب زنان باردار گردد. لازم به ذکر است مقاله در مورد تأثیر آرامسازی پیشرونده عضلانی بر روی کم کاری تیروئید در زنان باردار یافت نشد.
نتیجه گیری
در مجموع یافته‌های پژوهش حاضر ضمن تأیید و حمایت از فرضیه تحقیق نشان داد که آموزش آرامسازی عضلانی به عنوان مداخله‌ای بی خطر و مؤثر درکاهش اختلالات خواب در زنان باردار مطرح می‌باشد که می‌تواند با بهبود وضعیت خواب و همچنین آرامش روحی و روانی مادران از بسیاری از آسیب‌های جسمی- روحی در جنین جلوگیری نماید. طب مکمل و جایگزین یکی از دروس سرفصل ارشد پرستاری در ایران می‌باشد و آرامسازی عضلانی یکی از مباحث تدریس شده در این درس است؛ اما در دروس دوره کارشناسی چنین مباحثی مغفول مانده است. با توجه به مؤثر، ارزان و قابل دسترس بودن این تکنیک پیشنهاد می‌شود، سیاستگزاران و برنامه ریزان، طراحان و مجریان آموزش علوم پزشکی، آموزش و کاربرد چنین تکنیک‌هایی را نیز در سرفصل دوره‌های دانشگاهی بگنجانند و این روش به صورت گسترده در مراکز بهداشتی درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
از جمله محدودیت‌های پژوهش این است که با توجه به اینکه فاکتورهای فردی و زندگی شخصی و اجتماعی افراد می‌تواند روی میزان تأثیرپذیری آنها از تکنیک‌های آرامبخشی مثل آرامسازی عضلانی تأثیر بگذارد، این عوامل قابل کنترل نبود. همچنین با توجه به شیوع بیماری کووید 19 و ناشناخته بودن تأثیر آن بر روی مادر و جنین در ابتدای امر، نگرانی جهت ابتلای زنان باردار به این بیماری وجود داشت که با در نظر گرفتن محیط مناسب و مجهز به دیوارهای قابل شستشو و گندزدایی صندلی‌ها و سطوح با رعایت ملاحظات ایمنی، قبل از حضور نمونه‌ها در سالن و تقسیم نمونه‌ها در گروه‌های کوچک 5 تا 10 نفره، استرس نمونه‌ها از ابتلا به این بیماری را به حداقل رساندیم.
سپاسگزاری
مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد پرستاری، گرایش داخلی جراحی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد (IRCT20220427054683N1) می‌باشد. از مسئولین محترم دانشگاه و کلیه کسانی که در این پژوهش همکاری کردند و همچنین زنان باردار مشارکت‌کننده در پژوهش، قدردانی می‌شود.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله، هیچ تعارض منافعی باهم ندارند.
References
1. Wolffenbuttel BHR, Wouters H, Slagter SN, van Waateringe RP, Muller Kobold AC, van Vliet-Ostaptchouk JV, et al. Thyroid function and metabolic syndrome in the population-based LifeLines cohort study. BMC Endocr Disord. 2017;17(1):65. doi: 10.1186/s12902-017-0215-1 pmid: 29037214
2. Alemu A, Terefe B, Abebe M, Biadgo B. Thyroid hormone dysfunction during pregnancy: A review. Int J Reprod Biomed. 2016;14(11):677-686. pmid: 27981252
3. Pillai NS, Bennett J. Prevalence of hypothyroidism amongst pregnant women: a study done in rural set up. Int J Reprod Contracept Obstet Gynecol. 2018;7:1586-1591. doi: 10.18203/2320-1770.ijrcog20181360
4. Kumar R, Bansal R, Shergill HK, Garg P. Prevalence of thyroid dysfunction in pregnancy and its association with feto-maternal outcomes: A prospective observational study from a tertiary care institute in Northern India. Clinic Epidem Global Health. 2023;19:101201. doi: 10.1016/j.cegh.2022.101201
5. Dulek H, Vural F, Aka N, Zengin S. The prevalence of thyroid dysfunction and its relationship with perinatal outcomes in pregnant women in the third trimester. North Clin Istanb. 2019;6(3):267-272. doi: 10.14744/nci.2018.51422 pmid: 31650114
6. Sepasi F, Rashidian T, Shokri M, Badfar G, Kazemi F, Azami M. Thyroid dysfunction in Iranian pregnant women: a systematic review and meta-analysis. BMC Pregnancy Childbirth. 2020;20(1):405. doi: 10.1186/s12884-020-03040-5 pmid: 32664874
7. Smith A, Eccles-Smith J, D'Emden M, Lust K. Thyroid disorders in pregnancy and postpartum. Aust Prescr. 2017;40(6):214-219. doi: 10.18773/austprescr.2017.075 pmid: 29375183
8. Delitala AP, Capobianco G, Cherchi PL, Dessole S, Delitala G. Thyroid function and thyroid disorders during pregnancy: a review and care pathway. Arch Gynecol Obstet. 2019;299(2):327-338. doi: 10.1007/s00404-018-5018-8 pmid: 30569344
9. Hashmi AM, Bhatia SK, Bhatia SK, Khawaja IS. Insomnia during pregnancy: Diagnosis and Rational Interventions. Pak J Med Sci. 2016;32(4):1030-1037. doi: 10.12669/pjms.324.10421 pmid: 27648062
10. Smyka M, Kosinska-Kaczynska K, Sochacki-Wojcicka N, Zgliczynska M, Wielgos M. Sleep Problems in Pregnancy-A Cross-Sectional Study in over 7000 Pregnant Women in Poland. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(15). doi: 10.3390/ijerph17155306 pmid: 32717974
11. Nakic Rados S, Tadinac M, Herman R. Anxiety During Pregnancy and Postpartum: Course, Predictors and Comorbidity with Postpartum Depression. Acta Clin Croat. 2018;57(1):39-51. doi: 10.20471/acc.2017.56.04.05 pmid: 30256010
12. Yang Y, Li W, Ma TJ, Zhang L, Hall BJ, Ungvari GS, et al. Prevalence of Poor Sleep Quality in Perinatal and Postnatal Women: A Comprehensive Meta-Analysis of Observational Studies. Front Psychiatry. 2020;11:161. doi: 10.3389/fpsyt.2020.00161 pmid: 32231599
13. Jemere T, Getahun B, Tadele F, Kefale B, Walle G. Poor sleep quality and its associated factors among pregnant women in Northern Ethiopia, 2020: A cross sectional study. PLoS One. 2021;16(5):e0250985. doi: 10.1371/journal.pone.0250985 pmid: 33945578
14. Song L, Lei J, Jiang K, Lei Y, Tang Y, Zhu J, et al. The Association Between Subclinical Hypothyroidism and Sleep Quality: A Population-Based Study. Risk Manag Healthc Policy. 2019;12:369-374. doi: 10.2147/RMHP.S234552 pmid: 31908553
15. Evans K, Spiby H, Morrell JC. Non-pharmacological interventions to reduce the symptoms of mild to moderate anxiety in pregnant women. A systematic review and narrative synthesis of women's views on the acceptability of and satisfaction with interventions. Arch Womens Ment Health. 2020;23(1):11-28. doi: 10.1007/s00737-018-0936-9 pmid: 30613846
16. Dunn C, Hanieh E, Roberts R, Powrie R. Mindful pregnancy and childbirth: effects of a mindfulness-based intervention on women's psychological distress and well-being in the perinatal period. Arch Womens Ment Health. 2012;15(2):139-143. doi: 10.1007/s00737-012-0264-4 pmid: 22382281
17. San Lazaro Campillo I, Meaney S, McNamara K, O'Donoghue K. Psychological and support interventions to reduce levels of stress, anxiety or depression on women's subsequent pregnancy with a history of miscarriage: an empty systematic review. BMJ Open. 2017;7(9):e017802. doi: 10.1136/bmjopen-2017-017802 pmid: 28882928
18. Sadeghi A, Sirati-Nir M, Ebadi A, Aliasgari M, Hajiamini Z. The effect of progressive muscle relaxation on pregnant women's general health. Iran J Nurs Midwifery Res. 2015;20(6):655-660. doi: 10.4103/1735-9066.170005 pmid: 26793248
19. Merakou K, Tsoukas K, Stavrinos G, Amanaki E, Daleziou A, Kourmousi N, et al. The Effect of Progressive Muscle Relaxation on Emotional Competence: Depression-Anxiety-Stress, Sense of Coherence, Health-Related Quality of Life, and Well-Being of Unemployed People in Greece: An Intervention Study. Explore (NY). 2019;15(1):38-46. doi: 10.1016/j.explore.2018.08.001 pmid: 30228090
20. Harorani M, Davodabady F, Masmouei B, Barati N. The effect of progressive muscle relaxation on anxiety and sleep quality in burn patients: A randomized clinical trial. Burns. 2020;46(5):1107-1113. doi: 10.1016/j.burns.2019.11.021 pmid: 31862277
21. Zhao JY, Zhao YJ, Zhou T. Effects of coordinated intervention based on wechat platform and physical exercise on mental health and sleep quality of college students. Chin J Sch Health. 2020;41:448-450. doi: 10.16835/j.cnki.1000-9817.2020.03.036
22. Sadeghi B, Sirati-Nir M, Hajimini Z, Ebadi A, Ali-Asgari M. Comparing the Effects of Progressive Muscle Relaxation and Physical Activity on Pregnant Women's General Health. Iran J Nurs Midwifery Res. 2018;23(4):298-304. doi: 10.4103/ijnmr.IJNMR_54_17 pmid: 30034491
23. Tragea C, Chrousos GP, Alexopoulos EC, Darviri C. A randomized controlled trial of the effects of a stress management programme during pregnancy. Complement Ther Med. 2014;22(2):203-211. doi: 10.1016/j.ctim.2014.01.006 pmid: 24731890
24. Sulati J. Pregnancy stress and its negative consequences on children. Tehran: Sobhan.2017.
25. Ozkan SA, Rathfisch G. The effect of relaxation exercises on sleep quality in pregnant women in the third trimester: A randomized controlled trial. Complement Ther Clin Pract. 2018;32:79-84. doi: 10.1016/j.ctcp.2018.05.008 pmid: 30057064
26. Golmakani N, Seyed Ahmadi Nejad FS, Shakeri MT, Asghari Pour N. Comparing the Effects of Progressive Muscle Relaxation and Guided Imagery on Sleep Quality in Primigravida Women Referring to Mashhad Health Care Centers -1393. J Midwife Reproductive Health. 2015;3(2):335-342. doi: 10.22038/jmrh.2015.3951
27. Seyed Ahmadi Nejad FS, Golmakani N, Asghari Pour N, Shakeri MT. Investigation of Sleep quality during the third trimester of pregnancy and some related factors in primigravida women referred to health care centers in Mashhad- 2014. (Persian). J Hamadan Nurs Midwife Facult. 2015;22(4).
28. Rahimi F, Ahmadi M, Rosta F, Alavimajd H, Valiani M, Kahangi M. Investigating the Effect of Progressive Muscle Relaxation Training on Infants outcome in High Risk Pregnant Women. (Persian). J Ilam Univ Med Sci. 2017;25(6):10-20. doi: 10.29252/sjimu.25.6.10
29. Shourgashti Z, Mirzaii najmabadi K, Chamanzari H, Asghari Nekah M, Dadgar S, Emami Moghadam Z. The effect of progressive muscle relaxation on nausea and vomiting in pregnant women. IJOGI. 2019;22(2):52-62. doi: 10.22038/ijogi.2019.13203 pmid: 29037214
30. Roozbahani T, Nourian M, Saat-chi K, Moslemi A. Effects of Pro- gressive Muscle Relaxation on Sleep Quality in Pre-university Students: A Randomized Clinical Trial. Sci J Hamadan Nurs Midwife Fac. 2016;24(1):16-23. doi: 10.20286/nmj-24013
31. Jalal Manesh Sh, Zargarani F. Effects of progressive muscle relaxation technique on fatigue and sleep quality in patients with multiple sclerosis. Sci J Hamadan Nurs Midwife Fac. 2015;23(3):5-14.
32. Zargarani F, Kamkar M, Maghsoudlou A. The Effect Of Progressive Muscle Relaxation Technique On The Quality Of Sleep And Fatigue In Patients With Multiple Sclerosis. J Urmia Nurs Midwife Fac. 2018;15(12):911-920.
2. Alemu A, Terefe B, Abebe M, Biadgo B. Thyroid hormone dysfunction during pregnancy: A review. Int J Reprod Biomed. 2016;14(11):677-686. pmid: 27981252
3. Pillai NS, Bennett J. Prevalence of hypothyroidism amongst pregnant women: a study done in rural set up. Int J Reprod Contracept Obstet Gynecol. 2018;7:1586-1591. doi: 10.18203/2320-1770.ijrcog20181360
4. Kumar R, Bansal R, Shergill HK, Garg P. Prevalence of thyroid dysfunction in pregnancy and its association with feto-maternal outcomes: A prospective observational study from a tertiary care institute in Northern India. Clinic Epidem Global Health. 2023;19:101201. doi: 10.1016/j.cegh.2022.101201
5. Dulek H, Vural F, Aka N, Zengin S. The prevalence of thyroid dysfunction and its relationship with perinatal outcomes in pregnant women in the third trimester. North Clin Istanb. 2019;6(3):267-272. doi: 10.14744/nci.2018.51422 pmid: 31650114
6. Sepasi F, Rashidian T, Shokri M, Badfar G, Kazemi F, Azami M. Thyroid dysfunction in Iranian pregnant women: a systematic review and meta-analysis. BMC Pregnancy Childbirth. 2020;20(1):405. doi: 10.1186/s12884-020-03040-5 pmid: 32664874
7. Smith A, Eccles-Smith J, D'Emden M, Lust K. Thyroid disorders in pregnancy and postpartum. Aust Prescr. 2017;40(6):214-219. doi: 10.18773/austprescr.2017.075 pmid: 29375183
8. Delitala AP, Capobianco G, Cherchi PL, Dessole S, Delitala G. Thyroid function and thyroid disorders during pregnancy: a review and care pathway. Arch Gynecol Obstet. 2019;299(2):327-338. doi: 10.1007/s00404-018-5018-8 pmid: 30569344
9. Hashmi AM, Bhatia SK, Bhatia SK, Khawaja IS. Insomnia during pregnancy: Diagnosis and Rational Interventions. Pak J Med Sci. 2016;32(4):1030-1037. doi: 10.12669/pjms.324.10421 pmid: 27648062
10. Smyka M, Kosinska-Kaczynska K, Sochacki-Wojcicka N, Zgliczynska M, Wielgos M. Sleep Problems in Pregnancy-A Cross-Sectional Study in over 7000 Pregnant Women in Poland. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(15). doi: 10.3390/ijerph17155306 pmid: 32717974
11. Nakic Rados S, Tadinac M, Herman R. Anxiety During Pregnancy and Postpartum: Course, Predictors and Comorbidity with Postpartum Depression. Acta Clin Croat. 2018;57(1):39-51. doi: 10.20471/acc.2017.56.04.05 pmid: 30256010
12. Yang Y, Li W, Ma TJ, Zhang L, Hall BJ, Ungvari GS, et al. Prevalence of Poor Sleep Quality in Perinatal and Postnatal Women: A Comprehensive Meta-Analysis of Observational Studies. Front Psychiatry. 2020;11:161. doi: 10.3389/fpsyt.2020.00161 pmid: 32231599
13. Jemere T, Getahun B, Tadele F, Kefale B, Walle G. Poor sleep quality and its associated factors among pregnant women in Northern Ethiopia, 2020: A cross sectional study. PLoS One. 2021;16(5):e0250985. doi: 10.1371/journal.pone.0250985 pmid: 33945578
14. Song L, Lei J, Jiang K, Lei Y, Tang Y, Zhu J, et al. The Association Between Subclinical Hypothyroidism and Sleep Quality: A Population-Based Study. Risk Manag Healthc Policy. 2019;12:369-374. doi: 10.2147/RMHP.S234552 pmid: 31908553
15. Evans K, Spiby H, Morrell JC. Non-pharmacological interventions to reduce the symptoms of mild to moderate anxiety in pregnant women. A systematic review and narrative synthesis of women's views on the acceptability of and satisfaction with interventions. Arch Womens Ment Health. 2020;23(1):11-28. doi: 10.1007/s00737-018-0936-9 pmid: 30613846
16. Dunn C, Hanieh E, Roberts R, Powrie R. Mindful pregnancy and childbirth: effects of a mindfulness-based intervention on women's psychological distress and well-being in the perinatal period. Arch Womens Ment Health. 2012;15(2):139-143. doi: 10.1007/s00737-012-0264-4 pmid: 22382281
17. San Lazaro Campillo I, Meaney S, McNamara K, O'Donoghue K. Psychological and support interventions to reduce levels of stress, anxiety or depression on women's subsequent pregnancy with a history of miscarriage: an empty systematic review. BMJ Open. 2017;7(9):e017802. doi: 10.1136/bmjopen-2017-017802 pmid: 28882928
18. Sadeghi A, Sirati-Nir M, Ebadi A, Aliasgari M, Hajiamini Z. The effect of progressive muscle relaxation on pregnant women's general health. Iran J Nurs Midwifery Res. 2015;20(6):655-660. doi: 10.4103/1735-9066.170005 pmid: 26793248
19. Merakou K, Tsoukas K, Stavrinos G, Amanaki E, Daleziou A, Kourmousi N, et al. The Effect of Progressive Muscle Relaxation on Emotional Competence: Depression-Anxiety-Stress, Sense of Coherence, Health-Related Quality of Life, and Well-Being of Unemployed People in Greece: An Intervention Study. Explore (NY). 2019;15(1):38-46. doi: 10.1016/j.explore.2018.08.001 pmid: 30228090
20. Harorani M, Davodabady F, Masmouei B, Barati N. The effect of progressive muscle relaxation on anxiety and sleep quality in burn patients: A randomized clinical trial. Burns. 2020;46(5):1107-1113. doi: 10.1016/j.burns.2019.11.021 pmid: 31862277
21. Zhao JY, Zhao YJ, Zhou T. Effects of coordinated intervention based on wechat platform and physical exercise on mental health and sleep quality of college students. Chin J Sch Health. 2020;41:448-450. doi: 10.16835/j.cnki.1000-9817.2020.03.036
22. Sadeghi B, Sirati-Nir M, Hajimini Z, Ebadi A, Ali-Asgari M. Comparing the Effects of Progressive Muscle Relaxation and Physical Activity on Pregnant Women's General Health. Iran J Nurs Midwifery Res. 2018;23(4):298-304. doi: 10.4103/ijnmr.IJNMR_54_17 pmid: 30034491
23. Tragea C, Chrousos GP, Alexopoulos EC, Darviri C. A randomized controlled trial of the effects of a stress management programme during pregnancy. Complement Ther Med. 2014;22(2):203-211. doi: 10.1016/j.ctim.2014.01.006 pmid: 24731890
24. Sulati J. Pregnancy stress and its negative consequences on children. Tehran: Sobhan.2017.
25. Ozkan SA, Rathfisch G. The effect of relaxation exercises on sleep quality in pregnant women in the third trimester: A randomized controlled trial. Complement Ther Clin Pract. 2018;32:79-84. doi: 10.1016/j.ctcp.2018.05.008 pmid: 30057064
26. Golmakani N, Seyed Ahmadi Nejad FS, Shakeri MT, Asghari Pour N. Comparing the Effects of Progressive Muscle Relaxation and Guided Imagery on Sleep Quality in Primigravida Women Referring to Mashhad Health Care Centers -1393. J Midwife Reproductive Health. 2015;3(2):335-342. doi: 10.22038/jmrh.2015.3951
27. Seyed Ahmadi Nejad FS, Golmakani N, Asghari Pour N, Shakeri MT. Investigation of Sleep quality during the third trimester of pregnancy and some related factors in primigravida women referred to health care centers in Mashhad- 2014. (Persian). J Hamadan Nurs Midwife Facult. 2015;22(4).
28. Rahimi F, Ahmadi M, Rosta F, Alavimajd H, Valiani M, Kahangi M. Investigating the Effect of Progressive Muscle Relaxation Training on Infants outcome in High Risk Pregnant Women. (Persian). J Ilam Univ Med Sci. 2017;25(6):10-20. doi: 10.29252/sjimu.25.6.10
29. Shourgashti Z, Mirzaii najmabadi K, Chamanzari H, Asghari Nekah M, Dadgar S, Emami Moghadam Z. The effect of progressive muscle relaxation on nausea and vomiting in pregnant women. IJOGI. 2019;22(2):52-62. doi: 10.22038/ijogi.2019.13203 pmid: 29037214
30. Roozbahani T, Nourian M, Saat-chi K, Moslemi A. Effects of Pro- gressive Muscle Relaxation on Sleep Quality in Pre-university Students: A Randomized Clinical Trial. Sci J Hamadan Nurs Midwife Fac. 2016;24(1):16-23. doi: 10.20286/nmj-24013
31. Jalal Manesh Sh, Zargarani F. Effects of progressive muscle relaxation technique on fatigue and sleep quality in patients with multiple sclerosis. Sci J Hamadan Nurs Midwife Fac. 2015;23(3):5-14.
32. Zargarani F, Kamkar M, Maghsoudlou A. The Effect Of Progressive Muscle Relaxation Technique On The Quality Of Sleep And Fatigue In Patients With Multiple Sclerosis. J Urmia Nurs Midwife Fac. 2018;15(12):911-920.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
