آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره ۱۴، شماره ۱ - ( ۲-۱۴۰۳ )
جلد ۱۴ شماره ۱ صفحات ۳۷-۲۹ |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
naderi A, saremi A, Afarinesh Khaki M R. The effect of 12 weeks of endurance training with sumac intake on the serum levels of nitric oxide and interleukin-1 beta in Alzheimer's male rats. cmja 2024; 14 (1) :29-37
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-974-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-974-fa.html
نادری آزاده، صارمی عباس، آفرینش خاکی محمد رضا. تأثیر ۱۲ هفته تمرین استقامتی همراه با دریافت سماق بر سطح سرمی نیتریک اکساید و اینترلوکین یک بتا در موش‌های نر آلزایمری. فصلنامه طب مکمل. ۱۴۰۳; ۱۴ (۱) :۲۹-۳۷
۱- گروه تربیت‌بدنی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
۲- استاد فیزیولوژی ورزشی، دانشکده‌ی علوم ورزشی، دانشگاه اراک، اراک، ایران ،a-saremi@araku.ac.ir
۳- دانشیار مرکز تحقیقات علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
۲- استاد فیزیولوژی ورزشی، دانشکده‌ی علوم ورزشی، دانشگاه اراک، اراک، ایران ،
۳- دانشیار مرکز تحقیقات علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
متن کامل [PDF 703 kb]
(۳۷۰ دریافت)
| چکیده (HTML) (674 مشاهده)
نمودار 1: سطح اینترلوکین یک بتا در گروه‌های مورد مطالعه
*: تفاوت معنی‌دار نسبت به گروه کنترل؛ #: تفاوت معنی‌دار نسبت به دیگر گروه‌ها
جدول 1: نتایج آنوای یکسویه با آزمون تعقیبی تی. سه دانت
نمودار 2: سطح نیتریک اکساید در گروه‌های مورد مطالعه
*: تفاوت معنی‌دار نسبت به گروه کنترل؛ #: تفاوت معنی‌دار نسبت به دیگر گروه‌ها
متن کامل: (۲۹۲ مشاهده)
ﻣﻘﺪﻣﻪ
بیماری آلزایمر عامل اصلی زوال عقل است و به‌‌سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از بیماری‌های پرهزینه و کشنده‌ی قرن حاضر است (1). این بیماری کاملاً با سن مرتبط است و از نظر پاتولوژیک، با رسوب پلاک‌های آمیلوئید (Amyloid) و گره‌های نوروفیبریلاری در پارانشیم مغز همراه است (2). بیماری آلزایمر با تجمـع پـلاک در قسمت خارج‌سلولی نورون‌ها و تشکیل کلافه‌های نـوروفیبریلاری در سلول‌های عصبی همراه اســت کـه در اثــر هایپرفسفریلاسیون پروتئین‌های تاو (Tau protein) ایجاد می‌شود و در قسمت هیپوکمپ و سایر نواحی قشری گسترش می‌یابد. در این بیماری، تجمع آمیلوئید با هایپرفسفریلاسیون پروتئین تاو و ایجاد استرس اکسیداتیو، التهاب، تغییر ترشح مواد میانجی، مهار پلاستیسته‌ی سیناپسی، کاهش تعداد و عملکرد نورون‌های کولینرژیکی همراه است و در نهایت، به مرگ سلولی، پیشرفت بیماری و اختلال در گفتار و حافظه و تفکر منجر می‌شود (3). استرس اکسیداتیو (Stress oxidative) عامل اصلی تخریب در بیماری‌های پیش‌رونده‌ی عصبی مانند پارکینسون، آلزایمر و مالتیپل اسکلروزیس است (4). در بیماری آلزایمر، نشانگر زیستی دی متیل آرژنین نامتقارن (Adema) با مهار آنزیم نیتریک اکساید، سنتتاز مقدار نیتریک اکساید سنتزشده توسط سلول‌های درون‌رگی را کاهش می‌دهد (5). محققان بر این باورند که غلظت بالای دی متیل آرژنین با کاهش عملکرد شناختی مرتبط است (6). با توجه به نقش نیتریک اکساید در گشاد کردن رگ‌های خونی و افزایش جریان خون (7)، هنگامی که سطح نیتریک اکساید به‌طور غیرطبیعی پایین باشد، جریان خون به بافت‌ها محدود می‌شود و کمبود اکسیژن سبب ایجاد التهاب می‌شود (8)؛ به‌طوری که گزارش شده است سطح پایین نیتریک اکساید با بیماری‌های قلبی و عروقی و آلزایمر مرتبط است (9) . کاهش نیتریک اکساید موجب تشدید واکنش‌های التهابی و در نتیجه، آسیب بافتی می‌شود (10). واکنش‌هـای التهابـی ناشــی از بتا آمیلوئید در دســتگاه عصبــی مرکــزی بــه آزادســازی عوامل التهابی منجــر می‌شود (11). سایتوکاین‌های پیش‌التهابی باعث اختلال در عملکرد مغز و نورون‌ها می‌شوند (12). سایتوکاین‌های پیش‌التهابی عامل نکروز توموری آلفا (TNF-a) و اینترلوکین یک بتا (IL-1B) شکل‌پذیری سیناپسی را مختل می‌کنند (13). اینترلوکین یک بتا از عوامل پیش‌التهابی است که در فرایند التهاب نقش زیادی دارد (14). رابطه‌ی نزدیکی بین افزایش اینترلوکین یک بتا و بیماری آلزایمر وجود دارد (15) و افزایش بیان اینترلوکین یک بتا در سلول‌های میکروگلیا و اطراف پلاک‌های بتا آمیلوئید شواهدی مبنی بر رابطه‌ی آن با پاتوژنز آلزایمر فراهم کرده است (16) .سلول‌های میکروگلیا در شرایط نوروپاتولوژیک فعال می‌شوند تا هومئوستازCNS را بازگردانند (17). میکروگلیاهای فعال‌شده با آزاد کردن فاکتورهای پیش‌التهابی و سیتوتوکسیک نظیر عامل نکروز توموری آلفا، اینترلوکین یک بتا و گونه‌های فعال آزاد اکسیژن (ROS)، به آسیب نورون‌ها منجر می‌شوند (18). استرس اکسیداتیو یکی از عوامل مهم در ایجاد آلزایمر است (19). از طرف دیگر، شواهد زیادی تأیید می‌کنند که فلاونوئیدها بهدلیل توانایی‌شان در کاهش پیشرفت اختلالات عصبی مرتبط با سن یا جلوگیری از شروع تخریب عصبی، توانایی محافظت عصبی را دارند (20). عملکرد آن‌ها با تأثیرگذاری بر یادگیری و شناخت در مدل‌های حیوانی و همچنین در انسان با آزمایش‌های مکمل غذایی شامل مواد غذایی غنی از فلاونوئید یا عصاره‌های گیاهی نشان داده شده است (21). مکانسیم اثر فلاونوئیدها با سیگنالینگ گلیال و مسیرهای عصبی درون‌سلولی مرتبط است؛ بنابراین، باعث بازسازی نورون‌ها، افزایش عملکرد نورون‌ها، محافظت از نورون‌های آسیب‌پذیر یا تأثیر بر عروق مغزی و سیستم محیطی می‌شود (21). سماق به‌واسطه‌ی مهار رادیکال‌های آزاد، ظرفیت آنتی‌اکسیدانی زیادی دارد و بهعنوان آنتی‌اکسیدان طبیعی و قوی در آلزایمر می‌تواند مفید باشد (21). از سوی دیگر، ورزش استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد و متابولیسم انرژی را بهبود می‌بخشد. ورزش عملکردهای نوروتروفیک و رگ‌زایی را فعال می‌کند؛ در نتیجه، باعث تسهیل نوروژنز و سیناپتوژنز (Neurogenesis and synaptogenesis) می‌شود که حافظه و عملکردهای شناختی را بهبود می‌بخشد. در مجموع، درحالی‌که اثر مثبت ورزش بر ابعاد مختلف بیماری آلزایمر تأیید شده است، در خصوص شدت و مدت بهینه‌ی تمرین ورزشی تناقض‌های زیادی وجود دارد و به‌علاوه، طبق بررسی‌های محققان تاکنون مطالعه‌ای درباره‌ی اثر تعاملی ورزش و دریافت سماق صورت نگرفته است؛ لذا، هدف این مطالعه بررسی اثر تعاملی سماق همراه با ورزش استقامتی بر سطح سرمی نیتریک اکساید و اینترلوکین یک بتا در موش‌های آلزایمری است.
روش ﮐﺎر
در این تحقیق تجربی با طرح پس‌آزمون و کنترل‌شده با گروه شاهد، از 35 سر موش نر از نژاد ویسـتار بـا سـن 8 تا 10 هفتـه بـا میـانگین وزنـی 30±230 گرم استفاده شـد. تمامی حیوانات در طی دوره‌ی پژوهش در محیطی با دمای 20 تا 24 درجه‌ی سانتی‌گراد، رطوبت 45 تا 55 درصد و نور مناسب ۱۲ ساعت روشنایی و ۱۲ ساعت تاریکی نگهداری شدند. همچنین، دسترسی آزاد و کافی به آب و غذای مخصوص حیوانات داشتند. موش‌ها از آزمایشگاه حیوانات دانشکده‌ی علوم پزشکی همدان تهیه و پس از انتقال به آزمایشگاه، در قفس‌های پلی‌کربنات شفاف (ساخت شرکت رازی) نگهداری شدند. آلاینـده‌های هـوا بـا توجـه بـه شـاخص‌های اسـتاندارد در وضـعیت سـالم قرار داشـت. همچنین، برای ایجاد تهویه و جریان مناسب هوا از دو دسـتگاه تهویه‌ی هوای بدون صدا استفاده شد. پس از آشنایی با محیط جدید و نحوه‌ی تمرین ورزشی، بهصورت تصادفی، موش‌ها به 5 گروه هفت‌تایی به شرح زیر تقسیم شدند: ۱. گروه کنترل سالم؛ ۲. گروه آلزایمری‌شده؛ ۳. گروه آلزایمری‌شده با ورزش استقامتی؛ ۴. گروه آلزایمری‌شده با مصرف سماق؛ ۵. گروه آلزایمری‌شده با ورزش استقامتی و مصرف سماق.
روش القای آلزایمر
یک هفته بعد از قرار گرفتن در محیط، در موش‌های صحرایی مورد مطالعه بهصورت زیر آلزایمر القا شد: مقدار ۸ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم از وزن بدن، تری متیل تین کلراید (ساخت شرکت سیگما آلدریچ) به همراه ۲۰۰ میکرولیتر نرمال سالین بهعنوان حلال، به روش درون‌‌صفاقی به موش‌ها تزریق شد (22) و از آزمون ماز هشت‌جهتی برای سنجش حافظه استفاده شد (23).
نحوه‌ی دریافت سماق
برای خوراندن سماق به موش‌های گروه مکمل، سرشاخه‌ی گیاه سماق تازه از مزارع کشت این گیاه در شهرستان قم تهیه شد. پس از جداسازی ساقه و برگ این گیاه و خشک کردن قسمت‌های جداشده، این قسمت‌ها بهصورت تک‌لایه با ضخامت دو سانتی‌متر روی پارچه‌ی تمیز نخی در شرایط سایه و دمای 25 درجه‌ی سانتی‌گراد پهن شد. پس از حدود یک هفته، وقتی وزن نمونه‌های خشک‌شده ثابت ماند، نمونه‌ها با دستگاه مخصوص آسیاب ادویه (ساخت شرکت سونیکا، ژاپن) آسیاب شد. پودر به‌دست‌آمده از آن با نسبت ده درصد با غذای موش‌ها مخلوط شد. پس از آن، مخلوط بهصورت خمیر درآمد و توسط قالب خامه‌زنی قنادی، بهصورت پلیت قالب زده و خشک شد (24).
برنامه‌ی تمرین
تمرین استقامتی بهصورت شنا در آب استخر ویژه‌ی موش به ابعاد 80×50×50 سانتی‌متر، دارای موج‌ساز آب و آب با دمای ۳۰ تا ۳۳ درجه‌ی سانتی‌گراد اجرا شد. تمرین به مدت ۱۲ هفته و ۵ روز در هفته بود. در هفته‌ی اول، زمان تمرین با ۱۵ دقیقه شروع شد. از هفته‌ی دوم تا پنجم، در هر هفته ده دقیقه به زمان تمرین شنا افزوده شد (هفته‌ی دوم ۲۰ دقیقه، هفته‌ی سوم ۳۰ دقیقه، هفته‌ی چهارم ۴۰ دقیقه، هفته‌ی پنجم ۵۰ دقیقه). از هفته‌ی ششم تا هفته‌ی نهم، مدت‌زمان تمرین ۶۰ دقیقه در روز بود. از هفته‌ی دهم تا دوازدهم، تمرین شنا به مدت ۶۰ دقیقه و دو بار در روز در داخل استخر اجرا شد (25).
نمونه‌خون و اندازه‌گیری متغیرهای آزمایشگاهی
پس از 48 ساعت از پایان برنامه‌ی تمرینی و مکمل‌دهی، موش‌ها توسط گازپتنوباربیتال سدیم (ساخت شرکت سیگما آلدریچ) بیهوش شدند. برای اندازه‌گیری پارامترهای بیوشیمیایی، نمونه‌خون مستقیماً از قلب به مقدار 5 سی‌سی گرفته و به لوله‌های ژل‌دار منتقل شد. سپس، سرم توسط سانتریفیوژ (مدل 5804 ساخت شرکت اپندورف) ۱۰۰۰ دور در دقیقه به مدت چهار دقیقه جدا شد و در میکروتیوب به فریزر منفی 20 درجه سانتی گراد انتقال داده شد. اندازه‌گیری اینترلوکین یک بتا و نیتریک اکساید توسط روش الایزا بر مبنای واحد پیکوگرم بر میلی‌لیتر و طبق دستور شرکت سازنده‌ی کیت صورت پذیرفت. برای اندازه‌گیری سطح اینترلوکین یک بتا، از کیت الایزای ساخت شرکت R&D کشـور آمریکـا بـه شــماره کــاتولوگ DY501-05 و حساســیت 6/99 پیکوگرم بــر میلی‌لیتر و برای سنجش نیتریک آکساید، از کیـت الایزای ساخت شرکت ZellBio محصول کشـور آلمان بـا شـماره کاتـالوگ ZB-NO-96و میزان حساسیت یک میکروگـر م در میلی‌لیتـر طبـق دستورالعمل‌های شرکت تولیدکننده استفاده شـد. در تمـامی مراحل مطالعه‌ی حاضر از اصول اخلاقی مـورد تأییـد کمیتـه‌ی اخلاق حیوانات (شـماره‌ی مرجـع:IR.IAU.B.REC.1402.022 ) پیروی شده است. تمام سرم‌ها و پلاسماهای جمع‌آوری‌شده تا زمان تجزیه‌وتحلیل، در دمای ۸۰- درجه‌ی سانتی‌گراد نگهداری شدند.
روش آماری
برای آمار توصیفی از میانگین و انحراف معیار، برای آمار استنباطی و بررسی فرضیات پژوهش از آزمون آنوای یکسویه و برای مقایسات دوبه‌‌دو بهدلیل عدم برقراری پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها از آزمون تعقیبی تی. سه دانت که نسبت به عدم همگنی واریانس‌ها مقاوم است، استفاده شد. تمام تجزیه‌‌وتحلیل‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی 29 و در سطح معنی‌داری 05/0>P انجام شدند.
بیماری آلزایمر عامل اصلی زوال عقل است و به‌‌سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از بیماری‌های پرهزینه و کشنده‌ی قرن حاضر است (1). این بیماری کاملاً با سن مرتبط است و از نظر پاتولوژیک، با رسوب پلاک‌های آمیلوئید (Amyloid) و گره‌های نوروفیبریلاری در پارانشیم مغز همراه است (2). بیماری آلزایمر با تجمـع پـلاک در قسمت خارج‌سلولی نورون‌ها و تشکیل کلافه‌های نـوروفیبریلاری در سلول‌های عصبی همراه اســت کـه در اثــر هایپرفسفریلاسیون پروتئین‌های تاو (Tau protein) ایجاد می‌شود و در قسمت هیپوکمپ و سایر نواحی قشری گسترش می‌یابد. در این بیماری، تجمع آمیلوئید با هایپرفسفریلاسیون پروتئین تاو و ایجاد استرس اکسیداتیو، التهاب، تغییر ترشح مواد میانجی، مهار پلاستیسته‌ی سیناپسی، کاهش تعداد و عملکرد نورون‌های کولینرژیکی همراه است و در نهایت، به مرگ سلولی، پیشرفت بیماری و اختلال در گفتار و حافظه و تفکر منجر می‌شود (3). استرس اکسیداتیو (Stress oxidative) عامل اصلی تخریب در بیماری‌های پیش‌رونده‌ی عصبی مانند پارکینسون، آلزایمر و مالتیپل اسکلروزیس است (4). در بیماری آلزایمر، نشانگر زیستی دی متیل آرژنین نامتقارن (Adema) با مهار آنزیم نیتریک اکساید، سنتتاز مقدار نیتریک اکساید سنتزشده توسط سلول‌های درون‌رگی را کاهش می‌دهد (5). محققان بر این باورند که غلظت بالای دی متیل آرژنین با کاهش عملکرد شناختی مرتبط است (6). با توجه به نقش نیتریک اکساید در گشاد کردن رگ‌های خونی و افزایش جریان خون (7)، هنگامی که سطح نیتریک اکساید به‌طور غیرطبیعی پایین باشد، جریان خون به بافت‌ها محدود می‌شود و کمبود اکسیژن سبب ایجاد التهاب می‌شود (8)؛ به‌طوری که گزارش شده است سطح پایین نیتریک اکساید با بیماری‌های قلبی و عروقی و آلزایمر مرتبط است (9) . کاهش نیتریک اکساید موجب تشدید واکنش‌های التهابی و در نتیجه، آسیب بافتی می‌شود (10). واکنش‌هـای التهابـی ناشــی از بتا آمیلوئید در دســتگاه عصبــی مرکــزی بــه آزادســازی عوامل التهابی منجــر می‌شود (11). سایتوکاین‌های پیش‌التهابی باعث اختلال در عملکرد مغز و نورون‌ها می‌شوند (12). سایتوکاین‌های پیش‌التهابی عامل نکروز توموری آلفا (TNF-a) و اینترلوکین یک بتا (IL-1B) شکل‌پذیری سیناپسی را مختل می‌کنند (13). اینترلوکین یک بتا از عوامل پیش‌التهابی است که در فرایند التهاب نقش زیادی دارد (14). رابطه‌ی نزدیکی بین افزایش اینترلوکین یک بتا و بیماری آلزایمر وجود دارد (15) و افزایش بیان اینترلوکین یک بتا در سلول‌های میکروگلیا و اطراف پلاک‌های بتا آمیلوئید شواهدی مبنی بر رابطه‌ی آن با پاتوژنز آلزایمر فراهم کرده است (16) .سلول‌های میکروگلیا در شرایط نوروپاتولوژیک فعال می‌شوند تا هومئوستازCNS را بازگردانند (17). میکروگلیاهای فعال‌شده با آزاد کردن فاکتورهای پیش‌التهابی و سیتوتوکسیک نظیر عامل نکروز توموری آلفا، اینترلوکین یک بتا و گونه‌های فعال آزاد اکسیژن (ROS)، به آسیب نورون‌ها منجر می‌شوند (18). استرس اکسیداتیو یکی از عوامل مهم در ایجاد آلزایمر است (19). از طرف دیگر، شواهد زیادی تأیید می‌کنند که فلاونوئیدها بهدلیل توانایی‌شان در کاهش پیشرفت اختلالات عصبی مرتبط با سن یا جلوگیری از شروع تخریب عصبی، توانایی محافظت عصبی را دارند (20). عملکرد آن‌ها با تأثیرگذاری بر یادگیری و شناخت در مدل‌های حیوانی و همچنین در انسان با آزمایش‌های مکمل غذایی شامل مواد غذایی غنی از فلاونوئید یا عصاره‌های گیاهی نشان داده شده است (21). مکانسیم اثر فلاونوئیدها با سیگنالینگ گلیال و مسیرهای عصبی درون‌سلولی مرتبط است؛ بنابراین، باعث بازسازی نورون‌ها، افزایش عملکرد نورون‌ها، محافظت از نورون‌های آسیب‌پذیر یا تأثیر بر عروق مغزی و سیستم محیطی می‌شود (21). سماق به‌واسطه‌ی مهار رادیکال‌های آزاد، ظرفیت آنتی‌اکسیدانی زیادی دارد و بهعنوان آنتی‌اکسیدان طبیعی و قوی در آلزایمر می‌تواند مفید باشد (21). از سوی دیگر، ورزش استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد و متابولیسم انرژی را بهبود می‌بخشد. ورزش عملکردهای نوروتروفیک و رگ‌زایی را فعال می‌کند؛ در نتیجه، باعث تسهیل نوروژنز و سیناپتوژنز (Neurogenesis and synaptogenesis) می‌شود که حافظه و عملکردهای شناختی را بهبود می‌بخشد. در مجموع، درحالی‌که اثر مثبت ورزش بر ابعاد مختلف بیماری آلزایمر تأیید شده است، در خصوص شدت و مدت بهینه‌ی تمرین ورزشی تناقض‌های زیادی وجود دارد و به‌علاوه، طبق بررسی‌های محققان تاکنون مطالعه‌ای درباره‌ی اثر تعاملی ورزش و دریافت سماق صورت نگرفته است؛ لذا، هدف این مطالعه بررسی اثر تعاملی سماق همراه با ورزش استقامتی بر سطح سرمی نیتریک اکساید و اینترلوکین یک بتا در موش‌های آلزایمری است.
روش ﮐﺎر
در این تحقیق تجربی با طرح پس‌آزمون و کنترل‌شده با گروه شاهد، از 35 سر موش نر از نژاد ویسـتار بـا سـن 8 تا 10 هفتـه بـا میـانگین وزنـی 30±230 گرم استفاده شـد. تمامی حیوانات در طی دوره‌ی پژوهش در محیطی با دمای 20 تا 24 درجه‌ی سانتی‌گراد، رطوبت 45 تا 55 درصد و نور مناسب ۱۲ ساعت روشنایی و ۱۲ ساعت تاریکی نگهداری شدند. همچنین، دسترسی آزاد و کافی به آب و غذای مخصوص حیوانات داشتند. موش‌ها از آزمایشگاه حیوانات دانشکده‌ی علوم پزشکی همدان تهیه و پس از انتقال به آزمایشگاه، در قفس‌های پلی‌کربنات شفاف (ساخت شرکت رازی) نگهداری شدند. آلاینـده‌های هـوا بـا توجـه بـه شـاخص‌های اسـتاندارد در وضـعیت سـالم قرار داشـت. همچنین، برای ایجاد تهویه و جریان مناسب هوا از دو دسـتگاه تهویه‌ی هوای بدون صدا استفاده شد. پس از آشنایی با محیط جدید و نحوه‌ی تمرین ورزشی، بهصورت تصادفی، موش‌ها به 5 گروه هفت‌تایی به شرح زیر تقسیم شدند: ۱. گروه کنترل سالم؛ ۲. گروه آلزایمری‌شده؛ ۳. گروه آلزایمری‌شده با ورزش استقامتی؛ ۴. گروه آلزایمری‌شده با مصرف سماق؛ ۵. گروه آلزایمری‌شده با ورزش استقامتی و مصرف سماق.
روش القای آلزایمر
یک هفته بعد از قرار گرفتن در محیط، در موش‌های صحرایی مورد مطالعه بهصورت زیر آلزایمر القا شد: مقدار ۸ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم از وزن بدن، تری متیل تین کلراید (ساخت شرکت سیگما آلدریچ) به همراه ۲۰۰ میکرولیتر نرمال سالین بهعنوان حلال، به روش درون‌‌صفاقی به موش‌ها تزریق شد (22) و از آزمون ماز هشت‌جهتی برای سنجش حافظه استفاده شد (23).
نحوه‌ی دریافت سماق
برای خوراندن سماق به موش‌های گروه مکمل، سرشاخه‌ی گیاه سماق تازه از مزارع کشت این گیاه در شهرستان قم تهیه شد. پس از جداسازی ساقه و برگ این گیاه و خشک کردن قسمت‌های جداشده، این قسمت‌ها بهصورت تک‌لایه با ضخامت دو سانتی‌متر روی پارچه‌ی تمیز نخی در شرایط سایه و دمای 25 درجه‌ی سانتی‌گراد پهن شد. پس از حدود یک هفته، وقتی وزن نمونه‌های خشک‌شده ثابت ماند، نمونه‌ها با دستگاه مخصوص آسیاب ادویه (ساخت شرکت سونیکا، ژاپن) آسیاب شد. پودر به‌دست‌آمده از آن با نسبت ده درصد با غذای موش‌ها مخلوط شد. پس از آن، مخلوط بهصورت خمیر درآمد و توسط قالب خامه‌زنی قنادی، بهصورت پلیت قالب زده و خشک شد (24).
برنامه‌ی تمرین
تمرین استقامتی بهصورت شنا در آب استخر ویژه‌ی موش به ابعاد 80×50×50 سانتی‌متر، دارای موج‌ساز آب و آب با دمای ۳۰ تا ۳۳ درجه‌ی سانتی‌گراد اجرا شد. تمرین به مدت ۱۲ هفته و ۵ روز در هفته بود. در هفته‌ی اول، زمان تمرین با ۱۵ دقیقه شروع شد. از هفته‌ی دوم تا پنجم، در هر هفته ده دقیقه به زمان تمرین شنا افزوده شد (هفته‌ی دوم ۲۰ دقیقه، هفته‌ی سوم ۳۰ دقیقه، هفته‌ی چهارم ۴۰ دقیقه، هفته‌ی پنجم ۵۰ دقیقه). از هفته‌ی ششم تا هفته‌ی نهم، مدت‌زمان تمرین ۶۰ دقیقه در روز بود. از هفته‌ی دهم تا دوازدهم، تمرین شنا به مدت ۶۰ دقیقه و دو بار در روز در داخل استخر اجرا شد (25).
نمونه‌خون و اندازه‌گیری متغیرهای آزمایشگاهی
پس از 48 ساعت از پایان برنامه‌ی تمرینی و مکمل‌دهی، موش‌ها توسط گازپتنوباربیتال سدیم (ساخت شرکت سیگما آلدریچ) بیهوش شدند. برای اندازه‌گیری پارامترهای بیوشیمیایی، نمونه‌خون مستقیماً از قلب به مقدار 5 سی‌سی گرفته و به لوله‌های ژل‌دار منتقل شد. سپس، سرم توسط سانتریفیوژ (مدل 5804 ساخت شرکت اپندورف) ۱۰۰۰ دور در دقیقه به مدت چهار دقیقه جدا شد و در میکروتیوب به فریزر منفی 20 درجه سانتی گراد انتقال داده شد. اندازه‌گیری اینترلوکین یک بتا و نیتریک اکساید توسط روش الایزا بر مبنای واحد پیکوگرم بر میلی‌لیتر و طبق دستور شرکت سازنده‌ی کیت صورت پذیرفت. برای اندازه‌گیری سطح اینترلوکین یک بتا، از کیت الایزای ساخت شرکت R&D کشـور آمریکـا بـه شــماره کــاتولوگ DY501-05 و حساســیت 6/99 پیکوگرم بــر میلی‌لیتر و برای سنجش نیتریک آکساید، از کیـت الایزای ساخت شرکت ZellBio محصول کشـور آلمان بـا شـماره کاتـالوگ ZB-NO-96و میزان حساسیت یک میکروگـر م در میلی‌لیتـر طبـق دستورالعمل‌های شرکت تولیدکننده استفاده شـد. در تمـامی مراحل مطالعه‌ی حاضر از اصول اخلاقی مـورد تأییـد کمیتـه‌ی اخلاق حیوانات (شـماره‌ی مرجـع:IR.IAU.B.REC.1402.022 ) پیروی شده است. تمام سرم‌ها و پلاسماهای جمع‌آوری‌شده تا زمان تجزیه‌وتحلیل، در دمای ۸۰- درجه‌ی سانتی‌گراد نگهداری شدند.
روش آماری
برای آمار توصیفی از میانگین و انحراف معیار، برای آمار استنباطی و بررسی فرضیات پژوهش از آزمون آنوای یکسویه و برای مقایسات دوبه‌‌دو بهدلیل عدم برقراری پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها از آزمون تعقیبی تی. سه دانت که نسبت به عدم همگنی واریانس‌ها مقاوم است، استفاده شد. تمام تجزیه‌‌وتحلیل‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی 29 و در سطح معنی‌داری 05/0>P انجام شدند.
یﺎﻓﺘﻪﻫﺎ
نتایج و مقایسه‌ی بین‌گروهی متغیر اینترلوکین یک بتا در نمودار 1 آمده است. یافته‌های آنالیز واریانس یک‌راهه نشان داد که بین گروهای مورد بررسی اختلاف معنی‌دار وجود دارد (75/23 F=و 001/0=P). سپس، بعد از انجام آزمون تعقیبی تی. سه دانت مشاهده شد که سطح اینترلوکین یک بتا در موش‌های گروه تمرین استقامتی + مصرف سماق به‌طور معنی‌دار کمتر از موش‌های گروه تمرین استقامتی (001/0=P)، گروه دریافت سماق (001/0=P)، گروه آلزایمری (001/0=P) و گروه سالم (001/0=P) است (جدول 1).
* نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین گروه کنترل سالم و آلزایمری، # نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین گروه کنترل سالم و آلزایمری با سماق، & نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین کنترل سالم و استقامتی، ¥ نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین کنترل سالم و استقامتی با سماق، £ نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری و استقامتی با سماق، € نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری با سماق و استقامتی با سماق، $ نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین استقامتی و استقامتی با سماق، ! نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری و آلزایمری با سماق، α نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری و استقامتی و β نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین استقامتی و آلزایمری با سماق است.
از سویی دیگر، نتایج و مقایسه‌ی بین‌گروهی متغیر نیتریک اکساید در نمودار 2 آمده است. نتایج آنالیز واریانس یک‌راهه نشان داد که بین گروهای مورد بررسی اختلاف معنی‌دار وجود دارد (25/41 F=و 001/0=P). سپس، بعد از انجام آزمون تعقیبی تی. سه دانت مشاهده شد که سطح نیتریک اکساید در موش‌های گروه تمرین استقامتی + مصرف سماق به‌طور معنی‌دار بیشتر از موش‌های گروه تمرین استقامتی (001/0=P)، گروه دریافت سماق (001/0=P)، گروه آلزایمری (001/0=P) و گروه سالم (001/0=P) است (جدول 1).
* نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین گروه کنترل سالم و آلزایمری، # نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین گروه کنترل سالم و آلزایمری با سماق، & نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین کنترل سالم و استقامتی، ¥ نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین کنترل سالم و استقامتی با سماق، £ نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری و استقامتی با سماق، € نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری با سماق و استقامتی با سماق، $ نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین استقامتی و استقامتی با سماق، ! نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری و آلزایمری با سماق، α نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین آلزایمری و استقامتی و β نشانه‌ی تفاوت معنی‌دار بین استقامتی و آلزایمری با سماق است.
از سویی دیگر، نتایج و مقایسه‌ی بین‌گروهی متغیر نیتریک اکساید در نمودار 2 آمده است. نتایج آنالیز واریانس یک‌راهه نشان داد که بین گروهای مورد بررسی اختلاف معنی‌دار وجود دارد (25/41 F=و 001/0=P). سپس، بعد از انجام آزمون تعقیبی تی. سه دانت مشاهده شد که سطح نیتریک اکساید در موش‌های گروه تمرین استقامتی + مصرف سماق به‌طور معنی‌دار بیشتر از موش‌های گروه تمرین استقامتی (001/0=P)، گروه دریافت سماق (001/0=P)، گروه آلزایمری (001/0=P) و گروه سالم (001/0=P) است (جدول 1).
نمودار 1: سطح اینترلوکین یک بتا در گروه‌های مورد مطالعه
*: تفاوت معنی‌دار نسبت به گروه کنترل؛ #: تفاوت معنی‌دار نسبت به دیگر گروه‌ها
جدول 1: نتایج آنوای یکسویه با آزمون تعقیبی تی. سه دانت
| متغیر وابسته | گروه (I) | گروه (J) | میانگین اختلافات (I-J) | خطای معیار | سطح معنی‌داری | |
| اینترلوکین یک بتا (پیکوگرم بر میلی‌لیتر) | کنترل سالم | آلزایمری | -185/۰۰۰۰* | ۱۰/۸۱۵۲ | ۰۰۱/۰ | |
| آلزایمری با سماق | -161/8571# | ۵/۷۸۴۹ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی | -155/4571& | ۹/۹۷۵۳ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی با سماق | -44/9000¥ | ۴/۶۸۵۴ | 0/۰۰۱ | |||
| آلزایمری | کنترل سالم | ۱۸۵/۰۰۰۰* | ۱۰/۸۱۵۲ | ۰۰۱/۰ | ||
| آلزایمری با سماق | ۲۳/۱۴۲۹ | ۱۲/۲۵۹۹ | 0/۷۰۴ | |||
| استقامتی | ۲۹/۵۴۲۹ | ۱۴/۷۰۸۸ | 0/۶۳۰ | |||
| استقامتی با سماق | ۱۴۰/۱۰۰۰£ | ۱۱/۷۸۱۱ | ۰۰۱/۰ | |||
| آلزایمری با سماق | کنترل سالم | ۱۶۱/۸۵۷۱* | ۵/۷۸۴۹ | ۰۰۱/۰ | ||
| آلزایمری | -23/۱۴۲۹ | ۱۲/۲۵۹۹ | 0/۷۰۴ | |||
| استقامتی | ۶/۴۰۰۰ | ۱۱/۵۲۵۸ | ۹۹۹/۰ | |||
| استقامتی با سماق | ۱۱۶/۹۵۷۱€ | ۷/۴۳۵۸ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی | کنترل سالم | ۱۵۵/۴۵۷۱& | ۹/۹۷۵۳ | ۰۰۱/۰ | ||
| آلزایمری | -29/۵۴۲۹ | ۱۴/۷۰۸۸ | 0/۶۳۰ | |||
| آلزایمری با سماق | -6/۴۰۰۰ | ۱۱/۵۲۵۸ | ۹۹۹/۰ | |||
| استقامتی با سماق | ۱۱۰/۵۵۷۱$ | ۱۱/۰۱۵۱ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی با سماق | کنترل سالم | ۴۴/۹۰۰۰¥ | ۴/۶۸۵۴ | 0/۰۰۱ | ||
| آلزایمری | -14۰/۱۰۰۰£ | ۱۱/۷۸۱۱ | ۰۰۱/۰ | |||
| آلزایمری با سماق | -116/۹۵۷۱€ | ۷/۴۳۵۸ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی | -11۰/۵۵۷۱$ | ۱۱/۰۱۵۱ | ۰۰۱/۰ | |||
| نیتریک اکساید (میکرومول بر لیتر) | کنترل سالم | آلزایمری | ۱۰۰/۴۴۲۹* | ۶/۱۹۳۲ | ۰۰۱/۰ | |
| آلزایمری با سماق | ۸۶/۰۱۴۳# | ۶/۶۲۹۸ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی | ۵۳/۰۱۴۳& | ۶/۷۲۹۶ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی با سماق | ۲۴/۰۱۴۳ | ۶/۸۱۰۵ | 0/۰۸۹ | |||
| آلزایمری | کنترل سالم | -1۰۰/۴۴۲۹* | ۶/۱۹۳۲ | ۰۰۱/۰ | ||
| آلزایمری با سماق | -14/۴۲۸۶! | ۳/۱۸۶۹ | 0/۰۲۱ | |||
| استقامتی | -47/۴۲۸۶α | ۳/۳۸۹۷ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی با سماق | -76/۴۲۸۶£ | ۳/۵۴۷۵ | ۰۰۱/۰ | |||
| آلزایمری با سماق | کنترل سالم | -86/۰۱۴۳# | ۶/۶۲۹۸ | ۰۰۱/۰ | ||
| آلزایمری | ۱۴/۴۲۸۶! | ۳/۱۸۶۹ | 0/۰۲۱ | |||
| استقامتی | -33/۰۰۰۰* | ۴/۱۳۳۸ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی با سماق | -62/۰۰۰۰* | ۴/۲۶۴۲ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی | کنترل سالم | -53/۰۱۴۳& | ۶/۷۲۹۶ | ۰۰۱/۰ | ||
| آلزایمری | ۴۷/۴۲۸۶α | ۳/۳۸۹۷ | ۰۰۱/۰ | |||
| آلزایمری با سماق | ۳۳/۰۰۰۰β | ۴/۱۳۳۸ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی با سماق | -29/۰۰۰۰$ | ۴/۴۱۷۸ | 0/۰۰۱ | |||
| استقامتی با سماق | کنترل سالم | -24/۰۱۴۳ | ۶/۸۱۰۵ | 0/۰۸۹ | ||
| آلزایمری | ۷۶/۴۲۸۶£ | ۳/۵۴۷۵ | ۰۰۱/۰ | |||
| آلزایمری با سماق | ۶۲/۰۰۰۰€ | ۴/۲۶۴۲ | ۰۰۱/۰ | |||
| استقامتی | ۲۹/۰۰۰۰$ | ۴/۴۱۷۸ | 0/۰۰۱ |
نمودار 2: سطح نیتریک اکساید در گروه‌های مورد مطالعه
*: تفاوت معنی‌دار نسبت به گروه کنترل؛ #: تفاوت معنی‌دار نسبت به دیگر گروه‌ها
بحث
نتایج این پژوهش نشان داد که 12 هفته تمرین استقامتی به همراه دریافت سماق اثرات معنی‌داری بر بهبود شاخص‌های التهابی نیتریک اکساید و اینترلوکین در موش‌های آلزایمری دارد.
بیماری آلزایمر نوعی بیماری عصبی است که با از دست دادن تدریجی حافظه و زوال عقل مشخص می‌شود. ویژگی‌های پاتولوژیک آلزایمر شامل رسوب آمیلوئید بتا، گره خوردن نوروفیبریلاری و از دست دادن نورون است. شواهدی وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی دخالت التهاب در آلزایمر، از جمله میکروگلیای فعال‌شده در داخل و اطراف پلاک‌های پیری است (1). مطالعات اپیدمیولوژیک استفاده از داروهای ضدالتهابی را برای کاهش بروز آلزایمر پیشنهاد می‌کند؛ بااین‌حال، آزمایش‌های بالینی با داروهای ضدالتهابی موفقیت‌آمیز نبوده است (14). در مطالعه‌ی حاضر، دریافتیم که بعد از یک دوره تمرین استقامتی، شاخص‌های التهابی در موش‌های آلزایمری بهبود می‌یابد. این نتایج ما با برخی از پژوهش‌ها همسو (26, 27) و با برخی دیگر از پژوهش‌ها ناهمسو (25, 23) است. از دلایلی که برای این ناهمسویی می‌توان عنوان کرد، آزمودنی‌های پژوهش است. در آزمودنی‌های حیوانی تأثیر متغیرهای مداخله‌گر بیشتر محدود می‌شود، درصورتی‌که پژوهش‌های دیگر از آزمودنی‌های انسانی استفاده کرده بودند. مثلاً در مطالعه‌ی ونگ و همکاران در سال 2014 مشخص شد که القای آلزایمر تولید TNF-α و IL-1ẞ را در مغز موش‌های آلزایمری افزایش می‌دهد و دویدن روی تردمیل سطح این عوامل التهابی را در موش‌های آلزایمری سرکوب می‌کند (26) که با نتایج مطالعه‌ی حاضر همسو است. در مطالعه‌ی چنگ و همکاران در سال 2016 که درباره‌ی تأثیر ورزش بر بیماران آلزایمری بود، پیشنهاد شد که سطوح سرمی TNF و IL1β به‌خلاف بیماری‌های التهابی، بعد از ورزش کاهش می‌یابد (27). جسن و همکاران در سال 2019 نشان دادند که در موش‌های آلزایمری، 3 هفته ورزش برای کاهش غلظت آمیلوئید بتا و سایتوکین‌های پیش‌التهابی اینترلوکین یک بتا و فاکتور نکروز تومور کافی است. این تغییرات با افزایش پروتئین‌های مرتبط با پاسخ ایمنی، مانند اینترفرون گاما و پروتئین التهابی ماکروفاژa1 در هیپوکامپ همراه بود (28). نیکل و همکاران در سال 2015 اثرات ضدالتهابی ورزش را به مدت 10 روز بر CNS در حیوانات مسن بررسی کردند. سطوح بالاتر IL-10(سایتوکین اصلی ضدالتهابی) و نسبت‌های پایین‌تر IL-1B/IL-10، IL-6/IL-10 و TNF-a/IL-10 در هیپوکامپ موش‌های ورزش‌کار مشاهده شد (29). گومز و همکاران در سال 2013 دریافتند که ورزش از اختلال حافظه در موش‌های پیر جلوگیری می‌کند (30). بارنییوس و همکاران در سال 2011 دریافتند که ورزش مانع از کاهش بیان فاکتور نوروتروفیک مشتق‌شده از مغز (BDNF) در ناحیه‌ی CA1 هیپوکامپ می‌شود.همچنین، با اندازه‌گیری TNF-α، IL-1ẞ و IL-6 اعلام کردند که میکروگلیای موش‌های گروه تمرین هوازی پاسخ التهابی کمتری نسبت به موش‌های کنترل داشت. این یافته‌ها ظرفیت ورزش را برای تعدیل پاسخ‌های التهابی در CNS و تقویت پتانسیل آن در به حداقل رساندن خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با التهاب عصبی، مانند آلزایمر برجسته می‌کند (31) که با نتایج مطالعه‌ی حاضر همسو هستند. در مطالعه‌ی دیگری، موری و همکاران در سال 2014 نشان دادند که ورزش می‌تواند بهعنوان رویکردی درمانی باعث تحریک دفاع آنتی‌اکسیدانی و کاهش التهاب شود (32). نیتریک اکساید گشادکننده‌ی عروق و نوعی نوروترانسمیتر است. هنگامی که سطح نیتریک اکساید به‌طور غیرطبیعی پایین باشد، جریان خون به بافت‌ها محدود می‌شود و کمبود اکسیژن سبب ایجاد التهاب می‌شود و سطح پایین نیتریک اکساید با آلزایمر مرتبط است (33). نتایج تحقیق حاضر با مطالعه‌ی الجراح و همکاران (2013) همسو نیست. این محققان نشان دادند که تمرینات استقامتی به کاهش سطوح نیتریک اکساید منجر می‌شود (34). همچنین، افراد دیگری از جمله رابری و همکاران در سال 2021 نشان دادند (35) که تمرینات ورزشی هوازی موجب کاهش سطوح نیتریک اکساید در بیماران آلزایمری می‌شود که با نتایج مطالعه‌ی حاضر در گروه تمرینات استقامتی و همین‌طور تمرینات استقامتی به همراه دریافت مکمل سماق تفاوت دارد. این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت در شدت و مدت‌زمان تمرین ورزشی و تفاوت در میزان پیشرفت بیماری در زمان مطالعه‌ی بیماران آلزایمری باشد. در مطالعه‌ای که آذرگون جهرمی در سال 2023 انجام دادند (36)، مشخص شد که تمرینات استقامتی منظم باعث افزایش سطح نیتریک اکساید در بیماران آلزایمری می‌شود. همچنین، محمدی در سال 2018 (37) دریافت که هشت هفته تمرین تناوبی هوازی موجب افزایش سطوح نیتریک اکساید در مردان آلزایمری می‌شود. به‌علاوه، در مطالعه‌ی اسکندری در سال 2018، هشت هفته تمرین هوازی با افزایش سطح نیتریک اکساید در زنان سالمند همراه بود (38) که این نتایج با مطالعه‌ی حاضر همسو است. از دلایل احتمالی این همسویی می‌توان به نقش محافظت‌کننده‌ی عصبی نیتریک اکساید اشاره کرد که با افزایش تحریک‌پذیری سیناپسی، از سیناپس‌ها محافظت می‌کند. همچنین، نیتریک اکساید با افزایش میلین‌سازی و اثر ضدالتهابی می‌تواند به کاهش التهاب و بقای نورون‌ها کمک کند و با تنظیم جریان خون به هیپوکمپ مغز موجب بهبود عملکرد نورون‌ها شود. ورزش تولید رادیکال‌های آزاد (گونه‌های فعال اکسیژنی) و همچنین، غلظت پلاک‌های مغزی در مناطق مغزی درگیر در عملکرد شناختی (و به‌ویژه حافظه)، مانند هیپوکامپ را کاهش می‌دهد. شواهد به‌دست‌آمده از مطالعات حاکی از هم‌بستگی معکوس بین ورزش و میزان آمیلوئید، صرف‌نظر از نوع و شدت و مدت ورزش و مرحله‌ی بیماری در موش‌های آلزایمری است (39). مطالعات هم‌بستگی معکوسی بین سطوح پلاسمایی آمیلوئید در مغز و فعالیت بدنی در سالمندان مبتلا به آلزایمر را نشان می‌دهد. ورزش استقامتی به کاهش اندازه و مقدار پلاک‌های آمیلوئید بتا کمک می‌کند و در نتیجه، حافظه را بهبود می‌بخشد. همچنین، ورزش استقامتی اثرات مثبتی بر قدرت سیناپس، هموستاز ردوکس و عملکرد کلی مغز ایجاد می‌کند. ورزش استقامتی فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز را بیش از فاکتور رشد انسولینی 1 افزایش می‌دهد. در مطالعات انسانی، غلظت سرمی فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز و فاکتور رشد آندوتلیال رگیVEGF) ) در افراد مسن مبتلا به اختلال شناختی خفیف (MCI) پس از تمرین هوازی حاد افزایش یافت (39).
سطوح پایین فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز با نقایص شناختی و اختلال در حافظه و یادگیری مرتبط است. افزایش سطح فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز در موش‌های آلزایمری مانع از بین رفتن نورون‌ها می‌شود و عملکرد شناختی را بهبود می‌بخشد .همان‌طور که ذکر شد، مکانیسم‌های درگیر در آلزایمر سبب افزایش التهاب و استرس اکسیداتیو می‌شود و سماق با اثرات قوی آنتی‌اکسیدانی ناشی از ترکیباتی مانند ترکیبات فنولی و تانیک اسید و گالیگ اسید به کاهش عوامل التهابی منجر می‌شود. در مطالعه‌ی پور احمد در سال 2010 گزارش شده است که تانیک اسید و گالیک اسید موجود در سماق از سلول‌ها در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند (40). در مطالعه‌ی دیگری گزارش شد که گالیک اسید موجود در سماق بهدلیل خواص آنتی‌اکسیدانی سبب کاهش استرس اکسیداتیو در مغز مدل آلزایمری می‌شود و اثرات پیشگیرانه فراهم می‌کند که این کاهش را می‌توان با تأثیر سماق بر شاخص‌های آنتی‌اکسیدانی شامل افزایش فعالیت آنزیم‌های کاتالاز گلوتاتیون، پراکسیداز گلوتاتیون، ردوکتاز و سطح آنتی‌اکسیدانی تام توجیه کرد (41). طبق مطالعات صورت‌گرفته، عصاره‌ی سماق از طریق مهار اکسید نیتریک، دارای پتانسیل ضدالتهابی قوی بر خطوط سلولی است (42). استفاده از یک آنتی‌اکسیدان قوی مانند سماق در کنار ورزش هوازی می‌تواند اثرات محافظتی و کاهنده در عوامل مرتبط با التهاب در بیماری آلزایمر داشته باشد. به‌هرحال، این پژوهش همانند هر پژوهش دیگری با برخی محدودیت‌ها نیز مواجه بود و یکی از محدودیت‌های مهم این مطالعه آزمودنی‌های پژوهش بود؛ زیرا پژوهش درباره‌ی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد. مدت‌زمان تمرینات نیز یکی دیگر از محدودیت‌های این مطالعه بود. کاهش یا افزایش تناوب جلسات تمرینی در طی یک هفته یا تغییر مدت و شدت تمرینات ورزشی در هر جلسه‌ی تمرین نیز ممکن است بر نتایج یافته‌های این پژوهش اثرگذار باشد؛ لذا، پژوهشگران آینده باید این محدودیت‌ها را در بررسی‌های خود مدنظر قرار دهند.
نتیجه‌گیری
نتایج ما نشان می‌دهد که 12 هفته ورزش استقامتی و دریافت سماق موجب کاهش معنادار در میزان اینترلوکین یک بتا و افزایش معنادار در میزان نیتریک اکساید می‌شود، هرچند ترکیب این دو مداخله به مضاعف شدن اثرات مثبت بر اینترلوکین یک بتا و نیتریک اکساید منجر شد. در واقع، یافته‌های ما پیشنهاد می‌کند که باید به ورزش بهعنوان مداخله‌ای غیردارویی در پیشگیری و حتی درمان آلزایمر توجه کرد.
نتایج این پژوهش نشان داد که 12 هفته تمرین استقامتی به همراه دریافت سماق اثرات معنی‌داری بر بهبود شاخص‌های التهابی نیتریک اکساید و اینترلوکین در موش‌های آلزایمری دارد.
بیماری آلزایمر نوعی بیماری عصبی است که با از دست دادن تدریجی حافظه و زوال عقل مشخص می‌شود. ویژگی‌های پاتولوژیک آلزایمر شامل رسوب آمیلوئید بتا، گره خوردن نوروفیبریلاری و از دست دادن نورون است. شواهدی وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی دخالت التهاب در آلزایمر، از جمله میکروگلیای فعال‌شده در داخل و اطراف پلاک‌های پیری است (1). مطالعات اپیدمیولوژیک استفاده از داروهای ضدالتهابی را برای کاهش بروز آلزایمر پیشنهاد می‌کند؛ بااین‌حال، آزمایش‌های بالینی با داروهای ضدالتهابی موفقیت‌آمیز نبوده است (14). در مطالعه‌ی حاضر، دریافتیم که بعد از یک دوره تمرین استقامتی، شاخص‌های التهابی در موش‌های آلزایمری بهبود می‌یابد. این نتایج ما با برخی از پژوهش‌ها همسو (26, 27) و با برخی دیگر از پژوهش‌ها ناهمسو (25, 23) است. از دلایلی که برای این ناهمسویی می‌توان عنوان کرد، آزمودنی‌های پژوهش است. در آزمودنی‌های حیوانی تأثیر متغیرهای مداخله‌گر بیشتر محدود می‌شود، درصورتی‌که پژوهش‌های دیگر از آزمودنی‌های انسانی استفاده کرده بودند. مثلاً در مطالعه‌ی ونگ و همکاران در سال 2014 مشخص شد که القای آلزایمر تولید TNF-α و IL-1ẞ را در مغز موش‌های آلزایمری افزایش می‌دهد و دویدن روی تردمیل سطح این عوامل التهابی را در موش‌های آلزایمری سرکوب می‌کند (26) که با نتایج مطالعه‌ی حاضر همسو است. در مطالعه‌ی چنگ و همکاران در سال 2016 که درباره‌ی تأثیر ورزش بر بیماران آلزایمری بود، پیشنهاد شد که سطوح سرمی TNF و IL1β به‌خلاف بیماری‌های التهابی، بعد از ورزش کاهش می‌یابد (27). جسن و همکاران در سال 2019 نشان دادند که در موش‌های آلزایمری، 3 هفته ورزش برای کاهش غلظت آمیلوئید بتا و سایتوکین‌های پیش‌التهابی اینترلوکین یک بتا و فاکتور نکروز تومور کافی است. این تغییرات با افزایش پروتئین‌های مرتبط با پاسخ ایمنی، مانند اینترفرون گاما و پروتئین التهابی ماکروفاژa1 در هیپوکامپ همراه بود (28). نیکل و همکاران در سال 2015 اثرات ضدالتهابی ورزش را به مدت 10 روز بر CNS در حیوانات مسن بررسی کردند. سطوح بالاتر IL-10(سایتوکین اصلی ضدالتهابی) و نسبت‌های پایین‌تر IL-1B/IL-10، IL-6/IL-10 و TNF-a/IL-10 در هیپوکامپ موش‌های ورزش‌کار مشاهده شد (29). گومز و همکاران در سال 2013 دریافتند که ورزش از اختلال حافظه در موش‌های پیر جلوگیری می‌کند (30). بارنییوس و همکاران در سال 2011 دریافتند که ورزش مانع از کاهش بیان فاکتور نوروتروفیک مشتق‌شده از مغز (BDNF) در ناحیه‌ی CA1 هیپوکامپ می‌شود.همچنین، با اندازه‌گیری TNF-α، IL-1ẞ و IL-6 اعلام کردند که میکروگلیای موش‌های گروه تمرین هوازی پاسخ التهابی کمتری نسبت به موش‌های کنترل داشت. این یافته‌ها ظرفیت ورزش را برای تعدیل پاسخ‌های التهابی در CNS و تقویت پتانسیل آن در به حداقل رساندن خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با التهاب عصبی، مانند آلزایمر برجسته می‌کند (31) که با نتایج مطالعه‌ی حاضر همسو هستند. در مطالعه‌ی دیگری، موری و همکاران در سال 2014 نشان دادند که ورزش می‌تواند بهعنوان رویکردی درمانی باعث تحریک دفاع آنتی‌اکسیدانی و کاهش التهاب شود (32). نیتریک اکساید گشادکننده‌ی عروق و نوعی نوروترانسمیتر است. هنگامی که سطح نیتریک اکساید به‌طور غیرطبیعی پایین باشد، جریان خون به بافت‌ها محدود می‌شود و کمبود اکسیژن سبب ایجاد التهاب می‌شود و سطح پایین نیتریک اکساید با آلزایمر مرتبط است (33). نتایج تحقیق حاضر با مطالعه‌ی الجراح و همکاران (2013) همسو نیست. این محققان نشان دادند که تمرینات استقامتی به کاهش سطوح نیتریک اکساید منجر می‌شود (34). همچنین، افراد دیگری از جمله رابری و همکاران در سال 2021 نشان دادند (35) که تمرینات ورزشی هوازی موجب کاهش سطوح نیتریک اکساید در بیماران آلزایمری می‌شود که با نتایج مطالعه‌ی حاضر در گروه تمرینات استقامتی و همین‌طور تمرینات استقامتی به همراه دریافت مکمل سماق تفاوت دارد. این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت در شدت و مدت‌زمان تمرین ورزشی و تفاوت در میزان پیشرفت بیماری در زمان مطالعه‌ی بیماران آلزایمری باشد. در مطالعه‌ای که آذرگون جهرمی در سال 2023 انجام دادند (36)، مشخص شد که تمرینات استقامتی منظم باعث افزایش سطح نیتریک اکساید در بیماران آلزایمری می‌شود. همچنین، محمدی در سال 2018 (37) دریافت که هشت هفته تمرین تناوبی هوازی موجب افزایش سطوح نیتریک اکساید در مردان آلزایمری می‌شود. به‌علاوه، در مطالعه‌ی اسکندری در سال 2018، هشت هفته تمرین هوازی با افزایش سطح نیتریک اکساید در زنان سالمند همراه بود (38) که این نتایج با مطالعه‌ی حاضر همسو است. از دلایل احتمالی این همسویی می‌توان به نقش محافظت‌کننده‌ی عصبی نیتریک اکساید اشاره کرد که با افزایش تحریک‌پذیری سیناپسی، از سیناپس‌ها محافظت می‌کند. همچنین، نیتریک اکساید با افزایش میلین‌سازی و اثر ضدالتهابی می‌تواند به کاهش التهاب و بقای نورون‌ها کمک کند و با تنظیم جریان خون به هیپوکمپ مغز موجب بهبود عملکرد نورون‌ها شود. ورزش تولید رادیکال‌های آزاد (گونه‌های فعال اکسیژنی) و همچنین، غلظت پلاک‌های مغزی در مناطق مغزی درگیر در عملکرد شناختی (و به‌ویژه حافظه)، مانند هیپوکامپ را کاهش می‌دهد. شواهد به‌دست‌آمده از مطالعات حاکی از هم‌بستگی معکوس بین ورزش و میزان آمیلوئید، صرف‌نظر از نوع و شدت و مدت ورزش و مرحله‌ی بیماری در موش‌های آلزایمری است (39). مطالعات هم‌بستگی معکوسی بین سطوح پلاسمایی آمیلوئید در مغز و فعالیت بدنی در سالمندان مبتلا به آلزایمر را نشان می‌دهد. ورزش استقامتی به کاهش اندازه و مقدار پلاک‌های آمیلوئید بتا کمک می‌کند و در نتیجه، حافظه را بهبود می‌بخشد. همچنین، ورزش استقامتی اثرات مثبتی بر قدرت سیناپس، هموستاز ردوکس و عملکرد کلی مغز ایجاد می‌کند. ورزش استقامتی فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز را بیش از فاکتور رشد انسولینی 1 افزایش می‌دهد. در مطالعات انسانی، غلظت سرمی فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز و فاکتور رشد آندوتلیال رگیVEGF) ) در افراد مسن مبتلا به اختلال شناختی خفیف (MCI) پس از تمرین هوازی حاد افزایش یافت (39).
سطوح پایین فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز با نقایص شناختی و اختلال در حافظه و یادگیری مرتبط است. افزایش سطح فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز در موش‌های آلزایمری مانع از بین رفتن نورون‌ها می‌شود و عملکرد شناختی را بهبود می‌بخشد .همان‌طور که ذکر شد، مکانیسم‌های درگیر در آلزایمر سبب افزایش التهاب و استرس اکسیداتیو می‌شود و سماق با اثرات قوی آنتی‌اکسیدانی ناشی از ترکیباتی مانند ترکیبات فنولی و تانیک اسید و گالیگ اسید به کاهش عوامل التهابی منجر می‌شود. در مطالعه‌ی پور احمد در سال 2010 گزارش شده است که تانیک اسید و گالیک اسید موجود در سماق از سلول‌ها در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند (40). در مطالعه‌ی دیگری گزارش شد که گالیک اسید موجود در سماق بهدلیل خواص آنتی‌اکسیدانی سبب کاهش استرس اکسیداتیو در مغز مدل آلزایمری می‌شود و اثرات پیشگیرانه فراهم می‌کند که این کاهش را می‌توان با تأثیر سماق بر شاخص‌های آنتی‌اکسیدانی شامل افزایش فعالیت آنزیم‌های کاتالاز گلوتاتیون، پراکسیداز گلوتاتیون، ردوکتاز و سطح آنتی‌اکسیدانی تام توجیه کرد (41). طبق مطالعات صورت‌گرفته، عصاره‌ی سماق از طریق مهار اکسید نیتریک، دارای پتانسیل ضدالتهابی قوی بر خطوط سلولی است (42). استفاده از یک آنتی‌اکسیدان قوی مانند سماق در کنار ورزش هوازی می‌تواند اثرات محافظتی و کاهنده در عوامل مرتبط با التهاب در بیماری آلزایمر داشته باشد. به‌هرحال، این پژوهش همانند هر پژوهش دیگری با برخی محدودیت‌ها نیز مواجه بود و یکی از محدودیت‌های مهم این مطالعه آزمودنی‌های پژوهش بود؛ زیرا پژوهش درباره‌ی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد. مدت‌زمان تمرینات نیز یکی دیگر از محدودیت‌های این مطالعه بود. کاهش یا افزایش تناوب جلسات تمرینی در طی یک هفته یا تغییر مدت و شدت تمرینات ورزشی در هر جلسه‌ی تمرین نیز ممکن است بر نتایج یافته‌های این پژوهش اثرگذار باشد؛ لذا، پژوهشگران آینده باید این محدودیت‌ها را در بررسی‌های خود مدنظر قرار دهند.
نتیجه‌گیری
نتایج ما نشان می‌دهد که 12 هفته ورزش استقامتی و دریافت سماق موجب کاهش معنادار در میزان اینترلوکین یک بتا و افزایش معنادار در میزان نیتریک اکساید می‌شود، هرچند ترکیب این دو مداخله به مضاعف شدن اثرات مثبت بر اینترلوکین یک بتا و نیتریک اکساید منجر شد. در واقع، یافته‌های ما پیشنهاد می‌کند که باید به ورزش بهعنوان مداخله‌ای غیردارویی در پیشگیری و حتی درمان آلزایمر توجه کرد.
ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ
در پایان، از همه‌ی عزیزانی که در انجام این طرح یاری رساندند و همین‌طور از حامی مالی طرح، مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کمال تشکر و قدردانی را داریم.
فهرست منابع
1. Scheltens P, De Strooper B, Kivipelto M, Holstege H, Chételat G, Teunissen CE, et al. Alzheimer's disease. The Lancet. 2021;397(10284):1577-90. [doi:10.1016/S0140-6736(20)32205-4] [pmid:33667416]
2. Murdock MH, Tsai L-H. Insights into Alzheimer's disease from single-cell genomic approaches. Nat Neurosci. 2023;26(2):181-95. [doi:10.1038/s41593-022-01222-2] [pmid:36593328]
3. Thies W, Bleiler L. Alzheimer's disease facts and figures. Alzheimers Dement. 2011;7(2):208-44. [doi:10.1016/j.jalz.2011.02.004] [pmid:21414557]
4. Hampel H, Mesulam MM, Cuello AC, Farlow MR, Giacobini E, Grossberg GT, et al. The cholinergic system in the pathophysiology and treatment of Alzheimer's disease. Brain. 2018;141(7):1917-33. [doi:10.1093/brain/awy132] [pmid:29850777]
5. McCarty MF, DiNicolantonio JJ, Lerner A. A fundamental role for oxidants and intracellular calcium signals in Alzheimer's pathogenesis-and how a comprehensive antioxidant strategy may aid prevention of this disorder. Int J Mol Sci. 2021;22(4):2140. [doi:10.3390/ijms22042140] [pmid:33669995]
6. Tohma H, Altay A, Köksal E, Gören AC, Gülçin İ. Measurement of anticancer, antidiabetic and anticholinergic properties of sumac (Rhus coriaria): analysis of its phenolic compounds by LC-MS/MS. Journal of Food Measurement and Characterization. 2019;13:1607-19. [doi:10.1007/s11694-019-00077-9]
7. Austin SA, Santhanam AV, Hinton DJ, Choi DS, Katusic ZS. Endothelial nitric oxide deficiency promotes alzheimer's disease pathology. J Neurochem. 2013;127(5):691-700. [doi:10.1111/jnc.12334] [pmid:23745722]
8. Tan XL, Xue YQ, Ma T, Wang X, Li JJ, Lan L, et al. Partial enos deficiency causes spontaneous thrombotic cerebral infarction, amyloid angiopathy and cognitive impairment. Mol Neurodegener. 2015;10:24. doi: 10.1186/s13024-015-0020-0 [doi:10.1186/s13024-015-0020-0] [pmid:26104027]
9. Hanger DP, Hughes K, Woodgett JR, Brion JP. Anderton BII. Glycogen synthase kinase-3 induces alzheimer's disease-like phosphorylation of tau: Generation of paired helical filament epitopes and neuronal localisation of the kinase. Neurosci Lett. 1992;147(1):58-62. [doi:10.1016/0304-3940(92)90774-2] [pmid:1336152]
10. Liu F, Iqbal K, Grundke-Iqbal I, Gong CX. Involvement of aberrant glycosylation inphosphorylation of tau by cdk5 and gsk-3beta. FEBS Lett. 2002;530(1-3):209-14. [doi:10.1016/S0014-5793(02)03487-7] [pmid:12387894]
11. Plattner F, Angelo M, Giese KP. The roles of cyclin-dependent kinase 5 and glycogen synthase kinase 3 in tau hyperphosphorylation. J Biol Chem. 2006;281(35):25457-65. [doi:10.1074/jbc.M603469200] [pmid:16803897]
12. Fagone P, Mangano K, Martino G, Quattropani MC, Pennisi M, Bella R, et al. Characterization of Altered Molecular Pathways in the Entorhinal Cortex of Alzheimer's Disease Patients and In Silico Prediction of Potential Repurposable Drugs. Genes (Basel). 2022;13(4):703. [doi:10.3390/genes13040703] [pmid:35456509]
13. Hashem MM, Esmael A, Nassar AK, El-Sherif M. The relationship between exacerbated diabetic peripheral neuropathy and metformin treatment in type 2 diabetes mellitus. Sci Rep. 2021;11(1):1940. [doi:10.1038/s41598-021-81631-8] [pmid:33479439]
14. Fu WY, Wang X, Ip NY. Targeting neuroinflammation as a therapeutic strategy for Alzheimer's disease: mechanisms, drug candidates, and new opportunities. ACS chemical neuroscience. 2018;10(2):872-9. [doi:10.1021/acschemneuro.8b00402]
15. Maldonado M, Romero-Aibar J, Calvo J. The melatonin contained in beer can provide health benefits, due to its antioxidant, anti-inflammatory and immunomodulatory properties. J Sci Food Agric. 2023;103(8):3738-47. [doi:10.1002/jsfa.12179] [pmid:36004527]
16. Wang T, Wang Z, Cao J, Dong Y, Chen Y. Melatonin prevents the dysbiosis of intestinal microbiota in sleep-restricted mice by improving oxidative stress and inhibiting inflammation. Saudi J Gastroenterol. 2022;28(3):209-17. [doi:10.4103/sjg.sjg_110_21] [pmid:35259859]
17. Sinyor B, Mineo J, Ochner C. Alzheimer's Disease, Inflammation, and the Role of Antioxidants. J Alzheimers Dis Rep. 2020;4(1):175-83. [doi:10.3233/ADR-200171] [pmid:32715278]
18. Ardura-Fabregat A, Boddeke EW, Boza-Serrano A; Brioschi, S.; CastroGomez, S.; Ceyzériat, K.; Dansokho, C. et al. Targeting neuroinflammation to treat Alzheimer's disease. CNS Drugs. 2017;31(12):1057-82. [doi:10.1007/s40263-017-0483-3] [pmid:29260466]
19. Yu F, Nelson NW, Savik K, Wyman JF, Dysken M, Bronas UG. Affecting Cognition and Quality of Life via Aerobic Exercise in Alzheimer's Disease. West J Nurs Res. 2013;35(1):24-38. [doi:10.1177/0193945911420174] [pmid:21911546]
20. Calis Z, Mogulkoc R, Baltaci AK. The Roles of Flavonols/Flavonoids in Neurodegeneration and Neuroinflammation. Mini Rev Med Chem. 2020;20(15):1475-1488. [doi:10.2174/1389557519666190617150051] [pmid:31288717]
21. Fišar, Z. Linking the Amyloid, Tau, and Mitochondrial Hypotheses of Alzheimer's Disease and Identifying Promising Drug Targets. Biomolecules. 2022;12(11):1676. doi: 10.3390/biom12111676 pmid: 36421690 [doi:10.3390/biom12111676] [pmid:36421690]
22. Noura M, Arshadi S, Zafari A. Banaeifar A. The effect of running on positive and negative slopes on TNF-a and INF- y gene expression in the muscle tissue of rats with Alzheimer's disease. J Bas Res Med Sci. 2020;7(1):35-42
23. Quillfeldt JA. Behavioral methods to study learning and memory in rats. Rodent Model as Tools in Ethical Biomedical Research. 2016;271-311. [doi:10.1007/978-3-319-11578-8_17]
24. Nagib R. Hypolipidemic effect of sumac (Rhus coriaria L) fruit powder and extract on rats fed high cholesterol diet. Bulletin of the National Nutrition Institute of the Arab Republic of Egypt. 2017;50(1):119-43. [doi:10.21608/bnni.2017.6726]
25. Stanojevic D, Jakovljevic V, Barudzic N, Zivkovic V, Srejovic I, Parezanovic Ilic K, et al. Overtraining does not induce oxidative stress and inflammation in blood and heart of rats. Physiol Res. 2016;65(1):81-90. [doi:10.33549/physiolres.933058] [pmid:26596327]
26. Wang DM, Li SQ, Wu WL, Zhu XY, Wang Y. Effects of long-term treatment with quercetin on cognition and mitochondrial function in a mouse model of Alzheimer's disease. Neurochem Res. 2014;39(8):1533-43. [doi:10.1007/s11064-014-1343-x] [pmid:24893798]
27. Chen WW, Zhang X, Huang WJ. Role of physical exercise in Alzheimer's disease. Biomed Rep. 2016;4(4):403-7. [doi:10.3892/br.2016.607] [pmid:27073621]
28. Jensen CS, Bahl JM, Østergaard LB, Høgh P, Wermuth L, Heslegrave A, et al. Exercise as a potential modulator of inflammation in patients with Alzheimer's disease measured in cerebrospinal fluid and plasma. Exp Gerontol. 2019;121:91-8. [doi:10.1016/j.exger.2019.04.003] [pmid:30980923]
29. Nichol KE, Poon WW, Parachikova AI, Cribbs DH, Glabe CG, Cotman CW. Exercise alters the immune profile in Tg2576 Alzheimer mice toward a response coincident with improved cognitive performance and decreased amyloid. J Neuroinflammation. 2008;5:13. [doi:10.1186/1742-2094-5-13] [pmid:18400101]
30. Gomes da Silva S, Simões PSR, Mortara RA, Scorza FA, et al. Exercise-induced hippocampal anti-inflammatory response in aged rats. J Neuroinflammation. 2013;10:61. [doi:10.1186/1742-2094-10-61] [pmid:23663962]
31. Barrientos RM, Frank MG, Crysdale NY, Chapman TR, Ahrendsen JT, Day HE, et al. Little exercise, big effects: reversing aging and infection- induced memory deficits, and underlying processes. J Neurosci. 2011;31(32):11578-86. [doi:10.1523/JNEUROSCI.2266-11.2011] [pmid:21832188]
32. Murray DK, Sacheli MA, Eng JJ, Stoessl AJ. TheEffects of Exercise on Cognition in Parkinson'sdisease: A SystematicReview. Transl Neurodegener. 2014;3(1):5. [doi:10.1186/2047-9158-3-5] [pmid:24559472]
33. Harry GJ, Kraft AD. NeuroinflammationandMicroglia:Considerations and Approaches forNeurotoxicity Assessment. Expert Opin Drug Metab Toxicol. 2008;4(10):1265-77. [doi:10.1517/17425255.4.10.1265] [pmid:18798697]
34. Al-Jarrah M, Obaidat H, Bataineh Z, Walton L, Al-Khateeb A. Endurance Exercise Training Protects against the Upregulation of Nitric Oxide in the Striatum of MPTP/Probenecid Mouse Model of Parkinson's disease. Neurorehabilitation. 2013;32(1):141-7.
35. Ribarič S. Physical exercise, a potential non-pharmacological intervention for attenuating neuroinflammation and cognitive decline in Alzheimer's disease patients. Int J Mol Sci. 2022;23(6):3245. [doi:10.3390/ijms23063245] [pmid:35328666]
36. Azargoonjahromi A. Dual role of nitric oxide in Alzheimer's Disease. Nitric Oxide. 2023;134-135:23-37. [doi:10.1016/j.niox.2023.03.003] [pmid:37019299]
37. Mohammadi R, Fathei M, Hejazi K. Effect of eight-weeks aerobic training on serum levels of nitric oxide and endothelin-1 in overweight elderly men. Iranian Journal of Ageing. 2018;13(1):74-85. [doi:10.21859/sija.13.1.74]
38. Eskandari Z, Ebrahimi F, Arazi H. Comparison of a Course of Aerobic Exercise with Hydro-Alcoholic Extracts of Indian Valerian and Lemon Balm Plants on Changes in Serotonin Levels and Headache Indices in Women with Chronic Tension-Type Headache. International Journal of BioLife Sciences. 2022; 1(3): 190-99. [doi:10.22034/JBS.2022.162522]
39. Azevedo CV, Hashiguchi D, Campos HC, Figueiredo EV, Otaviano SFSD, Penitente AR, et al. The effects of resistance exercise on cognitive function, amyloidogenesis, and neuroinflammation in Alzheimer's disease. Front Neurosci. 2023;17:1131214. [doi:10.3389/fnins.2023.1131214] [pmid:36937673]
40. Pourahmad J, Eskandari MR, Shakibaei R, Kamalinejad M. A search for hepatoprotective activity of aqueous extract of Rhus coriaria L. against oxidative stress cytotoxicity. Food Chem Toxicol. 2010;48(3):854-8. [doi:10.1016/j.fct.2009.12.021] [pmid:20036300]
41. Mansouri MT, Naghizadeh B, Ghorbanzadeh B, Farbood Y, Sarkaki A, Bavarsad K. Gallic acid prevents memory deficits and oxidative stress induced by intracerebroventricular injection of streptozotocin in rats. Pharmacology Biochemistry and Behavior. 2013;111:90-6. [doi:10.1016/j.pbb.2013.09.002]
42. Kosar M, Bozan B, Temelli F, Baser KH. Antioxidant activity and phenolic composition of sumac (Rhus coriaria L.) extracts. Food chemistry. 2007;103(3):952-95. [doi:10.1016/j.foodchem.2006.09.049]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
