آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 14، شماره 3 - ( 9-1403 )
جلد 14 شماره 3 صفحات 20-13 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rigi F, Shahnavazi M. Effect of Salvia Officinalis Tea On the Sleep Quality of Students Living in the Dormitory of Iranshahr University of Medical Sciences in Iran. cmja 2024; 14 (3) :13-20
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-1008-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-1008-fa.html
ریگی فاطمه، شهنوازی معصومه. بررسی تأثیر دمنوش گیاه مریم‌گلی بر کیفیت خواب دانشجویان ساکن خوابگاه دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر. فصلنامه طب مکمل. 1403; 14 (3) :13-20
فاطمه ریگی1 
، معصومه شهنوازی*2
، معصومه شهنوازی*2
1- گروه پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی زاهدان، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، زاهدان، ایران
2- دانشگاه علوم پزشکی ،mshahnavazi1392@gmail.com
2- دانشگاه علوم پزشکی ،
متن کامل [PDF 1230 kb]
(331 دریافت)
| چکیده (HTML) (802 مشاهده)
متن کامل: (318 مشاهده)
ﻣﻘﺪﻣﻪ
خواب یکی از نیازهای اساسی انسان است که جهت حفظ و نگهداری انرژی و وضعیت ظاهری و رفاه جسمی لازم است (1). یک‌سوم زندگی هر فرد در خواب می‌گذرد که این مدت را نباید اتلاف زمان تصوّر کرد؛ چون خواب سبب کاهش استرس، اضطراب و فشارهای عصبی می‌شود و به شخص در بازیافت انرژی مجدّد برای تمرکز بهتر حواس، سازگاری و لذت بردن از فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند (2). خواب عـامل اصلی سلامتی و تندرستی است. خواب و سلامت روان به‌خودی‌خود چالش‌های بهداشت عمومی جهانی هستند که هرکدام تأثیرات اساسی بر افراد و جامعه دارند (3).
اختلال خواب طولانی‌مدت نیز به‌طور گسترده با سلامت جسمی و روانی مرتبط است (4). کیفیت خواب ضعیف می‌تواند بر سلامت جسمانی، شناختی و عملکرد تحصیلی دانشجویان تأثیر بگذارد (5، 6). بیش از 30 درصد مردم دنیا از اختلالات خواب رنج می‌برند و در سالمندان به 62 درصد هم می‌رسد (7). بی‌خوابی ممکن است باعث اختلالات روانی، استرس‌های روانی و اختلالاتی مانند کاهش بهره‌وری کاری و اختلال در یادگیری شود. خواب ناکافی همچنین با بیماری‌های قلبی‌عروقی و افزایش ریسک مرگ‌ومیر همراه است. بدون‌تردید افرادی که اختلال خواب دارند، قادر به انجام وظایف و فعالیت‌های معمول خود نیستند و به نظر می‌رسد بعضی از گروه‌های خاص بیشتر در معرض اختلالات خواب باشند (8-10).
دانشجویان به‌دلیل رویارویی با عوامل تنش‌زای متعددی نظیر پرداخت هزینه‌ها، مشکل در تطابق با سیستم آموزشی، فشارهای درسی، شیوه جدید زندگی، به هم خوردن ساعت خواب و بیداری، زندگی در خوابگاه، امتحانات و انجام تکالیف درسی بیشتر دچار اختلالات خواب هستند (11، 12). دوری از کانون خانواده، تغییر الگوی خواب و بیداری باعث ایجاد استرس، نگرانی و تغییرات خُلق در دانشجویان می‌شود (13). دراین‌میان، دانشجویان حیطه علوم‌پزشکی علاوه‌بر استرس‌های محیط آموزشی، درمعرض استرس‌های محیط بالینی قرار دارند و کارآموزی و کارورزی بالینی یکی از چالش‌ها و به‌عبارت‌دیگر دغدغه‌های اساسی آنان است. فقدان هماهنگی بین آموزش و بالین، نگرانی درزمینه اشتغال و عدم کفایت حرفه‌ای می‌توانند ازجمله عواملی باشند که استرس ایجاد کنند و بر الگوی خواب تأثیرگذار باشند (14، 15).
در مطالعه‌ای که در کشور ایران در دانشگاه علوم‌پزشکی ساری بر روی خواب دانشجویان دندان‌پزشکی انجام شد، نشان داده شد شیوع اختلال خواب در دانشجویان دندان‌پزشکی 6/62 درصد بود که نسبت به شیوع آن در جامعه کلی، بالاتر است (15). برخی از مطالعات عواملی همچون سن، جنس وضعیت اجتماعی، اقتصادی، عادات زندگی و عوامل روانی را ازجمله فاکتورهای مؤثر برکیفیت خواب قلمداد کرده‌اند (12).
روش‌های مختلفی برای درمان بی‌خوابی وجود دارد؛ ازجمله استفاده از داروهای خواب‌آور و آرام‌بخش که در درمان کوتاه‌مدت بی‌خوابی مؤثرند و هرکدام عوارض جانبی جبران‌ناپذیری به‌دنبال دارند و همچنین بدن به آن‌ها عادت می‌کند (16). با توجه به روشن شدن عوارض جانبی و آثار زیان‌آور داروهای شیمیایی، مسئله بازگشت به داروهای گیاهی و طبّی در سال‌های اخیر بیشتر موردتوجه واقع شده است (17).
مریم‌گلی ازجمله گیاهان دارویی است که ممکن است بر کیفیت خواب تأثیرگذار باشد. نام مریم‌گلی از کلمه لاتین سالیوا (salvare) به معنای «درمان کردن» یا «سالم بودن» گرفته شده است، مریم‌گلی گیاهی است چندساله و علفی که منشأ آن نواحی شمالی مدیترانه و شمال آفریقا گزارش شده است. این گیاه از راسته لب‌گلی‌ها و تیره نعناییان است (18). عناصر شناسایی‌شده مریم‌گلی، ازجمله آلکالوئیدها، کربوهیدرات‌ها، اسیدهای چرب، گلیکوزیدها، ترکیبات فنولیک، پلی‌استیلن‌ها، استروئیدها، ترپن‌ها/ترپنوئیدها و موم‌ها هستند (19).
مریم‌گلی به‌عنوان یک گیاه دارویی در طبّ ایران قدمت بسیار طولانی داشته و از حدود 1000 سال پیش از آن استفاده می‌شده است. تحقیقات اخیر خواص آنتی‌بیوتیک، ضدّاسپاسم، ضدّاضطراب و آرام‌بخشی، ضدّقارچ، ضدّسم، کاهش قند خون، مقوّی، ضدّتعریق و استروژنیک این گیاه را تأیید کرده است (1، 7، 19-21).
مطالعه‌ای تأثیر گیاه مریم‌گلی بر سیستم عصبی مرکزی (مغز موش‌ها) را در شرایط ازمایشگاهی بررسی کرد و نتایج نشان داد که ترکیبات این گیاه به‌عنوان لیگاند گیرنده‌های بنزودیازپینی عمل می‌کنند و اثرات سداتیو و آرام‌بخشی دارند که این اثرات به میزان بالای دیترپن‌ها و فلاوونوییدهای این گیاه مربوط است. این ترکیبات انتقال گابا را از بین رسپتورهای بنزودیازپینی تسهیل می‌نماید. مصرف بیش‌ازحد دمنوش و عرق مریم‌گلی می‌تواند موجب مسمومیت، تهوّع، سرگیجه، بی‌قراری و ضربان قلب شدید شود و حساسیت ایجاد کند. مصرف این گیاه در دوره بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود، مگر با تجویز پزشک. مصرف هم‌زمان این گیاه با برخی از دارو‌ها ممکن است علائمی را تشدید کند یا اثر دارو را از بین ببرد؛ ازجمله داروهای خواب‌آور، ضدّتشنّج، پایین‌آورنده فشارخون و آنتی‌کولینرژیک‌ها (22).
با توجه به اهمیت کیفیت خواب دانشجویان و تأثیری که بر پیشرفت تحصیلی آنان دارد و ازسوی‌دیگر بررسی کیفیت خواب و عوامل مربوط با آن در گروه‌هایی چون دانشجویان که دارای حرفه‌های مراقبت بهداشتی هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و با توجه به اینکه مطالعات محدودی مبنی‌بر تأثیر این گیاه بر کیفیت خواب دانشجویان علوم‌پزشکی صورت گرفته است، اما در مطالعاتی به تأثیر مثبت مصرف چای سبز، پیاده‌روی، آزمون نوروفیدبک و مصرف مکمّل ویتامین D بر کیفیت خواب دانشجویان اشاره شده است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر دمنوش گیاه مریم‌گلی در کنترل اختلالات خواب دانشجویان علوم‌پزشکی ساکن خوابگاه دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر انجام گرفت تا نتایج مطلوب حاصل از آن در دسترس گروه علوم‌پزشکی پزشکان طبّ سنّتی و عموم مردم قرار گیرد.
روش ﮐﺎر
پژوهش حاضر از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی دوسوکور است که بر روی 128 نفر از دانشجویان ساکن خوابگاه دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر در آبان و آذرماه سال 1401 انجام شد. برای تعیین حجم نمونه، از فرمول کوهن که به‌صورت آنلاین در سایت Danielsoper قابل‌دسترس است، براساس اندازه اثر و توان آزمون برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است. اندازه اثر شاخصی است که قدرت اثرگذاری متغیّرهای مستقل مدل را نشان می‌دهد. براساس نظر کوهن (۱۹۸۸)، میزان این شاخص به ترتیب 02/0 (ضعیف) 15/0 (متوسط) و 35/0 (قوی) است. بنابراین بهتر است این مقدار حداقل روی 15/0تنظیم شود که در این مطالعه 15/0 تعیین شد. توان آزمون مقداری بین ۸۰ تا ۹۰ درصد انتخاب می‌شود. آزمون حداقل باید توانی برابر با 8/. داشته باشد. فرض توان 90 درصد و خطای آلفا 5 درصد (سطح هم‌بستگی بین مشاهدات 5/0 فرض شد) تعیین شد که حجم نمونه برای هریک از گروه‌ها 64 نفر تعیین گردید. مطالعه حاضر در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر با شماره 1400.012 IR.IRSHUMS.REC. به تصویب رسید. همچنین، این کارآزمایی بالینی با شماره 2 N 20141125020082 IRCT در مرکـز بـین‌المللی ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران به ثبت رسید.
روش کار این‌گونه بود که پس از کسب رضایت‌نامه آگاهانه، ابتدا با مراجعه به خوابگاه‌های دانشجویی دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر، پرسش‌نامه کیفیت خواب در اختیار دانشجویان قرار گرفت. نمونه اوّلیه 450 نفر بودند که نشان داد 89 درصد از دانشجویان کیفیت خواب نامناسب دارند (نمره کیفیت خواب بالای 5).
سپس از میان دانشجویان دارای اختلال خواب، افرادی که معیارهای ورود و خروج به مطالعه را داشتند، وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل نداشتن سابقه بیماری ازقبیل دیابت، صرع، هیپوتانسیون، مشکلات کلیوی و کبدی، عدم سابقه سوگواری در 6 ماه اخیر، نداشتن سابقه بستری در بیمارستان در 6 ماه اخیر، عدم مصرف داروی خاص نظیر ضدّافسردگی و ضدّاضطراب و خواب‌آور بیشتر از یک بار در ماه گذشته، عدم شرکت در هرگونه کلاس مشاوره با روان‌شناسان، کسب نمره بالاتر از 5 از «شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ» و نداشتن سابقه حساسیت به گیاهان دارویی و همچنین عدم بارداری و شیردهی و معیارهای خروج شامل نداشتن تمایل به ادامه همکاری، عدم استفاده از مریم‌گلی به مدت سه شب، رخ دادن موقعیت‌های ناگوار (مرگ نزدیکان، طلاق والدین و تصادف) و بستری شدن در بیمارستان بودند. به هرکدام از دانشجویان براساس اتاق محل سکونت، یک کد اختصاص داده شد. سپس دانشجویان به روش نمونه‌گیری تصادفی آسان براساس اتاقی که در آن ساکن بودند، به دو گروه 64 نفره تقسیم شدند؛ بدین‌گونه که اتاق‌ها شماره‌گذاری شدند و شماره آن وارد نرم‌افزار تصادفی آنلاین می‌گردید و براساس شماره اتاق‌ها به گروه آزمون و شاهد تقسیم می‌شدند تا احتمال برخورد افراد دو گروه در یک اتاق کمتر شود. تی‌بگ‌های حاوی 10 گرم مریم‌گلی همراه با 3 گرم شکر قهوه‌ای و تی‌بگ‌های حاوی 13 گرم شکر قهوه‌ای به تعداد 30 بسته در داخل یک پاکت به همراه یک لیوان دمنوش تیره‌رنگ و روش تهیه و مصرف به ترتیب به دانشجویان گروه آزمون و شاهد داده شد. ازآنجایی‌که دانشجویان براساس شماره اتاق محلّ سکونت به گروه آزمون و کنترل تقسیم شدند، احتمال مصرف دمنوش و پلاسبو در یک اتاق توسط دانشجویان به صفر رسید. درضمن، محقّق و شرکت‌کنندگان اطلاعی از دمنوش اصلی و پلاسبو نداشتند و پاکت‌ها و تی‌بگ‌ها ازلحاظ ظاهری با یکدیگر تفاوتی نداشتند و نفر سوم پاکت‌ها را شماره‌گذاری می‌کرد و از محتوای آن اطلاع داشت. دانشجویان باید به مدت یک ماه هر شب قبل‌از خواب یک بسته از تی‌بگ‌ها را با 100 سی‌سی آب‌جوش، دَم و مصرف می‌کردند. به‌منظور پایش مصرف توسط دانشجویان در هر خوابگاه، یک نفر مسئول انتخاب شد تا از مصرف دم‌نوش‌ها توسط دانشجویان اطمینان حاصل شد. پس از گذشت یک ماه، پرسش‌نامه کیفیت خواب پیترزبورگ مجدّداً توسط دانشجویان گروه آزمون و شاهد تکمیل گردید.
پرسش‌نامه در این مطالعه شامل دو بخش بود: بخش اوّل پرسش‌نامه مشخصات دموگرافیک مواردی چون سن، جنس، وزن، قد، وضعیت تأهّل، سال ورود به دانشگاه، تعداد فرزندان در صورت تأهّل و تعداد واحدهای اخذشده در نیمسال را شامل شد و بخش دوم پرسش‌نامه «شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ (repeated measure)» که توسط دانیل جی بای سی و همکارانش (Daniel J Buysse et al) (1989) برای اندازه‌گیری کیفیت خواب و کمک به تشخیص افرادی که خواب خوب یا بد دارند، ساخته شده است. این ابزار 9 سؤال دارد و سؤال پنجم آن شامل ده گویه است. چهار سؤال اوّل به‌صورت بازپاسخ بوده و ساعات شروع خواب، اختلال در شروع خواب، بیدار شدن زودهنگام از خواب و طول مدت خواب را نشان می‌دهد. سایر سؤالات گویای اختلال در تداوم خواب، دفعات استفاده از دارو برای به خواب رفتن، خواب آلودگی روزانه، اختلال در انجام کارهای روزانه و کیفیت ذهنی خواب است. این پرسش‌نامه اطلاعاتی را درمورد هفت جزء خواب ازجمله تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت خواب، کیفیت ذهنی خواب، کفایت خواب، اختلال در خواب، اختلال در عملکرد روزانه و استفاده از دارو جهت به خواب رفتن ارائه می‌دهد. سؤالات 9-5 دارای مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای نمره‌گذاری می‌شود. نمره از صفر (تجربه نکرده‌ام) تا 3 (سه بار یا بیشتر در هفته تجربه کرده‌ام) به خود اختصاص می‌دهد. نمرات 3، 2، 1،0 به ترتیب بیانگر وجود وضعیت خیلی مطلوب، نسبتاً مطلوب، نسبتاً نامطلوب و خیلی نامطلوب هستند. مجموع نمرات هفت‌گانه از 21-0 است؛ نمره صفر تا 5 پرسش‌نامه به‌عنوان کیفیت خواب مطلوب و نمره بالای 5 تا 21 به‌عنوان کیفیت خواب نامطلوب در نظر گرفته می‌شود. اورسکاو و همکاران ( ) ثبات داخلی کیفیت خواب پیتسبورگ با آلفای کرونباخ 0.72 و پایایی آزمون را با ضریب هم‌بستگی درون‌گروهی 68/0 را گزارش کردند (23). در ایران چهری و همکاران (1399) آلفا کرونباخ کیفیت خواب پیتزبورگ را 73/0(24) و جامی و همکاران (1403) نیز آلفا کرونباخ 69/0 را گزارش دادند (25).
جهت توصیف داده‌های کمّی، از میانگین ± انحراف‌معیار و جهت داده‌های کیفی از فراوانی و درصـد اسـتفاده شـد. ابتـدا وضـعیت نرمـال بـودن توزیع متغیّرهـا بـا اسـتفاده از آزمـون کولموگروف اسمیرنف (Kolmogorov-Smirnov test) بررسی گردید. سپس جهت مقایسه اخـتلاف میـانگین متغیّرهـای کمّی بین دو گروه از روش آماری تی مستقل (Independent samples t-test) و درمورد متغیّرهایی که توزیعشان نرمال نبـود، از آزمـون معادل غیرپارامتریک من‌ویتنی‌یو (Whitney- Mann) و ویلکاکسون (Wilcoxon-Test) با استفاده از نرم‌افزار sppss نسخه 20 استفاده شد. برای بررسی ارتباط متغیّرهای کیفـی، از آزمون کای مزدوج (Chi- square test) استفاده گردید.
خواب یکی از نیازهای اساسی انسان است که جهت حفظ و نگهداری انرژی و وضعیت ظاهری و رفاه جسمی لازم است (1). یک‌سوم زندگی هر فرد در خواب می‌گذرد که این مدت را نباید اتلاف زمان تصوّر کرد؛ چون خواب سبب کاهش استرس، اضطراب و فشارهای عصبی می‌شود و به شخص در بازیافت انرژی مجدّد برای تمرکز بهتر حواس، سازگاری و لذت بردن از فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند (2). خواب عـامل اصلی سلامتی و تندرستی است. خواب و سلامت روان به‌خودی‌خود چالش‌های بهداشت عمومی جهانی هستند که هرکدام تأثیرات اساسی بر افراد و جامعه دارند (3).
اختلال خواب طولانی‌مدت نیز به‌طور گسترده با سلامت جسمی و روانی مرتبط است (4). کیفیت خواب ضعیف می‌تواند بر سلامت جسمانی، شناختی و عملکرد تحصیلی دانشجویان تأثیر بگذارد (5، 6). بیش از 30 درصد مردم دنیا از اختلالات خواب رنج می‌برند و در سالمندان به 62 درصد هم می‌رسد (7). بی‌خوابی ممکن است باعث اختلالات روانی، استرس‌های روانی و اختلالاتی مانند کاهش بهره‌وری کاری و اختلال در یادگیری شود. خواب ناکافی همچنین با بیماری‌های قلبی‌عروقی و افزایش ریسک مرگ‌ومیر همراه است. بدون‌تردید افرادی که اختلال خواب دارند، قادر به انجام وظایف و فعالیت‌های معمول خود نیستند و به نظر می‌رسد بعضی از گروه‌های خاص بیشتر در معرض اختلالات خواب باشند (8-10).
دانشجویان به‌دلیل رویارویی با عوامل تنش‌زای متعددی نظیر پرداخت هزینه‌ها، مشکل در تطابق با سیستم آموزشی، فشارهای درسی، شیوه جدید زندگی، به هم خوردن ساعت خواب و بیداری، زندگی در خوابگاه، امتحانات و انجام تکالیف درسی بیشتر دچار اختلالات خواب هستند (11، 12). دوری از کانون خانواده، تغییر الگوی خواب و بیداری باعث ایجاد استرس، نگرانی و تغییرات خُلق در دانشجویان می‌شود (13). دراین‌میان، دانشجویان حیطه علوم‌پزشکی علاوه‌بر استرس‌های محیط آموزشی، درمعرض استرس‌های محیط بالینی قرار دارند و کارآموزی و کارورزی بالینی یکی از چالش‌ها و به‌عبارت‌دیگر دغدغه‌های اساسی آنان است. فقدان هماهنگی بین آموزش و بالین، نگرانی درزمینه اشتغال و عدم کفایت حرفه‌ای می‌توانند ازجمله عواملی باشند که استرس ایجاد کنند و بر الگوی خواب تأثیرگذار باشند (14، 15).
در مطالعه‌ای که در کشور ایران در دانشگاه علوم‌پزشکی ساری بر روی خواب دانشجویان دندان‌پزشکی انجام شد، نشان داده شد شیوع اختلال خواب در دانشجویان دندان‌پزشکی 6/62 درصد بود که نسبت به شیوع آن در جامعه کلی، بالاتر است (15). برخی از مطالعات عواملی همچون سن، جنس وضعیت اجتماعی، اقتصادی، عادات زندگی و عوامل روانی را ازجمله فاکتورهای مؤثر برکیفیت خواب قلمداد کرده‌اند (12).
روش‌های مختلفی برای درمان بی‌خوابی وجود دارد؛ ازجمله استفاده از داروهای خواب‌آور و آرام‌بخش که در درمان کوتاه‌مدت بی‌خوابی مؤثرند و هرکدام عوارض جانبی جبران‌ناپذیری به‌دنبال دارند و همچنین بدن به آن‌ها عادت می‌کند (16). با توجه به روشن شدن عوارض جانبی و آثار زیان‌آور داروهای شیمیایی، مسئله بازگشت به داروهای گیاهی و طبّی در سال‌های اخیر بیشتر موردتوجه واقع شده است (17).
مریم‌گلی ازجمله گیاهان دارویی است که ممکن است بر کیفیت خواب تأثیرگذار باشد. نام مریم‌گلی از کلمه لاتین سالیوا (salvare) به معنای «درمان کردن» یا «سالم بودن» گرفته شده است، مریم‌گلی گیاهی است چندساله و علفی که منشأ آن نواحی شمالی مدیترانه و شمال آفریقا گزارش شده است. این گیاه از راسته لب‌گلی‌ها و تیره نعناییان است (18). عناصر شناسایی‌شده مریم‌گلی، ازجمله آلکالوئیدها، کربوهیدرات‌ها، اسیدهای چرب، گلیکوزیدها، ترکیبات فنولیک، پلی‌استیلن‌ها، استروئیدها، ترپن‌ها/ترپنوئیدها و موم‌ها هستند (19).
مریم‌گلی به‌عنوان یک گیاه دارویی در طبّ ایران قدمت بسیار طولانی داشته و از حدود 1000 سال پیش از آن استفاده می‌شده است. تحقیقات اخیر خواص آنتی‌بیوتیک، ضدّاسپاسم، ضدّاضطراب و آرام‌بخشی، ضدّقارچ، ضدّسم، کاهش قند خون، مقوّی، ضدّتعریق و استروژنیک این گیاه را تأیید کرده است (1، 7، 19-21).
مطالعه‌ای تأثیر گیاه مریم‌گلی بر سیستم عصبی مرکزی (مغز موش‌ها) را در شرایط ازمایشگاهی بررسی کرد و نتایج نشان داد که ترکیبات این گیاه به‌عنوان لیگاند گیرنده‌های بنزودیازپینی عمل می‌کنند و اثرات سداتیو و آرام‌بخشی دارند که این اثرات به میزان بالای دیترپن‌ها و فلاوونوییدهای این گیاه مربوط است. این ترکیبات انتقال گابا را از بین رسپتورهای بنزودیازپینی تسهیل می‌نماید. مصرف بیش‌ازحد دمنوش و عرق مریم‌گلی می‌تواند موجب مسمومیت، تهوّع، سرگیجه، بی‌قراری و ضربان قلب شدید شود و حساسیت ایجاد کند. مصرف این گیاه در دوره بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود، مگر با تجویز پزشک. مصرف هم‌زمان این گیاه با برخی از دارو‌ها ممکن است علائمی را تشدید کند یا اثر دارو را از بین ببرد؛ ازجمله داروهای خواب‌آور، ضدّتشنّج، پایین‌آورنده فشارخون و آنتی‌کولینرژیک‌ها (22).
با توجه به اهمیت کیفیت خواب دانشجویان و تأثیری که بر پیشرفت تحصیلی آنان دارد و ازسوی‌دیگر بررسی کیفیت خواب و عوامل مربوط با آن در گروه‌هایی چون دانشجویان که دارای حرفه‌های مراقبت بهداشتی هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و با توجه به اینکه مطالعات محدودی مبنی‌بر تأثیر این گیاه بر کیفیت خواب دانشجویان علوم‌پزشکی صورت گرفته است، اما در مطالعاتی به تأثیر مثبت مصرف چای سبز، پیاده‌روی، آزمون نوروفیدبک و مصرف مکمّل ویتامین D بر کیفیت خواب دانشجویان اشاره شده است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر دمنوش گیاه مریم‌گلی در کنترل اختلالات خواب دانشجویان علوم‌پزشکی ساکن خوابگاه دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر انجام گرفت تا نتایج مطلوب حاصل از آن در دسترس گروه علوم‌پزشکی پزشکان طبّ سنّتی و عموم مردم قرار گیرد.
روش ﮐﺎر
پژوهش حاضر از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی دوسوکور است که بر روی 128 نفر از دانشجویان ساکن خوابگاه دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر در آبان و آذرماه سال 1401 انجام شد. برای تعیین حجم نمونه، از فرمول کوهن که به‌صورت آنلاین در سایت Danielsoper قابل‌دسترس است، براساس اندازه اثر و توان آزمون برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است. اندازه اثر شاخصی است که قدرت اثرگذاری متغیّرهای مستقل مدل را نشان می‌دهد. براساس نظر کوهن (۱۹۸۸)، میزان این شاخص به ترتیب 02/0 (ضعیف) 15/0 (متوسط) و 35/0 (قوی) است. بنابراین بهتر است این مقدار حداقل روی 15/0تنظیم شود که در این مطالعه 15/0 تعیین شد. توان آزمون مقداری بین ۸۰ تا ۹۰ درصد انتخاب می‌شود. آزمون حداقل باید توانی برابر با 8/. داشته باشد. فرض توان 90 درصد و خطای آلفا 5 درصد (سطح هم‌بستگی بین مشاهدات 5/0 فرض شد) تعیین شد که حجم نمونه برای هریک از گروه‌ها 64 نفر تعیین گردید. مطالعه حاضر در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر با شماره 1400.012 IR.IRSHUMS.REC. به تصویب رسید. همچنین، این کارآزمایی بالینی با شماره 2 N 20141125020082 IRCT در مرکـز بـین‌المللی ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران به ثبت رسید.
روش کار این‌گونه بود که پس از کسب رضایت‌نامه آگاهانه، ابتدا با مراجعه به خوابگاه‌های دانشجویی دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر، پرسش‌نامه کیفیت خواب در اختیار دانشجویان قرار گرفت. نمونه اوّلیه 450 نفر بودند که نشان داد 89 درصد از دانشجویان کیفیت خواب نامناسب دارند (نمره کیفیت خواب بالای 5).
سپس از میان دانشجویان دارای اختلال خواب، افرادی که معیارهای ورود و خروج به مطالعه را داشتند، وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل نداشتن سابقه بیماری ازقبیل دیابت، صرع، هیپوتانسیون، مشکلات کلیوی و کبدی، عدم سابقه سوگواری در 6 ماه اخیر، نداشتن سابقه بستری در بیمارستان در 6 ماه اخیر، عدم مصرف داروی خاص نظیر ضدّافسردگی و ضدّاضطراب و خواب‌آور بیشتر از یک بار در ماه گذشته، عدم شرکت در هرگونه کلاس مشاوره با روان‌شناسان، کسب نمره بالاتر از 5 از «شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ» و نداشتن سابقه حساسیت به گیاهان دارویی و همچنین عدم بارداری و شیردهی و معیارهای خروج شامل نداشتن تمایل به ادامه همکاری، عدم استفاده از مریم‌گلی به مدت سه شب، رخ دادن موقعیت‌های ناگوار (مرگ نزدیکان، طلاق والدین و تصادف) و بستری شدن در بیمارستان بودند. به هرکدام از دانشجویان براساس اتاق محل سکونت، یک کد اختصاص داده شد. سپس دانشجویان به روش نمونه‌گیری تصادفی آسان براساس اتاقی که در آن ساکن بودند، به دو گروه 64 نفره تقسیم شدند؛ بدین‌گونه که اتاق‌ها شماره‌گذاری شدند و شماره آن وارد نرم‌افزار تصادفی آنلاین می‌گردید و براساس شماره اتاق‌ها به گروه آزمون و شاهد تقسیم می‌شدند تا احتمال برخورد افراد دو گروه در یک اتاق کمتر شود. تی‌بگ‌های حاوی 10 گرم مریم‌گلی همراه با 3 گرم شکر قهوه‌ای و تی‌بگ‌های حاوی 13 گرم شکر قهوه‌ای به تعداد 30 بسته در داخل یک پاکت به همراه یک لیوان دمنوش تیره‌رنگ و روش تهیه و مصرف به ترتیب به دانشجویان گروه آزمون و شاهد داده شد. ازآنجایی‌که دانشجویان براساس شماره اتاق محلّ سکونت به گروه آزمون و کنترل تقسیم شدند، احتمال مصرف دمنوش و پلاسبو در یک اتاق توسط دانشجویان به صفر رسید. درضمن، محقّق و شرکت‌کنندگان اطلاعی از دمنوش اصلی و پلاسبو نداشتند و پاکت‌ها و تی‌بگ‌ها ازلحاظ ظاهری با یکدیگر تفاوتی نداشتند و نفر سوم پاکت‌ها را شماره‌گذاری می‌کرد و از محتوای آن اطلاع داشت. دانشجویان باید به مدت یک ماه هر شب قبل‌از خواب یک بسته از تی‌بگ‌ها را با 100 سی‌سی آب‌جوش، دَم و مصرف می‌کردند. به‌منظور پایش مصرف توسط دانشجویان در هر خوابگاه، یک نفر مسئول انتخاب شد تا از مصرف دم‌نوش‌ها توسط دانشجویان اطمینان حاصل شد. پس از گذشت یک ماه، پرسش‌نامه کیفیت خواب پیترزبورگ مجدّداً توسط دانشجویان گروه آزمون و شاهد تکمیل گردید.
پرسش‌نامه در این مطالعه شامل دو بخش بود: بخش اوّل پرسش‌نامه مشخصات دموگرافیک مواردی چون سن، جنس، وزن، قد، وضعیت تأهّل، سال ورود به دانشگاه، تعداد فرزندان در صورت تأهّل و تعداد واحدهای اخذشده در نیمسال را شامل شد و بخش دوم پرسش‌نامه «شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ (repeated measure)» که توسط دانیل جی بای سی و همکارانش (Daniel J Buysse et al) (1989) برای اندازه‌گیری کیفیت خواب و کمک به تشخیص افرادی که خواب خوب یا بد دارند، ساخته شده است. این ابزار 9 سؤال دارد و سؤال پنجم آن شامل ده گویه است. چهار سؤال اوّل به‌صورت بازپاسخ بوده و ساعات شروع خواب، اختلال در شروع خواب، بیدار شدن زودهنگام از خواب و طول مدت خواب را نشان می‌دهد. سایر سؤالات گویای اختلال در تداوم خواب، دفعات استفاده از دارو برای به خواب رفتن، خواب آلودگی روزانه، اختلال در انجام کارهای روزانه و کیفیت ذهنی خواب است. این پرسش‌نامه اطلاعاتی را درمورد هفت جزء خواب ازجمله تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت خواب، کیفیت ذهنی خواب، کفایت خواب، اختلال در خواب، اختلال در عملکرد روزانه و استفاده از دارو جهت به خواب رفتن ارائه می‌دهد. سؤالات 9-5 دارای مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای نمره‌گذاری می‌شود. نمره از صفر (تجربه نکرده‌ام) تا 3 (سه بار یا بیشتر در هفته تجربه کرده‌ام) به خود اختصاص می‌دهد. نمرات 3، 2، 1،0 به ترتیب بیانگر وجود وضعیت خیلی مطلوب، نسبتاً مطلوب، نسبتاً نامطلوب و خیلی نامطلوب هستند. مجموع نمرات هفت‌گانه از 21-0 است؛ نمره صفر تا 5 پرسش‌نامه به‌عنوان کیفیت خواب مطلوب و نمره بالای 5 تا 21 به‌عنوان کیفیت خواب نامطلوب در نظر گرفته می‌شود. اورسکاو و همکاران ( ) ثبات داخلی کیفیت خواب پیتسبورگ با آلفای کرونباخ 0.72 و پایایی آزمون را با ضریب هم‌بستگی درون‌گروهی 68/0 را گزارش کردند (23). در ایران چهری و همکاران (1399) آلفا کرونباخ کیفیت خواب پیتزبورگ را 73/0(24) و جامی و همکاران (1403) نیز آلفا کرونباخ 69/0 را گزارش دادند (25).
جهت توصیف داده‌های کمّی، از میانگین ± انحراف‌معیار و جهت داده‌های کیفی از فراوانی و درصـد اسـتفاده شـد. ابتـدا وضـعیت نرمـال بـودن توزیع متغیّرهـا بـا اسـتفاده از آزمـون کولموگروف اسمیرنف (Kolmogorov-Smirnov test) بررسی گردید. سپس جهت مقایسه اخـتلاف میـانگین متغیّرهـای کمّی بین دو گروه از روش آماری تی مستقل (Independent samples t-test) و درمورد متغیّرهایی که توزیعشان نرمال نبـود، از آزمـون معادل غیرپارامتریک من‌ویتنی‌یو (Whitney- Mann) و ویلکاکسون (Wilcoxon-Test) با استفاده از نرم‌افزار sppss نسخه 20 استفاده شد. برای بررسی ارتباط متغیّرهای کیفـی، از آزمون کای مزدوج (Chi- square test) استفاده گردید.
یﺎﻓﺘﻪﻫﺎ
در این پژوهش، 128 دانشجوی ساکن خوابگاه شرکت کردند. شصت‌وچهار نفر در گروه آزمون و 64 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. پنجاه‌وهفت درصد شرکت‌کنندگان مؤنث (73 نفر) و 43 درصد مذکّر (55 نفر) بودند. میانگین سنّی در گروه آزمون 41/2 ± 21/21 سال و در گروه کنترل 44/3 ± 43/21 سال بود. سایر یافته‌های مربوط به اطلاعات دموگرافیک در جدول 1 موجود است. گروه‌ها ازنظر سن، جنسیت، تأهّل، بیماری، میان‌وعده، درآمد، رشته تحصیلی، وزن، معدل، مدت‌زمان استفاده از موبایل و میزان مطالعه درسی در روز اختلاف آماری معنی‌داری در سطح اطمینان 95 نداشتند و همگن بودند.
میانگین نمره کیفیت خواب در گروه آزمون و کنترل قبل‌از مداخله به ترتیب 72/2±39/9 و 74/2±89/9 بود. آزمون آماری من‌ویتنی تفاوت آماری معنی‌داری را بین میانگین نمره کلی کیفیت خواب گروه آزمون و کنترل قبل‌از مداخله نشان نداد (05/0P>)، اما بعداز مداخله این تفاوت معنی‌دار شد (05/0P>). آزمون آماری ویلکاکسون نشان داد بین میانگین نمره کلی کیفیت خواب در گروه آزمون و کنترل قبل و بعداز مداخله تفاوت آماری معنی‌داری وجود دارد (05/0P>) (جدول 2). براساس جدول 2 در انتهای مداخله، مؤلّفه‌های کیفیت خواب نظیر توصیف کلی فرد از کیفیت خواب، طول مدت خواب مفید و کفایت خواب در گروه آزمون نسبت به گروه کنترل به‌طور معنی‌داری افزایش یافت (05/0P>). همچنین، آزمون من‌ویتنی نشان داد مؤلّفه‌های کیفیت خواب، به‌جز عملکرد صبحگاهی و کفایت خواب، بین گروه آزمون و کنترل بعداز مداخله بهبود یافتند (05/0P>) (جدول 2).
میانگین نمره کیفیت خواب در گروه آزمون و کنترل قبل‌از مداخله به ترتیب 72/2±39/9 و 74/2±89/9 بود. آزمون آماری من‌ویتنی تفاوت آماری معنی‌داری را بین میانگین نمره کلی کیفیت خواب گروه آزمون و کنترل قبل‌از مداخله نشان نداد (05/0P>)، اما بعداز مداخله این تفاوت معنی‌دار شد (05/0P>). آزمون آماری ویلکاکسون نشان داد بین میانگین نمره کلی کیفیت خواب در گروه آزمون و کنترل قبل و بعداز مداخله تفاوت آماری معنی‌داری وجود دارد (05/0P>) (جدول 2). براساس جدول 2 در انتهای مداخله، مؤلّفه‌های کیفیت خواب نظیر توصیف کلی فرد از کیفیت خواب، طول مدت خواب مفید و کفایت خواب در گروه آزمون نسبت به گروه کنترل به‌طور معنی‌داری افزایش یافت (05/0P>). همچنین، آزمون من‌ویتنی نشان داد مؤلّفه‌های کیفیت خواب، به‌جز عملکرد صبحگاهی و کفایت خواب، بین گروه آزمون و کنترل بعداز مداخله بهبود یافتند (05/0P>) (جدول 2).
جدول 1: مشخصات دموگرافیک گروه آزمون و کنترل
| سطح معنی‌داری | کنترل | آزمون | متغییر | |
| 51/0 x2 = 47/0 p = |
(06/39%) 25 | (31/45%)29 | مذکّر | جنسیت |
| (94/60%) 39 | (69/54%) 35 | مؤنّث | ||
| 68/0X2 = *41/0P = |
(94/85%) 55 | (62/90%) 58 | مجرّد | تأهّل |
| 9(06/14%) | (38/9%) 6 | متأهّل | ||
| 77/3X2 = *053/0P = |
6 (38/9%) | 1(56/1%) | بله | بیماری |
| 58(62/90%) | (44/98%)63 | خیر | ||
| 82/2X2 = *24/0P = |
4(25/6%) | 10(% 63/15%) | خیر | میان‌وعده |
| 36(25/56%) | 30 (87/46%) | صبحانه | ||
| 24 (5/37%) | 24 (5/37%) | عصرانه | ||
| 92/7X2 = * 04/0P > |
1(56/1%) | 0 | عالی | درآمد |
| 11(19/17%) | 11(19/17%) | خوب | ||
| 50 (13/78%) | 42 (62/65%) | متوسط | ||
| 2(12/3%) | 11(19/17%) | ضعیف | ||
| 28/11X2 = *18/0P > |
8 (5/12%) | 20(25/31%) | پرستاری | رشته تحصیلی |
| 14 (88/21%) | 10(63/15%) | مامایی | ||
| 8 (5/12%) | 9(06/14%) | فوریت | ||
| 4 (25/6%) | 0 | بهداشت حرفه‌ای | ||
| 11(19/17%) | 9(06/14%) | اتاق عمل | ||
| 9(06/14%) | 5(81/7%) | هوش‌بری | ||
| 2(12/3%) | 2(12/3%) | پزشکی | ||
| 6 (38/9%) | 7 (94/10%) | بهداشت محیط | ||
| 2(12/3%) | 2(12/3%) | بهداشت عمومی | ||
| **09/0P = | 44/3 ± 43/21 | 41/2 ± 21/21 | سن (سال) | |
| **82/0P = | 28/10 ± 90/165 | 21/10 ± 93/166 | قد (سانتی‌متر) | |
| **01/0P = | 95/12 ± 23/59 | 1/9 ± 15/59 | وزن (کیلوگرم) | |
| **55/0P = | 35/1 ± 62/16 | 36/1 ± 15/16 | معدل (نمره) | |
| **50/0P = | 28/4 ± 64/5 | 48/3 ± 43/6 | مدت‌زمان استفاده از موبایل (ساعت در طول شبانه‌روز) | |
| **74/0P = | 32/2 ± 46/3 | 4/2 ± 48/3 | مطالعه درسی (ساعت در شبانه‌روز) | |
**آزمون تی مستقلx 2 
آزمون کای 2 *
جدول 2: میانگین نمره کلی کیفیت خواب و مؤلّفه‌های آن در گروه آزمون و کنترل قبل و بعداز مداخله
آزمون کای 2 *جدول 2: میانگین نمره کلی کیفیت خواب و مؤلّفه‌های آن در گروه آزمون و کنترل قبل و بعداز مداخله
| سطح معنی‌داری | میانگین و انحراف‌معیار | میانگین و انحراف‌معیار | گروه | متغیّر |
| **003/0 | 68/0±51/1 | 1/65/0±98 | آزمون | توصیف کلی فرد از کیفیت خواب |
| 62/0± 15/2 | 2/64/0±00 | کنترل | ||
| *00/0P= | *89/0P= | |||
| **49/0 | 58/0± 23/1 | 63/0±39/1 | آزمون | تأخیر در به خواب رفتن |
| 71/0±53/1 | 66/0±42/1 | کنترل | ||
| *024/0P= | *82/0P= | |||
| **013/0 | 97/0±23/1 | 95/0±54/1 | آزمون | طول مدت خواب مفید |
| 95/0±60/1 | 97/0±51/1 | کنترل | ||
| *03/0P= | *85/0P= | |||
| **016/0 | 04/1±35/1 | 10/1± 65/1 | آزمون | کفایت خواب |
| 04/1±70/1 | 09/1±62/1 | کنترل | ||
| *73/0P= | *87/0P= | |||
| **255/0 | 34/0±90/0 | 44/0± 20/1 | آزمون | اختلال‌های خواب |
| 53/0± 32/1 | 39/0± 14/1 | کنترل | ||
| *00/0P= | *26/0P= | |||
| **083/0 | 46/0± 23/0 | 54/0± 35/0 | آزمون | میزان داروی خواب آور مصرفی |
| 64/0± 48/0 | 64/0± 45/0 | کنترل | ||
| *013/0 | *46/0 | |||
| **00/1 | 80/0±73/1 | 80/730/1 | آزمون | عملکرد صبحگاهی |
| 87/0± 79/1 | 87/0± 79/1 | کنترل | ||
| *6/0 | *75/0 | |||
| **003/0 | 17/2±21/8 | 72/2± 93/9 | آزمون | نمره کلی کیفیت خواب |
| 88/2±60/10 | 74/2± 89/9 | کنترل | ||
| *00/0 | *98/0 |
*آزمون من‌ویتنی **آزمون ویلکاکسون
بحث
در این مطالعه تأثیر دمنوش مریم‌گلی بر کیفیت خواب دانشجویان علوم‌پزشکی بررسی شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که 89 درصد از داتنشجویان کیفیت خواب نامناسب دارند.
دراین‌رابطه، مطالعه شمسی‌خانی و همکاران (1393) نیز نشان داد که 78 درصد دانشجویان ازکیفیت خواب نامناسب رنج می‌برند که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (26). شیوع اختلالات خواب در دانشجویان در مطالعات غیرایرانی 19 تا 57 درصد و در برخی مطالعات ایرانی بین 5/13 تا 5/86 درصد گزارش شده است (11، 14، 26، 27). کیفیت خواب نامطلوب به خواب‌آلودگی روزانه، تغییرات خُلقی و افزایش خطر مصرف مواد مخدّر منجر می‌شود. کیفیت و کمّیت خواب بر یادگیری، حافظه و تعداد زیادی از توانایی‌های شناختی مؤثر است، به‌ویژه اعمالی که مرتبط با ذخیره اطلاعات جدید و مهارت در محیط‌های آموزشی است (28).
تاکنون مطالعه‌ای که تأثیر مریم‌گلی را بر روی کیفیت خواب دانشجویان بررسی کند، یافت نشد. اما مطالعه‌ای که توسط کارون ادوارد و همکاران (Kieron D. Edwards et al) (2021) با عنوان «بررسی تأثیر مریم‌گلی بر عملکردهای ذهنی نوجوانان» انجام شد، نشان داد که مریم‌گلی تأثیر مثبتی روی عملکردهای ذهنی نوجوانان دارد (29). نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کیفیت خواب در گروه آزمون و کنترل قبل‌از استفاده دمنوش مریم‌گلی تفاوت آماری معنی‌داری را نشان نداد، اما بعداز استفاده از دمنوش مریم‌گلی این تفاوت معنی‌دار گردید و در انتهای مداخله، کیفیت خواب در گروه مداخله به میزان قابل‌توجهی بهبود یافت (جدول 2).
همسو با مطالعه حاضر، مطالعه‌ای توسط حیدرپور و همکاران (1399) با هدف تأثیر رایحه‌درمانی مریم‌گلی بر کیفیت خواب زنان یائسه انجام شد و نشان داد که رایحه مریم‌گلی روی کیفیت خواب تأثیر مثبتی داشت که با مطالعه حاضر همخوانی دارد (30) همچنین، کاوادیاس و همکاران (Dominique Kavvadias et al) (2003) بر تأثیر ترکیبات مریم‌گلی بر گیرنده‌های بنزودیازپینی، پژوهشی انجام دادند که در آن ابتدا برگ‌های گیاه جمع‌آوری و خشک شد و سپس پنج ترکیب موردآزمایش از عصاره گیاه استخراج شد که شامل هیسپیدولین، دی‌ترپن، متوکسی‌روسمانول و گالدوسول بود. سپس اثر این ترکیبات در شرایط آزمایشگاهی بر رسپتورهای بنزودیازپینی بررسی شد و نشان داد که تمایل آن‌ها به باند شدن به این گیرنده‌ها افزایش یافت (31). شمسی‌خوانی و همکاران (1393) نیز مطالعه‌ای با هدف تأثیر اسطوخودوس بر کیفیت خواب 66 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه علوم‌پزشکی به مدت 8 شب انجام دادند که کیفیت خواب در گروه آزمون نسبت به قبل‌از مداخله بهبود یافته بود (05/0P>) که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (26). مطالعه‌ای که توسط وایلفرد و همکاران (Daniel J Buysse et al) (2021) انجام شد، نشان داد که قرص عصاره مریم‌گلی بر روی شکایات علائم یائسگی ازجمله اختلالات روانی، گُرگرفتگی و کیفیت خواب اثرات مثبتی دارد که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (32).
نتیجه‌گیری
از یافته‌های این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به عوارض داروهای شیمیایی می‌توان از دمنوش گیاه مریم‌گلی جهت بهبود کیفیت خواب دانشجویان استفاده کرد و گیاه مریم‌گلی می‌تواند روی بسیاری از مؤلّفه‌های خواب، ازجمله کیفیت خواب، نظیر توصیف کلی فرد از کیفیت خواب، طول مدت خواب مفید و کفایت خواب تأثیر بگذارد.
قابل‌ذکر است که از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به بسیاری از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت خواب ازقبیل بیماری‌های زمینه‌ای، استرس، سروصدای محیط، رژیم غذایی و عواملی مانند نور و عدم بررسی شروع اختلالات خواب در گذشته و عدم سنجش موادغذایی مصرفی قبل‌از خواب در دانشجویان اشاره کرد و همچنین شرایط فیزیکی خوابگاه و هم‌اتاقیان نیز از دیگر محدودیت‌های پژوهش بود که با در نظر گرفتن گروه کنترل سعی شد تاحدودی متغیّرهای بالا کنترل شود.
در این مطالعه تأثیر دمنوش مریم‌گلی بر کیفیت خواب دانشجویان علوم‌پزشکی بررسی شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که 89 درصد از داتنشجویان کیفیت خواب نامناسب دارند.
دراین‌رابطه، مطالعه شمسی‌خانی و همکاران (1393) نیز نشان داد که 78 درصد دانشجویان ازکیفیت خواب نامناسب رنج می‌برند که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (26). شیوع اختلالات خواب در دانشجویان در مطالعات غیرایرانی 19 تا 57 درصد و در برخی مطالعات ایرانی بین 5/13 تا 5/86 درصد گزارش شده است (11، 14، 26، 27). کیفیت خواب نامطلوب به خواب‌آلودگی روزانه، تغییرات خُلقی و افزایش خطر مصرف مواد مخدّر منجر می‌شود. کیفیت و کمّیت خواب بر یادگیری، حافظه و تعداد زیادی از توانایی‌های شناختی مؤثر است، به‌ویژه اعمالی که مرتبط با ذخیره اطلاعات جدید و مهارت در محیط‌های آموزشی است (28).
تاکنون مطالعه‌ای که تأثیر مریم‌گلی را بر روی کیفیت خواب دانشجویان بررسی کند، یافت نشد. اما مطالعه‌ای که توسط کارون ادوارد و همکاران (Kieron D. Edwards et al) (2021) با عنوان «بررسی تأثیر مریم‌گلی بر عملکردهای ذهنی نوجوانان» انجام شد، نشان داد که مریم‌گلی تأثیر مثبتی روی عملکردهای ذهنی نوجوانان دارد (29). نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کیفیت خواب در گروه آزمون و کنترل قبل‌از استفاده دمنوش مریم‌گلی تفاوت آماری معنی‌داری را نشان نداد، اما بعداز استفاده از دمنوش مریم‌گلی این تفاوت معنی‌دار گردید و در انتهای مداخله، کیفیت خواب در گروه مداخله به میزان قابل‌توجهی بهبود یافت (جدول 2).
همسو با مطالعه حاضر، مطالعه‌ای توسط حیدرپور و همکاران (1399) با هدف تأثیر رایحه‌درمانی مریم‌گلی بر کیفیت خواب زنان یائسه انجام شد و نشان داد که رایحه مریم‌گلی روی کیفیت خواب تأثیر مثبتی داشت که با مطالعه حاضر همخوانی دارد (30) همچنین، کاوادیاس و همکاران (Dominique Kavvadias et al) (2003) بر تأثیر ترکیبات مریم‌گلی بر گیرنده‌های بنزودیازپینی، پژوهشی انجام دادند که در آن ابتدا برگ‌های گیاه جمع‌آوری و خشک شد و سپس پنج ترکیب موردآزمایش از عصاره گیاه استخراج شد که شامل هیسپیدولین، دی‌ترپن، متوکسی‌روسمانول و گالدوسول بود. سپس اثر این ترکیبات در شرایط آزمایشگاهی بر رسپتورهای بنزودیازپینی بررسی شد و نشان داد که تمایل آن‌ها به باند شدن به این گیرنده‌ها افزایش یافت (31). شمسی‌خوانی و همکاران (1393) نیز مطالعه‌ای با هدف تأثیر اسطوخودوس بر کیفیت خواب 66 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه علوم‌پزشکی به مدت 8 شب انجام دادند که کیفیت خواب در گروه آزمون نسبت به قبل‌از مداخله بهبود یافته بود (05/0P>) که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (26). مطالعه‌ای که توسط وایلفرد و همکاران (Daniel J Buysse et al) (2021) انجام شد، نشان داد که قرص عصاره مریم‌گلی بر روی شکایات علائم یائسگی ازجمله اختلالات روانی، گُرگرفتگی و کیفیت خواب اثرات مثبتی دارد که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (32).
نتیجه‌گیری
از یافته‌های این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به عوارض داروهای شیمیایی می‌توان از دمنوش گیاه مریم‌گلی جهت بهبود کیفیت خواب دانشجویان استفاده کرد و گیاه مریم‌گلی می‌تواند روی بسیاری از مؤلّفه‌های خواب، ازجمله کیفیت خواب، نظیر توصیف کلی فرد از کیفیت خواب، طول مدت خواب مفید و کفایت خواب تأثیر بگذارد.
قابل‌ذکر است که از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به بسیاری از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت خواب ازقبیل بیماری‌های زمینه‌ای، استرس، سروصدای محیط، رژیم غذایی و عواملی مانند نور و عدم بررسی شروع اختلالات خواب در گذشته و عدم سنجش موادغذایی مصرفی قبل‌از خواب در دانشجویان اشاره کرد و همچنین شرایط فیزیکی خوابگاه و هم‌اتاقیان نیز از دیگر محدودیت‌های پژوهش بود که با در نظر گرفتن گروه کنترل سعی شد تاحدودی متغیّرهای بالا کنترل شود.
ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ
این پژوهش، حاصل طرح تحقیقاتی است که است که با حمایت مالی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی ایرانشهر انجام شد و در کمیته اخلاق دانشگاه با شماره 1400.012 IR.IRSHUMS.REC. تأیید و در پایگاه کارآزمایی بالینی ایران به شماره به 2 N 20141125020082 IRCT ثبت رسیده است. بدین‌وسیله مراتب سپاس خود را از معاونت محترم پژوهشی آن دانشگاه، دانشجویان و همه عزیزانی که در انجام این طرح ما را یاری کردند، اعلام می‌داریم.
حامی مالی
این پژوهش حاصل یک طرح تحقیقاتی است که با حمایت مالی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر انجام شده است.
سهم نویسندگان
نویسندگان به یک اندازه در مفهوم سازی و نگارش مقاله سهیم بودند. همچنین نویسندگان محتوای نسخه خطی را تایید و در مورد تمام جنبه های کار توافق داشتند.
تضاد منافع
نویسندگان هیچ تضاد منافع را اعلام نمی کنند.
References
- Garcia CS, Menti C, Lambert APF, Barcellos T, Moura S, Calloni C, et al. Pharmacological perspectives from Brazilian Salvia officinalis (Lamiaceae): antioxidant, and antitumor in mammalian cells. An Acad Bras Ciênc. 2016;88:281-92. doi: 10.1590/0001-3765201520150344 pmid: 26839997
- Berman A, Snyder SJ, Levett-Jones T, Dwyer T, Hales M, Harvey N, et al. Kozier and Erb's Fundamentals of Nursing [4th Australian edition]. Pearson Australia; 2018. Link
- Hale L, Troxel W, Buysse DJ. Sleep health: an opportunity for public health to address health equity. Annu Rev Public Health. 2020;41:81-99. doi: 10.1146/
annurev-publhealth-040119-094412 pmid: 31900098 - Rusch HL, Rosario M, Levison LM, Olivera A, Livingston WS, Wu T, et al. The effect of mindfulness meditation on sleep quality: a systematic review and meta‐analysis of randomized controlled trials. Ann N Y Acad Sci. 2019;1445(1):5-16. doi: 10.1111/nyas.13996 pmid: 30575050
- Seddighi N, Kamyab Z, Alirezaei F, Ghavami Z, Mahmoodi M, Davari Dolatabadi N. The effect of internet addiction on sleep quality among students of Hormozgan University of Medical Sciences in 2021. J Prev Med. 2021;8(3):39-47. doi: 10.52547/
jpm.8.3.39 - Deimazar G, Kahouei M, Forouzan M, Skandari F. Effects of online social networks on sleep quality, depression rate, and academic performance of high school students. 2019. Link
- GHOREYSHI SAA, Aghajani A. Sleep quality in Zanjan university medical students. Tehran Univ Med J. 2008; 66 (1) :61-67. Link
- Edwards MK, Loprinzi PD. Experimentally increasing sedentary behavior results in decreased sleep quality among young adults. Mental Health and Physical Activity. 2017;12:132-140. doi: 10.1016/j.mhpa.2017.04.002
- Dao‐Tran TH, Seib C. Prevalence and correlates of sleep disturbance among older women in Vietnam. J Clin Nurs. 2018;27(17-18):3307-13. doi:10.1111/jocn.14080 pmid: 28926205
- Adams RJ, Appleton SL, Taylor AW, Gill TK, Lang C, McEvoy RD, et al. Sleep health of Australian adults in 2016: results of the 2016 Sleep Health Foundation national survey. Sleep health. 2017;3(1):35-42. doi: 10.10
16/j.sleh.2016.11.005 pmid: 28346149 - Hagedorn RL, Olfert MD, MacNell L, Houghtaling B, Hood LB, Roskos MRS, et al. College student sleep quality and mental and physical health are associated with food insecurity in a multi-campus study. Public Health Nutr. 2021;24(13):4305-12. doi: 10.1017/S136898002100
1191 pmid: 33745495 - Sepehrmanesh z, moraveji a, kalantar mehrjarid f. The relationship between mental health and sleep quality in students of Kashan University of Medical Sciences in the academic year of 1994-93. Occupational Medicine Quarterly Journal. 2023;14(4):36-45. doi: 10.18502/tkj.v14i4.12312
- Hartmann ME, Prichard JR. Calculating the contribution of sleep problems to undergraduates' academic success. Sleep Health. 2018;4(5):463-71. doi: 10.1016/j.sleh.2018.
07.002 pmid: 30241662 - Kosendiak AA, Adamczak BB, Kuźnik Z, Makles S. Impact of Medical School on the Relationship between Nutritional Knowledge and Sleep Quality—A Longitudinal Study of Students at Wroclaw Medical University in Poland. Nutrients. 2024;16(2):278. doi:10.
3390/nu16020278 pmid; 38257170 - Namdar P, Etezadi T, Pourasghar M, Ghadami H, Molania T. Evaluation of Anxiety, Stress, and Sleep Disorders in Professors and Students of Sari Dental School during the COVID-19 Pondemic in 2021. Journal of Mashhad Dental School. 2023;47(1):80-9. doi: 10.22038/jmds.2022.62381.2129
- White B, Snyder HS, Patel MVB. Evaluation of medications used for hospitalized patients with sleep disturbances: a frequency analysis and literature review. J Pharm Pract. 2023;36(1):126-38. doi: 10.1177/08971900
211017857 pmid: 34096384 - Hosseini A, Mobasheri L, Rakhshandeh H, Rahimi VB, Najafi Z, Askari VR. Edible herbal medicines as an alternative to common medication for sleep disorders: A review article. Curr Neuropharmacol. 2024;22(7):1205-32. doi: 10.2174/1570
159X21666230621143944 pmid: 37345244 - Ben Akacha B, Ben Hsouna A, Generalić Mekinić I, Ben Belgacem A, Ben Saad R, Mnif W, et al. Salvia officinalis L. and Salvia sclarea essential oils: Chemical composition, biological activities and preservative effects against Listeria monocytogenes inoculated into minced beef meat. Plants. 2023;12(19):3385. doi: 10.3390/plants121
93385 pmid: 37836125 - Alanazi S, Alsaqer R, Alsaeed F, Almakhaytah R, Buwashl N, Mohamed M, et al. Studying the actions of sage and thymoquinone combination on metabolic syndrome induced by high-fat diet in rats. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2023;27(6). doi: 10.26355/eurrev_202303_31775 pmid:
37013759 - Moradi M, Ghavami V, Niazi A, Shirvan FS, Rasa S. The Effect of Salvia Officinalis on Hot Flashes in Postmenopausal Women: A Systematic Review and Meta-Analysis. Int J Community Based Nurs Midwifery. 2023;
11(3):169. doi: 10.30476/IJCBNM.2023.97639.2198 pmid: 37489230 - Horváthová E, Srančíková A, Regendová-Sedláčková E, Melušová M, Meluš V, Netriová J, et al. Enriching the drinking water of rats with extracts of Salvia officinalis and Thymus vulgaris increases their resistance to oxidative stress. Mutagenesis. 2016;31(1):51-9. doi: 10.1093/mutage/gev056 pmid:26297740
- Shokri A. Investigating the effects of sage medicinal plant and its properties. The 6th National Congress of New Findings in Agricultural and Natural Resources, Environment and Tourism1400. Link
- Ørskov PT, Norup A. Validity and reliability of the Danish version of the Pittsburgh sleep quality index. Scandinavian Journal of Public Health. 2023;51(8):1182-8. doi: 10.1177/1403494822
1100099 pmid:35708235 - Chehri A, Brand S, Goldaste N, Eskandari S, Brühl A, Sadeghi Bahmani D, et al. Psychometric properties of the Persian Pittsburgh sleep quality index for adolescents. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(19):7095. doi: 10.3390/ijerph17197095 pmid: 32998215
- Jami m, shahabizadeh f, salarifar mh, tabatabaee ts, ghanifar mh. The effectiveness of cognitive-behavioral education based on uncertainty intolerance and emotional regulation on academic stress and sleep quality of students with social anxiety disorder. Educ Strategy Med Sci . 2024;17(2):136-48. Link
- Shamsikhani S. hekmat pu D, sajadi hezaveh M, shamsikhani S, khorasani S, Behzadi F. Effect of aromatherapy with lavender on quality of sleep of nursing students. cmja. 2014; 4 (3) :904-912. Link
- Moudi S, Saleh Ahangar M, Hosseini SH, Khafri S. Prevalence of Sleep Disorders among Medical Students of Babol University of Medical Sciences, Iran, 2013. J Babol Univ Med Sci. 2014;16(8):69-74. doi: 10.18869/acadpub.jbums.16.8.69
- ahmadzadeh vosta h, hossaini r, saneei h. The relationships between sleep habits and times with sleep quality among college students. J Ilam Uni. Med. Sci. 2013;21(4):273-83. Link
- Edwards KD, Dubberke A, Meyer N, Kugel S, Hellhammer J. Assessment of the effects of a sage (Salvia officinalis) extract on cognitive performance in adolescents and young adults. Medrxiv. 2021. doi: 10.1101/2021.05.28.21257776
- Heydarpour S, Sharifipour F, Salari N. Effect of aromatherapy using Salvia officinalis on sleep quality of postmenopausal women. Iranian J Obstet, Gynecol and Infertil. 2020;23(3):50-7. doi: 10.22038/ijogi.2020.15997
- Kavvadias D, Monschein V, Sand P, Riederer P, Schreier P. Constituents of sage (Salvia officinalis) with in vitro affinity to human brain benzodiazepine receptor. Planta medica. 2003;69(02):113-7. doi: 10.1055/s-2003-37712 pmid: 12624814
Wilfried D, Nina CDG, Silvia B. Effectiveness of Menosan® Salvia officinalis in the treatment of a wide spectrum of menopausal complaints. A double-blind, randomized, placebo-controlled, clinical trial. Heliyon. 2021;7(2):e05910. doi:10.1016/
j.heliyon.2021.e05910 pmid: 33615001
j.heliyon.2021.e05910 pmid: 33615001
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
گیاهان دارویی
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
