مقدمه
تولد نوزاد سالم بهترین هدیه الهی است و این در حالی است که مواجه شدن با یک نوزاد نارس بحران روحی شدیدی را برای والدین ایجاد می­‌کند [1]. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، نوزادانی که زودتر از هفته سی‌وهفتم، از اولین روز آخرین قاعدگی به دنیا می‌آیند نارس در نظر گرفته می­‌شوند [2]. 
تولد نوزاد نارس به عنوان عامل خطر در 50 درصد مرگ‌و‌میرهای نوزادی نقش دارد [3]، با وجود این، امروزه مرگ‌و‌میر این نوزادان به دنبال پیشرفت در علم و تکنولوژی به‌خصوص در کشورهای پیشرفته کاهش قابل توجهی داشته است [4]. البته قبل از انقلاب صنعتی، در خانه از نوزادان نارس مراقبت می­­‌شد. اما با احداث بیمارستان، شانس زنده ماندن این نوزادان از 5 درصد در سال 1900 به بیش از 50 درصد درسال 1921 رسید [5]. مدت بستری این نوزادان به طور متوسط بین 15 تا 60 روز است که از یک طرف می­‌تواند باعث ایجاد مشکلات روانی و اقتصادی در خانواده‌ها شود و از سوی دیگر به ایجاد اشغال طولانی‌مدت تخت در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بینجامد [6]. 
بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان،بخشی برای مراقبت از نوزادان نارس است که ارائه‌­دهندگان مراقبت‌های بهداشتی آموزش‌دیده و متخصص در آن، جهت حفظ نوزادان نارس حضور دارند [7]. یکی از مشکلات نوزادان بستری در بخش مراقبت‌های ویژه، سندرم دیسترس تنفسی است. به طوری که این سندرم به‌تنهایی یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ‌و‌میر در نوزادان نارس است [8].
طبق گزارش یونیسف میزان مرگ‌و‌میر نوزادان در جهان از 36 مرگ در هر هزار تولد زنده در سال 1990 به 19 مرگ در هر هزار تولد زنده در سال 2015 کاهش یافته است. از این رو مراقبت از نوزادان در بخش‌های مراقبت ویژه دارای اهمیت فراوانی است [9]؛ به طوری که سالانه بیش از 15 درصد از نوزادان زنده متولدشده در دنیا، در این بخش بستری می­‌شوند که اکثر آن‌ها نارس یا دچار کاهش وزن هستند. بنابراین تولد این نوزادان نه‌تنها سلامت نوزاد مبتلا را تهدید می­‌کند، بلکه رفاه و سلامت اعضای خانواده را نیز تحت تأثیر قرار می­‌دهد [10].
در میان اعضای خانواده، مادر نخستین شخصیتی است که با کودک نه تنها در دوران جنینی، بلکه در این جهان رابطه مستقیم و تنگاتنگ دارد [11]. ﮐﻮدﮐﺎن ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﻗﺒﺖ‌ها ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده واﺑﺴــﺘﻪ‌اند و ﻧﻘﺶ ﻋﻀــﻮ ﻓﻌﺎل در ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﮐﻮدک در ﺧﺎﻧﻮاده در روﻧﺪ درﻣﺎن و ﺑﻬﺒﻮد ﮐﻮدک ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ. در اﮐﺜﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‌ها ﻣﺎدر ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﮐﻮدک را ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه دارد. واﮐﻨﺶﻫـﺎی رواﻧﯽ‌ از ﻗﺒﯿﻞ اﺿـــﻄﺮاب، اﻓﺴـﺮدﮔﯽ، اﻧﮑﺎر، ﻋﺼـﺒﺎﻧﯿﺖ، ﮐﺎهش اﻋﺘﻤﺎد‌ﺑﻪ‌ﻧﻔﺲ که در ﻣﺮاﻗﺒﺖﮐﻨﻨﺪه ﻣﺸــﺎهده ﻣﯽﺷــﻮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺮس از ﻋﻮد ﺑﯿﻤﺎری و آینده ﮐﻮدک است. واﻟﺪین ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﺎدران ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮین اﻓﺮاد در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻤـﺎیتی ﮐﻮدک می‌ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺗﻨﺶ و اﺿـــﻄﺮاب را ﺑﻪ ﮐﻮدک ﻣﻨﺘﻘﻞ کنند. واﻟـﺪین اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ دﻟﯿﻞ ناآﮔﺎهی، از ﻋﻠﺖ و ﻧﺤﻮه اﻧﺠﺎم روش‌های درﻣﺎﻧﯽ و ﻣﺮاﻗﺒﺘﯽ، ﭘﯿﺎﻣﺪ‌های اﻗﺘﺼــﺎدی ﻧﺎﺷــﯽ از ﺑﯿﻤﺎری ﻓﺮزﻧﺪ، ﺟﺪایی از ﮐﻮدک، ناآﮔﺎهی از آینده ﺑﯿﻤﺎری، ﺗﻐﯿﯿﺮ ایجادﺷﺪه در وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺴــﻤﯽ ﮐﻮدک ﺑﯿﻤﺎر و ﭘﯿﺪایﺶ ﻋﻮارض ﻧﺎﺷــﯽ از ﺑﯿﻤﺎری و درﻣﺎن رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ [12]. رنج مراقبتی به صورت سختی دائمی، استرس یا تجارب منفی ناشی از مراقبت در فرد مراقبت­‌کننده مشخص می‌‌شود [13]. 
در ارتباط با آثار بیماری اعتقاد بر این است که آنچه انسان‌ها را از پای درمی‌­آورد، رنج نیست، بلکه بی­‌معنا شدن زندگی مصیبت‌‌بار است. اگر رنج شجاعانه پذیرفته شود زندگی تا واپسین دم معنا خواهد داشت و معنای زندگی می­‌تواند حتی معنای بالقوه درد و رنج را نیز دربر گیرد. خانواده یک نظام اجتماعی است و فرزند بیمار یکی از اعضای این نظام و این دو نه­‌تنها بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند، بلکه سایر اعضای این نظام را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. والدین از داشتن چنین فرزندی و دیدن ضعف و ناتوانی‌اش رنج می‌برند. اما در عمل مراقبت‌کنندگان حرفه‌ای بیشتر بر سلامت بیمارانتوجه دارند و آگاهی چندانی از تجارب خانواده نداشته و آن‌ها را فراموش می‌کنند [14]. همچنین اﻓﺮاد ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮیﻦ ﺳﻄﺢ آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮیﻦ ﺳﻄﺢ رﻧﺞ ﻣﺮاﻗﺒﺘﯽ را در مقابل بیماری از خود نشان داده‌­اند [15]. بنابراین اعتقادات مذهبی بیماران و دعا و نماز به عنوان یک فعالیت مذهبی به بیماران کمک می­‌کند تا احساس رنج خود را کاهش دهند [16]. در مطالعه‌های مختلفی ثابت شده است که افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، معنویت را به عنوان یک روش برای کنار آمدن و سازگاری با بیماری، برای به وجود آوردن حس معنی و هدف در زندگی و نیز کاستن احساس رنج ناشی از بیماری به کار می­‌برند [17]. معنویت به عنوان یکی از جنبه‌های مهم از وجود آدمی ارتباط مهمی با سلامتی افراد دارد [18]. ایجاد ارتباط معنوی با قدرت بیکران به شخص این اطمینان را می­‌دهد که نیرویی قوی همیشه او را حمایت می­‌کند. این افراد حوادث را با تکیه بر ایمان و اعتقاد خود راحت­‌تر تجربه می‌کنند، کمتر دستخوش استرس و اضطراب می­‌شوند و درنتیجه انتظار این افراد از آینده امیدوارانه­‌تر و خوشبینانه‌­تر است [19]. 
خودمراقبتی جزء مهم درمان بیماری‌های مزمن است و دربرگیرنده تمام ابعاد جسمی، ذهنی و عاطفی بیمار است. درک بیماران از نقش خودمراقبتی معنوی می‌­تواند سبب مدیریت بیماری‌های مزمن شود [20]. خودمراقبتی معنوی به عنوان مجموعه‌­ای از تمرینات مبتنی بر معنویت جهت ارتقای بهبودی در زمان‌های بیماری و سلامت تعریف شده است؛ به عنوان مثال می‌تواند شامل گوش دادن به موسیقی الهام‌­بخش، مراقبه، یوگا، حضور در مراسم مذهبی، خواندن کتب مقدس و پیاده‌­روی جهت لذت بردن از طبیعت باشد. مردم می‌­توانند کیفیت زندگی و سلامت معنوی خود را با شرکت در فعالیت‌های خودمراقبتی معنوی افزایش دهند [21]. درآموزش‌های معنوی سعی می‌‌شود از ظرفیت وجودی، گرایش‌ها، انگیزه‌های الهی و فضیلت‌های اخلاقی در درمان اختلال‌ها استفاده شود. در این شیوه محتوای آموزش، جنبه معناگرایانه آن است که در قالب عبادت تجلی می‌یابد. این آموزش‌ها می‌توانند جنبه رفتاری، شناختی، عاطفی و اخلاقی داشته باشند و در مفاهیم دینی همچون توکل، صبر، نماز، دعا، نیایش، مراقبه و غیره تجلی یابند [22]. بنابراین تجربه معنوی می‌تواند با ایجاد معنا و مفهوم در زندگی و احساس تعلق به خداوند، به فرد کمک کند تا با شرایط استرس‌زای زندگی خود سازگاری بیشتری پیدا کند و در جهت بهبود شرایط گام بردارد [23]. با توجه به نقش غیر قابل انکار مراقبت معنوی در سلامت بیماران و اهمیت نگرش مادران در به‌کارگیری این مراقبت و با توجه به حاکمیت فرهنگ و اصول مذهبی در مراقبت از کودکان در کشور ایران و اینکه سلامت معنوی به عنوان یک عامل محافظتی در مراقبین بیماران عمل می‌کند، این مطالعه با هدف تأثیر خودمراقبتی معنوی بر رنج مراقبتی مادران نوزادان بخش مراقبت‌های ویژه تنفسی انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه تجربی با طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون و در دو گروه آزمایش و کنترل انجام شد. محیط پژوهش بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان بیمارستان‌های شهر ساری بود. نمونه‌گیری به شیوه دردسترس (آسان) بود و تخصیص واحدهای پژوهش به دو گروه آزمایش و کنترل به صورت تصادفی (بر اساس جدول اعداد تصادفی) انجام گرفت. جامعه موردنظر در این پژوهش شامل مادران نوزادان بستری بود که پژوهشگران با همکاری واحد اسناد و بایگانی بیمارستان، پرونده‌هایی را انتخاب کردند. معیارهای ورود به پژوهش برای مادران شامل تمایل به شرکت در مطالعه، داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، مسلمان بودن، ایرانی بودن، حداقل سن نوزاد نارس بستری، 32 هفته، نداشتن مشکل روحی و روانی، عدم مصرف داروی ضد‌افسردگی و هرگونه ماده مخدر و روان‌گردان و نوزاد بستری به مدت حداقل 14 روز در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بود. همچنین معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم تمایل به ادامه شرکت در مطالعه، عدم شرکت در یک جلسه از چهار جلسه آموزشی، فوت نوزاد و ترخیص زودتر از 14 روز نوزاد بودند. حجم نمونه این پژوهش بر اساس نرم افزار G*POWER و مطالعه ریحانی و همکاران [24]  با اندازه اثر 0/93، توان آزمون 95 درصد، در سطح معنی‌داری 0/05 و فاصله اطمینان 95 درصد به میزان 64 نفر (دو نفر در هر گروه) در نظر گرفته شد.
جهت گردآوری داده‌ها از فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی مادر و نوزاد که شامل سن مادر، سن نوزاد، تعداد فرزند، جنسیت نوزاد، رتبه فرزند، شغل مادر، شغل پدر، تحصیلات مادر و میزان درآمد بود و پرسش‌نامه رنج مراقبتی استفاده شد. 
پرسش‌نامه 22‌سؤالی رنج توسط المستا و همکاران طراحی شده است [25]. این ابزار سنجش رنج مراقبتی، شامل 22 سؤال است و برای هر سؤال 4 جواب در نظر گرفته شده است. به هر یک از سؤالات پرسش‌نامه به ترتیب، جواب‌های هرگز، به‌ندرت، بعضی اوقات و بیشتر اوقات (نمره­ 1 تا 4) داده می‌شود. بر این اساس، مجموع نمرات حاصل از 22 تا 88 متغیر بود. نمره پایین‌تر، نشان‌دهنده رنج مراقبتی بایین بود. در پژوهش مشایخی و همکاران، پایایی این ابزار بر اساس ضریب همبستگی درونی و با استفاده از آلفای کرونباخ 0/86 به دست آمده است [13]. همچنین در مطالعه حاضر، پایایی ابزار نیز توسط آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت که عدد آن 0/89 به‌ دست آمد.
برنامه مداخله برای گروه آزمایش، اموزش توسط پژوهشگر و طی شش جلسه 60‌دقیقه‌ای به صورت یک روز در میان انجام گرفت که برنامه مداخله در جدول شماره 1 آمده است.  



همچنین پمفلت‌های آموزشی در اختیار گروه آزمایش قرار گرفت و گروه کنترل تنها آموزش‌های روتین بیمارستان شامل چند پمفلت حاوی مطالب مختصر درباره بیماری و مراقبت را دریافت کردند. جهت رعایت مسائل اخلاقی، پس از جمع‌آوری اطلاعات، پمفلت‌های آموزشی در اختیار گروه کنترل قرار داده شد. 
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس با کد اخلاق IR.IAU.CHALUS.REC.1399.003 به تصویب رسیده است. سایر ملاحظات اخلاقی از جمله رضایت آگاهانه کتبی، اطمینان از محرمانه بودن اطلاعات، آزاد بودن شرکت در جلسات و امکان ترک مطالعه در هر مرحله‌ای از پژوهش مورد توجه قرار گرفتند. تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون‌های تی مستقل، کای‌اسکوئر، فیشر و تحلیل کوواریانس) انجام شد.
یافته‌ها
نتایج نشان داد که از نظر جنسیت 58 درصد نوزادان، دختر و 42 درصد پسر بودند. همچنین سایر مشخصات جمعیت‌شناختی در جدول شماره 2 آورده شده است. 



میانگین و انحراف معیار نمره‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل در جدول شماره 3 ارائه شده است. 



همچنین آزمون کوواریانس با حذف اثر پیش‌آزمون، اختلاف معنی‌داری را در میزان رنج مراقبتی مادران بین دو گروه نشان داد (P<0/01 ,Eta=0/74). 74 درصد تغییرات پس‌آزمون می‌تواند به دلیل تأثیر آموزش باشد (جدول شماره 4). 



بحث
با توجه به اهمیت رنج مراقبتی، به‌ویژه برای خانواده‌های دارای فرزند بیمار، پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش خودمراقبتی معنوی بر رنج مراقبتی مادران نوزادان بستری در بخش مراقبت‌های ویژه تنفسی بیمارستان‌های شهر ساری انجام شد. یافته‌های این مطالعه نشان داد، بین مادرانی که مداخله را دریافت کرده بودند و مادرانی که مداخله را دریافت نکرده بودند، از نظر میزان رنج مراقبتی تفاوت معنی‌داری وجود داشت. طبق نتایج تحلیل کوواریانس، مداخله به طور معنی‌داری باعث کاهش رنج مراقبتی مادران نوزادان نارس در مرحله پس از آزمون شده بود. مقایسه میانگین این متغیر پس از انجام مداخله بر رنج مراقبتی مادران تفاوت معنی‌داری را نشان می‌دهد (0/01>P). بنابراین مادران با استفاده از خودمراقبتی معنوی، این توانایی را به دست خواهند آورد تا در برابر بسیاری از فشارهای روان‌شناختی مقاومت کنند. در واقع می‌توان با توجه به نتایج پژوهش به این نتیجه رسید که آموزش می‌تواند عاملی برای کاهش رنج مراقبتی در شرایط استرس‌زا و پرتنش همچون بیماری کودکان شود.
سخاوت‌پور و همکاران در پژوهش خود با بررسی تأثیر آموزش خودمراقبتی معنوی بر احساس آرامش مادران نوزادان نارس بستری در بخش مراقبت ویژه نوزادان نشان دادند آموزش خودمراقبتی معنوی احساس آرامش مادران دارای نوزاد نارس در بخش مراقبت ویژه نوزادان را افزایش می‌دهد [26]. یافته‌های بوالهری و همکاران نشان داد مداخله معنوی باعث کاهش استرس، تنش و افسردگی بیماران شد [27] که علت آن می‌تواند تأثیر مراقبت معنوی بر بهبود شرایط و تحمل این افراد در مواقع پرتنش باشد. این مطالعه از نظر نوع مداخله تا حدودی با مطالعه حاضر مشابه بود. در این راستا ثنایی و همکاران معتقدند محتواهای معنوی و مذهبی به دلیل پیامدهای زیادی که دارند باعث ایجاد نگرش مثبت به خود و محیط و آینده می‌شوند که در نتیجه افراد خود را آسیب‌پذیر تلقی نکرده و در محیط احساس آرامش می‌کنند [28]. همچنین معنویت، با هدف قرار دادن باورهای فرد به او کمک می‌کند تا وقایع منفی را به شیوه‌ای بهتر ارزیابی کند و حس قوی‌تری از کنترل شرایط موجود داشته باشد. همچنین احساس کنترل، افراد را در کنار آمدن با شرایط زندگی به شدت قدرتمند می‌کند و به دنبال آن باعث ارتقای سلامت روانی آن‌ها و کاهش تنیدگی می‌شود [24]. 
یافته‌های فلاح و همکاران بیان‌کننده تأثیر مداخله معنوی بر کاهش تنش و اضطراب این افراد بود و درمجموع سلامت عمومی آن‌ها را افزایش داد [29]. این مطالعه که با مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد می‌تواند به دلیل وجود شباهت در برنامه آموزش خودمراقبتی معنوی و یکسان بودن فرهنگ دو جامعه باشد که باعث شده مراقبت معنوی به عنوان یک مکانیسم دفاعی مؤثر و به صورت یک سپر ضربه‌گیر عرضه شود و به این ترتیب تسلط بر تنیدگی آنان را ارتقا بخشد. ریحانی و همکاران در مطالعه خود به بررسی تأثیر آموزش خودمراقبتی معنوی بر تحمل پریشانی مادران نوزادن نارس بستری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان پرداختند. آن‌ها نشان دادند تحمل پریشانی پس از آموزش خودمراقبتی معنوی به مادران، نسبت به قبل از مداخله افزایش معنی‌داری داشت [24]. دلیر و همکاران در پژوهش خود با بررسی تأثیر آموزش خودمراقبتی معنوی بر بار مراقبتی مادران کودکان بستری در بخش‌های مراقبت‌های ویژه جراحی قلب باز نشان دادند بار مراقبتی مادران بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله به صورت محسوسی کاهش یافت [30] با نتایج مطالعه حاضر همسوست. 
نتیجه‌گیری
بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه، برنامه مراقبت معنوی، رنج مراقبتی مادران را کاهش داده است. با توجه به اینکه وجود اضطراب و تنش به عنوان یک عامل خطرزا می‌تواند زمینه بروز بیماری‌های جسمی و مشکلات متعدد بهداشت روان را فراهم کند، معنویت به انسان کمک می‌کند تا هیجانات منفی خود را کاهش داده، از تنش و اضطراب خود بکاهد؛ بنابراین مادرانی که تحت تأثیر معنویت قرار می‌گیرند با تقویت و فعال‌سازی باورهای معنوی، سبک زندگی‌شان رنگ و بوی معنوی می‌گیرد. محدودیت این پژوهش عدم تمایل به همکاری بعضی از مادران برای شرکت در پژوهش بود. از آنجا که ممکن است محدودیت‌ مذکور بر تعمیم‌پذیری یافته‌ها اثر سوء بگذارد و یافته‌ها را محدود کند، از لحاظ پژوهشی پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آتی از حجم نمونه بزرگ‌تر استفاده شود. 
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله با شناسه اخلاق IR.IAU.CHALUS.REC.1399.003  در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علی‌آباد کتول تصویب شده است.
حامی مالی
مقاله حاضر از پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول، در گروه پرستاری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علی‌آباد کتول استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی، روش شناسی، جمع آوری داده‌ها ، تجزیه و تحلیل داده‌ها:  سمیه هاشم‌زاده؛ نوشتن - پیش‌نویس اولیه، و نگارش - بررسی و ویرایش، و نظارت: گلبهار آخوندزاده؛ تحقیق، جمع آوری منابع مالی و  تجزیه و تحلیل داده ها: اناهید مظفری‌نیا.
 تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

 

References
1.Milan M, Nasimi F. [The effect of family-centered care educational program on anxiety of mothers of premature infants hospitalized in neonatal intensive care unit (Persian)]. Iranian Journal of Nursing Research. 2018; 13(3):49-54. http://ijnr.ir/article-1-2006-fa.html
2.Zeraati H, Behnam Vashani H, Rezaeian A, Abrishami M, Reihani T, Shoeibi N, et al. [Effect of multisensory stimulation on oxygen saturation in premature infants during eye examination (Persian)]. Evidence Based Care. 2014; 4(4):7-16. [DOI: 10.22038/EBCJ.2014.3655]
3.Blencowe H, Cousens S, Chou D, Oestergaard M, Say L, Moller A-B, et al. Born too soon: The global epidemiology of 15 million preterm births. Reproductive Health. 2013; 10(Suppl 1):S2. [DOI:10.1186/742-4755-10-s1-s2] [PMID] [PMCID]
4.Lawn JE, Davidge R, Paul VK, von Xylander S, de Graft Johnson J, Costello A, et al. Born too soon: Care for the preterm baby. Reproductive Health. 2013; 10(Suppl 1):S5. [DOI:10.1186/742-4755-10-s1-s5.] [PMID] [PMCID]
5.Zelkowitz P, Feeley N, Shrier I, Stremler R, Westreich R, Dunkley D, et al. The Cues and Care Trial: A randomized controlled trial of an intervention to reduce maternal anxiety and improve developmental outcomes in very low birthweight infants. BMC Pediatrics. 2008; 8:38. [DOI:10.1186/471-2431-8-38.] [PMID] [PMCID]
6.mokaberian M, Sheikh M, Noripour S, Kashani Vm. [Effects of one period of tactile kinetic stimulations of preterm neonates on state anxiety of their mothers (Persian)]. Koomesh. 2016; 17(4):821-8. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/article-1-2774-en.html
7.Brandão S, Figueiredo B. Fathers’ emotional involvement with the neonate: Impact of the umbilical cord cutting experience. Journal of Advanced Nursing. 2012; 68(12):2730-9. [DOI:10.1111/j.365-2648.012.05978.x.] [PMID]
8.Mansoori M, Janani S, Chavoshi D, Mohaghegh P, Hemmatpour S, Fatolahpour A, et al. [Evaluation of the Side Effects and mortality of Surfactant therapy with mechanical ventilation comprise with manual ventilation in Neonates Admitted to NICU ward of Besat hospital of Sannandaj in 2012-2013 (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2017; 24(155):66-72. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-4054-en.html
9.Ghavami SR, Borimnejad L, Seyedfatemi N, Haghani H. [The effect of parental role training on stress in the parents of hospitalized newborns in a neonatal intensive care unit (Persian)]. Journal of Hayat. 2017; 23(3):243-53. http://hayat.tums.ac.ir/article-1-2002-en.html
10.Mirjalili M, Azizzade forouzi M, Sabzevari S, heidarzadeh A, Haghdost A. [Assess the admission needs of the mothers of hospitalized in the neonatal intensive care unit (Persian)]. Journal of Pediatric Nursing. 2015; 2(2):1-9. http://jpen.ir/article-1-128-en.html
11.Hoseini Ghomi T, Salimi Bajestani H. [Effectiveness of resilience training on stress of mothers whose children, suffer from cancer in imam khomeini hospital of Tehran (Persian)]. Journal of Health Psychology. 2012; 1(4):97-109. http://hpj.journals.pnu.ac.ir/article_444_en.html
12.Elahi Asgar Abad H, Behnam Vashani H, Heshmati Nabavi F, Badiei Z. [The effect of caregivers on the children with cancer under going chemotherapy to prevention gastrointestinal side effects of chemotherapy (Persian)]. The Journal of Urmia Nursing and Midwifery Faculty. 2016; 14(1):39-46. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-2583-en.html
13.Mashayekhi F, Rfati Sh, Rfati F, Pilehvarzadeh M, Mohamadi Sardo MR. [Assessment of caregiver burden in mothers of children with major thalassemia in Jiroft city (Persian)]. Modern Care Journal. 2014; 11(3):229-35. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=435736
14.Pouraboli B, Abedi H, Abbaszadeh A, Kazemi M. [Silent Screams: Experiences of caregiver suffering by parents of children with thalassemia: A qualitative study (Persian)]. Journal of Qualitative Research in Health Sciences. 2014; 3(3):281-91. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=430302
15.Adeosun II. Correlates of caregiver burden among family members of patients with schizophrenia in lagos, Nigeria. Schizophrenia Research and Treatment. 2013; 2013:353809. [DOI:10.1155/2013/.] [PMID] [PMCID]
16.Pirasteh Motlagh AK, Nikmanesh Z. [The relationship of spirituality with the pain and quality of life in patients with HIV/AIDS (Persian)]. Armaghane-Danesh. 2012; 17(4):337-48. http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-247-en.html
17.Krause N, Bastida E. Religion, suffering, and health among older Mexican Americans. Journal of Aging Studies. 2009; 23(2):114-23. [DOI:10.1016/j.jaging.2008.11.002] [PMID] [PMCID]
18.Bagheri F, Akbarzadeh F, Hatami H. The relationship between nurses’ spiritual intelligence and happiness in Iran. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2010; 5:1556-61. [DOI:10.1016/j.sbspro.2010.07.325]
19.Asgari P, Roushani K, Mohri AM. [The Relationship between religious belief, optimism and spiritual well being among college students of Islamic Azad University. (Persian)]. Journal of Social Psychology (New Findings in Psychology). 2009; 4(10):27-39. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=194385
20.Salimi T, Tavangar H, Shokripour S, Ashrafi H. [The effect of spiritual self-care group therapy on life expectancy in patients with coronary artery disease: An educational trial (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2017; 15(10):917-28. http://journal.rums.ac.ir/article-1-3337-en.html
21.White ML. Spirituality self-care practices as a mediator between quality of life and depression. Religions. 2016; 7(5):54. [DOI:10.3390/rel7050054.]
22.Iri Z, Hojjati H, Akhoundzadeh G. [The impact of spiritual self- care education on self- efficacy in adolescents with thalassemia in children’s taleghani hospital of Gonbadkavoos, Golestan 2017-2018 (Persian)]. Iranian Journal of Nursing Research. 2019; 14(1):8-13. http://ijnr.ir/article-1-2177-en.html
23.Valikhani A, Yarmohammadi-Vasel M. [The relationship between attachment styles and death anxiety among cardiovascular patients (Persian)]. Journal of Kerman University of Medical Sciences. 2014; 21(4):355-67. http://jkmu.kmu.ac.ir/article_16205.html
24.Rihani T, Sekhavatpour Z, Heydarzadeh M, Mousavi SM, Mazloom SR. [Investigating the effects of spiritual self-care training on psychological stress of mothers with preterm infants admitted in neonatal intensive care unit (Persian)]. Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility 2014; 17(97):18-28. [DOI:10.22038/IJOGI.2014.2826]
25.Elmståhl S, Malmberg B, Annerstedt L. Caregiver’s burden of patients 3 years after stroke assessed by a novel caregiver burden scale. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 1996; 77(2):177-82 . [DOI:10.1016/s0003-9993(96)90164-1]
26.Reyhani T, Sekhavat Pour Z, Heidarzadeh M, Mousavi SM, Mazloom SR. [Investigating the effects of spiritual self-care training on psychological stress of mothers with preterm infants admitted in neonatal intensive care unit (Persian)]. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2014; 17(97):18-27. [DOI:10.22038/ijogi.2014.2826]
27.Bolahri G, Nazari GH, Zamaniyan S. [Effective therapeutic spirituality to reduce the amount of intellectual depression, anxiety and stress in women with breast cancer (Persian)]. Sociol of Women. 2012; 3(9):85-115. http://jzvj.miau.ac.ir/article_1177_en.html
28.Sanaei B, Nasiri H. [The effect of cognitive-spritual group therapy in reducing depression and anxiety in patients with mood disorders in Isfahan Noor Medical Center (Persian)]. Counseling Research and Development. 2011; 2(7-8):89-97.
29.Fallah R, Gilzari M, Dstani M, Zahirodin A, Mosavi SM, Smaeeli Akbari M. [Effectiveness of spiritual intervention on increasing hope and mental health of women suffering from breast cancer (Persian)]. Journal of Thought and Behavior in Clinical Psychology. 2011; 5(19):65-76. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=208295
30.Dalir M, Mashouf S, Esmailpourzanjani S. [The effect of spiritual self-care education on the care burden of mothers with children hospitalized in intensive care units for open heart surgery (Persian)]. Complementary Medicine Journal. 2020; 10(1):34-45. [DOI:10.32598/cmja.10.1.866.1.]