خواب به عنوان یک عامل مهم و تأثیرگذار در وضعیت سلامتی، نقش مهمی را نیز در ارتقای کیفیت زندگی بر عهده دارد [1]، به ‌طوری‌ که فقدان آن می‌تواند تأثیرات منفی شدیدی را بر سلامتی جسمانی و روانی گذاشته و درنتیجه سبب افزایش هزینه‌های مراقبتی شود. همچنین اختلال در خواب منجر به افزایش خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز شده که به نوبه خود سبب کاهش عملکرد روزانه، ناپایداری عاطفی، توهمات بینایی و شنوایی، اختلال در قضاوت، افسردگی و اختلال در سیستم ایمنی، اندوکرین و متابولیک در فرد می‌شود [2]. در این ‌بین، پرستاران هنگام ارائه مراقبت به بیمار در معرض استرس نسبتاً بالایی قرار می‌گیرند که دلیل اصلی آن مسئولیت مراقبت از بیمار است. اما عواملی نظیر ساعت‌های طولانی‌مدت که آنان را تحت فشارهای عاطفی و روانی قرار می‌دهد را نباید نادیده گرفت؛ چرا که این عوامل با ایجاد اختلالات خواب در آنان ارتباط مستقیم دارند [3]. در بین بخش‌های بیمارستانی، مشخصه بخش‌های اورژانس ازدحام زیاد و نیاز به انجام اقدامات دقیق و ویژه مراقبت از بیمار است؛ بنابراین کمبود خواب و خستگی پرستاران می‌تواند بر کیفیت مراقبت‌های ارائه‌شده و ایمنی بیمار تأثیر منفی بگذارد. پرستاران شاغل در بخش اورژانس به دلیل کمبود نیروهای متخصص و بار مسئولیتی سنگین، مجبور به گذراندن شیفت‌های طولانی‌تر و روزهای اضافی برای پاسخگویی به تقاضای بیمار و تأمین پوشش شیفتی لازم هستند [4]. این ضرورت منجر به افزایش استرس، خستگی و اختلال در خواب آنان شده و کمبود خواب و اختلال در خواب ممکن است با خستگی همراه باشد که منجر به خطاهایی می‌شود که می‌تواند بر بهبودی بیمار تأثیر منفی داشته باشد یا منجر به عواقب نامطلوب نظیر مرگ بیمار شود [5]. 
نتایج برخی مطالعات تأییدکننده سطح نامطلوب کیفی خواب در بین پرستاران است؛ از جمله نتایج مطالعه سهرابی و همکاران که نشان‌دهنده سطح پایین کیفیت خواب در 84 درصد پرستاران شاغل در بخش‌های مراقبت ویژه جراحی قلب باز بود [6]. در مطالعه بحری و همکاران نیز کیفیت خواب در 69/2 درصد پرستاران نامطلوب بوده است [7]. بنابر نتایج مطالعات مطرح‌شده، پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه نیز از اختلالات خواب رنج می‌برند که از جمله مهم‌ترین دلایل آن، می‌توان به حجم زیاد کار و مسئولیت‌های شبانه‌روزی این گروه از پرستاران در زمینه ارائه مراقبت‌های خاص پزشکی، نظارت مداوم بر بیماران به دلیل وضعیت بحرانی بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه اشاره کرد. در ادامه نیز می‌توان به بار مسئولیتی آنان از جمله کار با تجهیزات پیشرفته پزشکی، تشخیص و نظارت بر بیماران با وضعیت پیچیده طبی و تهدیدکننده زندگی، انجام اقدامات پیشرفته مراقبت ویژه و درمانی و برقراری ارتباط درمانی با بیماران و بستگان آن‌ها نیز اشاره کرد [8].
 نتایج مطالعات قبلی نشان دادند بین خستگی، سبک زندگی و شرایط روانی پرستاران شاغل در بخش مراقبت‌های ویژه در شیفت‌های 12ساعته یا طولانی‌تر و شیفت‌های شب، بیش از 40 ساعت کار در هفته و بار کاری رابطه تنگاتنگی وجود دارد. نقش‌ها و مسئولیت‌هایی که پرستاران مراقبت‌های ویژه در رابطه با کار، خانواده و زندگی اجتماعی آن‌ها بر عهده‌ دارند باعث ایجاد اختلالات خواب، استراحت ناکافی، استرس روحی و روانی و به‌طورکلی تغییرات عاطفی پرستاران شاغل در این بخش‌ها شده که درنهایت پیامد آن ایجاد خستگی در پرستاران است [10-8]. با توجه به تمام موارد ذکرشده در نظر گرفتن استراتژی‌هایی جهت بهبود کیفیت خواب در پرستاران ضروری به نظر می‌رسد. اگرچه اختلالات خواب را می‌توان با درمان دارویی تا حدودی کنترل کرد، اما با توجه بـه عوارض ناشی از درمان‌های دارویی مورد استفاده در اختلالات خواب، استفاده از روش‌های غیردارویی که بتواند باعث کاهش مشکلات خواب در پرستاران شود منطقی‌تر به نظر می‌رسد. در طول سال‌های اخیر، افزایش تمایل افراد به روش‌های طب مکمل و جایگزین، با توجه به تأثیرات آن‌ها در وضعیت اختلالات و بیماری‌ها مورد توجه قرار گرفته است [11]. طب فشاری یکی از شاخه‌های طب مکمل با تکنیکی آسان و در دسترس است که امروزه مورد توجه زیادی قرار گرفته است، به ‌طوری ‌که هر فرد پس از دریافت آموزش، می‌تواند آن را انجام دهد [12]. 
طب فشاری یکی از روش‌های طب سنتی چینی است و به‌ عنوان شاخه دیگری از طب سوزنی، نوعی مهارت در طب سنتی به شمار می‌آید که از انگشتان برای فشار دادن نقاط کلیدی در سطح پوست استفاده می‌شود [13]. تحریک نقاط ویژه با استفاده از فشار می‌تواند فیبرهای عصبی کوچک را تحریک و ایمپالس‌هایی را به سمت نخاع، مغز میانی، هیپوفیز و هیپوتالاموس و در واقع کانال‌های مخصوص در بدن انسان به نام نصف‌النهار ارسال کند و با ایجاد تعادل در انرژی، سلامتی جریان انرژی را تنظیم کند [14]. به‌ طور خلاصه می‌توان گفت طب فشاری بر فشار مداوم بر نقاط مورد نظر متمرکز است. مسیرهای طب فشاری در قسمت‌های مختلف بدن متفاوت هستند. مسیر کانال قلب، در کناره داخلی اولنار، از ناحیه اگزیلار به ‌سوی کف دست امتداد دارد و روی کناره انگشت کوچک و در گوشه ناخن پایان می‌یابد. بر این اساس نقطه شن من قلبی (HE7) درکناره اولنار و استخوان پیزیفورم و در خط عرضی چین مچ دست قرار دارد [12]. از طریق عملکرد دست در طب فشاری اثرات فیزیولوژیکی ایجاد می‌شود که به ‌تنهایی می‌تواند درد را تسکین داده، احساس خوب بودن ایجاد کرده و خواب را بهبود بخشد. نتایج مطالعات نشان داده‌اند که فشار نقطه شن من در دست‌ها برای درمان بی‌خوابی بسیار مؤثر است [18-15]. در تئوری طب سنتی چینی، نقطه شن من، نقطه اصلی نصف‌النهار قلب است که با تنظیم و هماهنگ کردن عملکرد قلب و مغز و آرامش بخشیدن به ذهن برای خواب مفید است [19]. طب فشاری از طریق تنظیم فشار خون و گردش خون و انتقال‌دهنده‌های عصبی، عملکردهای طبیعی بدن انسان را بهبود بخشیده و حفظ می‌کند. تمام اثرات ذکرشده طب فشاری ممکن است کیفیت خواب را افزایش دهد [20]. 
طب فشاری به علت کاربرد آسان، ارزان و غیرتهاجمی بودن در سال‌های اخیر مورد توجه درمانگران قرار گرفته است. نتایج مطالعات نشان‌دهنده بهبود خستگی و کیفیت خواب در بیماران مبتلا به سرطان و نیازمند همودیالیز بوده است [21 ،20]. اگرچه نقطه شن من دستی می‌تواند علائم بالینی را تسکین داده و عملکرد عصبی و غدد درون‌ریز افراد مبتلا به بی‌خوابی را تنظیم کند، برای بررسی تأثیر آن در بی‌خوابی به مطالعات بیشتری نیاز است. بنابراین با توجه به حساسیت و شرایط ویژه و نیاز به توجهات و مراقبت‌های پرستاری مداوم و با دقت و کیفیت بالا در بیماران بستری در بخش‌های مراقبت‌های ویژه و اورژانس بیمارستان‌ها، همچنین پیامدهای نامطلوب جسمی و روحی کیفیت پایین خواب در پرستاران و نقش آن در کاهش کیفیت مراقبت ارائه‌شده به بیماران و همچنین با توجه به اینکه نتایج حاصل از انجام طب فشاری نقطه شن من دست، ‌نشان‌دهنده تأثیر آن در جهت کاهش اختلالات خواب و افزایش کیفیت خواب در افراد بوده است در بررسی‌های صورت‌گرفته توسط پژوهشگر در پایگاه‌های اطلاعاتی، مطالعه‌ای که به ارزیابی تأثیر طب فشاری در اختلالات خواب پرستاران در کشور پرداخته باشد، یافت نشد؛ بنابراین این مطالعه با هدف بررسی تأثیر طب فشاری نقطه شن من دست بر اختلالات خواب در بین پرستاران شاغل در بخش اورژانس و مراقبت‌های ویژه انجام شد.

پژوهش حاضر یک مطالعه کارآزمایی بالینی کنترل‌دار تصادفی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون است. جامعه پژوهش را کلیه پرستاران شاغل در بخش‌های اورژانس و مراقبت‌های ویژه (ICU) بیمارستان شهید بهشتی شهرستان کاشان تشکیل داده بودند که از تیرماه تا مردادماه سال 1399 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند. حجم نمونه بر اساس مطالعه کائور و کومار [22] و مطالعه آهنگر انزابی و همکاران [23]، با توجه به سطح خطای نوع اول α=0/05و β=0/95 ، همچنین با توان آزمون 80 و سطح معنی‌داری 0/05 در هر گروه آزمایش و کنترل 38 نفر محاسبه شد که با 10 درصد ریزش نمونه برای هر گروه 40 نفر تعیین شد. جهت انجام پژوهش، ابتدا نمونه‌ها به روش در دسترس با توجه به معیارهای ورود به مطالعه انتخاب شدند. سپس به ‌منظور تخصیص نمونه‌ها به دو گروه کنترل و آزمایش، از روش بلوک‌های تصادفی استفاده شد؛ به این صورت که بلوک‌های چهارتایی با دو کد A و B تهیه‌ شده و سپس با استفاده از جدول اعداد تصادفی بلوک‌های تصادفی با جای‌گذاری انتخاب شدند (10 بلوک). این بلوک‌ها دنباله چهل‌تایی از کدهای A و B تشکیل دادند که هرکدام از کدها به‌ صورت تصادفی به یکی از گروه‌ها اختصاص یافت. سپس بر اساس ترتیب ورود افراد به مطالعه یکی از کدهای A (آزمایش) یا B (کنترل) را به خود اختصاص دادند. 
معیارهای ورود به مطالعه شامل دارا بودن حداقل دو سال سابقه کار در بیمارستان، دارا بودن نمره کلی شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ 6 یا بیشتر، عدم وجود عوامل استرس‌زای زندگی در طول سه ماه گذشته (مرگ یکی از نزدیکان، اخراج از محل کار، بارداری، تصادف و عمل جراحی)، ‌هایپرتیروئیدیسم و فشار خون بالا (فشار سیستولیک کمتر 139 میلی‌متر جیوه و فشار دیاستولیک کمتر از 90 میلی‌متر جیوه) بود و پرستارانی که از داروهای آرام‌بخش یا داروهای خواب‌آور استفاده کرده یا سابقه انجام طب فشاری داشتند از مطالعه حذف شدند. همچنین معیار خروج نمونه‌ها در این مطالعه، ایجاد اختلال در وضعیت سبک ‌خواب و فعالیت شخص در حین دوره مطالعه، استفاده از هرگونه درمان‌های مکمل در حین اجرای مداخله، احساس‌گرمی، سنگینی، کرختی یا بی‌حسی در محل نقطه شن من دست در حین مداخله و عدم انجام مداخله توسط پرستاران بیش از سه روز در طول هفته در نظر گرفته شد. 
برای جمع‌آوری اطلاعات از فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ استفاده شد.
فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل اطلاعات پرستاران در زمینه سن، جنسیت، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل، بخش محل فعالیت بالینی در بیمارستان، نوع شیفت، میانگین تعداد شیفت در هفته و ماه، میزان حقوق، نوع استخدام، سابقه کاری و تعداد فرزندان بود که توسط پرستاران به‌ صورت خودگزارشی تکمیل شد.
پرسش‌نامه استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ، یک پرسش‌نامه خودگزارشی جهت بررسی کیفیت خواب است. این پرسش‌نامه توسط بویس و همکاران در مؤسسه روان‌پزشکی پیتزبورگ طراحی ‌شده است که نگرش فرد را پیرامون کیفیت خواب در یک ماه گذشته بررسی می‌کند. پرسش‌نامه مذکور دارای نوزده سؤال در هفت بعد کیفیت ذهنی خواب، مدت تأخیر در خواب، مدت‌زمان خواب، کفایت خواب، اختلالات خواب، مصرف داروهای خواب‌آور و اختلال عملکرد روزانه است که به ‌صورت لیکرت چهارگزینه‌ای طراحی ‌شده و امتیازات صفر، 1، 2 و 3 در هر مقیاس به ترتیب نشان‌دهنده حالت طبیعی، وجود اختلال خواب خفیف، متوسط و شدید است. برای نمره کیفیت خواب کلی جمع نمرات هفت زیرمقیاس محاسبه شده که این امتیازات بین صفر تا 21 است. نمره بالاتر از 6 دلالت بر کیفیت نامطلوب خواب دارد [24]. پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ، یک پرسش‌نامه استاندارد بین‌المللی است که بویس و همکاران انسجام درونی آن را با استفاده از آلفای کرونباخ 0/83 به دست آوردند [25]. این پرسش‌نامه در مطالعه چان و همکاران از حساسیت 89/6 درصد، ویژگی 86/5 درصد، اعتبار درونی 0/83=α و 0/85=r برخوردار بود [26]. در ایران، سعیدی و همکاران نیز پایایی این پرسش‌نامه را با دو روش همسانی درونی و آزمون باز آزمون مورد بررسی قراردادند که به ترتیب برابر با 0/85 و 0/78 بود [27]. 
این پژوهش پس از دریافت کد اخلاقی از دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان به ‌صورت یک طرح کارآزمایی بالینی در دو گروه آزمایش و کنترل اجرا شد. به این صورت که پژوهشگر پس از کسب مجوز انجام پژوهش از مسئولین محترم دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان و اخذ معرفی‌نامه از دانشکده، به محیط‌های پژوهش (بیمارستان‌های شهید بهشتی کاشان) مراجعه کرد و پس از انجام هماهنگی‌های لازم با مسئولین مراکز، در بخش‌های اورژانس و مراقبت‌های ویژه مستقر شد و با توجه به معیارهای ورود به مطالعه، اقدام به نمونه‌گیری کرد؛ به این صورت که پژوهشگر با معرفی خود به پرستاران شاغل در بخش‌های اورژانس و مراقبت‌های ویژه ضمن توجیه کردن ایشان در مورد اهداف پژوهش، پس از توضیحات کافی در مورد محرمانه ماندن اطلاعات و عدم ذکر نام واحدهای مورد پژوهش جهت جلب اعتماد آن‌ها رضایت‌نامه کتبی از آنان اخذ کرد. 
ابتدا فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی و بعد از آن، پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ توسط پرستاران پاسخ داده شد. سپس طی تماس تلفنی هماهنگی‌های لازم با گروه آزمایش، جهت حضور به هم رساندن برای دریافت مداخله صورت گرفت. مداخله در گروه آزمایش انجام گرفت که این مداخله شامل انجام طب فشاری در نقطه شن من دست بود (تصویر شماره 1).



به این صورت که ابتدا به مدت پانزده دقیقه آموزش چهره به چهره روش به‌کارگیری طب فشاری، یافتن نقطه مورد نظر، مهارت فشردن نقطه و اعمال فشار در آن به ‌طور دقیق توسط پژوهشگر که دارای گواهی شرکت در دوره طب فشاری بود به پرستاران ارائه می‌شد. جهت اطمینان، از پرستاران مورد مطالعه درخواست شد مداخله طب فشاری مورد نظر را یک‌مرتبه در حضور پژوهشگر انجام دهند و سپس این مداخله را روزانه دو مرتبه طی چهار هفته در هر دو دست به ترتیب در فاصله زمانی کوتاه انجام دهند. از پرستاران خواسته شد یک‌بار طی زمان استراحت شیفت کاری یا طی زمان استراحت در منزل یا هر جای دیگر و همچنین یک‌بار دیگر هر شب سی دقیقه قبل از به خواب رفتن یا در تخت خواب به مدت پنج دقیقه نقطه مورد نظر در هر دو دست را با فاصله زمانی کوتاه به میزان 3 تا 5 کیلوگرم فشار دهند (دوبار در شبانه‌روز) [27]. شماره تلفن محقق جهت هرگونه سؤال و جواب در اختیار نمونه‌ها قرار گرفت. یک عدد چک‌لیست روزانه همراه با پمفلت آموزشی جهت ثبت روزهای انجام‌شده طب فشاری در اختیار پرستاران گروه آزمایش قرار گرفت تا روزهای انجام طب فشاری را ثبت کنند. پرستاران گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکردند. چهار هفته پس از انجام مداخله از پرستاران مورد مطالعه در هر دو گروه آزمایش و کنترل درخواست شد مجدداً پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ را پاسخ دهند. جهت رعایت ملاحظات اخلاقی در این پژوهش در انتهای مطالعه، آموزش چهره به چهره نحوه انجام طب فشاری در نقطه شن من دست و پمفلت آموزشی آن به پرستاران گروه کنترل داده شد. 
تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 انجام شد. جهت ارزیابی مشخصات جمعیت‌شناختی نمونه‌ها و داده‌های پژوهش از آمار توصیفی (شاخص‌های مرکزی و پراکندگی و فراوانی و درصد) استفاده شد. در ابتدا نرمال بودن توزیع داده‌ها بین دو گروه آزمایش و کنترل توسط آزمون آماری کلموگروف اسمیرنوف ارزیابی شد. جهت مقایسه نمرات کیفیت خواب و زیرمقیاس‌های آن بین دو گروه، قبل و بعد از مداخله از آزمون تی مستقل و برای مقایسه نمرات کیفیت خواب و زیرمقیاس‌های آن در هر گروه، قبل و بعد از مداخله از آزمون تی زوجی استفاده شد که با مشاهده سطح معنی‌داری کمتر از 05/0، اختلاف، معنی‌دار تلقی شد.

در این مطالعه هشتاد نفر از پرستاران شاغل در بخش‌های اورژانس و مراقبت‌های ویژه (چهل نفر در گروه آزمایش و چهل نفر در گروه کنترل) مورد ارزیابی قرار گرفتند. میانگین و انحراف‌معیار سنی بیماران در گروه آزمایش و کنترل به ترتیب برابر 4/01±28/55 و 3/40±28/68 سال بود که بین دو گروه از این نظر تفاوت آماری معنی‌داری وجود نداشت (0/58=p). میانگین و انحراف‌معیار شیفت در ماه پرستاران در گروه آزمایش و کنترل به ترتیب 2/12±26/7 و 2/41±26/92 بود. بین هیچ‌کدام از اطلاعات جمعیت شناختی ذکرشده در دو گروه، تفاوت آماری معنی‌داری وجود نداشت که این نتایج نشان‌دهنده همگنی واحدهای پژوهش در دو گروه است (جدول شماره 1). 



ارزیابی داده‌های آماری درون‌گروهی براساس نتایج آزمون تی مستقل در گروه آزمایش نشان‌دهنده تفاوت آماری معنی‌دار در جهت افزایش کیفیت خواب، اما کاهش نمره در مقیاس‌های کیفیت ذهنی خواب، مدت‌زمان تأخیر در خواب رفتن، مدت‌زمان خواب، کفایت خواب، اختلالات خواب، اختلال عملکرد روزانه و نمره کل کیفیت خواب قبل و بعد از مداخله بود (0/05>P). در گروه کنترل نیز بر اساس نتایج آزمون تی مستقل، کاهش معنی‌دار در مدت‌زمان تأخیر در خواب رفتن، کفایت خواب، مصرف داروهای خواب‌آور، اختلال عملکرد روزانه و افزایش کیفیت کلی خواب قبل و بعد از مداخله مشاهده شد (0/05>P). نتایج آزمون تی زوجی در مقایسه بین‌‌گروهی کیفیت خواب در پرستاران گروه آزمایش نشان داد میانگین نمره کیفیت کلی خواب افزایش، اما میانگین نمرات تمام زیرمقیاس‌ها (به ‌جز مصرف داروهای خواب‌آور) به ‌صورت معنی‌داری پس از مداخله کاهش داشته است (0/05>P). در حالی که میانگین نمره کیفیت کلی خواب و زیرمقیاس‌های آن در گروه کنترل تفاوت آماری معنی‌داری را نسبت به دوره قبل از مداخله نشان نداد (P>0/05). (جدول شماره 2).

1. Ayik C, Özden D. The effects of preoperative aromatherapy massage on anxiety and sleep quality of colorectal surgery patients: A randomized controlled study. Complementary Therapies in Medicine. 2018; 36:93-9. [DOI:10.1016/j.ctim.2017.12.002] [PMID]
2. Weaver AL, Stutzman SE, Supnet C, Olson DM. Sleep quality, but not quantity, is associated with self-perceived minor error rates among emergency department nurses. International Emergency Nursing. 2016; 25:48-52. [DOI:10.1016/j.ienj.2015.08.003] [PMID]
3. Dong H, Zhang Q, Sun Z, Sang F, Xu Y. Sleep problems among Chinese clinical nurses working in general hospitals. Occupational Medicine. 2017; 67(7):534-9. [DOI:10.1093/occmed/kqx124] [PMID]
4. Griffiths P, Dall’Ora C, Simon M, Ball J, Lindqvist R, Rafferty AM, et al. Nurses’ shift length and overtime working in 12 European countries: The association with perceived quality of care and patient safety. Medical Care. 2014; 52(11):975-81. [DOI:10.1097/MLR.0000000000000233] [PMID] [PMCID]
5. Johnson AL, Jung L, Brown KC, Weaver MT, Richards KC. Sleep deprivation and error in nurses who work the night shift. Journal of Nursing Administration (JONA). 2014; 44(1):17-22. [DOI:10.1097/NNA.0000000000000016] [PMID]
6. Bozorg Sohrabi F, Soleimani A, Habibi M, Emami Zaidi A. [Sleep quality of nurses working in the intensive care units of open heart surgery in hospitals of Mazandaran Province and related factors: A cross-sectional study (Persian)]. Nasim-e-Tandaresti Quarterly. 2014; 2(1):18-23. http://jfh.iausari.ac.ir/article_639702.html
7. bahri N, Shamshri M, Moshki M, Mogharab M. [The survey of sleep quality and its relationship to mental health of hospital nurses (Persian)]. Iran Occupational Health. 2014; 11(3):96-104. http://ioh.iums.ac.ir/browse.php?a_id=972&sid=1&slc_lang=fa
8. Çelik S, Taşdemir N, Kurt A, İlgezdi E, Kubalas Ö. Fatigue in intensive care nurses and related factors. The International Journal of Occupational and Environmental Medicine. 2017; 8(4):199-206. [DOI:10.15171/ijoem.2017.1137] [PMID] [PMCID]
9. Korompeli A, Chara T, Chrysoula L, Sourtzi P. Sleep disturbance in nursing personnel working shifts. Nursing Forum. 2013; 48(1):45-53. [DOI:10.1111/nuf.12005] [PMID]
10. Carney ML. The hidden shift: How do night shift nurses learn to adapt to circadian disruption. Journal for Nurses in Professional Development. 2013; 29(6):316-20. [DOI:10.1097/NND.0000000000000016] [PMID]
11. Ozgoli G, Armand M, Heshmat R, Alavi Majd H. Acupressure effect on sleep quality in menopausal women (Persian)]. Commonwealth Magistrates & Judges Association. 2012; 2(3):212-24. http://cmja.arakmu.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-140-1&sid=1&slc_lang=fa
12. Arami S, Kazemi M, Esmaeili-Nadimi A. [Comparing the effect of acupressure points shenmen (HE7) with a third eye on anxiety in patients undergoing coronary angiography (Persian)]. Medical-Surgical Nursing Journal. 2015; 4(2):41-6. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=456653
13. Akbarzade M, Ghaemmaghami M, Yazdanpanahi Z, Zare N, Mohagheghzadeh A, Azizi A. Comparison of the effect of dry cupping therapy and acupressure at BL23 point on intensity of postpartum perineal pain based on the short form of McGill Pain Questionnaire. Journal of Reproduction & Infertility. 2016; 17(1):39-46. [PMID] [PMCID]
14. Yeh ML, Chang YC, Huang YY, Lee TY. Complementary therapies in medicine: A randomized controlled trial of auricular acupressure in heart rate variability and quality of life for hypertension. Complementary Therapies in Medicine. 2015; 23(2):200-9. [DOI:10.1016/j.ctim.2015.01.005] [PMID]
15. Liu YQ, Ren YL, Zhao L, Yu L, Chen J, & Yang M, et al. [Analysis on characteristics of meridians and acupoints about acupuncture in treatment of insomnia based on data mining (Chinese)]. China Journal of Traditional Chinese Medicine and Pharmacy. 2015; 30:2734-7. [PMID]
16. Su ZW, Ren YL, Zhou SY, Qin HZ, Chen DS, Liu T, Li Y. [Analysis on characteristics of meridians and acupoints of acupuncture and moxibustion for diarrhea in ancient based on data mining (Chinese)]. Zhongguo Zhen Jiu. 2013; 33(10):905-9. [PMID]
17. Chen L, Sun LL, Wang X, Zhang F. Literature study on acupoint selection and prescription of acupuncture for treatment of insomnia. Journal of Traditional Chinese Medicine. 2012; 53(12):1051–4 https://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTotal-ZZYZ201212024.htm.
18. Wang Z, Hu X, Su J, Gao X, Xu N, & Xing Y, et al. The efficacy and safety stimulating a single acu-point shenmen (HT 7) for managing insomnia: A systematic review of randomized controlled trials. European Journal of Integrative Medicine. 2017; 15:17-22. [DOI:10.1016/j.eujim.2017.08.010]
19. Wu P, Cheng C, Song X, Yang L, Deng D, Du Z, et al. Acupoint combination effect of Shenmen (HT 7) and Sanyinjiao (SP 6) in treating insomnia: Study protocol for a randomized controlled trial. Trials. 2020; 21(1):1-9. [DOI:10.1186/s13063-020-4170-1] [PMID] [PMCID]
20. Shariati A, Jahani S, Hooshmanda M, Khalili N. The effect of acupressure on sleep quality in hemodialysis patients. Complementary Therapies in Medicine. 2013; 20(6):417-23. [DOI:10.1016/j.ctim.2012.08.001] [PMID]
21. Cerrone R, Giani L, Galbiati B, Messina G, Casiraghi M, Proserpio E ea. Efficacy of HT 7 point acupressure stimulation in the treatment of insomnia in cancer patients and in patients suffering from disorders other than cancer. Minerva Medica. 2008; 99(6):535-7. [PMID]
22. Kaur A, Kumar CN. Effectiveness of warm water foot bath on quality of sleep among hospitalized patients. International Journal of Health Sciences & Research. 2017; 7(10):172-5. https://www.ijhsr.org/IJHSR_Vol.7_Issue.10_Oct2017/25.pdf
23. Ahangar Anzabi A, Zare BahramAbadi M, Shafia Abadi A. [The effectiveness of occupational development based on super’s growth theory on reducing students work-family conflicts and job burnout (Persian)]. Journal of Instruction and Evaluation. 2016; 9(33):45-67. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=518306
24. Safa A, AdibHajbaghery M, FazelDarbandi A. [The relationship between sleep quality and quality of life in older adults (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2015; 3(3):53-62. http://ijpn.ir/browse.php?a_code=A-10-1-69&sid=1&slc_lang=fa
25. Buysse DJ, Reynolds Iii CF, Monk TH, Berman SR, Kupfer DJ. The pittsburgh sleepuality index: A new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry Research. 1989; 28(2):193-213. [DOI:10.1016/0165-1781(89)90047-4] [PMID]
26. Chan MF, Chan EA, Mok E. Effects of music on depression and sleep quality in elderly people: A randomised controlled trial. Complementary Therapies in Medicine. 2010; 18(3-4):150-9. [DOI:10.1016/j.ctim.2010.02.004] [PMID]
27. Saeedi M, Ashktorab T, Shamsi khani S, Saatchi KT. The effect of progressive muscle relaxation on insomnia severity of hemodialysis patients. Complementary Medicine Journal of Faculty of Nursing & Midwifery (CMJA). 2012; 2(2):34-46. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=334842
28. Oujing LI, Wang F. [Acupuncture at back-points of five, Geshu (BL 17) and Shenmen (HT 7) for the treatment of menopausal insomnia (Chinese)]. Zhongguo Zhen Jiu = Chinese Acupuncture & Moxibustion. 2018; 38(5):4693-72. [DOI:10.13703/j.0255-2930.2018.05.005] [PMID]
29. Sun JL, Sung MS, Huang MY, Cheng GC, Lin CC. Effectiveness of acupressure for residents of long-term care facilities with insomnia: A randomized controlled trial. International Journal of Nursing Studies. 2010; 47(7):798-805. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2009.12.003] [PMID]
30. Simoncini M, Gatti A, Quirico PE, Balla S, Capellero B, Obialero R, et al. Acupressure in insomnia and other sleep disorders in elderly institutionalized patients suffering from Alzheimer’s disease. Aging Clinical and Experimental Research. 2015; 27(1):37-42. [DOI:10.1007/s40520-014-0244-9] [PMID]
31. Yuan J, Wang H, Chen J, Lei Y, Wan Z, Zhao Y, et al. Effect of low frequency repetitive magnetic stimulation at Shenmen (HT7) on sleep quality in patients with chronic insomnia. Medicine. 2020; 99(30):e21292. [DOI:10.1097/MD.0000000000021292] [PMID] [PMCID]
33. Backer M, Michael G. Acupuncture in the treatment of pain. An Integrative Approach United Kingdom: Churchill Livingstone; 2010.
34. Saper C, Scammell TE, Lu J. Hypothalamic regulation of sleep and circadian rhythms. Nature. 2005; 437(7063):1257-63. [DOI:10.1038/nature04284] [PMID]
35. Shahdadi H, Allah-yari J, Mansouri A. [Effect of acupressure on sleep quality in patients with diabetes mellitus (Persian)]. Journal of Diabetes Nursing. 2017; 5(2):78-85. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=295880
36. Jianguo Z. A newly compiled practical English-Chinese library of traditional chinese medicine: Gynecology of traditional Chinese medicine. Shanghai: Shanghai University of Chinese Medicine Press; 2007. https://www.purpleculture.net/a-newly-compiled-practical-englishchinese-library-of-traditional-chinese-medicine-gynecology-of-traditional-chinese-medicine-p-14124/