امروزه علاوه بر درمان‌های پزشکی، مددجویان از درمان‌های طب مکمل در تسکین بسیاری از مشکلات ناشی از بیماری‌ها بهره می‌برند. درمان‌های طب مکمل دارای زیر‌گروه‌های متعددی هستند که انرژی‌درمانی یکی از این زیر گروه‌هاست و شامل ریکی‌درمانی، لمس‌درمانی و چی گونگ است [1]. ریکی (پرانا)، طبق دسته‌بندی مرکز بین‌المللی مراقبت‌های طب مکمل در دسته‌بندی درمان‌های بیوفیلد قرار می‌گیرد و یکی از مداخله‌های غیر‌تهاجمی است که از کتاب مقدس بودایی ژاپن سرچشمه می‌گیرد. این کلمه ژاپنی از دو قسمت Rei به معنای زندگی و ki به معنای انرژی زندگی مشتق شده است و توسط دکتر میکائو یوسوئی برای اولین بار در سال 1800 میلادی مطرح شد [2]. مادام تاکاتا ریکی را به امواج رادیویی توصیف کرده است که این امواج قابل دیدن نیست، اما با روشن کردن رادیو و دریافت سیگنال‌ها و شنیدن صدای گوینده این امواج درک می‌شود. ریکی در همه افراد وجود دارد و بدون متمرکز شدن روی این انرژی جهانی فقط 10 تا 20 درصد از ظرفیت این انرژی جهت بهبودی استفاده می‌شود [3، 4]. ریکی در درمان استرس، کاهش درد، تسریع فرایند بهبودی زخم، بهبود سلامتی، پیشگیری از پیشرفت بیماری‌ها، سم‌زدایی بدن، کاهش مشکلات عاطفی، بهبود مشکلات مزمن استفاده شده است [3، 4]. طی درمان با ریکی، درمانگر به عنوان کانالی جهت انتقال انرژی جهانی به بدن گیرنده عمل می‌کند [2] و این باعث فعال شدن سیستم پاراسمپاتیک و افزایش سطح ایمنی می‌شود که هورمون‌های استرس‌زا مانند کورتیزول را کاهش می‌دهد و سم‌زدایی بدن صورت می‌گیرد [5]. مداخله ریکی دارای سه سطح است. در سطح اول درمانگر روی تعالی سطح انرژی خود متمرکز است و می‌تواند باعث ارتقای حس خوب بودن و سلامتی در فرد شود. در سطح دوم درمانگر می‌تواند از انرژی‌درمانی جهت کمک به دیگران علاوه بر ارتقای بهبودی خود استفاده کند. طی این مرحله درمانگر می‌تواند انرژی را به مسافت‌های دور نیز هدایت کند. در سطح سوم که درجه استادی یا مستری نام دارد، بالاترین درجه است و درمانگر می‌تواند این مداخله را به دیگران نیز آموزش دهد. در هنگام استفاده از انرژی‌درمانی، فرد نه انرژی را به وجود می‌آورد و نه از سطح انرژی خود استفاده می‌کند، بلکه از انرژی جهانی جهت تعدیل انرژی بدن خود جهت بهبودی و احساس خوب بودن ذهن و روح استفاده می‌کند که ناراحتی‌های جسمی، عاطفی و روانی را نیز کاهش می‌دهد [2]. طبق گزارشات مرکز ملی مراقبت‌های طب مکمل و تسکینی استفاده از مداخلات انرژی‌درمانی در بین ارائه‌دهندگان مراقبت سلامتی و همچنین بیماران افزایش یافته است. طی دهه گذشته به طور ویژه استفاده ریکی‌درمانی در بین پزشکان، پرستاران و سایر ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی افزایش یافته است. به طور متداول در بخش‌های بازتوانی، بخش اورژانس، اتاق عمل و بخش نوزادان در حال استفاده است. از طرفی ریکی می‌تواند توسط پرستاران، ارائه‌دهندگان مراقبت، اعضای خانواده و هر فردی که آموزشات ریکی را دریافت کرده باشد قابل اجرا باشد [1].
مکانیسم عمل انرژی‌درمانی با استناد به نظریه کوانتوم که می‌گوید، ماده اساسی جهان انرژی است قابل توجیه است، طبق این نظریه انسان‌ها هم مانند سایر اجزای جهان هستی از انرژی تشکیل شده‌اند و مطابق فرمول انرژی انیشتین که می‌گوید E=MC2، کوچک‌ترین ذره دارای پتانسیل بزرگی از انرژی است [6]. چاکرا واژه‌ای سانسکریت به معنای چرخ‌دنده است و مانند مراکز انرژی در بدن عمل می‌کند که با چرخش خود در جهت عقربه‌های ساعت با فرکانس منحصربه‌فرد خود، می‌چرخند و عملکرد جذب، جاری شدن و حرکت انرژی در بدن را انجام می‌دهد که به صورت رنگ‌های مختلف طیف رنگین‌کمان قابل مشاهده است [7]. هفت چاکرا اصلی در طول ستون فقرات قرار دارد که با اعصاب مختلف، غدد درون‌ریز و سیستم‌های داخلی بدن ارتباط دارند و چاکرا‌ها افکار، اعمال و سلامت فیزیکی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند و یک سیستم جامع را ایجاد می‌کنند. در صورتی که چاکرا‌ها در حالت عدم تعادل قرار بگیرند، بیش از حد فعال یا مسدود شوند در سیستم عدم تعادل به وجود می‌آید و بیماری حادث می‌شود. بنابراین متعادل بودن جریان انرژی در مسیر چاکراها علت اصلی سلامتی است و هنگامی که اختلالی در این جریان ایجاد شود، تشعشعات بیماری ایجاد شده که ریکی به وسیله پاک‌سازی این آشفتگی‌ها و برگرداندن تعادل میدان‌های انرژی احساس خوب بودن و سلامتی را بر‌می‌گرداند و اجازه می‌دهد دوباره هرکدام از این چاکراه‌ها با فرکانس طبیعی خود بچرخند [7، 8]. مطالعات متعددی به بررسی تأثیر ریکی روی درد، کیفیت زندگی، اضطراب و استرس پرداخته‌اند که برخی از آن‌ها تأثیرات مثبت و برخی عدم تأثیر آن را گزارش کرده‌اند و تأثیر آن در سیستم بهداشتی به‌وضوح روشن نیست، لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر ریکی‌درمانی در مطالعات کارآزمایی بالینی که به بررسی تأثیر مداخله ریکی‌درمانی روی تسکین درد، کیفیت زندگی، اضطراب و استرس بیماران پرداخته‌اند انجام شد.

این مطالعه با شیوه مرور سیستماتیک انجام شد و منابع اطلاعات داخلی شامل مگ‌ایران و پایگاه اطلاعت علمی جهاد دانشگاهی و منابع اطلاعات خارجی شامل گوگل‌اسکالر، ام‌بیس، وب آو ساینس، اسکوپوس، الزویر و نرسینگ کانسال بود طی بازه زمانی تیرماه 1395 تا مهرماه 1398 بررسی شدند. به منظور به حداکثر رساندن جامعیت در جست‌وجو و بر اساس MESH از کلید‌واژه‌های فارسی و لاتین درد (Pain‌)، ریکی (Reiki)، اضطراب (Anxiety) و افسردگی (Distress) و کار آزمایی بالینی تصادفی و ترکیبات احتمالی آن‌ها در عنوان و چکیده و استفاده از عملگرهای ANDو OR استفاده شد. در مرحله اول 154 مطالعه انتخاب شدند، 131 مطالعه به علت عدم داشتن معیارهای ورود مطالعات حذف و در‌نهایت 23 مطالعه کارآزمایی بالینی که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند جهت تجزیه و تحلیل انتخاب شدند (تصویر شماره 1).



معیارهای ورود به مطالعه شامل کارآزمایی بودن مطالعه، استفاده از گروه‌های آزمایش و کنترل، استفاده از مداخله انرژی‌درمانی جهت کنترل درد، اضطراب و استرس، استفاده از مقیاس‌های معتبر واجد روایی و پایایی جهت بررسی متغیر‌های مورد‌نظر، داشتن کد اخلاق و یا کد کارآزمایی بالینی مطالعه، انجام مداخله توسط متخصص انرژی‌درمانی و زبان لاتین بود. معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم دسترسی به نسخه کامل مقاله، نداشتن کد اخلاق، عدم کارآزمایی بالینی بودن مطالعه و غیرمرتبط بودن مطالعه با اهداف مطالعه حاضر بود. جهت ارزیابی و بررسی مقالات توسط دو نفر از نویسندگان، از معیار جداد استفاده شد. این معیار مقالات را بر اساس نحوه تصادفی‌سازی شرکت‌کنندگان، کور‌سازی و نحوه انجام آن، و پیگیری بیماران بررسی می‌کند که حداقل امتیاز در این معیار صفر و حداکثر معیار 5 است [9]. بر اساس این معیار مقالاتی که نمره 3 و یا بیشتر گرفتند وارد مطالعه شدند.

 مطالعاتی که از جست‌وجوی بانک‌های اطلاعاتی به دست آمد. سازمان‌دهی و انتخاب شدند. در جدول شماره 1 مطالعات کارآزمایی بالینی مربوط به مداخله ریکی با طبقه‌بندی در دو سطح ریکی و درد، ریکی و اضطراب و استرس آورده شده است. 

مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر ریکی‌درمانی در مطالعات کارآزمایی بالینی که به بررسی تأثیر مداخله ریکی‌درمانی روی تسکین درد، کیفیت زندگی، اضطراب و استرس بیماران پرداخته‌اند انجام شد. نتایج حاصل از بررسی مطالعات حاضر نتایج متفاوتی را در بین افراد دریافت‌کننده مداخله نشان داد و به نظر می‌رسد در رابطه با نتیجه‌گیری کلی در رابطه با تأثیر مثبت یا غیر‌مثبت این مداخله در بین افراد دریافت‌کننده درمان‌های طب مکمل از جمله ریکی‌درمانی مطالعات بیشتری مورد نیاز است تا بتوان با اطمینان و شواهد مستندی در این رابطه نتیجه‌گیری کرد. نتایج حاصل از بررسی مطالعات انجام‌شده در ادامه مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. از آنجا که درد یکی از علل اصلی دریافت مداخلات تهاجمی و غیر‌تهاجمی و درمان‌های طب مکمل از جمله ریکی‌درمانی است بررسی و تسکین آن به نحوی که فرد تجربه‌کننده درد بتواند میزان ارتقا عملکرد قابل توجهی را نسبت به قبل از تجربه درد داشته باشد، تأثیر قابل توجهی در میزان رضایت بیماران از خدمات مراقبت پزشکی و تسکینی دارد. زیرا درد علاوه بر تأثیرات جسمانی و فیزیکی از نظر محدودیت در انجام فعالیت‌های روزانه ضروری و غیرضروری می‌تواند روی جنبه‌های روانی، فیزیولوژیک و عملکردی فرد نیز تأثیر‌گذار باشد [9]. با توجه به گرایش مددجویان به دریافت مداخلات کمتر تهاجمی و مؤثر، مطالعات بسیار کمی با کیفیت بالا در مورد درمان طب مکمل از جمله ریکی‌درمانی جهت تسکین درد انجام شده است [9]. در مطالعه مروری حاضر نتایج برخی مطالعات کارآزمایی بالینی بررسی‌شده در زمینه ریکی‌درمانی به طور مؤثر و معنی‌داری سبب بهبود درد ناشی ازآرتریت روماتوئید [10]، فتق دیسک بین‌مهره‌ای درجه 2 [11]، عمل جراحی CABG‌ (پیوند عروق کرونر قلبی) [12]، جراحی سزارین [13، 14]، سرطان، آرتروپلاستی [17، 18]، تعویض مفصل زانو [19] و درد مزمن در سالمندان [17]، درد بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته با درد غیر قابل کنترل [10‌، 18، 20] می‌‌شود. این مطالعات بیان کردند که ریکی تعادل انرژی را در مناطقی از بدن که دچار بیماری و ناراحتی هستند، با توجه به نظریه کنترل دروازه‌های درد، در مسیر چاکراه‌های مسدود‌شده دوباره برقرار می‌کند و می‌واند بر روی درک میزان ناراحتی تجربه‌شده تأثیر‌گذار باشد و باعث بهبودی، کاهش درد و افزایش کیفیت زندگی شود. برخی مطالعات گزارش کردند مداخله ریکی‌درمانی نتوانسته تأثیر مثبتی بر تسکین شدت درد ناشی از مراقبت‌های تهاجمی دندان‌پژشکی [21]، سزارین [22] و فیبرومیالژی [23] داشته باشد که می‌توان به تفاوت معنای درد مزمن و حاد در بین شرکت‌کنندگان، زمینه‌های فرهنگی متفاوت، تجربه و بیان درد متفاوت، میزان سازگاری فرد در زمینه تجربه درد و سابقه تسکین و یا عدم تسکین درد تجربه‌شده یا عدم درد تسکین‌یافته در گذشته اشاره کرد. در مطالعه کوندو [21] جامعه مورد‌مطالعه کودکان دریافت‌کننده مراقبت‌های دندان‌پزشکی بودند که می‌تواند در زمینه تجربه و معنای درد این گروه از شرکت‌کنندگان نسبت به گروه بزرگسال سبب تفاوت در معنی درد و تأثیر مداخله ریکی‌درمانی در این گروه سنی شود، لذا نمی‌توان در زمینه تأثیر و یا عدم تأثیر مداخله ریکی‌درمانی در این گروه سنی نتیجه گیری کرد و نیاز به مطالعات بیشتر در زمینه‌های فرهنگی متفاوت با گروه‌های سنی همسان است تا بتوان با اطمینان بیشتری در این رابطه نتیجه‌گیری کرد. در مطالعه آصفی و همکاران [23] جامعه مورد مطالعه افراد با سابقه درد مطمئن بودند که با توجه به مزمن بودن شرایط تجربه‌شده و تأثیر بر روی ابعاد مختلف سلامتی از جمله توانایی‌های عملکردی، روانی و فیزیولوژیکی ارائه تنها یک نوع اقدام تسکینی می‌تواند علت عدم تأثیر‌گذاری این مداخله باشد، زیرا با توجه به مزمن بودن شرایط تجربه‌شده با توجه به نردبان تسکین درد ارائه‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت [28]، ارائه درمان‌های مداخله تهاجمی، غیر‌تهاجمی و تسکینی در زمینه دردهای مزمن ممکن است بتواند میزان عملکرد این افراد را بازیابی و ارتقا دهد و سبب تسکین درد آنان شود، لذا در زمینه بررسی میزان تأثیرگذاری چنین مداخلات تسکینی در افراد با شرایط درد مزمن پیشنهاد می‌شود مداخلات دیگری نیز ارائه شود و گروه‌ها از نظر نوع مداخلات همسان‌سازی شوند تا بتوان در زمینه تأثیر‌گذاری چنین مداخلاتی با اطمینان بیشتری نتیجه‌گیری کرد. در مطالعه واندر وات [22] نیز علت عدم تأثیر‌گذاری مداخله ریکی‌درمانی ارائه‌شده می‌تواند تعداد جلسات ارائه‌شده و میزان شدت تجربه درد زنان باشد و اینکه تجربه درد برش قبلی سزارین و یا نخست‌زا بودن نیز می‌تواند روی تجربه و درک میزان درد تجربه‌شده تأثیر‌گذار باشد. لذا بهتر است در مطالعات آینده افراد مورد‌بررسی از نظر نخست و یا چند‌زا بودن همسان شوند یا علت احتمالی این متغیر مخدوش‌کننده همسان شود. در جامعه پسامدرن امروز، سطح بالای استرس به چنان معضلی برای سلامتی تبدیل شده است که به صورت یک مشکل شایع درآمده و مشاهده می‌شود که اثر بیش از حد و مداوم آن می‌تواند سلامتی را به خطر بیندازد و سبب پیشرفت بیماری‌ها شود و حتی این موارد می‌توانند کیفیت زندگی و بهره‌وری انسان‌ها را تحت تأثیر قرار دهند [25]. اضطراب حالتی است که ممکن است با بسیاری از شرایطی که باعث درد می‌شود همراه باشد از جمله تشخیص یک بیماری جدی مانند سرطان یا بیماری قلبی [20]. در‌واقع اضطراب به حالتی در فرد اشاره می‌کند که به‌ موجب آن، وی بیش ‌از حد معمول درباره وقوع رخدادی وحشتناک در آینده، نگران و ناراحت است. در تعریف این مفهوم، به ترکیب پیچیده‌ای از دیگر واکنش‌های احساسی منفی، مانند نگرانی و ترس نیز اشاره شده است. اطمینان ‌نداشتن فرد به توانایی خود در کنترل احساس‌ها و واکنش‌های اضطرابی و نیز اداره تکالیف زندگی به‌ نحو شایسته، ازجمله پیامدهای آسیب‌زای اضطراب قلمداد می‌شود (جدول شماره 2) [26].




اگرچه روش درمانی ریکی به طور گسترده‌ای برای انواع علائم روان‌شناختی و جسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما تعداد مطالعاتی که به اثربخشی این مداخله در زمینه اضطراب و استرس پرداخته‌اند محدود است [25]. در مطالعه مروری حاضر برخی مطالعات بررسی‌شده بیانگر کاهش اضطراب و استرس با مداخله ریکی‌درمانی بودند [13، 14 ،16 ،18، 20، 26]. پوتر و همکاران [27] در مطالعه خود گزارش کردند ریکی‌درمانی نتوانسته روی کاهش میزان اضطراب افراد تحت مطالعه تأثیر مثبتی داشته باشد که علت آن می‌تواند تجربه اضطراب و احساس عدم کنترل شدید در این مرحله از تشخیص بیماری باشد، زیرا ممکن است فرد از نظر تئوری رفتارهای ناخوشی و سازگاری با شرایط تجربه‌شده، در فازهای مختلف این سازگاری باشد و باید افراد از نظر سازگاری در این زمینه همسان‌سازی شئند. در بررسی متون در مطالعه حاضر نتایج متفاوتی ارائه شد و به طور قطع نمی‌توان در زمینه تأثیر‌گذاری این مداخله در تسکین درد، بهبود اضطراب، استرس و افسردگی افراد دریافت‌کننده مداخله درمانی ریکی نتیجه‌گیری کرد. با توجه به جدید بودن درمان ارائه‌شده و فرهنگ متفاوت افراد شرکت‌کننده جهت پذیرش این درمان در مطالعات‌، انجام مطالعات بیشتر در فرهنگ‌های متفاوت و گروه مددجویان متفاوت با رده‌های سنی متفاوت جهت تصمیم‌گیری بهتر در رابطه با ارائه اقدامات مکمل از جمله ریکی‌درمانی پیشنهاد می‌شود.

با توجه به تمایل بیشتر مددجویان و بیماران در زمینه استفاده از درمان‌های طب مکمل و نتایج حاصل از مرور مطالعات در مطالعه حاضر، انرژی‌درمانی ریکی به عنوان مداخله‌ای ایمن، کم‌هزینه و بدون نیاز به تجهیزات خاص توصیه می‌شود که می‌تواند در جوامع متعدد مورد بررسی بیشتر قرار گیرد تا بتوان از چنین اقداماتی در ارائه اقدامات پرستاری شواهد‌محور در زمینه تسکین درد، بهبود اضطراب، استرس مددجویان و یا بیماران با شرایط ناخوشی مزمن استفاده کرد و گامی در بهبود شرایط تجربه‌شده مددجویان و ارتقای سطح عملکرد آنان برداشت.

در مطالعه حاضر هیچ‌گونه مداخله‌ای صورت نگرفته و کد اخلاق با توجه به مروری بودن بودن مطالعه وجود ندارد.

این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

 تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.

بنا به اظهار نویسندگان در این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.

References

1. Demir Doğan M. The effect of reiki on pain: A meta-analysis. Complementary Therapies in Clinical Practice. 2018; 31:384-7. [DOI:10.1016/j.ctcp.2018.02.020] [PMID]
2. Helali A. the effects of daily self-reiki practice on nurses’ level of burnout [PhD dissertation]. Arizona: University of Phoenix; 2016. https://www.proquest.com/openview/94d7f36a3942022a2d9cd10aad169855/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750
3. Quest P, Roberts K. The reiki manual: A training guide for reiki students, practitioners, and masters. Charles: Little, Brown Book Group; 2012. https://www.google.com/books/edition/The_Reiki_Manual/4M9DVdaxgdcC?hl=en
4. Jonker J. Reiki: The transmigration of a Japanese spiritual healing practice [PhD dissertation]. Nijmegen: Radboud University Nijmegen; 2016. https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/150150/150150.pdf
5. Erdogan Z, Cinar S. The effect of Reiki on depression in elderly people living in nursing home. New Delhi: NISCAIR-CSIR; 2016. http://nopr.niscair.res.in/handle/123456789/33556
6. Shelton C. Quantum leaps: 7 skills for workplace recreation. Oxford: Butterworth-Heinemann; 1999. https://www.google.com/books/edition/Quantum_Leaps/Pyq67d3r1OoC?hl=en&gbpv=0
7. Sharma A, Bharati R. The chakra handbook: From basis understandingto practical application. New Delhi: Motilal Banarsidass; 2000.
8. Teeling C. The embodied experience of Reiki healing: A phenomenological study of individuals receiving Reiki treatments [PhD dissertation]. Chicago: The Chicago School of Professional Psychology; 2017. https://www.proquest.com/openview/daea6bdd0f31ca330c2b9895615fbb2c/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750
9. Thrane S, Cohen SM. Effect of Reiki therapy on pain and anxiety in adults: An in-depth literature review of randomized trials with effect size calculations. Pain Management Nursing. 2014; 15(4):897-908. [DOI:10.1016/j.pmn.2013.07.008] [PMID] [PMCID]
10. Olson K, Hanson J, Michaud M. A phase II trial of Reiki for the management of pain in advanced cancer patients. Journal of Pain and Symptom Management. 2003; 26(5):990-7. [DOI:10.1016/S0885-3924(03)00334-8] [PMID]
11. Shirani N, Abdollahimohammad A, Firouzkouhi M, Masinaeinezhad N, Shahraki-Vahed A. The effect of Reiki energy therapy on the severity of pain and quality of life in patients with rheumatoid arthritis: A randomized clinical trial study. Medical Science. 2019; 23(96):205-10. http://www.discoveryjournals.org/medicalscience/current_issue/v23/n96/A13.pdf
12. Jahantiqh F, Abdollahimohammad A, Firouzkouhi M, Ebrahiminejad V. Effects of reiki versus physiotherapy on relieving lower back pain and improving activities daily living of patients with intervertebral disc hernia. Journal of Evidence-Based Integrative Medicine. 2018; 23:2515690X18762745. [DOI:10.1177/2515690X18762745] [PMID] [PMCID]
13. Shaybak E, Abdollahimohammad A, Rahnama M, Masinaeinezhad N, Azadi-Ahmadabadi C, Firouzkohi M. Effects of Reiki energy therapy on saphenous vein incision pain: A randomized clinical trial study. Der Pharmacia Lettre. 2017; 9(1):100-9. https://www.researchgate.net/profile/Abdolghani-Abdollahimohammad/publication/313478540_Effects_of_Reiki_energy_therapy_on_saphenous_vein_incision_pain_A_randomized_clinical_trial_study/links/589c48cfaca2721ae1b94174/Effects-of-Reiki-energy-therapy-on-saphenous-vein-incision-pain-A-randomized-clinical-trial-study.pdf
14. Baldwin AL, Vitale A, Brownell E, Kryak E, Rand W. Effects of Reiki on pain, anxiety, and blood pressure in patients undergoing knee replacement: A pilot study. Holistic Nursing Practice. 2017; 31(2):80-9. [DOI:10.1097/HNP.0000000000000195] [PMID]
15. Midilli TS, Eser I. Effects of Reiki on post-cesarean delivery pain, anxiety, and hemodynamic parameters: A randomized, controlled clinical trial. Pain Management Nursing. 2015; 16(3):388-99. [DOI:10.1016/j.pmn.2014.09.005] [PMID]
16. Sagkal Midilli T, Ciray Gunduzoglu N. Effects of Reiki on pain and vital signs when applied to the incision area of the body after cesarean section surgery: A single-blinded, randomized, double-controlled study. Holistic Nursing Practice. 2016; 30(6):368-78. [DOI:10.1097/HNP.0000000000000172] [PMID]
17. Richeson NE, Spross JA, Lutz K, Peng C. Effects of Reiki on anxiety, depression, pain, and physiological factors in community-dwelling older adults. Research in Gerontological Nursing. 2010; 3(3):187-99. [DOI:10.3928/19404921-20100601-01] [PMID]
18. Tsang KL, Carlson LE, Olson K. Pilot crossover trial of Reiki versus rest for treating cancer-related fatigue. Integrative Cancer Therapies. 2007; 6(1):25-35. [DOI:10.1177/1534735406298986] [PMID]
19. Notte BB, Fazzini C, Mooney RA. Reiki’s effect on patients with total knee arthroplasty: A pilot study. Nursing. 2016; 46(2):17-23. [DOI:10.1097/01.NURSE.0000476246.16717.65] [PMID]
20. Demir M, Can G, Kelam A, Aydıner A. Effects of distant reiki on pain, anxiety and fatigue in oncology patients in Turkey: A pilot study. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2015; 16(12):4859-62. [DOI:10.7314/APJCP.2015.16.12.4859] [PMID]
21. Kundu A, Lin Y, Oron AP, Doorenbos AZ. Reiki therapy for postoperative oral pain in pediatric patients: Pilot data from a double-blind, randomized clinical trial. Complementary Therapies in Clinical Practice. 2014; 20(1):21-5. [DOI:10.1016/j.ctcp.2013.10.010] [PMID] [PMCID]
22. Vandervaart S, Berger H, Tam C, Goh YI, Gijsen VM, de Wildt SN, et al. The effect of distant reiki on pain in women after elective Caesarean section: A double-blinded randomised controlled trial. BMJ Open. 2011; 1(1):e000021. [DOI:10.1136/bmjopen-2010-000021] [PMID] [PMCID]
23. Assefi N, Bogart A, Goldberg J, Buchwald D. Reiki for the treatment of fibromyalgia: A randomized controlled trial. Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2008; 14(9):1115-22. [DOI:10.1089/acm.2008.0068] [PMID] [PMCID]
24. Gillespie EA, Gillespie BW, Stevens MJ. Painful diabetic neuropathy: Impact of an alternative approach. Diabetes Care. 2007; 30(4):999-1001. [DOI:10.2337/dc06-1475] [PMID]
25. Kurebayashi LF, Turrini RN, Souza TP, Takiguchi RS, Kuba G, Nagumo MT. Massage and reiki used to reduce stress and anxiety: Randomized clinical trial. Revista Latino-Americana de Enfermagem. 2016; 24:e2834. [DOI:10.1590/1518-8345.1614.2834] [PMID] [PMCID]
26. Gholami Booreng F, Mahram B, Kareshki H. Construction and validation of a scale of research anxiety for students. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2017; 23(1):78-93. [DOI:10.18869/nirp.ijpcp.23.1.78]
27. Hulse RS, Stuart-Shor EM, Russo J. Endoscopic procedure with a modified Reiki intervention: A pilot study. Gastroenterology Nursing. 2010; 33(1):20-6. [DOI:10.1097/SGA.0b013e3181ca03b9] [PMID]
28. Potter PJ. Breast biopsy and distress: Feasibility of testing a Reiki intervention. Journal of Holistic Nursing. 2007; 25(4):238-48. [DOI:10.1177/0898010107301618] [PMID]
29. Alarcão Z, Fonseca JR. The effect of Reiki therapy on quality of life of patients with blood cancer: Results from a randomized controlled trial. European Journal of Integrative Medicine. 2016; 8(3):239-49. [DOI:10.1016/j.eujim.2015.12.003]
30. Orsak G, Stevens AM, Brufsky A, Kajumba M, Dougall AL. The effects of Reiki therapy and companionship on quality of life, mood, and symptom distress during chemotherapy. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 2015; 20(1):20-7. [DOI:10.1177/2156587214556313] [PMID]
31. Jadad AR, Moore RA, Carroll D, Jenkinson C, Reynolds DJ, Gavaghan DJ, et al. Assessing the quality of reports of randomized clinical trials: Is blinding necessary? Controlled Clinical Trials. 1996; 17(1):1-12.[DOI:10.1016/0197-2456(95)00134-4]
32. Anekar AA, Cascella M. WHO analgesic ladder [Internet]. 2021 [Updated 2021 May 18]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554435