آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 14، شماره 1 - ( 2-1403 )
جلد 14 شماره 1 صفحات 28-21 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Beheshti Z, Bayat asghari A, Boshagh E, Aramoon A. Comparison of the effect viola odorata and evening primrose on the anxiety of menopausal women referring to health and treatment centers in Khomein city in 1402. cmja 2024; 14 (1) :21-28
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-972-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-972-fa.html
بهشتی زینب، بیات اصغری عباس، بسحق عصمت، آرامون احمد. مقایسه تاثیر گل بنفشه و گل مغربی بر اضطراب زنان یائسه مراجعه کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان خمین سال 1402. فصلنامه طب مکمل. 1403; 14 (1) :21-28
زینب بهشتی*1 
، عباس بیات اصغری2 ، عصمت بسحق3 ، احمد آرامون4
، عباس بیات اصغری2 ، عصمت بسحق3 ، احمد آرامون4
1- کارشناس ارشد پرستاری کودکان، مربی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران ، Zeynabbeheshti7941@yahoo.com
2- دکتری روان‌شناسی، معاونت بهداشتی، دانشکده‌ی علوم پزشکی خمین، خمین، ایران
3- مربی، گروه پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، لرستان، ایران
4- کارشناس ارشد علوم تربیتی، معاونت بهداشتی، دانشکده‌ی علوم پزشکی خمین، خمین، ایران
2- دکتری روان‌شناسی، معاونت بهداشتی، دانشکده‌ی علوم پزشکی خمین، خمین، ایران
3- مربی، گروه پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، لرستان، ایران
4- کارشناس ارشد علوم تربیتی، معاونت بهداشتی، دانشکده‌ی علوم پزشکی خمین، خمین، ایران
متن کامل [PDF 596 kb]
(524 دریافت)
| چکیده (HTML) (913 مشاهده)
جدول 1: ویژگی‌های شرکت‌کنندگان در مقایسه‌ی اثر گل مغربی و گل بنفشه بر اضطراب زنان یائسه
متن کامل: (793 مشاهده)
ﻣﻘﺪﻣﻪ
یائسگی یکی از مراحل بحرانی زندگی زنان است که تمام زنان با افزایش سن، آن را تجربه می‌کنند. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، یائسگی به قطع شدن عادت ماهیانه در زنان به‌دلیل توقف عملکرد فولیکولار تخمدان گفته می‌شود که به پایان یافتن دوران باروری در زنان منجر می‌شود؛ بنابراین، به زنی که حداقل 12 ماه قطع قاعدگی بدون ارتباط با بارداری، شیردهی و دیگر اختلالات هورمونی داشته باشد، یائسه می‌گویند (1). سازمان بین‌المللی «رویکرد زندگی به بهداشت باروری و بیماری‌های مزمن» اخیراً گزارش کرده است که میانگین سن یائسگی طبیعی در 21 مطالعه از 10 کشور، از 47 تا 53 سال متغیر است (2). در میانگین گروه‌های قومی، سن یائسگی از 48 سال برای زنان نژاد آسیای جنوبی تا 50 سال برای زنان قفقازی ساکن استرالیا و اروپا و 52 سال برای زنان ژاپنی متفاوت است (3). سالانه حدود 47میلیون بر تعداد زنان یائسه اضافه می‌شود (4). پیش‌بینی شده است که جمعیت این گروه از زنان در سال 2030، به 1میلیارد و 200میلیون نفر خواهید رسید و در ایران نیز تا سال 2022، حدود 5میلیون زن در سن یائسگی وجود خواهند داشت (5). همچنین، با افزایش امید به زندگی و بهبود کیفیت زندگی و خدمات بهداشتی و درمانی، جمعیت افراد سال‌خورده در حال افزایش است؛ به‌طوری که مثلاً اکنون بیشتر از 44میلیون زن 45 تا 54ساله در ایالات متحده‌ی آمریکا وجود دارند و بیش از نیمی از آن‌ها از عوارض این دوران مثل گرگرفتگی، خشکی واژن، فراموشی، تحریک‌پذیری و اضطراب، درد مفاصل، احساس غم، افسردگی و تعریق شبانه رنج می‌برند (6). تحقیقات حاکی از آن است که کیفیت خواب و گرگرفتگی زنان در دوران یائسگی به بروز اضطراب پنهان در آنان منجر می‌شود. 7/33 درصد از افراد در طول زندگی تحت تأثیر اضطراب قرار می‌گیرند که این میزان در زنان دو برابر است (7). از شکایات زنان در دوران یائسگی، اضطراب و تحریک‌پذیری است. این حالات ممکن است به‌وسیله‌ی اختلالات خواب تشدید شود (8). در دوران یائسگی، میزان افسردگی و اضطراب بالاتر از دوران قبل از یائسگی است (9). همچنین، رسولی و همکاران شیوع اضطراب را در زنان یائسه برابر با 40 درصد گزارش کرده‌اند (10). در خصوص علت‌شناسی، یک فرضیه این است که اضطراب همراه با یائسگی به‌دلیل نقص استروژن ایجاد می‌شود؛ اما مطالعات متعدد هیچ مدرکی برای اثبات ارتباط بین تغییرات استروژن و علائم روان‌شناختی یائسگی نیافته‌اند و می‌توان گفت که افزایش اضطراب و تحریک‌پذیری در دوران یائسگی بیشتر به عوامل روانی و اجتماعی مربوط است (8). مطالعه‌ی Rabiee و همکاران نشان می‌دهد که وجود اضطراب در حوالی یائسگی ممکن است به‌علت فقدان همسر یا کاهش میل جنسی باشد (11). یافته‌های پژوهش Shariat Moghani نیز نشان می‌دهد که میزان تحصیلات زنان، شغل خود و شغل همسر و وضعیت سلامت، احساس پیری و زشتی، تغییر تصور ذهنی فرد از ظاهر خود و نارضایتی در روابط جنسی زناشویی ممکن است از عوامل مؤثر بر استرس درک‌شده در این دوران باشد (1). با توجه به نشانه‌ها و عوارضی که ممکن است در دوران یائسگی ایجاد شود، امروزه از روش‌های دارویی، هورمونی یا غیرهورمونی و روش‌های غیردارویی برای رفع و کاهش این نشانه‌ها استفاده می‌شود. هورمون‌درمانی خط اول درمان علائم وازوموتور است. جایگزین کردن هورمون می‌تواند به‌طور مستقیم علائم را کاهش دهد و از بیماری‌های مزمن پیشگیری کند. هورمون‌درمانی مداخله‌ای پیچیده است و تأثیرات مثبت و منفی آن باید به‌طور اختصاصی مدنظر قرار گیرد. مطالعات مختلف درباره‌ی استفاده از درمان‌های جایگزین هورمون نظرات متفاوتی دارند. می‌توان گفت در شرایطی که درمان‌های دیگر در دسترس هستند، بهتر است هورمون‌درمانی به کار نرود (12). علاوه بر عوارض و پیامدهای سوء هورمون‌درمانی، این روش درمانی پیگیری‌های مداوم را نیز می‌طلبد (13). امروزه با توجه به خطرات احتمالی آن، از جمله ایجاد سرطان آندومتر و پستان، افزایش خطر ترومبوفلبیت، افزایش مشکلات قلبی و عروقی و سکته‌ی قلبی، خون‌ریزی واژینال و بیماری‌های کیسه‌ی صفرا، در بسیاری از زنان استفاده از هورمون‌درمانی ممنوع است یا خود زنان تمایلی به استفاده از آن ندارند (14). در مطالعه‌ی Simon و همکاران، در 40 درصد از زنان یائسه، عوارض روحی و عاطفی به‌حدی شدید بود که به استفاده از داروهای آرام‌بخش منجر شد (15). اولین درمان دارویی اضطراب در جهان بنزودیازپین‌ها هستند. این داروها با تمام کارایی، اثرات نامطلوبی مانند اختلالات روانی‌حرکتی و وابستگی دارویی به همراه دارند. این عوامل باعث شده است که نیاز به جایگزینی با مواد کم‌خطرتر احساس شود و تعداد فزاینده‌ای از زنان به دنبال استفاده از درمان‌های مکمل و جایگزین به‌منظور از بین بردن علائم یائسگی هستند (16). با توجه به افزایش نرخ سالمندی و جمعیت زیاد زنان یائسه و با توجه به مضرات بی‌شمار هورمون‌درمانی و دارودرمانی، پیشگیری و درمان عوارض یائسگی با استفاده از گیاهان طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (14). مصرف داروهای گیاهی تاریخچه‌ای طولانی دارد و در اکثر موارد برای جامعه پذیرفتنی است (17). از جمله این ترکیبات گیاهی، فیتواستروژن‌ها هستند. فیتواستروژن‌ها ترکیباتی شبیه استروژن در محصولات گیاهی هستند که در صفرا، ادرار، مایع منی، خون و مدفوع انسان و حیوانات شناسایی شده‌اند. به نظر می‌رسد که فیتواستروژن‌ها باعث کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌های پستان و آندومتر می‌شوند و برطرف‌کننده‌ی علائم یائسگی و افزایش‌دهنده‌ی خلق و حافظه و تغییر الگوهای خواب هستند (14). ترکیبات فیتواستروژنی مانند soy، hops، kava و... می‌توانند بر اضطراب یائسگی مؤثر باشند و آن را کاهش دهند (18). از جمله فیتواستروژن‌های مهم گیاهی، گیاه گل مغربی (evening primrose) است. گیاه گل مغربی گیاهی است از خانواده‌ی گل‌های مغربی و قسمت‌های مختلف این گیاه دارای آثار بهبود علائم وازوموتور در یائسگی، تخفیف علامتی پسوریازیس، سندرم پیش از قاعدگی، قاعدگی دردناک، مهار تجمع پلاکتی و... است (14). در اغلب منابع، میزان اسید لینولئیک (امگا 3) این گیاه تا 72 درصد گزارش شده است و تأثیر آن در آلرژی، اگزما، تغییرات یائسگی، سندرم پیش از قاعدگی، درد پستان، فشارخون بالا، مشکلات سیستم ادراری، سیستم عصبی، غدد و آسم نشان داده شده است (19). از دیگر گیاهان دارویی فیتواستروژنی گل بنفشه است (20). گیاه گل بنفشه در مطالعات مختلف بدون عوارض ذکر شده است. در چند مطالعه، گیاه گل بنفشه برای درمان بیماری‌های اعصاب و به‌عنوان آرام‌بخش، ضدالتهاب، خواب‌آور، ضداضطراب و شل‌کننده‌ی عضلانی و ضددرد به کار است (22, 21). به‌علاوه، گل بنفشه ممکن است به‌دلیل خاصیت آنتاگونیستی آلفا 2، که از ترکیبات فعال موجود در عصاره‌ی گل بنفشه است، بتواند از طریق تأثیر بر GABA (یکی از دو کانال یونی دریچه-لیگاندی مسئول برای انتقال اثر اسیدآمینوبوتریک گاما) و انتقال عصبی گلیسین، مشابه دیازپام عمل کند (23). همچنین، گل بنفشه سرشار از فلانوئید است (24). فلانوئیدها ترکیبات پلی‌فنولیک هستند و در مسیر متابولیسم فنیل پروپانوئید به دست می‌آیند و خاصیت استروژنی دارند (25).
لذا، با توجه به ارزان‌تر بودن گیاهان دارویی در مقایسه با هورمون‌درمانی و دارودرمانی و تمایل بیشتر زنان یائسه به مصرف این ترکیبات و با توجه به نبود تحقیقی در زمینه‌ی مقایسه‌ی تأثیر گل مغربی و شربت گل بنفشه بر اضطراب زنان یائسه، مطالعه‌ی حاضر با هدف مقایسه‌ی تأثیر این دو گیاه دارویی بر اضطراب دوران یائسگی انجام شد.
روش ﮐﺎر
کارآزمایی بالینی تصادفی حاضر به مقایسه‌ی تأثیر گل بنفشه و گل مغربی (متغیر مستقل) بر سطح اضطراب (متغیر وابسته) در زنان یائسه پرداخت. گفتنی است که این مطالعه در کمیته‌ی اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد الیگودرز با کد IR.IAU.AGZ.REC.1401.002 و همچنین، در مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران با کد IRCT202110501051142N9 تعریف شده است. روش نمونه‌گیری به‌صورت آسان (دردسترس) بود و 135 نفر زن یائسه‌ی مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان خمین در سال 1401-1402 در مطالعه شرکت داده شدند (در هر گروه 45 نفر حضور داشتند). فرمول تعیین حجم نمونه به‌صورت زیر است:
[ Z 1- α 2 + Z (1- β ) ] 2 σ 2 d 2 n 1 = n 2 = n 3
پس از توضیح هدف پژوهش به نمونه‌ها، در صورت تمایل آن‌ها به شرکت در کارآزمایی بالینی و همچنین داشتن شرایط ورود به مطالعه، بعد از گرفتن رضایت‌نامه‌ی کتبی، فرم مشخصات فردی را خود فرد تکمیل کرد. معیارهای ورود به مطالعه شامل این موارد بود: رضایت داشتن برای شرکت در مطالعه، حداقل سواد خواندن و نوشتن، یائسه بودن (حداقل ۱۲ ماه قطع خودبه‌خودی قاعدگی بدون ارتباط با حاملگی، شیردهی، برداشتن هر دو تخمدان یا سایر دلایل طبی و دارویی مانند نقص‌های کروموزومی، جراحی، بیماری‌های خودایمنی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی و...، به این معنا که علت یائسگی هیچ‌یک از موارد ذکرشده نباشد)، عدم مصرف داروهای‌های روان و داشتن سن 40 تا 65 سال. معیارهای خروج از مطالعه شامل مصرف نکردن دارو به مدت ۴ دوز متوالی یا ۶ روز متناوب، بستری شدن در بیمارستان و بروز حادثه‌ی استرس‌زای شدید (مرگ والدین، همسر یا فرزند، جدایی از همسر، وجود فرد بیمار در خانواده، اخراج و ورشکستگی) بود.
نحوه‌ی مداخله به این صورت بود که زنان یائسه به‌ترتیب ورود و بر اساس توالی تصادفی‌سازی که از قبل تولید شده بود، به سه گروه (دو گروه مداخله و یک گروه کنترل) تخصیص یافتند. این توالی پیش‌بینی‌ناپذیر بود و الگوی مشخصی نداشت. برای تخصیص نمونه‌ها به سه گروه از روش تصادفی‌سازی بلوکی با سایز بلوک‌های شش‌تایی استفاده شد، به این ترتیب که با استفاده از نرم‌افزار تولید اعداد تصادفی به روش بلوکی، توالی تصادفی‌سازی متناسب با حجم نمونه‌ی مورد نیاز برای سه گروه تولید شد. ابتدا، تمامی حالت‌هایی که می‌توان سه حرف A، B و C را در بلوک‌های شش‌تایی کنار هم چید، تولید شد و به‌صورت تصادفی و با جایگذاری، از بین بلوک‌ها، یک بلوک انتخاب شد و به این ترتیب، الگوی چینش در آن بلوک مشخص شد. سپس، این بلوک در ظرف اصلی جایگذاری شد و مجدد بلوک دیگری انتخاب شد. بلوک‌های شش‌تایی همگی در یک ظرف قرار داشتند. همه‌ی این کارها با نرم‌افزاری به نام sealed Envelops انجام شد. با استفاده از این روش، پنهان‌سازی (concealment) نیز رعایت شد. مفهوم پنهان‌سازی پیش‌بینی‌ناپذیر کردن تخصیص افراد به گروه‌ها است و در واقع، پژوهشگر نمی‌توانست پیش‌بینی کند که فرد بعدی قرار است در کدام گروه قرار گیرد. قبل از شروع مطالعه، پرسش‌نامه‌ی اضطراب، افسردگی و استرس-21 را نمونه‌ها تکمیل کردند. سپس، در گروه مداخله‌ی اول (شربت گل بنفشه)، زنان به مدت یک ماه، روزی دو نوبت (صبح بعد از بیدار شدن از خواب و شب قبل از خوابیدن) و در هر نوبت، ۵ میلی‌لیتر شربت گل بنفشه (ساخت کارخانه‌ی مفید بهساز) مصرف کردند. در گروه مداخله‌ی دوم (گل مغربی)، زنان یائسه به مدت یک ماه، پرل یک‌گرمی گل مغربی (ساخت شرکت داروسازی دانا) را دو بار در روز (یک بار صبح و یک بار شب با یک لیوان آب معادل 250 سی‌سی) مصرف کردند. به گروه کنترل نیز 5 میلی‌لیتر شربت لاکتوز به مدت یک ماه، روزی دو نوبت (صبح بعد از بیدار شدن از خواب و شب قبل از خوابیدن) داده شد. شایان ذکر است که مقادیر تعیین‌شده بر اساس مطالعات قبلی و با نظر داروساز بود. محقق پس از تحویل دارو به نمونه‌ها، ضمن توضیح نحوه‌ی مصرف در طول یک ماه، شماره‌همراه خود را در اختیار آزمودنی‌ها قرار داد تا در صورت بروز هرگونه مشکل در حین مصرف، با پژوهشگر تماس حاصل فرمایند. در ۱۵ روز اول، پژوهشگر با پیگیری تلفنی و بررسی هفتگی از مصرف صحیح داروها اطمینان حاصل کرد. دومین پرسش‌نامه مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس_21 بود که پس از دوره‌ی 30روزه‌ی مصرف، به روش خودگزارش‌دهی، افراد آن را تکمیل کردند. گفتنی است که در این مطالعه، شرکت‌کنندگان تنها سؤالات مربوط به خرده‌مقیاس اضطراب را تکمیل کردند و فقط همان سؤال‌ها تجزیه‌وتحلیل شدند.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل فرم مشخصات جمعیت‌شناختی و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس-۲۱ (DASS-21) بود. مقیاسDASS-21 را در سال ۱۹۹۵، Lovibond و Lovibond تهیه کردند و دارای دو فرم است. فرم اصلی آن ۴۲ سؤال دارد و فرم کوتاه آن (فرم استفاده‌شده در این مطالعه) شامل ۲۱ سؤال است (26). هریک از خرده‌مقیاس‌های افسردگی، اضطراب و استرس-۲۱ شامل ۷ سؤال است که نمره‌ی نهایی هریک از طریق مجموع نمرات سؤال‌های مربوط به آن به دست می‌آید. هر سؤال از صفر(اصلاً در مورد من صدق نمی‌کند) تا سه (کاملاً در مورد من صدق می‌کند) نمره‌گذاری می‌شود و نمره‌ی بالاتر نشان‌دهنده‌ی وضعیت بدتر است. ازآنجاکه این فرم کوتاه‌شده‌ی مقیاس اصلی(۴۲سؤالی) است، نمره‌ی نهایی هریک از این خرده‌مقیاس‌ها باید دو برابر شود. حداقل نمره 0 و حداکثر آن 126 است. روایی این مقیاس در ایران در مطالعه‌ی صاحبی و همکاران (27) با روش تحلیل عاملی و روایی ملاک و پایایی آن از طریق همسانی درونی به تأیید رسیده است. ضریب آلفای کرونباخ برای افسردگی، اضطراب و استرس به‌ترتیب برابر با 77/0، 79/0 و 78/0 گزارش شده است. فرم مشخصات جمعیت‌شناختی شامل متغیرهایی از قبیل سن، مدت‌زمان یائسگی (سال)، وضعیت تأهل، تحصیلات، تحصیلات همسر، شغل، شغل همسر و میزان درآمد (بر اساس اظهار نمونه‌ها)، تعداد بارداری و تعداد فرزندان بود که پرسش‌کننده یا نمونه‌گیر آن را تکمیل کرد.
داده‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی 22 با استفاده از آزمون‌های آماری توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (تحلیل واریانس مکرر و آزمون بونفرونی) تجزیه‌وتحلیل شدند. همچنین، به‌منظور بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان، از تحلیل واریانس یک‌طرفه برای داده‌های پیوسته استفاده شد و در مواردی که مفروضات تحلیل برای داده‌ها برآورد نشد، از آزمون کرس کوول برای داده‌های متغیر مستقل استفاده شد.
یائسگی یکی از مراحل بحرانی زندگی زنان است که تمام زنان با افزایش سن، آن را تجربه می‌کنند. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، یائسگی به قطع شدن عادت ماهیانه در زنان به‌دلیل توقف عملکرد فولیکولار تخمدان گفته می‌شود که به پایان یافتن دوران باروری در زنان منجر می‌شود؛ بنابراین، به زنی که حداقل 12 ماه قطع قاعدگی بدون ارتباط با بارداری، شیردهی و دیگر اختلالات هورمونی داشته باشد، یائسه می‌گویند (1). سازمان بین‌المللی «رویکرد زندگی به بهداشت باروری و بیماری‌های مزمن» اخیراً گزارش کرده است که میانگین سن یائسگی طبیعی در 21 مطالعه از 10 کشور، از 47 تا 53 سال متغیر است (2). در میانگین گروه‌های قومی، سن یائسگی از 48 سال برای زنان نژاد آسیای جنوبی تا 50 سال برای زنان قفقازی ساکن استرالیا و اروپا و 52 سال برای زنان ژاپنی متفاوت است (3). سالانه حدود 47میلیون بر تعداد زنان یائسه اضافه می‌شود (4). پیش‌بینی شده است که جمعیت این گروه از زنان در سال 2030، به 1میلیارد و 200میلیون نفر خواهید رسید و در ایران نیز تا سال 2022، حدود 5میلیون زن در سن یائسگی وجود خواهند داشت (5). همچنین، با افزایش امید به زندگی و بهبود کیفیت زندگی و خدمات بهداشتی و درمانی، جمعیت افراد سال‌خورده در حال افزایش است؛ به‌طوری که مثلاً اکنون بیشتر از 44میلیون زن 45 تا 54ساله در ایالات متحده‌ی آمریکا وجود دارند و بیش از نیمی از آن‌ها از عوارض این دوران مثل گرگرفتگی، خشکی واژن، فراموشی، تحریک‌پذیری و اضطراب، درد مفاصل، احساس غم، افسردگی و تعریق شبانه رنج می‌برند (6). تحقیقات حاکی از آن است که کیفیت خواب و گرگرفتگی زنان در دوران یائسگی به بروز اضطراب پنهان در آنان منجر می‌شود. 7/33 درصد از افراد در طول زندگی تحت تأثیر اضطراب قرار می‌گیرند که این میزان در زنان دو برابر است (7). از شکایات زنان در دوران یائسگی، اضطراب و تحریک‌پذیری است. این حالات ممکن است به‌وسیله‌ی اختلالات خواب تشدید شود (8). در دوران یائسگی، میزان افسردگی و اضطراب بالاتر از دوران قبل از یائسگی است (9). همچنین، رسولی و همکاران شیوع اضطراب را در زنان یائسه برابر با 40 درصد گزارش کرده‌اند (10). در خصوص علت‌شناسی، یک فرضیه این است که اضطراب همراه با یائسگی به‌دلیل نقص استروژن ایجاد می‌شود؛ اما مطالعات متعدد هیچ مدرکی برای اثبات ارتباط بین تغییرات استروژن و علائم روان‌شناختی یائسگی نیافته‌اند و می‌توان گفت که افزایش اضطراب و تحریک‌پذیری در دوران یائسگی بیشتر به عوامل روانی و اجتماعی مربوط است (8). مطالعه‌ی Rabiee و همکاران نشان می‌دهد که وجود اضطراب در حوالی یائسگی ممکن است به‌علت فقدان همسر یا کاهش میل جنسی باشد (11). یافته‌های پژوهش Shariat Moghani نیز نشان می‌دهد که میزان تحصیلات زنان، شغل خود و شغل همسر و وضعیت سلامت، احساس پیری و زشتی، تغییر تصور ذهنی فرد از ظاهر خود و نارضایتی در روابط جنسی زناشویی ممکن است از عوامل مؤثر بر استرس درک‌شده در این دوران باشد (1). با توجه به نشانه‌ها و عوارضی که ممکن است در دوران یائسگی ایجاد شود، امروزه از روش‌های دارویی، هورمونی یا غیرهورمونی و روش‌های غیردارویی برای رفع و کاهش این نشانه‌ها استفاده می‌شود. هورمون‌درمانی خط اول درمان علائم وازوموتور است. جایگزین کردن هورمون می‌تواند به‌طور مستقیم علائم را کاهش دهد و از بیماری‌های مزمن پیشگیری کند. هورمون‌درمانی مداخله‌ای پیچیده است و تأثیرات مثبت و منفی آن باید به‌طور اختصاصی مدنظر قرار گیرد. مطالعات مختلف درباره‌ی استفاده از درمان‌های جایگزین هورمون نظرات متفاوتی دارند. می‌توان گفت در شرایطی که درمان‌های دیگر در دسترس هستند، بهتر است هورمون‌درمانی به کار نرود (12). علاوه بر عوارض و پیامدهای سوء هورمون‌درمانی، این روش درمانی پیگیری‌های مداوم را نیز می‌طلبد (13). امروزه با توجه به خطرات احتمالی آن، از جمله ایجاد سرطان آندومتر و پستان، افزایش خطر ترومبوفلبیت، افزایش مشکلات قلبی و عروقی و سکته‌ی قلبی، خون‌ریزی واژینال و بیماری‌های کیسه‌ی صفرا، در بسیاری از زنان استفاده از هورمون‌درمانی ممنوع است یا خود زنان تمایلی به استفاده از آن ندارند (14). در مطالعه‌ی Simon و همکاران، در 40 درصد از زنان یائسه، عوارض روحی و عاطفی به‌حدی شدید بود که به استفاده از داروهای آرام‌بخش منجر شد (15). اولین درمان دارویی اضطراب در جهان بنزودیازپین‌ها هستند. این داروها با تمام کارایی، اثرات نامطلوبی مانند اختلالات روانی‌حرکتی و وابستگی دارویی به همراه دارند. این عوامل باعث شده است که نیاز به جایگزینی با مواد کم‌خطرتر احساس شود و تعداد فزاینده‌ای از زنان به دنبال استفاده از درمان‌های مکمل و جایگزین به‌منظور از بین بردن علائم یائسگی هستند (16). با توجه به افزایش نرخ سالمندی و جمعیت زیاد زنان یائسه و با توجه به مضرات بی‌شمار هورمون‌درمانی و دارودرمانی، پیشگیری و درمان عوارض یائسگی با استفاده از گیاهان طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (14). مصرف داروهای گیاهی تاریخچه‌ای طولانی دارد و در اکثر موارد برای جامعه پذیرفتنی است (17). از جمله این ترکیبات گیاهی، فیتواستروژن‌ها هستند. فیتواستروژن‌ها ترکیباتی شبیه استروژن در محصولات گیاهی هستند که در صفرا، ادرار، مایع منی، خون و مدفوع انسان و حیوانات شناسایی شده‌اند. به نظر می‌رسد که فیتواستروژن‌ها باعث کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌های پستان و آندومتر می‌شوند و برطرف‌کننده‌ی علائم یائسگی و افزایش‌دهنده‌ی خلق و حافظه و تغییر الگوهای خواب هستند (14). ترکیبات فیتواستروژنی مانند soy، hops، kava و... می‌توانند بر اضطراب یائسگی مؤثر باشند و آن را کاهش دهند (18). از جمله فیتواستروژن‌های مهم گیاهی، گیاه گل مغربی (evening primrose) است. گیاه گل مغربی گیاهی است از خانواده‌ی گل‌های مغربی و قسمت‌های مختلف این گیاه دارای آثار بهبود علائم وازوموتور در یائسگی، تخفیف علامتی پسوریازیس، سندرم پیش از قاعدگی، قاعدگی دردناک، مهار تجمع پلاکتی و... است (14). در اغلب منابع، میزان اسید لینولئیک (امگا 3) این گیاه تا 72 درصد گزارش شده است و تأثیر آن در آلرژی، اگزما، تغییرات یائسگی، سندرم پیش از قاعدگی، درد پستان، فشارخون بالا، مشکلات سیستم ادراری، سیستم عصبی، غدد و آسم نشان داده شده است (19). از دیگر گیاهان دارویی فیتواستروژنی گل بنفشه است (20). گیاه گل بنفشه در مطالعات مختلف بدون عوارض ذکر شده است. در چند مطالعه، گیاه گل بنفشه برای درمان بیماری‌های اعصاب و به‌عنوان آرام‌بخش، ضدالتهاب، خواب‌آور، ضداضطراب و شل‌کننده‌ی عضلانی و ضددرد به کار است (22, 21). به‌علاوه، گل بنفشه ممکن است به‌دلیل خاصیت آنتاگونیستی آلفا 2، که از ترکیبات فعال موجود در عصاره‌ی گل بنفشه است، بتواند از طریق تأثیر بر GABA (یکی از دو کانال یونی دریچه-لیگاندی مسئول برای انتقال اثر اسیدآمینوبوتریک گاما) و انتقال عصبی گلیسین، مشابه دیازپام عمل کند (23). همچنین، گل بنفشه سرشار از فلانوئید است (24). فلانوئیدها ترکیبات پلی‌فنولیک هستند و در مسیر متابولیسم فنیل پروپانوئید به دست می‌آیند و خاصیت استروژنی دارند (25).
لذا، با توجه به ارزان‌تر بودن گیاهان دارویی در مقایسه با هورمون‌درمانی و دارودرمانی و تمایل بیشتر زنان یائسه به مصرف این ترکیبات و با توجه به نبود تحقیقی در زمینه‌ی مقایسه‌ی تأثیر گل مغربی و شربت گل بنفشه بر اضطراب زنان یائسه، مطالعه‌ی حاضر با هدف مقایسه‌ی تأثیر این دو گیاه دارویی بر اضطراب دوران یائسگی انجام شد.
روش ﮐﺎر
کارآزمایی بالینی تصادفی حاضر به مقایسه‌ی تأثیر گل بنفشه و گل مغربی (متغیر مستقل) بر سطح اضطراب (متغیر وابسته) در زنان یائسه پرداخت. گفتنی است که این مطالعه در کمیته‌ی اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد الیگودرز با کد IR.IAU.AGZ.REC.1401.002 و همچنین، در مرکز ثبت کارآزمایی‌های بالینی ایران با کد IRCT202110501051142N9 تعریف شده است. روش نمونه‌گیری به‌صورت آسان (دردسترس) بود و 135 نفر زن یائسه‌ی مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان خمین در سال 1401-1402 در مطالعه شرکت داده شدند (در هر گروه 45 نفر حضور داشتند). فرمول تعیین حجم نمونه به‌صورت زیر است:
پس از توضیح هدف پژوهش به نمونه‌ها، در صورت تمایل آن‌ها به شرکت در کارآزمایی بالینی و همچنین داشتن شرایط ورود به مطالعه، بعد از گرفتن رضایت‌نامه‌ی کتبی، فرم مشخصات فردی را خود فرد تکمیل کرد. معیارهای ورود به مطالعه شامل این موارد بود: رضایت داشتن برای شرکت در مطالعه، حداقل سواد خواندن و نوشتن، یائسه بودن (حداقل ۱۲ ماه قطع خودبه‌خودی قاعدگی بدون ارتباط با حاملگی، شیردهی، برداشتن هر دو تخمدان یا سایر دلایل طبی و دارویی مانند نقص‌های کروموزومی، جراحی، بیماری‌های خودایمنی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی و...، به این معنا که علت یائسگی هیچ‌یک از موارد ذکرشده نباشد)، عدم مصرف داروهای‌های روان و داشتن سن 40 تا 65 سال. معیارهای خروج از مطالعه شامل مصرف نکردن دارو به مدت ۴ دوز متوالی یا ۶ روز متناوب، بستری شدن در بیمارستان و بروز حادثه‌ی استرس‌زای شدید (مرگ والدین، همسر یا فرزند، جدایی از همسر، وجود فرد بیمار در خانواده، اخراج و ورشکستگی) بود.
نحوه‌ی مداخله به این صورت بود که زنان یائسه به‌ترتیب ورود و بر اساس توالی تصادفی‌سازی که از قبل تولید شده بود، به سه گروه (دو گروه مداخله و یک گروه کنترل) تخصیص یافتند. این توالی پیش‌بینی‌ناپذیر بود و الگوی مشخصی نداشت. برای تخصیص نمونه‌ها به سه گروه از روش تصادفی‌سازی بلوکی با سایز بلوک‌های شش‌تایی استفاده شد، به این ترتیب که با استفاده از نرم‌افزار تولید اعداد تصادفی به روش بلوکی، توالی تصادفی‌سازی متناسب با حجم نمونه‌ی مورد نیاز برای سه گروه تولید شد. ابتدا، تمامی حالت‌هایی که می‌توان سه حرف A، B و C را در بلوک‌های شش‌تایی کنار هم چید، تولید شد و به‌صورت تصادفی و با جایگذاری، از بین بلوک‌ها، یک بلوک انتخاب شد و به این ترتیب، الگوی چینش در آن بلوک مشخص شد. سپس، این بلوک در ظرف اصلی جایگذاری شد و مجدد بلوک دیگری انتخاب شد. بلوک‌های شش‌تایی همگی در یک ظرف قرار داشتند. همه‌ی این کارها با نرم‌افزاری به نام sealed Envelops انجام شد. با استفاده از این روش، پنهان‌سازی (concealment) نیز رعایت شد. مفهوم پنهان‌سازی پیش‌بینی‌ناپذیر کردن تخصیص افراد به گروه‌ها است و در واقع، پژوهشگر نمی‌توانست پیش‌بینی کند که فرد بعدی قرار است در کدام گروه قرار گیرد. قبل از شروع مطالعه، پرسش‌نامه‌ی اضطراب، افسردگی و استرس-21 را نمونه‌ها تکمیل کردند. سپس، در گروه مداخله‌ی اول (شربت گل بنفشه)، زنان به مدت یک ماه، روزی دو نوبت (صبح بعد از بیدار شدن از خواب و شب قبل از خوابیدن) و در هر نوبت، ۵ میلی‌لیتر شربت گل بنفشه (ساخت کارخانه‌ی مفید بهساز) مصرف کردند. در گروه مداخله‌ی دوم (گل مغربی)، زنان یائسه به مدت یک ماه، پرل یک‌گرمی گل مغربی (ساخت شرکت داروسازی دانا) را دو بار در روز (یک بار صبح و یک بار شب با یک لیوان آب معادل 250 سی‌سی) مصرف کردند. به گروه کنترل نیز 5 میلی‌لیتر شربت لاکتوز به مدت یک ماه، روزی دو نوبت (صبح بعد از بیدار شدن از خواب و شب قبل از خوابیدن) داده شد. شایان ذکر است که مقادیر تعیین‌شده بر اساس مطالعات قبلی و با نظر داروساز بود. محقق پس از تحویل دارو به نمونه‌ها، ضمن توضیح نحوه‌ی مصرف در طول یک ماه، شماره‌همراه خود را در اختیار آزمودنی‌ها قرار داد تا در صورت بروز هرگونه مشکل در حین مصرف، با پژوهشگر تماس حاصل فرمایند. در ۱۵ روز اول، پژوهشگر با پیگیری تلفنی و بررسی هفتگی از مصرف صحیح داروها اطمینان حاصل کرد. دومین پرسش‌نامه مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس_21 بود که پس از دوره‌ی 30روزه‌ی مصرف، به روش خودگزارش‌دهی، افراد آن را تکمیل کردند. گفتنی است که در این مطالعه، شرکت‌کنندگان تنها سؤالات مربوط به خرده‌مقیاس اضطراب را تکمیل کردند و فقط همان سؤال‌ها تجزیه‌وتحلیل شدند.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل فرم مشخصات جمعیت‌شناختی و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس-۲۱ (DASS-21) بود. مقیاسDASS-21 را در سال ۱۹۹۵، Lovibond و Lovibond تهیه کردند و دارای دو فرم است. فرم اصلی آن ۴۲ سؤال دارد و فرم کوتاه آن (فرم استفاده‌شده در این مطالعه) شامل ۲۱ سؤال است (26). هریک از خرده‌مقیاس‌های افسردگی، اضطراب و استرس-۲۱ شامل ۷ سؤال است که نمره‌ی نهایی هریک از طریق مجموع نمرات سؤال‌های مربوط به آن به دست می‌آید. هر سؤال از صفر(اصلاً در مورد من صدق نمی‌کند) تا سه (کاملاً در مورد من صدق می‌کند) نمره‌گذاری می‌شود و نمره‌ی بالاتر نشان‌دهنده‌ی وضعیت بدتر است. ازآنجاکه این فرم کوتاه‌شده‌ی مقیاس اصلی(۴۲سؤالی) است، نمره‌ی نهایی هریک از این خرده‌مقیاس‌ها باید دو برابر شود. حداقل نمره 0 و حداکثر آن 126 است. روایی این مقیاس در ایران در مطالعه‌ی صاحبی و همکاران (27) با روش تحلیل عاملی و روایی ملاک و پایایی آن از طریق همسانی درونی به تأیید رسیده است. ضریب آلفای کرونباخ برای افسردگی، اضطراب و استرس به‌ترتیب برابر با 77/0، 79/0 و 78/0 گزارش شده است. فرم مشخصات جمعیت‌شناختی شامل متغیرهایی از قبیل سن، مدت‌زمان یائسگی (سال)، وضعیت تأهل، تحصیلات، تحصیلات همسر، شغل، شغل همسر و میزان درآمد (بر اساس اظهار نمونه‌ها)، تعداد بارداری و تعداد فرزندان بود که پرسش‌کننده یا نمونه‌گیر آن را تکمیل کرد.
داده‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی 22 با استفاده از آزمون‌های آماری توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (تحلیل واریانس مکرر و آزمون بونفرونی) تجزیه‌وتحلیل شدند. همچنین، به‌منظور بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان، از تحلیل واریانس یک‌طرفه برای داده‌های پیوسته استفاده شد و در مواردی که مفروضات تحلیل برای داده‌ها برآورد نشد، از آزمون کرس کوول برای داده‌های متغیر مستقل استفاده شد.
یﺎﻓﺘﻪﻫﺎ
مقایسه‌ی ویژگی‌های دموگرافیک در میان گروه‌های مورد مطالعه نشان داد که سه گروه با هم مقایسه‌پذیرند و به‌جز تحصیلات (005/0 = P)، ارتباط همسری (004/0 = P) و ارتباط مادری (015/0 = P) تفاوت آماری معنی‌داری ندارند. تجزیه‌وتحلیل تعقیبی با استفاده از باقی‌مانده‌های استاندارد نشان داد که تعداد شرکت‌کنندگان با تحصیلات دیپلم به‌طور درخور توجهی کمتر از مقدار مورد انتظار در گروه گل بنفشه بود. علاوه بر این، تعداد شرکت‌کنندگان با ارتباط زناشویی عالی و ارتباط مادری در این گروه به‌طور شایسته‌ی ملاحظه‌ای کمتر از مقدار مورد انتظار بود.
تفاوت آماری معنی‌داری در مقادیر میانگین DASS بین گروه‌ها وجود داشت که توسط آنالیز واریانس یک‌طرفه تعیین شد (523/212=(2132)F و 001/0P<).
آزمون تعقیبی Tukey HSD نشان داد که میانگین نمره‌ی اضطراب پس از مصرف گل مغربی از نظر آماری، به‌طور معنی‌داری کمتر بود (میانگین ± انحراف معیار= 78/31 ± 62/4) و میانگین نمره‌ی اضطراب پس از مصرف گل بنفشه (میانگین ± انحراف معیار= 67/12 ± 06/4) در مقایسه با گروه کنترل (میانگین ± انحراف معیار= 29/41 ± 85/4) کمتر بود. گرچه هر دو گروه مداخله بهبودی در اضطراب نشان دادند، مزایای آماری معنی‌دار منحصراً برای گروه گل بنفشه در مقایسه با گل مغربی بیشتر بود.
تفاوت آماری معنی‌داری در مقادیر میانگین DASS بین گروه‌ها وجود داشت که توسط آنالیز واریانس یک‌طرفه تعیین شد (523/212=(2132)F و 001/0P<).
آزمون تعقیبی Tukey HSD نشان داد که میانگین نمره‌ی اضطراب پس از مصرف گل مغربی از نظر آماری، به‌طور معنی‌داری کمتر بود (میانگین ± انحراف معیار= 78/31 ± 62/4) و میانگین نمره‌ی اضطراب پس از مصرف گل بنفشه (میانگین ± انحراف معیار= 67/12 ± 06/4) در مقایسه با گروه کنترل (میانگین ± انحراف معیار= 29/41 ± 85/4) کمتر بود. گرچه هر دو گروه مداخله بهبودی در اضطراب نشان دادند، مزایای آماری معنی‌دار منحصراً برای گروه گل بنفشه در مقایسه با گل مغربی بیشتر بود.
جدول 1: ویژگی‌های شرکت‌کنندگان در مقایسه‌ی اثر گل مغربی و گل بنفشه بر اضطراب زنان یائسه
| متغیرها | گروه | P مقدار | |||
| Oenothera biennis |
Viola odorata | کنترل | |||
| سن، سال | 29/53 ± 76/0 | 91/53 ± 88/0 | 82/51 ± 62/0 | 143/0 | |
| وضعیت تأهل | متأهل | 37 (22/82) | 36 (00/80) | 41 (11/91) | 306/0 |
| طلاق‌گرفته یا بیوه | 8 (78/17) | 9 (00/20) | 4 (89/8) | ||
| مدت یائسگی، سال | 11/4 ± 37/0 | 51/4 ± 37/0 | 53/3 ± 30/0 | 42/1 | |
| تحصیلات | زیر دیپلم | 4 (89/8) | 15 (33/33) | 9 (00/20) | 005/0 |
| دیپلم | 28 (22/62) | 12 (67/26) | 25 (56/55) | ||
| دانشگاه | 13 (89/28) | 18 (00/40) | 11 (44/24) | ||
| تحصیلات همسر | زیر دیپلم | 4(89/8) | 12 (67/26) | 8 (78/17) | 256/0 |
| دیپلم | 19 (22/42) | 17 (78/37) | 16 (56/35) | ||
| لیسانس و بالاتر | 22 (89/48) | 16 (56/35) | 21 (67/46) | ||
| شغل | استخدام | 8 (78/17) | 13 (89/28) | 6 (33/13) | 164/0 |
| آزاد | 37 (22/52) | 32 (11/71) | 39 (67/86) | ||
| شغل همسر | دولتی | 21 (67/46) | 16 (56/35) | 16 (56/35) | 460/0 |
| آزاد | 24 (33/53) | 29 (44/64) | 29 (44/64) | ||
| زایمان | 2 (1 تا 7) | 2 (1 تا 6) | 2 (0 7تا) | 109/0 | |
| تعداد فرزندان | 2 (1 تا 6) | 2 (1 تا 6) | 2 (0 تا 6) | 348/0 | |
| ارتباط همسر | ضعیف | 7 (56/15) | 13 (89/28) | 19 (22/42) | 004/0 |
| خوب | 19 (22/43) | 21 (67/46) | 16 (56/35) | ||
| عالی | 13 (89/28) | 10 (22/22) | 2 (44/4) | ||
| بسیار عالی | 6 (33/13) | 1 (22/2) | 8 (78/17) | ||
| ارتباط مادرانه | ضعیف | 9 (00/20) | 4 (89/8) | 12 (67/26) | 015/0 |
| خوب | 14 (11/31) | 15 (33/33) | 17 (78/37) | ||
| عالی و بسیار عالی | 22 (89/48) | 26 (77/57) | 16 (56/35) | ||
بحث
بر اساس نتایج مطالعه، بعد از مداخله، بین میزان اضطراب زنان یائسه در سه گروه شربت گل بنفشه، گل مغربی و کنترل تفاوت معنی‌دار آماری وجود داشت و میزان اضطراب در گروه شربت گل بنفشه کمتر بود.
یائسگی با علائم بسیاری همراه است که اغلب آن‌ها در نتیجه‌ی کاهش استروژن رخ می‌دهند (28). از مشکلات اصلی روان‌شناختی‌ای که زنان در این دوران ممکن است با آن درگیر شوند، اضطراب و تحریک‌پذیری است (21). فیتواستروژن‌ها مانند گل بنفشه و گل مغربی می‌توانند پاسخ‌های بیولوژیک در مهره‌داران ایجاد کنند و با اتصال به گیرنده‌های استروژنی آلفا و بتای غشای سلول، عملکرد استروژن‌های درون‌زاد را تعدیل یا تقلیل کنند (29). همچنین، فیتواستروژن‌ها زمانی که استروژن در خون بالا است، دارای اثرات آنتی‌استروژنی هستند (21).
با توجه به وجود مطالعات اندک درباره‌ی استفاده از گل بنفشه در زنان یائسه، در بحث حاضر به مطالعاتی که از گیاهان مشابه استفاده کرده‌اند نیز اشاره می‌شود. در مطالعه‌ی لطفی و همکاران (1400)، استفاده از شربت گل بنفشه در مدت یک ماه اضطراب زنان یائسه را کاهش داد (21). والرین از جمله فیتواستروژن‌ها است که می‌تواند در درازمدت با کاهش اضطراب پنهان زنان یائسه ارتباط معنی‌دار داشته باشد؛ اما این دارو در کوتاه‌مدت (یک ماه) اثر محسوسی بر اضطراب پنهان زنان یائسه نداشته است (31). این در حالی است که در مطالعه‌ی حاضر، نمونه‌های پژوهش به مدت یک ماه در معرض استفاده از فیتواستروژن‌ها قرار داشتند و در هر دو گروه مداخله کاهش معنی‌دار آماری در نمره‌ی اضطراب وجود داشته است. همچنین، گیاه رازک حاوی فیتواستروژنی به نام prenylnaringenin است که مشابه گل بنفشه، حاوی فیتواستروژن است و می‌تواند علائم زودرس یائسگی و همچنین اضطراب را بهبود بخشد (32) که با نتایج مطالعه‌ی فعلی همسو است. همچنین، با توجه به اینکه مطالعه‌ای در خصوص تأثیر گل مغربی بر اضطراب زنان یائسه در دسترس نیست، در بحث حاضر به مطالعاتی که از گیاهان مشابه استفاده کرده‌اند و دیگر اثرات این گیاه بر علائم یائسگی پرداخته می‌شود. رازیانه به‌عنوان گیاهی حاوی فیتواستروژن، مشابه گل مغربی می‌تواند اضطراب را در رت‌ها از طریق اثراتش به‌واسطه‌ی تأثیر بر سیستم گاباانرژیک و گیرنده‌های استروژن، کاهش دهد؛ چنان‌که مطالعه‌ی پورعباس و همکاران این مورد را تأیید می‌کند که با نتایج مطالعه‌ی حاضر همخوانی دارد (33). مطالعه‌ی مؤمنی و همکاران (1393) نشان داد که ویتاگنوس (سرشار از فیتواستروژن) در مقایسه با ویتامین E به میزان بیشتری می‌تواند اضطراب زنان مبتلا به درد سینه‌ای دوره‌ای را کاهش دهد (34). مطالعه‌ی حاضر نشان داد که ارتباط خوب با همسر و فرزندان در گروه گل بنفشه به‌طور درخور توجهی کمتر از مقدار مورد انتظار است. این در حالی است که مطالعه‌ی Rabiee و همکاران نشان داد که گاهی علت اضطراب در دوران یائسگی ممکن است فقدان همسر باشد که با نتایج مطالعه‌ی فعلی مغایرت دارد. طبق پژوهش‌های گذشته، انتظار می‌رود روابط خوب با همسر و فرزندان اضطراب را کاهش دهد. این در حالی است که در مطالعه‌ی فعلی، در گروهی که مداخله (گل بنفشه) به‌طور مؤثرتری اضطراب زنان را نسبت به گروه‌های دیگر کاهش داد، میانگین روابط همسران با یکدیگر و با فرزند در سطوح پایین‌تری قرار داشت. همچنین، روابط دوستانه می‌تواند در کاهش اضطراب در دوران یائسگی نقش داشته باشد (11). مکانیسم عمل گیاه گل مغربی هنوز مشخص نشده است؛ اما ممکن است به‌صورت آگونیست، آنتاگونیست و استروژن عمل کند و آثار آن از طریق تعامل با گیرنده‌ی استروژن اعمال شود (35). گل بنفشه حاوی ترکیبات فلانوئید است. فلانوئیدها ساختارهایی شیمیایی هستند که در بزرگ‌ترین گروه فیتواستروژن‌ها قرار دارند و آگونیست‌های بسیار ضعیف استروژن‌اند که به گیرنده‌های سطح سلولی استروژن با تمایل کمتر از استرادیول متصل می‌شوند. در مواقعی که مقدار استرادیول در بدن برای رقابت در اتصال به گیرنده کم است، فلانوئید خواص آگونیستی بیشتری دارد (36). افزایش استروژن در بدن میزان اضطراب را کاهش می‌دهد. پژوهش حاضر نشان داد که شربت گل بنفشه و گل مغربی، هر دو در کاهش اضطراب زنان یائسه مؤثرند؛ اما نمره‌ی اضطراب در گروه گل بنفشه کاهش بیشتری دارد. بنابراین، با توجه به اینکه گل بنفشه گیاهی بدون عارضه و ارزان و مؤثر در کاهش اضطراب و افزایش سلامت زنان یائسه است، می‌توان از آن استفاده کرد. با توجه به اینکه داروهای گیاهی برای استفاده در منزل در اختیار شرکت‌کنندگان طرح قرار گرفتند، احتمال بروز خطا در مصرف صحیح داروها وجود دارد. همچنین، خودگزارش‌دهی واحد‌های پژوهش، عدم پایش عادات غذایی و سایر مواردی که می‌توانند اضطراب فرد را تشدید کنند یا تقلیل دهند (مانند اضطراب ناشی از بیماری‌های جسمی، مشکلات خانوادگی، شغلی و اجتماعی و...) از دیگر محدودیت‌های این طرح بود.
نتیجه‌گیری
این مطالعه نشان داد که شربت گل بنفشه و گل مغربی، هر دو می‌توانند به کاهش اضطراب در زنان یائسه منجر شوند. همچنین، با توجه به تأثیرگذاری بیشتر شربت گل بنفشه در کاهش اضطراب زنان یائسه، توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران برای استفاده از این روش برنامه‌ریزی‌های مناسب کنند. با توجه به اینکه تحصیلات و ارتباط با همسر و فرزندان در این مطالعه تفاوت معنی‌دار آماری داشت، پیشنهاد می‌شود که در مطالعات بعدی، این متغیرها با دقت بیشتری آزمایش شوند، به این دلیل که این متغیرها می‌توانند جداگانه عامل مژثری در مصرف داروهای گیاهی و میزان کاهش شدت علائم نمونه‌ها باشند.
بر اساس نتایج مطالعه، بعد از مداخله، بین میزان اضطراب زنان یائسه در سه گروه شربت گل بنفشه، گل مغربی و کنترل تفاوت معنی‌دار آماری وجود داشت و میزان اضطراب در گروه شربت گل بنفشه کمتر بود.
یائسگی با علائم بسیاری همراه است که اغلب آن‌ها در نتیجه‌ی کاهش استروژن رخ می‌دهند (28). از مشکلات اصلی روان‌شناختی‌ای که زنان در این دوران ممکن است با آن درگیر شوند، اضطراب و تحریک‌پذیری است (21). فیتواستروژن‌ها مانند گل بنفشه و گل مغربی می‌توانند پاسخ‌های بیولوژیک در مهره‌داران ایجاد کنند و با اتصال به گیرنده‌های استروژنی آلفا و بتای غشای سلول، عملکرد استروژن‌های درون‌زاد را تعدیل یا تقلیل کنند (29). همچنین، فیتواستروژن‌ها زمانی که استروژن در خون بالا است، دارای اثرات آنتی‌استروژنی هستند (21).
با توجه به وجود مطالعات اندک درباره‌ی استفاده از گل بنفشه در زنان یائسه، در بحث حاضر به مطالعاتی که از گیاهان مشابه استفاده کرده‌اند نیز اشاره می‌شود. در مطالعه‌ی لطفی و همکاران (1400)، استفاده از شربت گل بنفشه در مدت یک ماه اضطراب زنان یائسه را کاهش داد (21). والرین از جمله فیتواستروژن‌ها است که می‌تواند در درازمدت با کاهش اضطراب پنهان زنان یائسه ارتباط معنی‌دار داشته باشد؛ اما این دارو در کوتاه‌مدت (یک ماه) اثر محسوسی بر اضطراب پنهان زنان یائسه نداشته است (31). این در حالی است که در مطالعه‌ی حاضر، نمونه‌های پژوهش به مدت یک ماه در معرض استفاده از فیتواستروژن‌ها قرار داشتند و در هر دو گروه مداخله کاهش معنی‌دار آماری در نمره‌ی اضطراب وجود داشته است. همچنین، گیاه رازک حاوی فیتواستروژنی به نام prenylnaringenin است که مشابه گل بنفشه، حاوی فیتواستروژن است و می‌تواند علائم زودرس یائسگی و همچنین اضطراب را بهبود بخشد (32) که با نتایج مطالعه‌ی فعلی همسو است. همچنین، با توجه به اینکه مطالعه‌ای در خصوص تأثیر گل مغربی بر اضطراب زنان یائسه در دسترس نیست، در بحث حاضر به مطالعاتی که از گیاهان مشابه استفاده کرده‌اند و دیگر اثرات این گیاه بر علائم یائسگی پرداخته می‌شود. رازیانه به‌عنوان گیاهی حاوی فیتواستروژن، مشابه گل مغربی می‌تواند اضطراب را در رت‌ها از طریق اثراتش به‌واسطه‌ی تأثیر بر سیستم گاباانرژیک و گیرنده‌های استروژن، کاهش دهد؛ چنان‌که مطالعه‌ی پورعباس و همکاران این مورد را تأیید می‌کند که با نتایج مطالعه‌ی حاضر همخوانی دارد (33). مطالعه‌ی مؤمنی و همکاران (1393) نشان داد که ویتاگنوس (سرشار از فیتواستروژن) در مقایسه با ویتامین E به میزان بیشتری می‌تواند اضطراب زنان مبتلا به درد سینه‌ای دوره‌ای را کاهش دهد (34). مطالعه‌ی حاضر نشان داد که ارتباط خوب با همسر و فرزندان در گروه گل بنفشه به‌طور درخور توجهی کمتر از مقدار مورد انتظار است. این در حالی است که مطالعه‌ی Rabiee و همکاران نشان داد که گاهی علت اضطراب در دوران یائسگی ممکن است فقدان همسر باشد که با نتایج مطالعه‌ی فعلی مغایرت دارد. طبق پژوهش‌های گذشته، انتظار می‌رود روابط خوب با همسر و فرزندان اضطراب را کاهش دهد. این در حالی است که در مطالعه‌ی فعلی، در گروهی که مداخله (گل بنفشه) به‌طور مؤثرتری اضطراب زنان را نسبت به گروه‌های دیگر کاهش داد، میانگین روابط همسران با یکدیگر و با فرزند در سطوح پایین‌تری قرار داشت. همچنین، روابط دوستانه می‌تواند در کاهش اضطراب در دوران یائسگی نقش داشته باشد (11). مکانیسم عمل گیاه گل مغربی هنوز مشخص نشده است؛ اما ممکن است به‌صورت آگونیست، آنتاگونیست و استروژن عمل کند و آثار آن از طریق تعامل با گیرنده‌ی استروژن اعمال شود (35). گل بنفشه حاوی ترکیبات فلانوئید است. فلانوئیدها ساختارهایی شیمیایی هستند که در بزرگ‌ترین گروه فیتواستروژن‌ها قرار دارند و آگونیست‌های بسیار ضعیف استروژن‌اند که به گیرنده‌های سطح سلولی استروژن با تمایل کمتر از استرادیول متصل می‌شوند. در مواقعی که مقدار استرادیول در بدن برای رقابت در اتصال به گیرنده کم است، فلانوئید خواص آگونیستی بیشتری دارد (36). افزایش استروژن در بدن میزان اضطراب را کاهش می‌دهد. پژوهش حاضر نشان داد که شربت گل بنفشه و گل مغربی، هر دو در کاهش اضطراب زنان یائسه مؤثرند؛ اما نمره‌ی اضطراب در گروه گل بنفشه کاهش بیشتری دارد. بنابراین، با توجه به اینکه گل بنفشه گیاهی بدون عارضه و ارزان و مؤثر در کاهش اضطراب و افزایش سلامت زنان یائسه است، می‌توان از آن استفاده کرد. با توجه به اینکه داروهای گیاهی برای استفاده در منزل در اختیار شرکت‌کنندگان طرح قرار گرفتند، احتمال بروز خطا در مصرف صحیح داروها وجود دارد. همچنین، خودگزارش‌دهی واحد‌های پژوهش، عدم پایش عادات غذایی و سایر مواردی که می‌توانند اضطراب فرد را تشدید کنند یا تقلیل دهند (مانند اضطراب ناشی از بیماری‌های جسمی، مشکلات خانوادگی، شغلی و اجتماعی و...) از دیگر محدودیت‌های این طرح بود.
نتیجه‌گیری
این مطالعه نشان داد که شربت گل بنفشه و گل مغربی، هر دو می‌توانند به کاهش اضطراب در زنان یائسه منجر شوند. همچنین، با توجه به تأثیرگذاری بیشتر شربت گل بنفشه در کاهش اضطراب زنان یائسه، توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران برای استفاده از این روش برنامه‌ریزی‌های مناسب کنند. با توجه به اینکه تحصیلات و ارتباط با همسر و فرزندان در این مطالعه تفاوت معنی‌دار آماری داشت، پیشنهاد می‌شود که در مطالعات بعدی، این متغیرها با دقت بیشتری آزمایش شوند، به این دلیل که این متغیرها می‌توانند جداگانه عامل مژثری در مصرف داروهای گیاهی و میزان کاهش شدت علائم نمونه‌ها باشند.
ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ
این مطالعه یک کارآزمایی بالینی حاصل از یک طرح تحقیقاتی با شماره‌ی 162666975 است. بدین‌وسیله از تمامی شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر تشکر و قدردانی می‌شود. همچنین، از ریاست و معاونت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمین، مسئولان و کارکنان محترم مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان خمین و تمام بیمارانی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌شود.
نوع مطالعه: كاربردي |
موضوع مقاله:
گیاهان دارویی
فهرست منابع
1. Reisi M, Asadi L. The relationship between fetal environment and menopausal age: A narrative review study. .(Persian). The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2021;24(8):84-94. [doi:10.22038/ijogi.2021.19071]
2. Ancelin ML. Variations in reproductive events across life: a pooled analysis of data from 505 147 women across 10 countries: InterLACE Study Team (including ML Ancelin as co-author). Hum Reprod . 2019;34(5):881-93. [doi:10.1093/humrep/dez015]
3. Mousavi F, Mohammad-Alizadeh-Charandabi S, Mirgafourvand M, Bekhradi R. The effect of combined herbal capsules (Menohelp®) on early symptoms of menopause: a randomized double-blind placebo-controlled trial. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2023;26(3):66-77. [doi:10.22038/ijogi.2023.22601]
4. Tahmasebi G, Jannesari S, Namjooyan F, Nasiri M, Sadeghyan A. The effect of vaginal cream containing herbal extracts (Foeniculum vulgare, Salvia officinalis and Flaxseed) on the mental symptoms of vaginal atrophy in postmenopausal women: A randomized controlled clinical trial. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2021;24(11):59-69. [doi:10.22038/ijogi.2021.19540]
5. Dennerstein L, Dudley EC, Hopper JL, Guthrie JR, Burger HG. A prospective population-based study of menopausal symptoms. Obstet Gynecol. 2000;96(3):351-8. [doi:10.1016/S0029-7844(00)00930-3] [pmid:10960625]
6. Bandelow B, Michaelis S. Epidemiology of anxiety disorders in the 21st century. Dialogues Clin Neurosci. 2015;17(3):327-35. [doi:10.31887/DCNS.2015.17.3/bbandelow] [pmid:26487813]
7. Levasseur M, St-Cyr Tribble D, Desrosiers J. Meaning of quality of life for older adults: importance of human functioning components. Arch Gerontol Geriatr. 2009;49(2):e91-e100. [doi:10.1016/j.archger.2008.08.013] [pmid:18977542]
8. Tangen T, Mykletun A. Depression and anxiety through the climacteric period: an epidemiological study (HUNT-II). J Psychosom Obstet Gynaecol. 2008;29(2):125-31. [doi:10.1080/01674820701733945] [pmid:18484441]
9. Rasooli F, Haj Amiry P, Mahmoudi M, Shohani M. Evaluation of the mental problems of menopausal women referred to the health care centers of Ilam University of Medical Sciences.(Persian). Hayat. 2004;10(1):5-14. [Link]
10. Rabiee M, Akbari H, Davati A, Moghadamnia M. Investigating the influence of mood-changes and effective elements of peri menopause on patients' companions referred to hospitals related to Shahed University. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. (Persian).2012;15(15):8-15. [doi:10.22038/ijogi.2012.5680]
11. Shariat Moghani1 S, Simbar M, Rashidi Fakari2 F, Ghasemi V, Dolatian M, Golmakani N, et al. The Relationship Between Stress, Anxiety and Depression With Menopausal Women Experiences. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2018;26(5):333-40. [Link]
12. Kassim SH, Rajasagi NK, Zhao X, Chervenak R, Jennings SR. In Vivo Ablation of CD11c-Positive Dendritic Cells Increases Susceptibility to Herpes Simplex Virus Type 1 Infection and Diminishes NK and T-Cell Responses. Journal of Virology. 2006;80(8):3985-93. [DOI:10.1128/JVI.80.8.3985-3993.2006]
13. Motaghi Dastenaei B, Safdari F, Jafarzadeh L, Raisi Dehkordi Z, Taghizadeh M, Nikzad M. The effect of Evening Primrose on hot flashes in menopausal women. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2017;20(10):62-8. [doi:10.22038/ijogi.2017.10157]
14. Archer DF, Seidman L, Constantine GD, Pickar JH, Olivier S. A double-blind, randomly assigned, placebo-controlled study of desvenlafaxine efficacy and safety for the treatment of vasomotor symptoms associated with menopause. American journal of obstetrics and gynecology. 2009;200(2):172.e1-10. [doi:10.1016/j.ajog.2008.09.877]
15. Habibi M, Hanasabzadeh M. The Effectiveness of Mindfulness Based Art Therapy on Depression, Anxiety, Stress and Quality of Life Among Postmenopausal Women.(Persian). Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2014;9(1):22-31. [Link]
16. Yadegari Z, Akbari S, Sheikhan Z, Nasiri M, Akhlaghi F. The effect of consumption of the date fruit on the amount and duration of the postpartum bleeding. Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2016;18:20-7. [doi:.22038/ijogi.2016.6631]
17. Asgari K, Hashemi B. Comparing the Performance of Five Brain Systems and mood changes (Anxiety and Depression) with the Level of Estrogen in Postmenopausal and Premenopausal.(Persian). Armaghane Danesh. 2016;21(6):617-29. [Link]
18. Fattah A. Effect of Phytoestrogen on Depression and Anxiety in Menopausal Women: A Systematic Review. J Menopausal Med. 2017;23(3):160-5. [doi:10.6118/jmm.2017.23.3.160] [PMID:29354615]
19. Montserrat-de la Paz S, Fernández-Arche MA, Ángel-Martín M, García-Giménez MD. Phytochemical characterization of potential nutraceutical ingredients from Evening Primrose oil (Oenothera biennis L.). Phytochemistry Letters. 2014;8:158-62. [doi:10.1016/j.phytol.2013.08.008]
20. Lotfi F, Karimi FZ, Mazloum SR, Yousefi M, Rakhshande H. The effect of viola odorata syrup on anxiety in postmenopausal women: A randomized clinical trial. (Persian) Hayat. 2021;27(1):45-58. [doi:10.5555/20210323209]
21. Feyzabadi Z, Jafari F, Kamali SH, Ashayeri H, Badiee Aval S, Esfahani MM, et al. Efficacy of Viola odorata in Treatment of Chronic Insomnia. Iran Red Crescent Med J. 2014;16(12):e17511. [doi:10.5812/ircmj.17511] [PMID:25763239]
22. Hejazian MS, Ganjloo J, Ghorat F, Rastaghi S. Effect of Viola Odorata Nasal Drop on Sleep Quality of Older Adults. J Res Med Dent S. 2018;6:107-11. [doi:10.5455/jrmds.20186215]
23. Muhammad N, Saeed M, Khan H, Haq I. Evaluation of n-hexane extract of Viola betonicifolia for its neuropharmacological properties. J Nat Med. 2013;67(1):1-8. [doi:10.1007/s11418-012-0636-0]
24. Gautam S, Navneet, Kumar S. The Antibacterial and Phytochemical Aspects of Viola odorata Linn. Extracts Against Respiratory Tract Pathogens. Proceedings of the National Academy of Sciences. India - Section B: Biological Sciences. 2012;82:567-72. [doi:10.1007/s40011-012-0064-7]
25. Brown NM, Setchell KD. Animal models impacted by phytoestrogens in commercial chow: implications for pathways influenced by hormones. Lab Invest. 2001;81(5):735-47. [doi:10.1038/labinvest.3780282] [pmid:11351045]
26. Lovibond PF, Lovibond SH. The structure of negative emotional states: comparison of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) with the Beck Depression and Anxiety Inventories. Behav Res Ther. 1995;33(3):335-43. [doi:10.1016/0005-7967(94)00075-U] [pmid:7726811]
27. Sahebi A, Asghari M, Salari R, editors. Validation of Depression Anxiety and Stress Scale (DASS-21)for an Iranian Population. Journal of Iranian Psychologists.2005. [Link]
28. Keshavarz Z, Golezar S, Hajifoghaha M, Alizadeh S. The Effect of Phytoestrogens on Menopause Symptoms: A Systematic Review. Journal of Isfahan Medical School. 2018;36(477):446-59. [doi:10.22122/jims.v36i477.9503]
29. Thorup AC, Lambert MN, Kahr HS, Bjerre M, Jeppesen PB. Intake of novel red clover supplementation for 12 weeks improves bone status in healthy menopausal women. Evidence‐Based Complementary and Alternative Medicine. 2015;2015(1):689138. [doi:10.1155/2015/689138]
30. Levis S, Strickman-Stein N, Ganjei-Azar P, Xu P, Doerge DR, Krischer J. Soy isoflavones in the prevention of menopausal bone loss and menopausal symptoms: a randomized, double-blind trial. Archives of internal medicine. 2011;171(15):1363-9. [doi:10.1001/archinternmed.2011.330]
31. Forouzanmehr S, Zendehdel T, Mirmohammadali M, Faghihzadeh S. Valerian effect on anxiety in postmenopausal women. (Persian).The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2017;20(6):31-9. [doi:.22038/ijogi.2017.9323]
32. Mohammad-Alizadeh-Charandabi S, Mirghafourvand M, Aghamiri V, Nazemiyeh H, Soltanpoor S. Efficacy of hop (Humuluslupulus L.) on early menopausal symptoms in perimenopausal women: A randomized double blind placebo-controlled trial. (Persian).Scientific Journal of Kurdistan University of Medical Sciences. 2014;19(3):12-22. [Lnk]
33. Pourabbas S, Kesmati M, Rasekh A. Study of the the anxiolytic effects of fennel and possible roles of both gabaergic system and estrogen receptors in these effects in adult female rat. (Persian).Physiology and Pharmacology. 2011;15(1):134-143. [Link]
34. Momeni H, Salehi A, Seragi A. Comparison of the effects of Vitagnos and vitamin E on anxiety in women with periodic chest pain: a randomized clinical trial. Knowledge and health in basic medical sciences.Danish and health magazine. 2014;9(2):1-8. [Link]
35. Wolman, I. Berek and Novak's Gynecology 15th Edition. J Obstet Gynecol India 64.2014: 150-51. doi: 10.1007/s13224-014-0538-z [doi:10.1007/s13224-014-0538-z]
36. Davis S, Murkies A, Wilcox G. Phytoeestrogens in clinical practice. Integrative Medicine. 1998:1:27-34.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
