آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 13، شماره 3 - ( 9-1402 )
جلد 13 شماره 3 صفحات 46-39 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Dayani M, Salehi M, Karimi M, Latifi S A H, Saberi Zafarghandi M B. Investigating the Temperament of Autism Spectrum Patients from the Perspective of Persian Medicine. cmja 2023; 13 (3) :39-46
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-945-fa.html
URL: http://cmja.arakmu.ac.ir/article-1-945-fa.html
دیانی محسن، صالحی مهدی، کریمی مهرداد، لطیفی سید امیر حسین، صابری ظفرقندی محمد باقر. بررسی مزاج بیماران طیف اتیسم از منظر طب ایرانی. فصلنامه طب مکمل. 1402; 13 (3) :39-46
1- مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، گروه طب سنتی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، جمهوری اسلامی ایران
2- مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، گروه طب سنتی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، جمهوری اسلامی ایران ،salehi58@gmail.com
3- گروه طب ایرانی، دانشکده طب ایرانی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
4- مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، گروه طب سنتی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران
5- دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران
2- مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، گروه طب سنتی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، جمهوری اسلامی ایران ،
3- گروه طب ایرانی، دانشکده طب ایرانی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
4- مرکز تحقیقات طب سنتی و مکمل، گروه طب سنتی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران
5- دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان (انستیتو روانپزشکی تهران)، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران
متن کامل [PDF 423 kb]
(821 دریافت)
| چکیده (HTML) (1212 مشاهده)
درمان قطعی و دائمی برای این بیماری کشف نشده است؛ هرچند برخی درمان‌های دارویی و غیردارویی تا حدودی مؤثر بوده‌اند (14, 15). در کنار درمان‌های روان شناختی، برخی درمان‌های دارویی مانند مهارکننده‌های بازجذب (مثل فلوکستین)، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (مانند ایمی پرامین)، ضد‌تشنج‌ها (مثل لاموتریژین)، آنتی سایکوتوتیک‌های آتیپیک (مانند کلوزاپین) مفید بوده‌اند (16, 17).
علاوه بر روش‌های درمانی دارویی و غیردارویی موجود، طب ایرانی هم به عنوان یک مکتب طبی جامع نگر می‌تواند برای درمان این اختلال کمک کننده باشد. در واقع طب ایرانی، برای یافتن عامل یا عوامل برهم زننده تعادل و توازن جسمی در فرد بیمار، به دنبال درمان بیماری‌ها می‌باشد. مزاج، جایگـاه ویژه‌ای در تحقیقـات طب ایرانی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها دارد (18) مزاج، کیفیتی است که در نتیجه کنش و واکنش بین کیفیت‌های متضاد عناصر به وجود می‌آید (19). از منظر طب ایرانی، اختلال در سیستم مزاجی بدن یا سوء مزاج، عامل اصلی بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد. همچنین اصلاح مزاج، به عنوان راهکاری پیشگیرانه از ابتلا به بیماری‌ها بسیار مؤثر است (20). در طب ایرانی بسیاری از خصوصیات روحی و جسمی انسان و حتی سایر مخلوقات و پدیده‌ها در قالب دو طیف از کیفیت‌ها یعنی گرمی، سردی، تری و خشکی ارزیابی می‌شود. اجزای اولیه هر جسم مانند بدن انسان از عناصر اولیه، معروف به عناصر اربعه چهارگانه تشکیل شده که شامل: آتش عنصری با کیفیت گرم و خشک، هوای عنصری با کیفیت گرم و تر، آب عنصری با کیفیت سرد و تر و خاک عنصری با کیفیت سرد و خشک هستند (21). هر کدام از این عناصر عامل بروز کیفیت‌هایی موسوم به کیفیات چهارگانه شامل: گرمی، سردی، تری و خشکی می‌باشند. کیفیت‌های گرمی و سردی، در تعیین خصوصیات هر جسم نقش مؤثرتری دارند (22). هر عنصر یا جسم مرکب، به نوبه خود از نظر کیفیات فاعله می‌تواند گرم، سرد یا معتدل، و از نظر کیفیات منفعله نیز می‌تواند تر، خشک یا معتدل باشد. کیفیت میانگین جسم مرکب (مانند بدن انسان) که ناشی از برآیند چهار کیفیت گرمی، سردی و تری، خشکی اجزای گوناگون آن است که مزاج نامیده می‌شود. در طب ایرانی، بسیاری از دستورهای بهداشتی مربوط به سبک زندگی و تدابیر حفظ الصحه بر مبنای مزاج افراد تنظیم شده و نوع توصیه‌های آن بر اساس تنوع مزاجی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. از سوی دیگر، علاوه بر شناخت » سوء مزاج«در تشخیص و درمان گروه بزرگی از بیماری‌ها، شناخت مزاج سلامت هر فرد و میزان انحراف از آن، مبنای درمان است (23). محوریت مزاج، تقریباً همه حوزه‌های تشخیص و درمان را متأثر می‌سازد، زیرا در خصوص سایر بیماری‌ها که شاید علت و تشخیص آنها چندان مرتبط با تغییرات مزاجی نباشد، مزاج فرد و مزاج عضو درگیر، در طراحی مدل درمانی و انتخاب دارو نقش تعیین کننده‌ای دارد. حکمای طب ایرانی در مباحث اصول تشخیص و درمان بیماری‌ها، توجه ویژه به تناسب شیوه درمان و نوع و مزاج داروی انتخابی با مزاج بیمار، مزاج عضو بیمار و مزاج نوع بیماری را از اصول مهم درمان می‌دانند (19, 24). هدف از این مطالعه بررسی طیف مزاج در بیماران مبتلا به طیف اتیسم است. با استفاده نتایج این بررسی می‌توان با شناخت مزاج این کودکان گام موثری در شناخت علت یا عوامل این بیماری ارائه داد و گامی کوچک در درمان این بیماران برداشت.
روش کار
مطالعه حاضر از نوع مقطعی- توصیفی است که پس از اخذ شناسه اخلاق IR.ARAKMU.REC.1400.254 در نیمسال دوم 1401 انجام شد. در این مطالعه تعداد 60 کودک مبتلا به طیف اتیسم 3 تا 5 سال بصورت تصادفی از بین مراجعه‌کنندگان به مرکز توانبخشی اتیسم گلهای بهشت قم که با نظر روانپزشک مرکز دارای نشانه‌های تآیید شده اتیسم بودند با روش نمونه گیری تصادفی ساده با استفاده از کد گذاری و قرعه کشی انتخاب شده و با تکمیل فرم رضایت آگاهانه توسط مادران این کودکان وارد مطالعه شدند. پرسشنامه تعیین مزاج توسط پژوهشگر و با پرسش از مادران کودکان تکمیل شد.
پرسشنامه رایج مورد استفاده متخصصین طب ایرانی، پرسشنامه مزاج شناسی دکتر سلمان نژاد است. این پرسشنامه شامل 20 سؤال است که 15 سؤال جهت تعیین گرمی و سردی و 5 سؤال جهت تشخیص رطوبت و خشکی است و هر یک از سؤالات نمره 1 تا 5 را دریافت می‌کنند. حساسیت و ویژگی این پرسشنامه در نقاط برش مشخص 71% و 68% گرمی، 63٪ و 71% برای اعتدال، در گرمی- سردی،80٪ و 57٪ برای سردی، 74٪ و 58٪ برای رطوبت، اعتدال به میزان 47 ٪ و 69٪ در رطوبت و خشکی و به ترتیب 78٪ و 85٪ برای خشکی می‌باشد. پایایی و روایی این پرسشنامه در سال 1397 توسط سلمان نژاد و همکاران تأیید شده است (25). سپس داده‌های به دست آمده در نرم افزار SPSS نسخه 25 وارد و آمار توصیفی آنها به دست آمد.
یافته‌ها
در بررسی مشخصات دموگرافیک نمونه‌ها انتخاب شده، جنس، سن و میزان تحصیلات مادران آنها مورد بررسی قرار گرفت. طبق جدول 1 بیشترین فراوانی در بین کودکان مبتلا به طیف اتیسم مربوط به جنس مذکر بود.
همچنین مطابق جدول 2 از نظر سطح تحصیلات مادران کودکان اتیسمی بیشترین فراوانی مربوط به مدرک دیپلم با تعداد 30 نفر بود. لذا مادران این کودکان از سطح سواد کمی برخوردار بودند. بر اساس جدول 3 بیشترین سن کودکان اتیسمی مورد مطالعه در محدوده‌ی 4 تا 5 سال بود.
جدول 1. فراوانی جنسیت در کودکان طیف اتیسم
جدول 2. فراوانی سطح تحصیلات مادران کودکان اتیسمی
جدول 3. فراوانی سن کودکان طیف اتیسم
جدول 4. بررسی درصد فراوانی انواع مزاج مرکب در کودکان طیف اتیسم
جدول 5. بررسی درصد فراوانی انواع مزاج مفرد در کودکان طیف اتیسم
با استفاده از پرسشنامه‌های تکمیل شده و جمع نمرات حاصله از هر پرسشنامه و به دست آوردن مزاج کودکان مبتلا به طیف اتیسم که در پژوهش ما شرکت داشتند، درصد فراوانی انواع مزاج مشخص گردید که در جدول 4 نمایش داده شده است. همان گونه که مشخص است از میان 60 نمونه بررسی شده، بیشترین فراوانی مربوط به مزاج سرد و خشک با 24 نفر و 40% و کمترین فراوانی نیز مربوط مزاج گرم و مرطوب با 2 نفر و 3/3% بود.
نتایج فوق نشان داد که از میان 60 نمونه بررسی شده، خشکی مزاج با 47 نفر و 78% بیشترین فراوانی و اعتدال مزاج با 6 نفر و 10% کمترین فراوانی را در بروز این بیماری نقش داشته است.
بحث
ما در مطالعه حاضر به دنبال شناخت مزاج کودکان مبتلا به طیف اتیسم بر مبنای طب ایرانی، با توجه به علایم و مشخصات جسمی و روانی این بیماران هستیم تا بتوان روش‌های درمانی مؤثر و برگشت ناپذیری برای این بیماری بر مبنای اصلاح مزاج این کودکان یافت. در طب ایرانی، مزاج شناسی بیماران در روند درمان و پیشگیری از این بیماری بسیار کمک کننده است و اکثر بیماری‌ها بر اساس تغییرات مزاجی تحلیل و جهت درمان آنها تمرکز بر اصلاح سوء مزاج ایجاد شده می‌باشد. براساس مبانی مزاج شناسی در طب ایرانی، ریسک ابتلا به بیماری‌ها در مزاج‌های مختلف متفاوت است؛ به عبارت دیگر استعداد هر مزاج در ابتلا به بیماری‌ها متفاوت می‌باشد. هرچند با این رویکرد نمی‌توان ادعا کرد که هر مزاج بیماری‌های اختصاصی خود را دارد، اما انتظار می‌رود که ارتباط معناداری بین بروز برخی بیماری‌ها یا پاسخ به درمان آنها با مزاج افراد وجود داشته باشد. هرچند مطالعات معدودی در خصوص رابطه مزاج با برخی بیماری‌ها انجام شده است، ولی علی رغم جستجوی مطالعاتی، هیچ تحقیقی در زمینه بررسی مزاج در اختلال طیف اتیسم یافت نشد؛ اما پژوهش‌های مشابهی در زمینه مزاج شناسی بیماری‌ها انجام شده است. در تحقیقی که با عنوان تأثیر اصلاح مزاج در سردردهای میگرنی توسط طباطبایی و همکاران صورت گرفته است، مشخص شد که اصلاح مزاج تأثیر بسزایی در درمان سردردهای میگرنی دارد (26). در پژوهش دیگری اثربخشی مزاج‌های چهارگانه بر سلامت روان دانشجویان مورد بررسی گرفت و نتایج نشان داد که مزاج‌های چهارگانه بر علائم اضطرابی و اختلال خواب و علائم افسردگی و علائم جسمانی تأثیر ماندگاری دارد (27). علیرضا فرنام و همکاران در تحقیقی با عنوان مقایسه مزاج و کاراکتر بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی با گروه کنترل نشان داد که افراد افسرده و عادی از نظر کارکتر و مزاج، از یکدیگر متفاوت بوده و این عوامل می‌توانند در شدت افسردگی مؤثر باشند (28). در یک مطالعه دیگر با عنوان بررسی همبستگی مزاج با فراوانی علایم بالینی بیماری کووید-19 ارتباط مزاج با فراوانی علایم این بیماران مورد بررسی قرار گرفت (29).
حکیمان و فلاسفه طب ایرانی عامـل همـه بیماری‌ها، اختـلالات و نقصان‌های جسـمی و روحـی، به عـدم تعـادل در 4 خلط بدن (دم، صفرا، سـودا و بلغـم) برمی گردد، بنابرایـن بـا اصـلاح مزاج افـراد و حـذف خلط‌های مضـر می‌توان از ایجـاد بیمـاری و اختـلال در افراد پیشـگیری نمـود و بیماری‌ها را بـا کمتریـن هزینـه و ساده‌ترین روش درمان کـرد. متخصصان ایـن رشـته 4 نـوع مزاج «گرم و خشـک»، «گرم و تر»، «سـرد و خشـک» و «سـرد و تر» را معرفی می‌کنند و براسـاس قرارگیری هـر بیمـار در یکـی از ایـن گروه‌ها، دارو و رژیـم غذایی مناسـب را تجویـز می‌کنند (30).
علایم اختلال طیف اتیسم در طب نوین، عمدتاً شامل اختلال در روابط با افراد نزدیک و نشانه‌هایی از جمله بی تمایل بودن و بی توجهی و حتی اختلال در رفتارهای ارتباطی غیرکلامی است (31). نشانه‌های ذکر شده در منابع در طب ایرانی از شبیه نشانه‌های مزاج سرد و خشک بدن و بیماری‌های سوداوی دسته بندی می‌شود و منطبق بر علایمی مانند مفرط الفکر بودن، دائم الوسواس بودن، نگریستن پیوسته به طرف زمین و بر شی‌ء واحد، سر و روی لاغر و چشم‌های فرو رفته می‌باشد (24). همچنین عامل بیماری‌های اعصاب و روان در طب ایرانی مانند مالیخولیا و ... خلط سودا و مزاج سرد و خشک ذکر شده است (32). لذا ما در این تحقیق که با هدف شناخت مزاج کودکان طیف اتیسم انجام شد بر آنیم که به محققین کمک نماییم تا روش درمانی موثرتر و برگشت ناپذیری برای این بیماری بر مبنای اصلاح مزاج این کودکان بیابند و علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان طولانی مدت این بیماری، عوارض درمان‌های دارویی و شیوع این بیماری کاهش یافته و با شناخت عوامل مؤثر در ایجاد بیماری، پیشگیری از این بیماری آسانتر گردد.
در مطالعه حاضر که جهت بررسی مزاج کودکان اتیسم از نظر طب ایرانی انجام شد، پرسشنامه مزاج در بین کودکان اتیسمی بیمارستان گلهای بهشت قم تکمیل و بررسی گردید. نتایج مشخص نمود که بیشترین کودکان اتیسمی مورد مطالعه دارای مزاج سرد و خشک و سپس گرم و خشک بودند و خشکی مزاج در این کودکان غالب بود.
نتیجه گیری
از دیدگاه حکمای طب ایرانی، علایم بیماران طیف اتیسم ناشی از مزاج سرد و خشک و افزایش خلط سودا در این بیماران است که با نتایج حاصل از این تحقیق همخوانی دارد؛ بطوری که بیشتر افراد مورد مطالعه، دارای مزاج سرد و خشک بودند. همچنین با توجه به اینکه در بررسی مزاج مفرد این بیماران مشخص شد که مزاج خشک بیشترین فراوانی را دارد، می‌توان این گونه نتیجه گرفت که خشکی مزاج، می‌تواند مهمترین عامل در بروز این بیماری باشد. این نتیجه گیری به طور قطعی نیست و به پژوهش‌های وسیع‌تری نیاز دارد.
همپنین پیشنهاد می‌گردد محققین با انجام تحقیقات بیشتر در تدابیر حفظ الصحه و روش‌های درمانی طب ایرانی جهت اصلاح مزاج این بیماران، به درمان آنها کمک کنند.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش دارای کد اخلاق به شماره IR.ARAKMU.REC.1400.254 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اراک می‌باشد. بعد از توضیح اهداف پژوهش از والدینی که داوطلب بودند، رضایت نامه آگاهانه به صورت کتبی اخذ گردید. شرکت کنندگان از هدف تحقیق و مراحل اجرای آن مطلع شدند. آنها همچنین از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند و می‌توانستند هر زمان که بخواهند مطالعه را ترک کنند و در صورت تمایل، نتایج تحقیق در اختیار آنها قرار خواهد گرفت.
حامی مالی
این مقاله نتیجه طرح تحقیقاتی مصوب در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اراک است و با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فن آوری دانشگاه علوم پزشکی اراک انجام شده است.
تعارض منافع
نویسندگان هیچ تضاد منافع را اعلام نکردند.
متن کامل: (2542 مشاهده)
مقدمه
هانس آسپرگر در سال 1944 اتیسم را اختلالی در کودکان دارای ضریب هوش معمولی تعریف کرد که در مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی دچار مشکل هستند؛ ولی در سال‌های بعد به اختلال طیف اتیسم معروف شد (1). طبق برخی مطالعات، اختلال اتیسم درایران 6 در هر 1000 نفر و مطالعات دیگر در کودکان 5 ساله ایرانی 6/16 در 10،000 (1) و یا یک نفر به ازای هر ۵۹ کودک متولد شده گزارش شده است (2). این اختلال رشد عصبی- مغزی، افراد قابل ملاحظه‌ای در سراسر جهان را رنج می‌دهد که برخی منابع آماری حدود 94 در هر 10،000 نفر گزارش کرده‌اند (3). این بیماری نادر از بدو تولد همراه کودک است (4). کودکان مبتلا معمولاً قبل از سه سالگی در تعامل و برقراری ارتباط با دیگران، ارتباط چشمی و تنظیمات هیجانی، در رشد زبان و صحبت کردن و انجام رفتارهای تکراری به درجات متفاوت دچار مشکل هستند (5). به همین علت در ارتباط اجتماعی دچار تنش می‌شوند (6). در مورد علت این اختلال از عواملی مثل واکنش‌های ایمنی، التهاب عصبی، اشکال در انتقال عصبی، استرس اکسیداتیو، اختلال در عملکرد میتوکندری و تاثیرات سموم محیطی، عوامل ژنتیکی مثل جهش ژنی نام برده شده است (7, 8). کودکان دارای اختلال اوتیسم در تعاملات اجتماعی و ارتباطی، مشکل بیشتری نسبت به کودکان مبتلا به ناتوانی‌های رشدی دیگر دارند (9). هیجان ابراز شدۀ والدین کودکان مبتلا به اتیسم، نیز بالاتر از والدین کودکان عادی است که با تغییر و کاهش شاخص‌های سلامت روان در خانواده نسبت مستقیم دارد (10). مداخلات درمانی که نیازمند درگیر شدن محیط‌های آموزشی و اعضای خانواده در فرایند آن است، میزان آسیب خانواده را به طور مؤثری کاهش می‌دهد (11). با توجه به روند افزایشی بروز این اختلال که علاوه بر کودکان مبتلا بر کیفیت زندگی والدین نیز اثرگذار است، توجه ویژه به مداخلات درمانی مؤثر بیش از پیش احساس می‌شود (12, 13).درمان قطعی و دائمی برای این بیماری کشف نشده است؛ هرچند برخی درمان‌های دارویی و غیردارویی تا حدودی مؤثر بوده‌اند (14, 15). در کنار درمان‌های روان شناختی، برخی درمان‌های دارویی مانند مهارکننده‌های بازجذب (مثل فلوکستین)، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (مانند ایمی پرامین)، ضد‌تشنج‌ها (مثل لاموتریژین)، آنتی سایکوتوتیک‌های آتیپیک (مانند کلوزاپین) مفید بوده‌اند (16, 17).
علاوه بر روش‌های درمانی دارویی و غیردارویی موجود، طب ایرانی هم به عنوان یک مکتب طبی جامع نگر می‌تواند برای درمان این اختلال کمک کننده باشد. در واقع طب ایرانی، برای یافتن عامل یا عوامل برهم زننده تعادل و توازن جسمی در فرد بیمار، به دنبال درمان بیماری‌ها می‌باشد. مزاج، جایگـاه ویژه‌ای در تحقیقـات طب ایرانی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها دارد (18) مزاج، کیفیتی است که در نتیجه کنش و واکنش بین کیفیت‌های متضاد عناصر به وجود می‌آید (19). از منظر طب ایرانی، اختلال در سیستم مزاجی بدن یا سوء مزاج، عامل اصلی بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد. همچنین اصلاح مزاج، به عنوان راهکاری پیشگیرانه از ابتلا به بیماری‌ها بسیار مؤثر است (20). در طب ایرانی بسیاری از خصوصیات روحی و جسمی انسان و حتی سایر مخلوقات و پدیده‌ها در قالب دو طیف از کیفیت‌ها یعنی گرمی، سردی، تری و خشکی ارزیابی می‌شود. اجزای اولیه هر جسم مانند بدن انسان از عناصر اولیه، معروف به عناصر اربعه چهارگانه تشکیل شده که شامل: آتش عنصری با کیفیت گرم و خشک، هوای عنصری با کیفیت گرم و تر، آب عنصری با کیفیت سرد و تر و خاک عنصری با کیفیت سرد و خشک هستند (21). هر کدام از این عناصر عامل بروز کیفیت‌هایی موسوم به کیفیات چهارگانه شامل: گرمی، سردی، تری و خشکی می‌باشند. کیفیت‌های گرمی و سردی، در تعیین خصوصیات هر جسم نقش مؤثرتری دارند (22). هر عنصر یا جسم مرکب، به نوبه خود از نظر کیفیات فاعله می‌تواند گرم، سرد یا معتدل، و از نظر کیفیات منفعله نیز می‌تواند تر، خشک یا معتدل باشد. کیفیت میانگین جسم مرکب (مانند بدن انسان) که ناشی از برآیند چهار کیفیت گرمی، سردی و تری، خشکی اجزای گوناگون آن است که مزاج نامیده می‌شود. در طب ایرانی، بسیاری از دستورهای بهداشتی مربوط به سبک زندگی و تدابیر حفظ الصحه بر مبنای مزاج افراد تنظیم شده و نوع توصیه‌های آن بر اساس تنوع مزاجی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. از سوی دیگر، علاوه بر شناخت » سوء مزاج«در تشخیص و درمان گروه بزرگی از بیماری‌ها، شناخت مزاج سلامت هر فرد و میزان انحراف از آن، مبنای درمان است (23). محوریت مزاج، تقریباً همه حوزه‌های تشخیص و درمان را متأثر می‌سازد، زیرا در خصوص سایر بیماری‌ها که شاید علت و تشخیص آنها چندان مرتبط با تغییرات مزاجی نباشد، مزاج فرد و مزاج عضو درگیر، در طراحی مدل درمانی و انتخاب دارو نقش تعیین کننده‌ای دارد. حکمای طب ایرانی در مباحث اصول تشخیص و درمان بیماری‌ها، توجه ویژه به تناسب شیوه درمان و نوع و مزاج داروی انتخابی با مزاج بیمار، مزاج عضو بیمار و مزاج نوع بیماری را از اصول مهم درمان می‌دانند (19, 24). هدف از این مطالعه بررسی طیف مزاج در بیماران مبتلا به طیف اتیسم است. با استفاده نتایج این بررسی می‌توان با شناخت مزاج این کودکان گام موثری در شناخت علت یا عوامل این بیماری ارائه داد و گامی کوچک در درمان این بیماران برداشت.
روش کار
مطالعه حاضر از نوع مقطعی- توصیفی است که پس از اخذ شناسه اخلاق IR.ARAKMU.REC.1400.254 در نیمسال دوم 1401 انجام شد. در این مطالعه تعداد 60 کودک مبتلا به طیف اتیسم 3 تا 5 سال بصورت تصادفی از بین مراجعه‌کنندگان به مرکز توانبخشی اتیسم گلهای بهشت قم که با نظر روانپزشک مرکز دارای نشانه‌های تآیید شده اتیسم بودند با روش نمونه گیری تصادفی ساده با استفاده از کد گذاری و قرعه کشی انتخاب شده و با تکمیل فرم رضایت آگاهانه توسط مادران این کودکان وارد مطالعه شدند. پرسشنامه تعیین مزاج توسط پژوهشگر و با پرسش از مادران کودکان تکمیل شد.
پرسشنامه رایج مورد استفاده متخصصین طب ایرانی، پرسشنامه مزاج شناسی دکتر سلمان نژاد است. این پرسشنامه شامل 20 سؤال است که 15 سؤال جهت تعیین گرمی و سردی و 5 سؤال جهت تشخیص رطوبت و خشکی است و هر یک از سؤالات نمره 1 تا 5 را دریافت می‌کنند. حساسیت و ویژگی این پرسشنامه در نقاط برش مشخص 71% و 68% گرمی، 63٪ و 71% برای اعتدال، در گرمی- سردی،80٪ و 57٪ برای سردی، 74٪ و 58٪ برای رطوبت، اعتدال به میزان 47 ٪ و 69٪ در رطوبت و خشکی و به ترتیب 78٪ و 85٪ برای خشکی می‌باشد. پایایی و روایی این پرسشنامه در سال 1397 توسط سلمان نژاد و همکاران تأیید شده است (25). سپس داده‌های به دست آمده در نرم افزار SPSS نسخه 25 وارد و آمار توصیفی آنها به دست آمد.
یافته‌ها
در بررسی مشخصات دموگرافیک نمونه‌ها انتخاب شده، جنس، سن و میزان تحصیلات مادران آنها مورد بررسی قرار گرفت. طبق جدول 1 بیشترین فراوانی در بین کودکان مبتلا به طیف اتیسم مربوط به جنس مذکر بود.
همچنین مطابق جدول 2 از نظر سطح تحصیلات مادران کودکان اتیسمی بیشترین فراوانی مربوط به مدرک دیپلم با تعداد 30 نفر بود. لذا مادران این کودکان از سطح سواد کمی برخوردار بودند. بر اساس جدول 3 بیشترین سن کودکان اتیسمی مورد مطالعه در محدوده‌ی 4 تا 5 سال بود.
جدول 1. فراوانی جنسیت در کودکان طیف اتیسم
| جنسیت | فراوانی | درصد فراوانی |
| مذکر | 36 | 60% |
| مؤنث | 24 | 40% |
جدول 2. فراوانی سطح تحصیلات مادران کودکان اتیسمی
| سطح تحصیلات | فراوانی | درصد فراوانی |
| زیر دیپلم | 7 | 12% |
| دیپلم | 30 | 50٪ |
| لیسانس | 20 | 33٪ |
| فوق لیسانس و بیشتر | 3 | 5٪ |
جدول 3. فراوانی سن کودکان طیف اتیسم
| سن کودکان | فراوانی | درصد فراوانی |
| 3-3.5 | 10 | 16٪ |
| 3.5-4 | 25 | 42٪ |
| 4-5 | 25 | 42٪ |
جدول 4. بررسی درصد فراوانی انواع مزاج مرکب در کودکان طیف اتیسم
| انواع مزاج مرکب | فراوانی | درصد فراوانی |
| معتدل و خشک | 10 | 16.7% |
| سرد و معتدل | 6 | 10% |
| سرد و خشک | 24 | 40% |
| سرد و مرطوب | 5 | 8.3% |
| گرم و خشک | 13 | 21.7% |
| گرم و مرطوب | 2 | 3.3% |
جدول 5. بررسی درصد فراوانی انواع مزاج مفرد در کودکان طیف اتیسم
| انواع مزاج مفرد | فراوانی | درصد فراوانی |
| رطوبت | ||
| خشک | 47 | 78% |
| تر | 7 | 12% |
| معتدل | 6 | 10% |
| حرارت | ||
| سرد | 35 | 58% |
| گرم | 15 | 25% |
| معتدل | 10 | 17% |
با استفاده از پرسشنامه‌های تکمیل شده و جمع نمرات حاصله از هر پرسشنامه و به دست آوردن مزاج کودکان مبتلا به طیف اتیسم که در پژوهش ما شرکت داشتند، درصد فراوانی انواع مزاج مشخص گردید که در جدول 4 نمایش داده شده است. همان گونه که مشخص است از میان 60 نمونه بررسی شده، بیشترین فراوانی مربوط به مزاج سرد و خشک با 24 نفر و 40% و کمترین فراوانی نیز مربوط مزاج گرم و مرطوب با 2 نفر و 3/3% بود.
نتایج فوق نشان داد که از میان 60 نمونه بررسی شده، خشکی مزاج با 47 نفر و 78% بیشترین فراوانی و اعتدال مزاج با 6 نفر و 10% کمترین فراوانی را در بروز این بیماری نقش داشته است.
بحث
ما در مطالعه حاضر به دنبال شناخت مزاج کودکان مبتلا به طیف اتیسم بر مبنای طب ایرانی، با توجه به علایم و مشخصات جسمی و روانی این بیماران هستیم تا بتوان روش‌های درمانی مؤثر و برگشت ناپذیری برای این بیماری بر مبنای اصلاح مزاج این کودکان یافت. در طب ایرانی، مزاج شناسی بیماران در روند درمان و پیشگیری از این بیماری بسیار کمک کننده است و اکثر بیماری‌ها بر اساس تغییرات مزاجی تحلیل و جهت درمان آنها تمرکز بر اصلاح سوء مزاج ایجاد شده می‌باشد. براساس مبانی مزاج شناسی در طب ایرانی، ریسک ابتلا به بیماری‌ها در مزاج‌های مختلف متفاوت است؛ به عبارت دیگر استعداد هر مزاج در ابتلا به بیماری‌ها متفاوت می‌باشد. هرچند با این رویکرد نمی‌توان ادعا کرد که هر مزاج بیماری‌های اختصاصی خود را دارد، اما انتظار می‌رود که ارتباط معناداری بین بروز برخی بیماری‌ها یا پاسخ به درمان آنها با مزاج افراد وجود داشته باشد. هرچند مطالعات معدودی در خصوص رابطه مزاج با برخی بیماری‌ها انجام شده است، ولی علی رغم جستجوی مطالعاتی، هیچ تحقیقی در زمینه بررسی مزاج در اختلال طیف اتیسم یافت نشد؛ اما پژوهش‌های مشابهی در زمینه مزاج شناسی بیماری‌ها انجام شده است. در تحقیقی که با عنوان تأثیر اصلاح مزاج در سردردهای میگرنی توسط طباطبایی و همکاران صورت گرفته است، مشخص شد که اصلاح مزاج تأثیر بسزایی در درمان سردردهای میگرنی دارد (26). در پژوهش دیگری اثربخشی مزاج‌های چهارگانه بر سلامت روان دانشجویان مورد بررسی گرفت و نتایج نشان داد که مزاج‌های چهارگانه بر علائم اضطرابی و اختلال خواب و علائم افسردگی و علائم جسمانی تأثیر ماندگاری دارد (27). علیرضا فرنام و همکاران در تحقیقی با عنوان مقایسه مزاج و کاراکتر بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی با گروه کنترل نشان داد که افراد افسرده و عادی از نظر کارکتر و مزاج، از یکدیگر متفاوت بوده و این عوامل می‌توانند در شدت افسردگی مؤثر باشند (28). در یک مطالعه دیگر با عنوان بررسی همبستگی مزاج با فراوانی علایم بالینی بیماری کووید-19 ارتباط مزاج با فراوانی علایم این بیماران مورد بررسی قرار گرفت (29).
حکیمان و فلاسفه طب ایرانی عامـل همـه بیماری‌ها، اختـلالات و نقصان‌های جسـمی و روحـی، به عـدم تعـادل در 4 خلط بدن (دم، صفرا، سـودا و بلغـم) برمی گردد، بنابرایـن بـا اصـلاح مزاج افـراد و حـذف خلط‌های مضـر می‌توان از ایجـاد بیمـاری و اختـلال در افراد پیشـگیری نمـود و بیماری‌ها را بـا کمتریـن هزینـه و ساده‌ترین روش درمان کـرد. متخصصان ایـن رشـته 4 نـوع مزاج «گرم و خشـک»، «گرم و تر»، «سـرد و خشـک» و «سـرد و تر» را معرفی می‌کنند و براسـاس قرارگیری هـر بیمـار در یکـی از ایـن گروه‌ها، دارو و رژیـم غذایی مناسـب را تجویـز می‌کنند (30).
علایم اختلال طیف اتیسم در طب نوین، عمدتاً شامل اختلال در روابط با افراد نزدیک و نشانه‌هایی از جمله بی تمایل بودن و بی توجهی و حتی اختلال در رفتارهای ارتباطی غیرکلامی است (31). نشانه‌های ذکر شده در منابع در طب ایرانی از شبیه نشانه‌های مزاج سرد و خشک بدن و بیماری‌های سوداوی دسته بندی می‌شود و منطبق بر علایمی مانند مفرط الفکر بودن، دائم الوسواس بودن، نگریستن پیوسته به طرف زمین و بر شی‌ء واحد، سر و روی لاغر و چشم‌های فرو رفته می‌باشد (24). همچنین عامل بیماری‌های اعصاب و روان در طب ایرانی مانند مالیخولیا و ... خلط سودا و مزاج سرد و خشک ذکر شده است (32). لذا ما در این تحقیق که با هدف شناخت مزاج کودکان طیف اتیسم انجام شد بر آنیم که به محققین کمک نماییم تا روش درمانی موثرتر و برگشت ناپذیری برای این بیماری بر مبنای اصلاح مزاج این کودکان بیابند و علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان طولانی مدت این بیماری، عوارض درمان‌های دارویی و شیوع این بیماری کاهش یافته و با شناخت عوامل مؤثر در ایجاد بیماری، پیشگیری از این بیماری آسانتر گردد.
در مطالعه حاضر که جهت بررسی مزاج کودکان اتیسم از نظر طب ایرانی انجام شد، پرسشنامه مزاج در بین کودکان اتیسمی بیمارستان گلهای بهشت قم تکمیل و بررسی گردید. نتایج مشخص نمود که بیشترین کودکان اتیسمی مورد مطالعه دارای مزاج سرد و خشک و سپس گرم و خشک بودند و خشکی مزاج در این کودکان غالب بود.
نتیجه گیری
از دیدگاه حکمای طب ایرانی، علایم بیماران طیف اتیسم ناشی از مزاج سرد و خشک و افزایش خلط سودا در این بیماران است که با نتایج حاصل از این تحقیق همخوانی دارد؛ بطوری که بیشتر افراد مورد مطالعه، دارای مزاج سرد و خشک بودند. همچنین با توجه به اینکه در بررسی مزاج مفرد این بیماران مشخص شد که مزاج خشک بیشترین فراوانی را دارد، می‌توان این گونه نتیجه گرفت که خشکی مزاج، می‌تواند مهمترین عامل در بروز این بیماری باشد. این نتیجه گیری به طور قطعی نیست و به پژوهش‌های وسیع‌تری نیاز دارد.
همپنین پیشنهاد می‌گردد محققین با انجام تحقیقات بیشتر در تدابیر حفظ الصحه و روش‌های درمانی طب ایرانی جهت اصلاح مزاج این بیماران، به درمان آنها کمک کنند.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش دارای کد اخلاق به شماره IR.ARAKMU.REC.1400.254 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اراک می‌باشد. بعد از توضیح اهداف پژوهش از والدینی که داوطلب بودند، رضایت نامه آگاهانه به صورت کتبی اخذ گردید. شرکت کنندگان از هدف تحقیق و مراحل اجرای آن مطلع شدند. آنها همچنین از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند و می‌توانستند هر زمان که بخواهند مطالعه را ترک کنند و در صورت تمایل، نتایج تحقیق در اختیار آنها قرار خواهد گرفت.
حامی مالی
این مقاله نتیجه طرح تحقیقاتی مصوب در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اراک است و با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فن آوری دانشگاه علوم پزشکی اراک انجام شده است.
تعارض منافع
نویسندگان هیچ تضاد منافع را اعلام نکردند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
مجله طب مکمل
اراک، سردشت، میدان بسیج، مجتمع دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی اراک، بال آبی، دفتر مجله طب مکمل
تلفن دفتر نشریه: 08634173524
ایمیل: journalcmjaarakmu.ac.ir
